Seklu taʼ Vjolenza

ALFRED NOBEL kien jemmen li l-​paċi setgħet tinżamm jekk il-​ġnus ikollhom armi qattiela. Wara kollox, il-​ġnus setgħu jingħaqdu malajr u jġibu qerda tal-​biżaʼ fuq kulmin jattakkahom. “Din tistaʼ tkun forza li tagħmel il-​gwerra impossibbli,” kiteb hu. Skond il-​ħarsa taʼ Nobel, l-​ebda ġens f’sensih ma kien se jqanqal il-​ġlied jekk il-​konsegwenzi kienu se jkunu koroh ferm għalih stess. Imma x’wera s-​seklu li għadda?

Inqas minn 20 sena wara l-​mewt taʼ Nobel, faqqgħet l-​Ewwel Gwerra Dinjija. Fiha ntużaw armi qattiela ġodda, inkluż il-​maxingann, gass velenuż, armi li jitfgħu fjammi tan-​nar, tankijiet tal-​gwerra, ajruplani, u sottomarini. Inqatlu kważi għaxar miljun suldat, u iktar mid-​doppju sfaw feruti. Il-​kefrija kbira taʼ l-​Ewwel Gwerra Dinjija reġgħet qajmet interess fil-​paċi. Dan wassal biex tifforma l-​Lega tan-​Nazzjonijiet. Il-​President Amerikan Woodrow Wilson, li kellu sehem prominenti f’li tiġi fformata din il-​lega, rebaħ il-​Premju Nobel għall-​Paċi fl-​1919.

Madankollu, kwalunkwe tama li l-​gwerer kienu se jispiċċaw darba għal dejjem ġiet fix-​xejn meta faqqgħet it-​Tieni Gwerra Dinjija fl-​1939. F’ħafna aspetti din kienet terġaʼ agħar mill-​Ewwel Gwerra Dinjija. Matul din il-​gwerra Adolf Hitler kabbar il-​fabbrika taʼ Nobel fi Krümmel u din saret waħda mill-​akbar fabbriki tal-​munizzjon fil-​Ġermanja, b’iktar minn 9,000 ħaddiem. Imbagħad, lejn tmiem il-​gwerra, il-​forzi Alleati għamlu attakk mill-​ajru fuq il-​fabbrika taʼ Nobel u din inqerdet għalkollox meta tefgħu fuqha iktar minn elf bomba. L-​ironija hi li dawk il-​bombi ġew żviluppati bl-​għajnuna taʼ l-​invenzjonijiet taʼ Nobel stess.

Fis-seklu taʼ wara li miet Nobel mhux biss seħħew żewġ gwerer dinjin imma wkoll ħafna konflitti oħrajn iżgħar. Matul dak il-​perijodu, l-​armi żdiedu u ftit minnhom saru jagħmlu iktar ħsara. Ikkunsidra ftit mill-​affarijiet militari li ntużaw ħafna fis-​snin mill-​mewt taʼ Nobel ’l hawn.

Armi żgħar u ħfief. Dawn jinkludu pistoli, xkubetti, granati, maxinganns, kanuni żgħar, u apparat ieħor li jistaʼ jinġarr. L-​armi żgħar u ħfief ma jiswewx ħafna flus, huma faċli biex iżommhom f’kundizzjoni tajba, u huma saħansitra eħfef biex tużahom.

Il-fatt li kienu jeżistu dawn l-​armi—u t-​theddida li jġibu fuq in-​nies—evitaw li jkun hemm il-​gwerer? Lanqas xejn! Fir-​rivista Bulletin of the Atomic Scientists, Michael Klare jikteb li l-​armi ħfief saru “l-​għodda ewlenija għall-​ġlied fil-​maġġuranza kbira tal-​konflitti wara l-​era tal-​Gwerra Bierda.” Fil-​fatt, sa 90 fil-​mija tal-​każi taʼ wħud midruba jew maqtula fil-​gwerer reċenti kienu r-​riżultat taʼ armi żgħar u ħfief. Matul is-​snin 90 biss, inqatlu iktar minn erbaʼ miljun ruħ b’dawn l-​armi. F’ħafna każi, l-​armi żgħar jintużaw minn żgħażagħ li ma jkollhom l-​ebda taħriġ militari u ma jaħsbuhiex darbtejn biex jiksru r-​regoli tradizzjonali tal-​gwerra.

Mini splussivi. Lejn tmiem is-​seklu 20, kienu qed imutu jew jiġu mmankati medja taʼ madwar 70 ruħ kuljum bil-​mini splussivi! Il-​biċċa l-​kbira kienu pajżana, mhux suldati. Spiss, il-​mini splussivi ma jintużawx biex joqtlu, imma biex jimmankaw lil dak li jkun u jxerrdu l-​biżaʼ u t-​twerwir fost dawk li jġarrbu l-​ħsara krudili minnhom.

Veru, sar sforz kbir f’dawn l-​aħħar snin biex jitneħħew il-​mini mill-​art. Imma hemm min jgħid li għal kull mina splussiva li titneħħa, jitpoġġew 20 oħra u jistaʼ jkun li hemm 60 miljun mina splussiva mirdumin mad-​dinja kollha. Il-​fatt li l-​mini splussivi ma jagħmlux distinzjoni bejn il-​pass taʼ suldat u dak taʼ tifel li jkun qed jilgħab f’xi għalqa ma skuraġġiex il-​manifattura u l-​użu taʼ dawn l-​armi mostrużi.

Armi nukleari. Bl-​invenzjoni taʼ l-​armi nukleari, għall-​ewwel darba fl-​istorja belt sħiħa setgħet tinqered għalkollox fi ftit sekondi, mingħajr l-​ebda ġlieda bejn is-​suldati. Per eżempju, ikkunsidra l-​qerda li rriżultat meta l-​bombi atomiċi ntefgħu fuq Ħiroxima u Nagasaki fl-​1945. Kien hemm min għama minħabba d-​dawl qawwi immens. Oħrajn ġew ivvelenati mir-​radjazzjoni. Ħafna nqatlu bin-​nar u s-​sħana. Huwa kalkulat li l-​imwiet taʼ dawn iż-​żewġt ibliet flimkien laħqu kważi t-​300,000 ruħ!

M’għandniex xi ngħidu, xi wħud jistgħu jqajmu l-​argument li l-​attakk fuq dawn iż-​żewġt ibliet skansa ħafna nies mill-​mewt li setgħu jinqatlu kieku l-​gwerra kellha tkompli b’mezzi mhux nukleari. Minkejja dan, xi wħud ixxokkjaw ruħhom b’din it-​telfa kbira taʼ ħajjiet, u bdew jipprovaw jipperswadu lill-​gvernijiet biex jieħdu l-​kontroll fuq din l-​arma tal-​biżaʼ. Fil-​fatt, ħafna bdew jibżgħu li l-​bniedem kien żviluppa l-​kapaċità li jeqred lilu nnifsu.

Żied l-​iżvilupp taʼ l-​armi nukleari ċ-​ċans għall-​paċi? Xi wħud jgħidu li iva. Huma jiġbdu l-​attenzjoni lejn il-​fatt li dawn l-​armi qawwija ilhom ma jintużaw fil-​gwerer għal iktar minn nofs seklu. Madankollu, dak li kien jemmen Nobel, li l-​armi li jeqirdu lil ħafna nies f’daqqa kienu se jġagħlu l-​gwerer jieqfu, instab li ma kien veru xejn, għax il-​gwerer bl-​armi mhux nukleari għadhom għaddejjin. Barra minn hekk, kull ħin u kull mument, jgħid il-​Kumitat fuq il-​Politika Nukleari, eluf taʼ armi nukleari jinsabu lesti biex jintużaw maʼ l-​għafsa taʼ buttuna. U f’din l-​era meta t-​terroriżmu qed ikun taʼ inkwiet kbir, ħafna jibżgħu minn dak li jistaʼ jiġri jekk materjal nukleari jispiċċa f’idejn min “mhux suppost.” Anki jekk ikun f’idejn min hu “suppost”, hemm il-​biżaʼ li jekk ikun hemm inċident wieħed id-​dinja kollha tistaʼ ssib ruħha f’katastrofi termonukleari. Biċ-​ċar, fejn jidħlu l-​armi qerrieda, ma teżistix il-​paċi li Nobel ħaseb li kien se jkun hawn.

Armi bijoloġiċi u kimiċi. L-​użu tal-​mikrobi bħala armi tal-​gwerra jinkludu l-​użu taʼ batterji qattiela, bħall-​anthrax, jew taʼ xi virus, bħall-​pesta tal-​ġidri (smallpox). Din il-​pesta hija perikoluża b’mod partikulari għax tittieħed ħafna. Imbagħad hemm it-​theddida taʼ l-​armi kimiċi, bħall-​gass velenuż. Dawn is-​sustanzi tossiċi jiġu f’ħafna forom, u għalkemm ilhom illegali għal snin sħaħ, dan ma waqqafx l-​użu tagħhom.

Dawn l-​armi koroh, u t-​theddida li jġibu magħhom, ġagħlu lin-​nies jirreaġixxu kif bassar Nobel—li “jidħlu ġo qoxorthom bil-​biżaʼ u jxolju t-​truppi tagħhom”? Għall-​kuntrarju, żdied iktar il-​biżaʼ li xi darba dawn l-​armi għad jintużaw—anki minn uħud dilettanti. Iktar minn għaxar snin ilu, id-​direttur taʼ l-​Aġenzija għall-​Kontroll u d-​Diżarmament taʼ l-​Armi fl-​Istati Uniti qal: “Kwalunkwe individwu jistaʼ jaqbad u jagħmel l-​armi kimiċi fil-​garaxx tiegħu, ladarba jkun studja ftit dwar il-​kimika fl-​iskola sekondarja.”

M’hemm l-​ebda dubju li s-​seklu 20 kien fih gwerer iktar qerrieda minn dawk taʼ kull żmien ieħor. Issa fil-​bidu tas-​seklu 21, il-​prospett taʼ paċi jidher iktar li hu fl-​immaġinazzjoni biss—speċjalment wara l-​attakki terroristiċi li seħħew fil-​Belt taʼ New York u f’Washington, D.C., fil-​11 taʼ Settembru, 2001. Fir-​rivista Newsweek, Steven Levy jgħid li kważi ħadd ma jażżarda jistaqsi jekk it-​teknoloġija sofistikata tistax tibda tintuża biex tagħti poter lill-​ħżiena minflok ma tintuża għal skopijiet tajbin. Hu jżid: “Min se jkollu idea kif jindirizza dik is-​sitwazzjoni? Il-​bnedmin [huma magħrufin] biex jiġru wara dak li f’għajnejhom hu progress u mbagħad il-​mistoqsijiet jistaqsuhom wara. Filwaqt li ma nkunux irridu naħsbu [li xi katastrofi inkredibbli tistaʼ tiġri tassew], aħna noħolqu ċirkustanzi li jġagħluha sseħħ.”

S’issa, l-​istorja għallmitna li l-​invenzjoni taʼ splussivi terribbli u armi qattiela ma ressqitx lid-​dinja iktar lejn il-​paċi. Allura, hija l-​paċi fid-​dinja sempliċi ħolma?

[Kaxxa f’paġna 8]

Il-​Kontroll fuq il-​Qawwa tan-​Nitrogliċerina

Fl-​1846, il-​kimiku Taljan Ascanio Sobrero skopra n-​nitrogliċerina, likwidu żejtni u magħqud li jisplodi. Din kienet sustanza perikoluża. Sobrero ġarrab qtugħ kbir f’wiċċu bi frak tal-​ħġieġ minn splużjoni, u fl-​aħħar mill-​aħħar qataʼ qalbu jaħdem b’din is-​sustanza. Iktar minn hekk, kien hemm problema fil-​likwidu li Sobrero ma setax isolviha: Meta kien iferrgħu u jagħtih daqqa taʼ martell, kienet tisplodi biss il-​parti tal-​likwidu li tkun intlaqtet mill-​martell, mingħajr ma kien jeffettwa l-​bqija taż-​żejt.

Nobel solva l-​problema meta vvinta mezz prattiku kif jikkaġuna splużjoni, billi uża kwantità żgħira taʼ ċertu splużiv li setgħet tqabbad kwantità kbira taʼ splużiv ieħor. Imbagħad fl-​1865, Nobel ivvinta l-​fulminanta—kapsula żgħira li kien fiha l-​fulminat tal-​merkurju u li kienet titqiegħed f’kontenitur bin-​nitrogliċerina u mbagħad tinxtegħel permezz taʼ miċċa.

Madankollu, li wieħed jaħdem bin-​nitrogliċerina kien għadu perikoluż. Per eżempju, fl-​1864 kien hemm splużjoni fil-​post tax-​xogħol taʼ Nobel fin-​naħa taʼ barra taʼ Stokkolma li qatlet ħamsa min-​nies—fosthom ħu Nobel iż-​żgħir, Emil. Il-​fabbrika taʼ Nobel fi Krümmel, il-​Ġermanja, splodiet darbtejn. Imbagħad, xi nies bdew jużaw ukoll il-​likwidu bħala żejt għal-​lampi, lostru għaż-​żraben, jew bħala żejt għar-​roti tal-​karrijiet—b’konsegwenzi serji. Anki meta kienu qed jiġu sploduti l-​muntanji, iż-​żejt żejjed setaʼ jinżel fix-​xquq u iktar tard jikkaġuna inċidenti.

Fl-​1867, Nobel għaqqad iż-​żejt billi ħallat in-​nitrogliċerina mal-​kieselguhr, li huwa sustanza mhux splużiva, u poruża. Nobel ħoloq l-​isem dinamite mill-​kelma Griega dynamis, li tfisser “qawwa.” Għalkemm Nobel iktar ’il quddiem żviluppa splużivi iżjed avanzati, id-​dinamite titqies bħala waħda mill-​iktar invenzjonijiet importanti tiegħu.

M’għandniex xi ngħidu, l-​isplużivi taʼ Nobel ma ntużawx biss fil-​ġlied. Per eżempju, kellhom użu importanti fil-​bini tal-​mini taʼ St. Gotthard (1872-82), biex jiġu sploduti l-​irdumijiet taħt l-​ilma fl-​East River taʼ New York (1876, 1885), u fit-​tħaffir tal-​Kanal taʼ Korintu fil-​Greċja (1881-93). Madankollu, minn meta ġiet ivvintata d-​dinamite, din malajr ħadet ir-​reputazzjoni taʼ għodda qerrieda u qattiela.

[Stampa]

Għassa tal-​pulizija Kolombjana tinqered minn splużivi tad-​dinamite

[Sors]

© Reuters NewMedia Inc./CORBIS

[Stampa f’paġna 4]

Fl-​Ewwel Gwerra Dinjija, inqas minn 20 sena wara l-​mewt taʼ Nobel, intużaw armi qattiela ġodda

[Sors]

U.S. National Archives photo

[Stampi f’paġna 6]

Vittmi taʼ mini splussivi fil-​Kambodja, l-​Iraq u l-​Azerbajġan

[Sorsi]

UN/DPI Photo 186410C by P.S. Sudhakaran

UN/DPI Photo 158314C by J. Isaac

UN/DPI Photo by Armineh Johannes

[Stampa f’paġna 6]

Kull ħin u kull mument, jgħid il-​Kumitat fuq il-​Politika Nukleari, eluf taʼ armi nukleari jinsabu lesti biex jintużaw maʼ l-​għafsa taʼ buttuna

[Sors]

UNITED NATIONS/PHOTO BY SYGMA

[Stampi f’paġna 7]

Ħafna nies saru jafu kemm l-​armi kimiċi huma mostrużi meta ntuża s-​sarin fis-​sistema taʼ passaġġ taħt l-​art f’Tokjo fl-​1995

[Sors]

Asahi Shimbun/Sipa Press

[Sors taʼ l-​Istampa f’paġna 5]

UN/DPI Photo 158198C by J. Isaac