Żwiemel Żeffiena tal-​Baħar

MINN KITTIEB GĦAL STENBAĦ! FL-​AWSTRALJA

IL-​KOPPJA jiħmaru bil-​mistħija hekk kif jirrikonoxxu lil xulxin. Hu donnu jintefaħ bil-​kburija, filwaqt li hi tosservah b’approvazzjoni. Jersqu biex imissu lil xulxin bil-​ħlewwa, u mbagħad jitgħannqu b’tgħanniqa taʼ mħabba. Hekk kif iż-​żerniq jitfaʼ d-​dawl tiegħu fuqhom, huma jibdew isegwu l-​movimenti ħelwin taʼ waħda mill-​isbaħ żifniet tan-​natura​—iż-​żifna taż-​żwiemel tal-​baħar.

“Iż-​żwiemel tal-​baħar huma sempliċement affaxxinanti, uniċi, u kariżmatiċi,” jgħid Dr. Keith Martin-Smith, espert marittimu. Iżda fil-​passat in-​nies ma kinux ċerti x’kienu dawn il-​ħlejjaq. Studjużi bikrin tan-​natura tawhom l-​isem Hippocampus, isem li kien jingħata wkoll liż-​żwiemel mitoloġiċi b’denbhom taʼ ħuta li kienu jsuqu l-​karru taʼ Posejdon, l-​alla Grieg tal-​baħar.

Jintqal li fiż-​żminijiet medjevali, xi nies kienu jbigħu ż-​żwiemel tal-​baħar bħala frieħ tad-​draguni li joħorġu n-​nar minn ħalqhom. Fil-​fatt, iż-​żwiemel tal-​baħar huma sempliċement ħut bl-​għadam​—għalkemm ma jixbhux lill-​biċċa l-​kbira mill-​ħut u lanqas jgħumu bħalhom. X’ħin tarahom għaddejjin mal-​kurrent jew weqfin fl-​ilma bla ma jitħarrku tistħajjilhom statwetti ħelwin tal-​kristall jew figurini ħajjin tal-​logħba taċ-​chess.

Fil-biċċa l-​kbira taʼ l-​ibħra sħan taʼ mal-​kosta għandek issib iż-​żwiemel tal-​baħar. Dawn jeżistu f’varjetà inkredibbli taʼ għamliet u daqsijiet. L-​esperti jikkalkulaw li x’aktarx hemm bejn 33 u 70, jew iktar, speċi differenti. Dawn jinkludu ż-​żiemel tal-​baħar nanu, li ma fihx iktar minn difer, u ż-​żiemel tal-​baħar taʼ żaqqu kbira, li jistaʼ jikber sa 30 ċentimetru, jew iktar.

Bla Snien, bla Stonku, bla Problemi!

Minħabba l-​mod stramb kif inhuma magħmulin​—rashom taʼ żiemel, ġisimhom qisu kurazza taʼ l-​għadam, u denbhom taʼ xadina—iż-​żwiemel tal-​baħar iktar tajbin biex joqogħdu weqfin milli biex jagħmlu xi tellieqa. Il-​biċċa l-​kbira mill-​ġurnata jqattgħuha b’denbhom marbut maʼ xi ħaxixa, jew xi ħaġa soda, u joqogħdu hemmhekk kuntenti jieklu. Jekk ikollhom bżonn jiċċaqalqu, iż-​żwiemel tal-​baħar għandhom bħal ġewnaħ żgħir fuq daharhom li jimbottahom ’il quddiem bil-​mod, filwaqt li l-​ġwienaħ tal-​ġenb jidderiġuhom. Għandhom ukoll borża taʼ l-​arja li tistaʼ tiġi regolata, u b’hekk ikunu jistgħu jitilgħu u jinżlu fl-​ilma bħal sottomarin.

Iż-żwiemel tal-​baħar f’aptithom ħafna u donnu li dejjem bil-​ġuħ; huma jaħtfu u jieklu kull gamblu u kull dudu li jgħaddi minn quddiemhom. Peress li la għandhom snien u lanqas stonku biex jgħinuhom jaħdmu l-​ikel, iż-​żwiemel tal-​baħar iridu jaqbdu madwar 50 gamblu, jew iżjed, kuljum biex jiksbu n-​nutriment li jeħtieġu biex jibqgħu ħajjin. Din mhix problema għal dawn il-​kaċċaturi effiċjenti, ladarba ż-​żwiemel tal-​baħar għandhom vista eċċellenti. Għajnejhom jistgħu jużawhom kif iridu; per eżempju, b’waħda minnhom jistgħu jittawlu quddiemhom għall-​priża, filwaqt li bl-​oħra jistgħu jaraw xi jkun hemm warajhom. Ukoll jistgħu jaraw il-​kuluri aħjar mill-​bnedmin u jistgħu jaraw iktar dettalji minn ħafna ħut ieħor.

Iż-żwiemel tal-​baħar iridu joqogħdu attenti li ma jispiċċawx f’żaqq xi ħlejqa oħra. Biex jevitaw il-​predaturi tagħhom, bħal xi granċ jew xi fekruna tal-​baħar, ħafna speċi jsiru kważi inviżibbli billi jibdlu l-​kulur tagħhom u jieħdu l-​lewn taʼ l-​ambjent taʼ madwarhom, kemm jekk dan ikun ħaxix jew qroll. Il-​ġilda tagħhom għandha qishom tbajjaʼ u f’ġisimhom għandhom partijiet li jixbhu l-​ħaxix tal-​baħar. Għalhekk, huma kapaċi jibdlu l-​kulur tal-​ġilda kompletament sabiex isiru qishom l-​ambjent taʼ madwarhom. “Tant huma kapaċi jibdlu l-​kulur biex jinħbew li biex tarahom trid verament tkun attent,” tgħid ir-​riċerkatriċi Rudie Kuiter.

Żfin u Romantiċiżmu

Kuntrarju għall-​biċċa l-​kbira mill-​ħut l-​ieħor, iż-​żiemel tal-​baħar isib sieħba u jibqaʼ magħha tul ħajtu kollha u l-​koppja rari jitbiegħdu minn xulxin. Kull żerniq, huma jġeddu l-​għaqda tagħhom permezz taʼ żifna unika. “Iż-​żifna taż-​żiemel tal-​baħar tant hi sabiħa u grazzjuża li titpaxxa taraha,” tgħid Tracy Warland, waħda li trabbihom. Meta jtemmu ż-​żifna, iż-​żwiemel tal-​baħar jirritornaw fil-​post li s-​soltu joqogħdu fih marbutin maʼ xi ħaġa biex iqattgħu l-​kumplament tal-​jum jieklu. Iż-​żifna taʼ qabel ma jitgħammru hija iżjed komplikata. Hekk kif il-​mara tavviċina lir-​raġel, dan jintefaħ, jibdel il-​kulur, u jibda “jippassiġġa” quddiemha. Jibdew iduru dawra tond maʼ xulxin bil-​mod u jintrabtu flimkien minn denbhom. Wara li jibdew iduru flimkien kemm jifilħu, it-​tnejn li huma mbagħad jibdew jiżfnu f’qiegħ il-​baħar bħal żwiemel li jimirħu. Jitilgħu u jinżlu f’daqqa, jitgerbu u jibdlu l-​kulur; b’dan il-​mod huma jitliegħbu flimkien għal kważi nofs siegħa.

M’għandniex xi ngħidu, iż-​żifna taʼ qabel jitgħammru tiftħilhom it-​triq biex jifformaw familja. “Hekk kif joqrob iż-​żmien biex jitgħammru, iż-​żifna taż-​żwiemel tal-​baħar titwal u tibda tiġi ripetuta iktar spiss anki iktar tard matul il-​ġurnata,” tgħid Kuiter. “Kif iż-​żifna tilħaq il-​quċċata tagħha, il-​koppja titlaʼ bil-​mod fil-​wiċċ imqabbdin flimkien minn denbhom u b’ġisimhom viċin xulxin. Imbagħad il-​mara taqbad il-​bajd tagħha u bil-​ġentilezza tpoġġihom fil-​borża, bħal tal-​kangarù, li r-​raġel għandu maʼ żaqqu.” Wara dan, il-​missier tal-​futur isib post għall-​kwiet biex jippostja sew il-​bajd ’il ġewwa fil-​borża. Wara li jkun iffertilizzahom, tibda l-​iktar tqala mhix tas-​soltu fost il-​ħlejjaq kollha.

“Il-​Ħolma taʼ Kull Mara”

“Inħoss li hi xi ħaġa meraviljuża li fost iż-​żwiemel tal-​baħar l-​irġiel joħorġu tqal u jkollhom it-​trabi,” qalet waħda mara. “Dik hi l-​ħolma taʼ kull mara,” qalet mara oħra bi tbissima. F’każ minnhom, wieħed minn dawn il-​ħlejjaq għadda minn sebaʼ tqaliet wara xulxin, kull waħda taʼ 21 ġurnata, f’sena waħda!

Waqt li l-​frieħ ikunu protetti fil-​qiegħ tal-​borża, sistema abbundanti taʼ vini u arterji tad-​demm tipprovdilhom l-​ossiġnu u n-​nutriment li jkollhom bżonn biex jikbru. Maż-​żmien, il-​likwidu ġol-​borża jsir iktar u iktar mielaħ, u hekk jibdew jitħejjew għall-​ambjent tagħhom tal-​futur fl-​ilma tal-​baħar. Meta jasal il-​waqt biex iferraʼ, il-​missier jistaʼ jdum minn ftit sigħat sa jumejn sakemm ikunu jistgħu jitwieldu l-​frieħ. Fl-​aħħar, il-​borża tinfetaħ u l-​frieħ jibdew ħerġin wieħed wieħed. L-​għadd taʼ frieħ li jkollhom ivarja minn speċi għal oħra iżda jistaʼ jitlaʼ sa 1,500.

Għal Xi Akkwarju, għal Xi Ħanut, jew għall-​Mediċina

Minkejja r-​rata għolja tat-​twelid taż-​żwiemel tal-​baħar, qed tinħass ħafna l-​pressjoni globali fuq din il-​ħuta. Xi awtoritajiet jikkalkulaw li kull sena mad-​dinja kollha jinqabdu 30 miljun żiemel tal-​baħar biex jinbiegħu. Ħafna minnhom jispiċċaw jinbiegħu bħala mediċina tradizzjonali Asjatika, u jintużaw biex jiġi kkurat ħafna mard differenti, bħal per eżempju l-​ażżma u l-​ksur fl-​għadam u saħansitra d-​dgħjufija sesswali.

Kull sena madwar miljun żiemel tal-​baħar jintużaw minn bejjiegħa biex jagħmlu key chains, paperweights, u labar. Is-​sajd bit-​tkarkir, l-​isplużjonijiet bid-​dinamite fis-​sikek tal-​qroll, u t-​tinġis qed jheddu l-​postijiet fejn jgħixu dawn il-​ħlejjaq, jiġifieri l-​ibħra taʼ mal-​kosta li malajr tistaʼ tiġrilhom il-​ħsara. Iż-​żwiemel tal-​baħar jinqabdu wkoll biex jinbiegħu għall-​akkwarji​—għalkemm ftit jgħixu f’dan l-​ambjent peress li jridu ikel speċjali u jimirdu ħafna.

Biex ma jibqgħux jinqabdu daqshekk żwiemel tal-​baħar, ġew proposti xi liġijiet li jesiġu li tingħata prova mill-​ħafna ġnus li jesportaw dan il-​ħut li b’dan il-​qbid mhix qed issir ħsara ekoloġika. Metodi u teknoloġiji aħjar qed jgħinu wkoll lil għadd żgħir taʼ kumpaniji li jrabbu dan il-​ħut biex jipprovdu lill-​bejjiegħa tal-​ħut taʼ l-​akkwarju bi żwiemel tal-​baħar li jkunu kibru fl-​akkwarji u mhux fil-​baħar.

Il-futur taż-​żwiemel tal-​baħar hu marbut mal-​futur taʼ l-​oċeani. “Jidher ċar li l-​oċeani tad-​dinja huma mhedda mill-​attività tal-​bniedem. Qed nieħdu minnhom ħafna minn kollox,” tilmenta Kuiter. Se jintilfu dawn iż-​żeffiena ħelwin tal-​baħar minħabba l-​hekk imsejjaħ “progress” uman? “Irridu nkunu ottimistiċi,” jgħid Martin-Smith. “Ċertament li hemm nies li qed juru rieda tajba. Xogħolna hu li ngħinu iktar u iktar nies biex jieħdu interess fil-​ħlejjaq ħajjin li hawn fid-​dinja. Meta jiġri dan, l-​affarijiet jinbidlu. Forsi jekk nistgħu nsalvaw iż-​żwiemel tal-​baħar, nistgħu nsalvaw ukoll l-​ibħra.” Jistaʼ jkun. Iżda, b’ferħ hemm sors taʼ tama li iktar tistaʼ tafda fih.​—Rivelazzjoni 14:7.

[Stampa f’paġna 23]

Żiemel tal-​baħar nanu (id-daqs tiegħu preċiż)

[Sors]

© Reinhard Dirscherl/Visuals Unlimited

[Stampi f’paġna 24, 25]

Iż-​żwiemel tal-​baħar kapaċi jibdlu l-​kulur tal-​ġilda b’mod impressjonanti biex jiġu lewn l-​ambjent taʼ madwarhom

Żiemel tal-​baħar taʼ ħalqu qasir

Żwiemel tal-​baħar taʼ żaqqhom kbira

Żiemel tal-​baħar irrigat

[Stampa f’paġna 24]

Żiemel tal-​baħar tal-​kuruna

[Stampa f’paġna 25]

Żwiemel tal-​baħar taʼ ħalqhom qasir

[Stampa f’paġna 25]

Raġel taʼ din l-​ispeċi jferraʼ

[Stampa f’paġna 25]

Frieħ taʼ din l-​istess speċi

[Sorsi taʼ l-​Istampa f’paġna 24]

Żiemel tal-​baħar irrigat: © Ken Lucas/Visuals Unlimited; ir-​ritratti l-​oħra kollha: Rudie H Kuiter

[Sors taʼ l-​Istampa f’paġna 25]

Ir-​ritratti kollha: Rudie H Kuiter