Bini fuq Pedamenti Pagani

FOST il-​ħafna monumenti impressjonanti li t-​turisti jżuru f’Ruma, ġewwa l-​Italja, hemm il-​Panteon. Dan il-​kapulavur taʼ l-​arkitettura Rumana huwa wieħed mill-​ftit bini li għad fadal hemmhekk li baqaʼ tistaʼ tgħid kif kien fl-​antik. Inbeda minn Agrippa madwar is-​sena 27 Q.E.K., u reġaʼ nbena mill-​ġdid minn Adrijanu madwar is-​sena 120 E.K. Ħaġa li tispikka f’din l-​istruttura hija l-​koppla tiegħu, li għandha dijametru taʼ 43 metru, u kien biss fi żminijiet reċenti li nbena bini li kien iktar wiesaʼ minnha. Oriġinalment, il-​Panteon kien tempju pagan, “post għall-​allat kollha,” li hija t-​tifsira tal-​kelma Griega oriġinali. Illum, dan għadu kkunsidrat bħala knisja Kattolika Rumana. Kif kienet possibbli trasformazzjoni sorprendenti bħal din?

Fis-sena 609 E.K., dan it-​tempju, li kien ilu snin twal ma jintuża, ġie ddedikat mill-​ġdid minn Papa Bonifaċju IV bħala knisja “Kristjana.” Dak iż-​żmien kien ngħata l-​isem Knisja taʼ Santa Marija Rotunda. Skond artiklu ppubblikat fl-​1900 fir-​rivista Ġiżwita Taljana La Civiltà Cattolica, l-​użu partikulari li Bonifaċju kellu f’moħħu għalih kien biex “jigglorifika flimkien lill-​martri kollha taʼ l-​isfera Kristjana, jew pjuttost, lill-​qaddisin kollha, imma l-​ewwel u qabel kollox, lill-​Verġni Omm Alla.” L-​ismijiet li ngħataw lill-​Panteon mill-​Knisja Kattolika Rumana llum​—Santa Maria ad Martyres, jew inkella Santa Maria Rotunda—​jirriflettu din l-​intenzjoni mhix skritturali.—Qabbel Atti 14:8-15.

Biex il-​Panteon jiġi addattat għall-​iskop ġdid tiegħu, “ftit li xejn kien jeħtieġ li jsir,” ikompli l-​istess artiklu. “Bonifaċju segwa r-​regoli sempliċi u ġenerużi li kien diġà stabbilixxa San Girgor il-​Kbir [Papa Gregorju I], il-​predeċessur tiegħu, li kien maestro u xempju f’li jaddatta t-​tempji pagani għall-​użu fil-​qima Kristjana.” Dawn x’regoli kienu?

Fis-sena 601 E.K., f’ittra lil missjunarju li kien sejjer fil-​Britannja pagana, Gregorju ta din id-​direzzjoni: “It-​tempji taʼ l-​idoli fil-​pajjiż imsemmi m’għandhomx jitkissru; imma l-​idoli biss li jkun hemm fihom . . . Jekk it-​tempji hawn imsemmijin ikunu f’kundizzjoni tajba, ikun jeħtieġ li dawn jinbidlu mill-​qima tax-​xjaten għas-​servizz taʼ dak Alla veru.” L-​idea taʼ Gregorju kienet li jekk in-​nies pagani jaraw it-​tempji li kellhom qabel mhux mittiefsa, ikunu iktar inklinati li jkomplu jiffrekwentawhom. Filwaqt li l-​pagani kienu “joqtlu ħafna barrin bħala sagrifiċċji lix-​xjaten,” kiteb il-​Papa, issa kien ittamat li “ma jibqgħux jissagrifikaw annimali lix-​xitan imma joqtluhom biex igawdu minnhom huma stess b’tifħir lil Alla.”

Il-Kattoliċiżmu Ruman “irribatta” wkoll il-​qima pagana billi fil-​viċinanza taʼ dawk li qabel kienu t-​tempji tagħhom, waqqaf knejjes iddedikati lil patruni “Kristjani.” Ġew adottati ċelebrazzjonijiet antiki, u dawn ngħataw sinjifikat “Kristjan.” Biex nesprimuha bil-​kliem li wżat La Civiltà Cattolica: “Il-​fatt li xi wħud mid-​drawwiet u l-​osservanzi reliġjużi tal-​Kristjani bikrin kienu relatati mill-​qrib maʼ ċerti prattiċi u modi pagani huwa magħruf mill-​istudjużi kollha tal-​lum. Kienu prattiċi għeżież wisq għan-​nies, drawwiet li l-​għeruq tagħhom kienu niżlu fil-​fond wisq u kienu saru parti integrali mill-​ħajja pubblika u privata tad-​dinja tal-​qedem. Ommna l-​knisja, tant ġeneruża u għarfa, ma kinitx temmen li kien jeħtiġilha teqridhom għalkollox; minflok, billi ttrasformathom f’sens Kristjan, u elevathom lejn nobbiltà ġdida u ħajja ġdida, hi ddominat fuqhom b’mezzi li kienu potenti imma mhux ħorox, sabiex b’hekk tirbaħ, mingħajr ma tqajjem għagħa, l-​erwieħ kemm tan-​nies komuni u kemm taʼ dawk taʼ klassi għolja.”

Eżempju wieħed li hu magħruf sew taʼ adozzjoni taʼ festa pagana, m’għandniex xi ngħidu, hu dak tal-​Milied. Fil-​fatt, il-​25 taʼ Diċembru kienet id-​data li fiha r-​Rumani tal-​qedem kienu josservaw id-​dies natalis Solis Invicti, jiġifieri, “għeluq snin ix-​xemx invinċibbli.”

Għalhekk, bl-​isforzi tagħha biex tirbaħ il-​qlub pagani, il-​knisja ma żammitx mal-​verità. Hi ġġustifikat il-​prattika tas-​sinkretiżmu, jiġifieri li jiġu assorbiti twemmin u prattiċi pagani li kienu “għeżież għall-​massa.” Ir-​riżultat kien knisja ibrida u apostata, li kienet tbiegħdet ferm mit-​tagħlim tal-​Kristjanità vera. Meta wieħed iqis dan kollu, forsi m’huwiex daqshekk sorprendenti li dak li qabel kien tempju Ruman iddedikat lill-​“allat kollha”​—il-​Panteon—​sar knisja Kattolika Rumana ddedikata lil Marija u lill-​“qaddisin” kollha.

Madankollu, għandha tkun ħaġa ovvja illi bidla fid-​dedikazzjoni taʼ tempju jew fl-​isem taʼ ċelebrazzjoni m’hijiex biżżejjed biex tittrasforma l-​‘qima tax-​xjaten fis-​servizz taʼ dak Alla veru.’ “X’rabta hemm bejn it-​tempju taʼ Alla maʼ l-​idoli?” staqsa l-​appostlu Pawlu. “Oħorġu minn ġo nofshom, u nfirdu minnhom, jgħid il-​Mulej; la tmissux l-​imniġġes, u jien nilqagħkom; u nkun għalikom missier u intom tkunu għalija wlied, subjien u bniet, jgħid il-​Mulej, li jistaʼ kollox.”—2 Korintin 6:16-18.