Satana​—Ħrafa jew Realtà mill-​Agħar?

L-​ORIĠINI tal-​ħażen ilha tħabbel l-​imħuħ tan-​nies minn żmien żemżem. A Dictionary of the Bible, minn James Hastings, jgħid li minn meta l-​bniedem sar konxju taʼ l-​affarijiet taʼ madwaru beda jħabbat wiċċu maʼ qawwiet li ma setax jikkontrollahom u li kienu jinfluwenzawh b’mod fatali jew qerried. L-​istess xogħol taʼ referenza jgħid ukoll li l-​bnedmin tal-​bidu fittxew bl-​istint il-​kawża, u interpretaw il-​qawwiet u l-​affarijiet l-​oħrajn li jseħħu fin-​natura bħala li ġejjin minn persuna.

Skond xi studjużi taʼ l-​istorja, it-​twemmin f’allat demoniċi u fl-​ispirti ħżiena jmur lura għall-​istorja l-​iktar bikrija tal-​Mesopotamja. Il-​Babiloniżi tal-​qedem kienu jemmnu li d-​dinja taʼ taħt l-​art, jew “l-​art li ma tiġix lura minnha,” kienet immexxija minn Nergal, divinità vjolenti magħrufa bħala “dak li jaħraq.” Kienu jibżgħu wkoll mid-​demonji, u lil dawn kienu jipprovaw jikkalmawhom permezz taʼ kant maġiku. Fil-​Mitoloġija Eġizzjana, Set kien l-​alla tal-​ħażen, “rappreżentat bħala li għandu fattizzi taʼ bhima tal-​waħx b’imnieħer irqiq u mgħawweġ, widnejn kwadri u ppontati, u denb iebes qisu furketta.”—Larousse Encyclopedia of Mythology.

Għalkemm il-​Griegi u r-​Rumani kellhom divinitajiet tat-​tajjeb u tal-​ħażin, ma kellhomx xi alla predominanti tal-​ħażen. Il-​filosfi tagħhom kienu jgħallmu li jeżistu żewġ prinċipji opposti. Għal Empedokle, dawn kienu l-​Imħabba u n-​Nuqqas taʼ Qbil. Għal Platun, id-​dinja kellha żewġt “Erwieħ,” waħda tikkaġuna t-​tajjeb u l-​oħra l-​ħażin. Bħalma jistqarr Georges Minois fil-​ktieb tiegħu Le Diable (Ix-Xitan), “ir-​reliġjon pagana klassika [Griega-Rumana] ma kinitx temmen bix-​Xitan.”

Fl-​Iran, iż-​Żoroastrijaniżmu kien jgħallem li d-​divinità suprema Ahura Mazda, jew Ormazd, ħolqot lil Angra Mainyu, jew Ahriman, li għażel li jagħmel il-​ħażin, u b’hekk sar l-​Ispirtu Distruttiv, jew Qerried.

Fil-​Ġudaiżmu, Satana kien preżentat b’mod sempliċi bħala l-​Avversarju t’Alla li ġab id-​dnub. Iżda wara ħafna sekli, il-​preżentazzjoni ġiet imċappsa b’ideat pagani. L-​Encyclopaedia Judaica tistqarr: “Kienet seħħet bidla kbira . . . fl-​aħħar sekli Q.E.K. F’dan iż-​żmien ir-​reliġjon [Lhudija] . . . ħadet ħafna karatteristiċi taʼ sistema doppja fejn Alla u l-​qawwiet tat-​tajjeb u tal-​verità kellhom kontrihom fis-​sema u fuq l-​art il-​qawwiet potenti tal-​ħażen u l-​qerq. Dan jidher li seħħ taħt l-​influwenza tar-​reliġjon Persjana.” The Concise Jewish Encyclopedia tiddikjara: “Il-​protezzjoni kontra d-​d[emonji] saret possibbli billi jiġu osservati l-​kmandamenti u bl-​użu taʼ l-​amuleti.”

Teoloġija Kristjana Apostata

Bħalma l-​Ġudaiżmu beda jaċċetta teoriji dwar Satana u d-​demonji li ma jinstabux fil-​Bibbja, il-​Kristjani apostati żviluppaw ideat li m’humiex skritturali. The Anchor Bible Dictionary jistqarr: “Waħda mill-​ideat iktar estremi tat-​teoloġija antika hija li Alla feda lin-​nies tiegħu billi ħallas lil Satana għall-​ħelsien tagħhom.” Din l-​idea ħareġ biha Irenew (fit-tieni seklu E.K.). Oriġene kompla jiżviluppaha (fit-tielet seklu E.K.), għax saħaq li “x-​xitan kien kiseb dritt legali fuq il-​bnedmin” u għax kien iqis “il-​mewt taʼ Kristu . . . bħala fidwa li tħallset lix-​xitan.”—History of Dogma, minn Adolf Harnack.

Skond The Catholic Encyclopedia, “għal xi elf sena [l-idea li l-​fidwa tħallset lix-​Xitan] kienet tilgħab parti importanti fl-​istorja tat-​teoloġija,” u baqgħet parti mit-​twemmin tal-​knisja. Missirijiet il-​Knisja oħrajn, inkluż Wistin (mir-rabaʼ sal-​ħames seklu E.K.), adottaw l-​idea li l-​fidwa tħallset lil Satana. Fl-​aħħar mill-​aħħar, sat-​12-il seklu E.K., it-​teoloġi Kattoliċi Anselmu u Abelardu waslu għall-​konklużjoni li s-​sagrifiċċju taʼ Kristu ma ġiex offrut lil Satana iżda lil Alla.

Superstizzjonijiet tal-​Medjuevu

Għalkemm il-​biċċa l-​kbira mill-​konċilji tal-​Knisja Kattolika baqgħu siekta b’mod sorprendenti dwar is-​suġġett taʼ Satana, fl-​1215 E.K., ir-​Rabaʼ Konċilju Lateran ippreżenta dak li n-​New Catholic Encyclopedia tagħtih it-​terminu taʼ “dikjarazzjoni solenni tal-​fidi.” Il-​liġi Kanonika nru. 1 tistqarr: “Ix-​xitan u d-​demonji l-​oħrajn minnhom infushom ġew maħluqin bħala tajbin, minn Alla, iżda minħabba dak li għamlu saru ħżiena.” Imbagħad iżżid li dawn iżommu ruħhom okkupati billi jipprovaw jipprovokaw lill-​bnedmin. Dan il-​ħsieb werwer lil ħafna nies matul il-​Medjuevu. Kienu jwaħħlu f’Satana għal dak kollu li jidher stramb, bħal xi marda mhix magħrufa, mewta zopptu, jew ħsad mhux produttiv. Fl-​1233 E.K., il-​Papa Girgor IX ħareġ diversi bolol papali kontra l-​eretiċi, inkluż waħda kontra l-​Luċiferjani, li suppost kienu jqimu lix-​Xitan.

It-​twemmin li n-​nies setgħu jkunu maħkuma mix-​Xitan jew mid-​demonji tiegħu malajr wassal għal paranojja kollettiva—biżaʼ inkontrollabbli mis-​sħarijiet u s-​seħer. Mis-​seklu 13 sas-​seklu 17, il-​biżaʼ mis-​sħaħar infirex maʼ lEwropa u wasal sa l-​Amerika taʼ Fuq minħabba l-​kolonisti Ewropej. Anki r-​riformisti Protestanti Martin Luteru u John Calvin kienu jaqblu mal-​kaċċa għas-​sħaħar. Fl-​Ewropa l-​ġurijiet kontra s-​sħaħar, ibbażati fuq sempliċi għajdut jew fuq denunzji malizzjużi, kienu jsiru kemm mill-​Inkwiżizzjoni kif ukoll minn qrati sekulari. It-​tortura kienet xi ħaġa komuni li tintuża biex iġġiegħel lil dak li jkun jistqarr il-​“ħtija.”

Dawk li kienu jinstabu ħatja kienu jingħataw il-​mewt billi jiġu maħruqin jew, fl-​Ingilterra u fl-​Iskozja, billi jiġu mgħallqin. Dwar l-​għadd tal-​vittmi, The World Book Encyclopedia tistqarr: “Mill-​1484 sa l-​1782, skond xi studjużi taʼ l-​istorja, il-​knisja Kristjana qatlet xi 300,000 mara għax kienu sħaħar.” Jekk Satana kien wara din it-​traġedja medjevali, min kien intuża minnu—il-​vittmi jew il-​persekuturi fanatiċi reliġjużi?

Twemmin jew Nuqqas taʼ Twemmin Bħalissa

Is-​seklu 18 ra t-​twelid tar-​raġunar loġiku, magħruf bħala t-​Tidwil. L-​Encyclopædia Britannica tistqarr: “Il-​filosofija u t-​teoloġija tat-​Tidwil stinkaw biex ineħħu mill-​ħsieb Kristjan il-​figura tax-​xitan bħala li hi prodott tal-​fantasija mitoloġika tal-​Medjuevu.” Il-​Knisja Kattolika Rumana rreaġixxiet għal dan u reġgħet sostniet it-​twemmin tagħha f’Satana x-​Xitan fl-​Ewwel Konċilju tal-​Vatikan (1869-70), u b’mod kemxejn timidu reġgħet irrepetiet dan fit-​Tieni Konċilju tal-​Vatikan (1962-65).

Bħalma tammetti n-​New Catholic Encyclopedia, b’mod uffiċjali “l-​Knisja żżomm mat-​twemmin fl-​anġli u fid-​demonji.” Madankollu, id-​dizzjunarju Franċiż tal-​Kattoliċiżmu, Théo, jammetti li “ħafna Kristjani llum jirrifjutaw li jwaħħlu fix-​xitan għall-​ħażen tad-​dinja.” Fis-​snin reċenti, it-​teoloġi Kattoliċi sabu ruħhom f’sitwazzjoni diffiċli, żbilanċjati b’mod perikoluż bejn id-​duttrina Kattolika uffiċjali u l-​mod taʼ ħsieb modern. L-​Encyclopædia Britannica tgħid: “Il-​ħarsa liberali tat-​teoloġija Kristjana tidher li tittratta l-​lingwaġġ Bibliku dwar Satana bħala ‘immaġni fittizja’ li m’għandhiex tittieħed b’mod letterali—bħala attentat tal-​mitoloġija biex tesprimi kemm hu reali u mifrux il-​ħażen fl-​univers.” Dwar il-​Protestanti, l-​istess xogħol taʼ referenza jgħid: “Il-​Protestantiżmu liberali modern jidher li jiċħad il-​bżonn taʼ twemmin f’xitan bħala persuna.” Iżda għandhom il-​Kristjani veri jħarsu lejn dak li tgħid il-​Bibbja dwar Satana bħala li qed jiddeskrivi sempliċement “immaġni fittizja”?

X’Tgħallem l-​Iskrittura

Il-​filosofija u t-​teoloġija tal-​bniedem ma taw l-​ebda spjegazzjoni aħjar minn dik tal-​Bibbja dwar minfejn ġej il-​ħażen. Dak li tgħid l-​Iskrittura dwar Satana huwa essenzjali sabiex jiġi mifhum minfejn ġejjin il-​ħażen u t-​tbatija tal-​bniedem, kif ukoll għala l-​agħar vjolenza immaġinabbli qed issir agħar kull sena.

Xi wħud għandhom mnejn jistaqsu: ‘Jekk Alla huwa dak il-​Ħallieq tajjeb mimli mħabba, kif setaʼ joħloq ħliqa spirtu mill-​agħar bħal Satana?’ Il-​Bibbja tistabbilixxi l-​prinċipju li x-​xogħlijiet kollha t’Alla Jehovah huma perfetti u li l-​ħlejjaq intelliġenti kollha tiegħu huma mogħnijin bil-​libertà taʼ l-​għażla. (Dewteronomju 30:19; 32:4; Ġożwè 24:15; 1 Slaten 18:21) Għalhekk, il-​persuna spirtu li sar Satana bilfors li ġie maħluq perfett u bilfors li għax ried hu ħareġ ’il barra mit-​triq tal-​verità u s-​sewwa.—Ġwann 8:44; Ġakbu 1:​14, 15.

B’ħafna modi, it-​triq ribelluża taʼ Satana hija bħal dik tas-​“sultan taʼ Tir,” li kien deskritt poetikament b’dan il-​mod: “Kollok ġmiel” u “bla ħtija kont f’mixjietek sa minn ħolqienek, sakemm ma nkixifx qerqek.” (Eżekjel 28:​11-19) Satana ma sfidax is-​supremazija taʼ Jehovah jew l-​istat taʼ Ħallieq tiegħu. Kif setaʼ, peress li kien ġie maħluq minn Alla? Madankollu, Satana fil-​fatt sfida l-​mod kif Jehovah kien qed jeżerċita s-​sovranità tiegħu. Fil-​ġnien taʼ l-​Għeden, Satana insinwa li Alla kien qed iċaħħad lill-​ewwel koppja umana xi ħaġa li kellhom id-​dritt għaliha u li minnha kien jiddependi l-​benesseri tagħhom. (Ġenesi 3:​1-5) Satana rnexxielu jwassal lil Adam u Eva għar-​ribelljoni kontra s-​sovranità ġusta taʼ Jehovah, u b’hekk ġab id-​dnub u l-​mewt fuqhom u fuq id-​dixxendenti tagħhom. (Ġenesi 3:​6-19; Rumani 5:12) B’hekk, il-​Bibbja turi li Satana huwa s-​sors oriġinali tat-​tbatija umana.

Xi żmien qabel id-​Dilluvju, xi anġli oħrajn ngħaqdu maʼ Satana fir-​ribelljoni tiegħu. Dawn immaterjalizzaw f’iġsma bħal tal-​bniedem sabiex jissodisfaw ix-​xewqat tagħhom għall-​pjaċiri sesswali mal-​bniet tal-​bnedmin. (Ġenesi 6:​1-4) Fid-​Dilluvju, dawn l-​anġli ribellużi marru lura fil-​qasam taʼ l-​ispirti iżda mhux fl-​“ewwel post” tagħhom m’Alla fis-​sema. (Ġuda 6, Karm Żammit) Ġew imbaxxijin għal kundizzjoni taʼ dlam ċappa spiritwalment. (1 Pietru 3:​19, 20; 2 Pietru 2:4) Saru demonji, u ma baqgħux jaqdu taħt is-​sovranità taʼ Jehovah iżda bdew jgħixu sottomessi lejn Satana. Waqt li milli jidher ma jistgħux jerġgħu jimmaterjalizzaw, id-​demonji għadhom jistgħu jeżerċitaw qawwa kbira fuq l-​imħuħ u l-​ħajjiet tal-​bnedmin, u żgur li huma responsabbli għal ħafna mill-​vjolenza li qed naraw illum.—Mattew 12:​43-45; Luqa 8:​27-33.

It-​Tmiem tal-​Ħakma taʼ Satana fil-​Qrib

Jidher ċar li llum il-​qawwiet ħżiena jinsabu attivi fid-​dinja. L-​appostlu Ġwanni kiteb: “Id-​dinja kollha qiegħda taħt idejn il-​Ħażin.”—1 Ġwann 5:19.

Madankollu, il-​profeziji mwettqin tal-​Bibbja juru li x-​Xitan qed iżid l-​inkwiet tad-​dinja għax jaf li “żmien ftit” biss baqagħlu biex joħloq konfużjoni sħiħa qabel ma jiġi maqful. (Apokalissi 12:​7-12; 20:​1-3) It-​tmiem tal-​ħakma taʼ Satana se jwassal għal dinja ġdida mimlija ġustizzja, fejn id-​dmugħ, il-​mewt, u l-​uġigħ mhux se jkunu iżjed. Imbagħad, ir-​rieda t’Alla se ssir “kif fis-​sema, hekkda fl-​art.”—Apokalissi 21:​1-4; Mattew 6:10.

[Stampi f’paġna 4]

Il-​Babiloniżi kienu jemmnu f’Nergal (l-aħħar fuq ix-​xellug), divinità vjolenti; Platun (fuq ix-​xellug) kien jemmen li jeżistu żewġt “Erwieħ” opposti

[Sorsi]

Ċilindru: Musée du Louvre, Pariġi; Platun: National Archaeological Museum, Ateni, il-​Greċja

[Stampi f’paġna 5]

Irenew, Oriġene, u Wistin għallmu li l-​fidwa tħallset lix-​Xitan

[sorsi]

Oriġene: Culver Pictures; Wistin: Mill-​ktieb Great Men and Famous Women

[Stampa f’paġna 6]

Il-​biżaʼ mis-​sħaħar wassal għall-​esekuzzjoni taʼ mijiet taʼ eluf

[Sors]

Mill-​ktieb Bildersaal deutscher Geschichte