Filo taʼ Lixandra—Taħlita taʼ Spekulazzjoni maʼ l-​Iskrittura

FIS-​SENA 332 Q.E.K., Alessandru l-​Kbir daħal bl-​armata tiegħu fl-​Eġittu. Qabel ma mmarċja lejn il-​lvant għall-​konkwista tiegħu, hu waqqaf belt li semmieha Lixandra. Din saret iċ-​ċentru tal-​kultura Griega. Hemm, madwar is-​sena 20 Q.E.K., twieled konkwistatur ieħor, wieħed li l-​armi tiegħu ma kinux ix-​xwabel u l-​lanez, imma r-​raġunamenti filosofiċi. Hu kien magħruf bħala Filo taʼ Lixandra, jew Filo Judaeus minħabba l-​isfond Lhudi tiegħu.

Id-Dijaspora, li seħħet wara l-​qerda taʼ Ġerusalemm fis-​sena 607 Q.E.K., ġagħlet lil ħafna Lhud imorru joqogħdu l-​Eġittu. Eluf bdew jgħixu f’Lixandra. Madankollu, kien hemm ħafna problemi bejn il-​Lhud u l-​ġirien tagħhom il-​Griegi. Il-​Lhud irrifjutaw li jqimu l-​allat Griegi, filwaqt li l-​Griegi rridikolaw l-​Iskrittura Ebrajka. Minħabba li Filo kellu edukazzjoni Griega u trabba bħala Lhudi, hu kien jaf sew din il-​kontroversja. Hu emmen li l-​Ġudaiżmu kien ir-​reliġjon vera. Imma, kuntrarju għal ħafna, Filo pprova jwassal lill-​Griegi lejn Alla b’mod paċifiku. Hu riedhom jaċċettaw il-​Ġudaiżmu.

Tifsir Ġdid għal Kitbiet Antiki

Bħal ħafna Lhud f’Lixandra, il-​lingwa primarja taʼ Filo kienet il-​Grieg. Għalhekk, il-​verżjoni Griega tas-​Settanta taʼ l-​Iskrittura Ebrajka kienet il-​bażi taʼ l-​istudju tiegħu. Hekk kif eżamina t-​test tas-​Settanta, hu sar konvint li kien fih element filosofiku u li Mosè kien ‘filosfu tas-​sengħa.’

Sekli wara, il-​Griegi intelletwali sabuha diffiċli jaċċettaw stejjer dwar allat irġiel u nisa​—ġganti u demonji tal-​mitoloġija Griega antika tagħhom. Huma reġgħu bdew jinterpretaw dawn l-​istejjer antiki. L-​istudjuż klassiku James Drummond qal dan dwar il-​metodu li kienu jużaw: “Il-​filosfu kien ifittex għal tifsir sottili, moħbi taħt il-​wiċċ taʼ l-​istejjer mitoloġiċi, u mill-​kuntest diżgustanti u ridikolu tagħhom jikkonkludi li l-​intenzjoni taʼ l-​awturi kienet li mil-​lingwa figurattiva użata joħorġu verità profonda u li ddawwal.” Dan il-​proċess hu msejjaħ interpretazzjoni allegorika, jew simbolika, u Filo pprova juża dan il-​metodu sabiex ikun jistaʼ jfiehem l-​Iskrittura.

Per eżempju, aħseb ftit dwar Ġenesi 3:22 tas-​Settanta fil-​verżjoni taʼ Bagster, li jgħid: “Il-​Mulej Alla għamel ilbies tal-​ġild għal Adam u għal martu, u libbishom.” Il-​Griegi ħassew li l-​fatt li jagħmel il-​ħwejjeġ kien ibaxxi d-​dinjità taʼ l-​Alla Suprem. Għalhekk, Filo sab simboliżmu f’dan il-​vers u qal: “L-​ilbies tal-​ġild huwa espressjoni figurattiva għall-​ġilda naturali, jiġifieri, ġisimna; għax meta Alla l-​ewwel għamel l-​intellett sejjaħlu Adam; wara dan hu ħalaq l-​animazzjoni taʼ barra, li taha l-​isem taʼ Ħajja. Imbagħad fit-​tielet post, kien hemm bżonn li jagħmel il-​ġisem, u b’mod figurattiv sejjaħlu lbies tal-​ġild.” Għalhekk, Filo pprova jagħmel il-​fatt li Alla libbes lil Adam u ’l Eva punt filosofiku fuq xiex wieħed jaħseb.

Ikkunsidra wkoll Ġenesi 2:​10-14, li jiddeskrivi s-​sors taʼ l-​ilma għall-​ġnien taʼ lGħeden u li jsemmi erbaʼ xmajjar li għaddew mill-​ġnien. Filo pprova jifhem iktar milli kien hemm miktub u jħares lil hinn mill-​pajsaġġ li kien qed jiġi deskritt. Wara li kkummenta fuq l-​art infisha, hu qal: “Forsi dan ir-​rakkont għandu wkoll tifsira allegorika; għax l-​erbaʼ xmajjar jissimbolizzaw erbaʼ virtujiet.” Hu fehem li x-​xmara Pison tirrappreżenta l-​prudenza, ix-​xmara Giħon hija s-​simbolu tas-​serjetà, ix-​xmara Tigri tissimbolizza l-​qawwa, u l-​Ewfrat tfisser ġustizzja. Għalhekk, l-​allegorija ħadet post il-​ġeografija.

Filo uża l-​interpretazzjoni allegorika sabiex janalizza r-​rakkont tal-​ħolqien, il-​qtil t’Abel minn Kajjin, id-​Dilluvju taʼ żmien Noè, il-​konfużjoni tal-​lingwi f’Babel, u ħafna prinċipji fil-​Liġi Mosajka. Bħalma juri l-​eżempju tal-​paragrafu taʼ qabel, hu spiss irrikonoxxa l-​punt letterali tal-​vers tal-​Bibbja, imma mbagħad ta l-​fehma simbolika tiegħu billi uża kliem bħal: “Forsi għandna nqisu dawn l-​affarijiet f’sens allegoriku.” Fix-​xogħlijiet taʼ Filo, is-​simboliżmu jidher ċar filwaqt li, b’sogħba, it-​tifsira ovvja taʼ l-​Iskrittura ma tidhirx.

Min Hu Alla?

Filo tkellem favur l-​eżistenza t’Alla billi uża tixbiha qawwija. Wara li ddeskriva l-​art, ix-​xmajjar, il-​pjaneti, u l-​istilel, hu kkonkluda: “Id-​dinja hija l-​iktar waħda mix-​xogħlijiet kollha li saret b’arti u b’sengħa kbira, daqslikieku kienet maħluqa minn xi ħadd li hu komplet għalkollox u għandu għarfien perfett. Huwa għalhekk li ħadna l-​idea li Alla jeżisti.” Dan huwa rraġunar f’loku.​—Rumani 1:20.

Imma meta Filo spjega n-​natura t’Alla li Jistaʼ Kollox, hu mar ’il bogħod ħafna mill-​verità. Filo sostna li Alla “m’għandux kwalitajiet li jispikkaw” u li “ma nistgħux nifhmuh.” Filo skuraġġixxa kull sforz biex issir taf lil Alla, billi qal li “kwalunkwe tentattiv biex issir taf iktar, sabiex tagħmel investigazzjonijiet dwar in-​natura jew il-​kwalitajiet li jispikkaw t’Alla, huwa biss bluha.” Dan l-​irraġunar ma ġiex mill-​Bibbja, imma mill-​filosfu pagan Platun.

Filo qal li Alla tant ma tistax tifhmu li hu impossibbli li ngħajtulu b’isem persunali. Skond Filo m’huwiex raġunevoli li dak li tassew hu Alla l-​ħaj jingħata isem li jidher li jixraqlu. Kemm mar ’il bogħod mill-​fatti!

Il-Bibbja ma tħalli ebda dubju dwar l-​isem persunali t’Alla. Salm 83:19 (83:​18, NW) jgħid: “Biex jagħrfu li Jaħweh [jew “Ġeħova,” NW] hu ismek, li int waħdek l-​Għoli fuq l-​art kollha.” Isaija 42:8 juri li Alla jgħid: “Jiena [“Ġeħova,” NW], dan hu ismi.” Filo, Lhudi li kien jaf dawn it-​testi Bibliċi, għala għallem li Alla ma kellux isem? Minħabba li hu ma kienx qed jiddeskrivi lil Alla persunali tal-​Bibbja, imma kien qed jiddeskrivi alla bla isem u li ma jistax jintlaħaq mill-​filosofija Griega.

X’Inhi r-​Ruħ?

Filo għallem li r-​ruħ hija separata mill-​ġisem. Hu jgħid li l-​bniedem “jikkonsisti f’ġisem u ruħ.” Tistaʼ tmut ir-​ruħ? Ikkunsidra l-​ispjegazzjoni li ta Filo: “Meta nkunu ħajjin, ġisimna ħaj imma r-​ruħ tagħna hija mejta u midfuna f’ġisimna, daqslikieku qiegħda f’qabar. Imma li kieku kellu jmut [il-ġisem], imbagħad ir-​ruħ tagħna tgħix skond il-​ħajja proprja tagħha, billi tkun ħielsa mill-​ġisem ħażin u mejjet li kienet maqbuda fih.” Għal Filo, il-​mewt tar-​ruħ kienet simbolika. Fir-​realtà din qatt ma tmut. Hija immortali.

Madankollu, il-​Bibbja x’tgħallem dwar ir-​ruħ? L-​1 Korintin 15:45 jgħid: “L-​ewwel bniedem Adam sar ruħ ħajja.” Skond il-​Bibbja, il-​bnedmin m’għandhomx ruħ; minflok, huma ruħ.

Il-Bibbja tgħallem ukoll li r-​ruħ m’hijiex immortali. Eżekjel 18:4 (Karm Żammit) jgħid: “Ir-​ruħ li tidneb, tmut.” Minn dawn l-​iskritturi nistgħu naslu għal konklużjoni xierqa: Il-​bniedem huwa ruħ. Għalhekk, meta bniedem imut, ir-​ruħ tmut.​—Ġenesi 19:​19, NW.a

Wara li Filo miet, il-​Lhud ma tantx taw kasu. Madankollu, il-​Kristjaneżmu aċċettah. Ewsebju u mexxejja oħra tal-​knisja emmnu li Filo kkonverta għall-​Kristjanità. Ġirolmu niżżlu bħala wieħed mill-​Missirijiet tal-​Knisja. Kienu l-​Kristjani apostati, u mhux il-​Lhud, li żammew il-​kitbiet taʼ Filo.

Il-kitbiet taʼ Filo wasslu għal rivoluzzjoni reliġjuża. L-​influwenza tiegħu wasslet lill-​hekk imsejħa Kristjani sabiex jadottaw id-​duttrina taʼ l-​immortalità tar-​ruħ li tmur kontra l-​iskrittura. U t-​tagħlim taʼ Filo dwar il-​Logos (jew, il-​Kelma) ikkontribwixxa għall-​iżvilupp tat-​twemmin fit-​Trinità, domma tal-​Kristjanità apostata li ma tinsabx fil-​Bibbja.

Titqarrqux

Meta studja l-​Iskrittura Ebrajka, Filo għamel ċert li ma “neħħa ebda tifsir allegoriku li għandu mnejn ikun moħbi wara l-​lingwa sempliċi.” Madankollu, bħalma nsibu f’Dewteronomju 4:​2, Mosè qal hekk dwar il-​Liġi t’Alla: “La żżidu xejn maʼ dak li qiegħed nordnalkom u lanqas tnaqqsu minnu; qisu li tħarsu l-​liġijiet tal-​Mulej, Alla tagħkom, bħalma qiegħed nagħtihomlkom jien.” Minkejja l-​intenzjonijiet tajbin li deher li kellu, Filo tant żied spekulazzjonijiet li, bħal sħaba ħoxna, ċajpar l-​istruzzjoni ċara tal-​Kelma ispirata t’Alla.

L-appostlu Pietru qal: “Ma kienx billi mxejna fuq ħrejjef minsuġin bis-​sengħa li għarrafniekom dwar il-​qawwa u l-​preżenza tal-​Mulej tagħna Ġesù Kristu.” (2 Pietru 1:16) Kuntrarju għall-​kitbiet taʼ Filo, l-​istruzzjoni li Pietru ta lill-​kongregazzjoni Kristjana taʼ l-​ewwel seklu kienet ibbażata fuq il-​fatti u fuq id-​direzzjoni taʼ l-​ispirtu t’Alla, “l-​ispirtu tal-​verità,” li ggwidahom lejn il-​verità kollha.​—Ġwanni 16:13.

Jekk int interessat f’li tqim lil Alla tal-​Bibbja, għandek bżonn gwida vera, u mhux interpretazzjoni bbażata fuq il-​ħsieb tal-​bniedem. Għandek bżonn l-​għarfien eżatt dwar Ġeħova u r-​rieda tiegħu, u għandek bżonn l-​umiltà biex tkun student sinċier. Jekk tistudja l-​Bibbja b’dik l-​attitudni tajba, int se ssir taf “il-​kitba qaddisa, li tistaʼ tagħmlek għaref għas-​salvazzjoni permezz tal-​fidi fi Kristu Ġesù.” Int se tara kif il-​Kelma t’Alla tistaʼ tagħmlek “armat bis-​sħiħ għal kull għemil tajjeb.”​—2 Timotju 3:​15-17.

[Nota taʼ taħt]

[Kaxxa/Stampa f’paġna 10]

IL-​BELT TAʼ FILO

Filo għex u ħadem f’Lixandra taʼ l-​Eġittu. Għal sekli sħaħ, din il-​belt kienet il-​kapitali tal-​kotba u d-​diskussjonijiet sekulari tad-​dinja.

L-​istudenti tgħallmu minn studjużi famużi li għallmu fl-​iskejjel tal-​belt. Il-​librerija taʼ Lixandra saret magħrufa madwar id-​dinja. Fil-​kollezzjonijiet tagħha kien hemm mijiet t’eluf taʼ materjal minħabba li l-​librari pprovaw jiksbu kopja taʼ kull dokument miktub.

Iktar tard, ir-​rispett li d-​dinja kellha għal Lixandra u għall-​maħżen t’għarfien tagħha beda jonqos. Imperaturi f’Ruma taw importanza lill-​belt tagħhom, u ċ-​ċentru kulturali ċċaqlaq għall-​Ewropa. In-​niżla li qabdet Lixandra laħqet il-​quċċata tagħha fis-​sebaʼ seklu E.K. meta xi invażuri rebħu l-​belt. Sal-​ġurnata taʼ llum, l-​istorjografi jibku t-​telfa taʼ din il-​librerija famuża, u xi wħud jgħidu li dan tefaʼ ċ-​ċivilizzazzjoni 1,000 sena lura.

[Sors]

L. Chapons/Illustrirte Familien-Bibel nach der deutschen Uebersetzung Dr. Martin Luthers

[Kaxxa f’paġna 12]

INTERPRETAZZJONI ALLEGORIKA LLUM

Ġeneralment l-​allegorija hija “meta persuna tesprimi ruħha b’figuri li huma fittizji u b’azzjonijiet taʼ veritajiet jew ġeneralizzazzjonijiet simboliċi dwar l-​eżistenza tal-​bniedem.” Jingħad li kitbiet li jużaw l-​allegorija jissimbolizzaw affarijiet importanti li huma moħbija. Bħal Filo taʼ Lixandra, xi għalliema reliġjużi llum jużaw l-​allegorija sabiex jispjegaw il-​Bibbja.

Ikkunsidra Ġenesi kapitli 1-11, li fihom insibu l-​istorja tal-​bniedem mill-​ħolqien sa meta l-​popli nfirxu fi żmien it-​torri taʼ Babel. Rigward din is-​sezzjoni fil-​Bibbja, The New American Bible, traduzzjoni Kattolika, tgħid li sabiex il-​ġens taʼ Iżrael jibqaʼ jżomm u jifhem il-​veritajiet miktuba f’dawn il-​versi kien hemm bżonn li dawn il-​veritajiet jitniżżlu b’ideat li kienu komuni għan-​nies taʼ dak iż-​żmien. Tkompli tgħid li għalhekk “il-​veritajiet infushom iridu jiddistingwu ruħhom b’mod ċar mill-​ilbies letterarju tagħhom.” Skond dan l-​irraġunar, Ġenesi kapitli 1-11 m’għandhomx jittieħdu letterali. Minflok, bħalma l-​ilbies jgħatti lill-​ġisem, hekk ukoll il-​kliem jgħatti tifsir iktar fond.

Madankollu, Ġesù għallem li l-​ewwel kapitli tal-​Ġenesi kienu letterali. (Mattew 19:​4-6; 24:​37-39) L-​appostli Pawlu u Pietru għamlu l-​istess. (Atti 17:​24-26; 2 Pietru 2:5; 3:​6, 7) Studenti sinċieri tal-​Bibbja jirrifjutaw kwalunkwe spjegazzjoni li ma taqbilx mal-​Kelma t’Alla.

[Stampa f’paġna 9]

Il-​fanal il-​kbir tal-​port taʼ Lixandra

[Sors]

Archives Charmet/Bridgeman Art Library