Ismaʼ l-​Leħen Ġewwieni

“In-​nies tal-​ġnus li m’għandhomx liġi [t’Alla] jagħmlu b’mod naturali l-​affarijiet tal-​liġi.”—RUMANI 2:14.

1, 2. (a) Ħafna kif aġixxew minħabba l-​interess tagħhom f’oħrajn? (b) Liema rakkonti Skritturali jagħtu eżempju taʼ interess f’oħrajn?

RAĠEL t’20 sena li kien fuq pjattaforma taʼ stazzjon tal-​ferrovija taħt l-​art qabdu attakk epilettiku u waqaʼ fuq il-​linji tal-​ferrovija. Malli wieħed raġel ra dan, hu telaq idejn it-​tfal bniet tiegħu u qabeż fuq il-​linji. Hu ġibed lir-​raġel epilettiku lejn gandott bejn il-​linji tal-​ferrovija, u pproteġieh mill-​ferrovija li r-​roti tagħha bdew iwerżqu biex tieqaf eżatt fuq rashom. Xi wħud għandhom mnejn isejħulu eroj lir-​raġel li salva lill-​ieħor, imma hu qal: “Individwu għandu jagħmel dak li hu tajjeb. Jien għamilt dan biex nuri qalb tajba. Mhux biex ikolli r-​rikonoxximent jew il-​glorja.”

² Forsi taf lil xi ħadd li rriskja ħajtu biex jgħin lil oħrajn. Ħafna għamlu dan matul it-​tieni gwerra dinjija, billi ħbew lil uħud li kienu stranġieri. Ukoll, ftakar fl-​esperjenza taʼ l-​appostlu Pawlu u l-​275 ruħ li esperjenzaw nawfraġju f’Malta, ħdejn Sqallija. In-​nies tal-​post ġew jgħinu lil dawn l-​istranġieri, u wrewhom “qalb tajba li ma bħalha.” (Atti 27:27–​28:2) Jew xi ngħidu dwar it-​tfajla Iżraelija, li għalkemm forsi ma rriskjatx ħajjitha, hi wriet interess b’qalb tajba fis-​saħħa taʼ wieħed mis-​Sirjani li ħatfuha? (2 Slaten 5:​1-4) U aħseb dwar il-​parabbola magħrufa sew li qal Ġesù dwar is-​Samaritan it-​tajjeb. Qassis u Levita injoraw lil Lhudi seħibhom li kien nofsu mejjet, imma wieħed Samaritan għamel minn kollox biex jgħinu. Din il-​parabbola messet il-​qalb taʼ nies minn diversi kulturi matul is-​sekli.—Luqa 10:​29-37.

3, 4. Il-​fatt li hawn tant uħud li jaġixxu bla egoiżmu minkejja r-​riskji, x’jgħidilna dwar it-​teorija taʼ l-​evoluzzjoni?

³ Veru, aħna qed ngħixu fi “żminijiet kritiċi li diffiċli biex issib tarfhom”; ħafna nies huma “feroċi” u “mingħajr imħabba għat-​tajjeb.” (2 Timotju 3:​1-3) Xorta waħda, m’osservajniex aħna għemejjel taʼ ħniena, forsi saħansitra bbenefikajna minnhom personalment? It-​tendenza li ngħinu lil oħrajn, anki jekk dan jitlob sagrifiċċju min-​naħa tagħna, hija tant komuni li xi wħud isejħulha għajnuna “umanitarja.”

⁴ Din ix-​xewqa li tingħata għajnuna anki jekk inbatu personalment tidher fir-​razez u fil-​kulturi kollha, u din tikkontradixxi kwalunkwe stqarrija li l-​bniedem evolva bil-​liġi tal-​ġungla, “is-​sopravivenza taʼ l-​iktar wieħed li jadatta ruħu għall-​ambjent taʼ madwaru.” Francis S. Collins, ġenetiku li ħa t-​tmexxija fl-​isforz tal-​gvern taʼ l-​Istati Uniti biex ifisser il-​materjal ġenetiku tal-​bniedem (DNA), qal: “L-​altruiżmu bla egoiżmu jippreżenta sfida kbira għall-​evoluzzjonisti. . . . Ma jistax jiġi spjegat minn ġeni individwali u egoisti li huma programmati biex iżommu lilhom infushom ħajjin.” Hu qal ukoll: “Xi nies jagħtu minnhom infushom bla egoiżmu lil dawk li ma jagħmlux parti mill-​grupp tagħhom, u li m’għandhom assolutament xejn komuni bejniethom. . . . Dan [l-altruiżmu] donnu ma jistaʼ jiġi spjegat b’ebda mod mit-​teorija taʼ Darwin.”

“Il-​Leħen tal-​Kuxjenza”

5. Spiss x’ġie osservat fin-​nies?

⁵ Dr. Collins jirreferi għal aspett wieħed taʼ l-​altruiżmu tagħna: “Il-​leħen tal-​kuxjenza li jsejħilna biex ngħinu lil oħrajn anki jekk ma jingħata xejn lura.”a Il-​fatt li hu semma l-​“kuxjenza” jistaʼ jfakkarna f’xi ħaġa li enfasizza l-​appostlu Pawlu: “Kulmeta n-​nies tal-​ġnus li m’għandhomx liġi jagħmlu b’mod naturali l-​affarijiet tal-​liġi, dawn in-​nies, għalkemm m’għandhomx liġi, huma liġi għalihom infushom. Dawn juru li s-​sustanza tal-​liġi hi miktuba fi qlubhom, waqt li l-​kuxjenza tagħhom qed tixhed magħhom u, fi ħsibijiethom stess, qed jiġu akkużati jew skużati.”—Rumani 2:​14, 15.

6. In-​nies kollha għala jridu jagħtu kont lill-​Ħallieq?

⁶ Fl-​ittra tiegħu lir-​Rumani, Pawlu wera li l-​bnedmin iridu jagħtu kont lil Alla għaliex l-​eżistenza u l-​kwalitajiet Tiegħu huma evidenti f’dak li nistgħu naraw. Dan kien minnu “mill-​ħolqien tad-​dinja ’l quddiem.” (Rumani 1:​18-20; Salm 19:​2-5 [19:​1-4, NW]) Huwa minnu li ħafna jinjoraw lill-​Ħallieq tagħhom u jgħixu ħajja immorali. Madankollu, ir-​rieda t’Alla hi li l-​bnedmin jirrikonoxxu s-​sewwa tiegħu u jindmu mill-​prattiki ħżiena tagħhom. (Rumani 1:22–​2:6) Il-​Lhud kellhom raġuni li ma setgħux jiċħduha biex jagħmlu dan—huma ngħataw il-​Liġi t’Alla permezz taʼ Mosè. Imma anki n-​nies li ma kellhomx “id-​dikjarazzjonijiet sagri t’Alla” kien imisshom irrikonoxxew li Alla jeżisti.—Rumani 2:​8-13; 3:2.

7, 8. Kemm hu komuni s-​sens taʼ dak li hu sewwa, u dan x’juri?

⁷ Raġuni konvinċenti għala kulħadd għandu jirrikonoxxi lil Alla u jaġixxi skond dan, hi s-​sens ġewwieni dwar x’inhu tajjeb u ħażin. Is-​sens tagħna tas-​sewwa jindika li għandna kuxjenza. Immaġina dan: Xi tfal żgħar qed jistennew wara xulxin biex jużaw bandla. Imbagħad wieħed mit-​tfal imur fuq quddiem, waqt li jinjora lil dawk li qed jistennew. Ħafna jirreaġixxu billi jgħidu, ‘Mhux sew!’ Issa staqsi lilek innifsek, ‘Kif inhu li anki t-​tfal b’mod spontanju juru li għandhom sens taʼ dak li hu sewwa u dak li m’huwiex?’ Il-​fatt li jagħmlu dan jirrifletti s-​sens morali li għandhom minn ġewwa. Pawlu kiteb: “Kulmeta n-​nies tal-​ġnus li m’għandhomx liġi jagħmlu b’mod naturali l-​affarijiet tal-​liġi.” Hu ma qalx, “Jekk xi darba,” bħallikieku din kienet xi ħaġa li rari sseħħ. Hu qal “kulmeta,” jew “meta,” billi indika li dan iseħħ spiss. Jiġifieri, in-​nies “jagħmlu b’mod naturali l-​affarijiet tal-​liġi,” li jfisser li jiġu mqanqlin mis-​sens morali li għandhom minn ġewwa biex jaġixxu fi qbil maʼ dak li naqraw fil-​liġi miktuba t’Alla.

⁸ Din l-​inklinazzjoni morali tistaʼ taraha f’ħafna pajjiżi. Professur taʼ l-​Università taʼ Cambridge nnota li l-​livelli tal-​Babiloniżi, l-​Eġizzjani, il-​Griegi kif ukoll taʼ l-​Aboriġini Awstraljani u taʼ dawk li oriġinaw mill-​Amerika inkludew “kliem qawwi kontra l-​moħqrija, il-​qtil, it-​tradiment u l-​qerq, l-​istess livelli taʼ qalb tajba lejn ix-​xjuħ, iż-​żgħar, u d-​dgħajfin.” U Dr. Collins kiteb: “L-​idea taʼ dak li hu tajjeb u ħażin tidher li hija komuni mad-​dinja kollha fost il-​membri kollha taʼ l-​ispeċi umana.” Ma jfakkrekx dan f’Rumani 2:14?

Il-​Kuxjenza Tiegħek —Kif Taħdem?

9. X’inhi l-​kuxjenza, u kif tistaʼ tgħinek qabel ma taġixxi?

⁹ Il-​Bibbja turi li l-​kuxjenza hija kapaċità ġewwinija biex teżamina u tqis l-​għemejjel tiegħek. Hija bħal leħen minn ġewwa li jikkummenta dwar jekk dak li tagħmel huwiex tajjeb jew le. Pawlu semma lil dan il-​leħen tiegħu minn ġewwa: “Il-​kuxjenza tiegħi tixhed miegħi fl-​ispirtu qaddis.” (Rumani 9:1) Per eżempju, dan il-​leħen jistaʼ jkellmek minn qabel meta tkun qed tikkunsidra jekk għandekx tagħmel xi ħaġa li tinvolvi xi deċiżjoni morali. Il-​kuxjenza tiegħek tistaʼ tgħinek biex tqis x’se tagħmel fil-​futur u tissuġġerilek kif se tħossok jekk tagħmilha.

10. Spiss kif taħdem il-​kuxjenza?

¹⁰ Iktar komuni hu l-​fatt li l-​kuxjenza tiegħek tibda taġixxi wara li tagħmel xi ħaġa. Meta kien qed jaħrab mis-​Sultan Sawl, David kien f’pożizzjoni li jagħmel xi ħaġa nieqsa mir-​rispett lejn is-​sultan midluk t’Alla, u hekk għamel. Wara dan, “David stess ħass il-​kuxjenza tniggżu.” (1 Samwel 24:​4-6 [24:​1-5, NW]; Salm 32:​3, 5) Il-​kelma “kuxjenza” f’ċerti Bibbji ma tintużax f’dan ir-​rakkont; imma dan hu dak li ħass David—ir-​reazzjoni tal-​kuxjenza tiegħu. Ilkoll kemm aħna ħassejna b’mod simili t-​tingiż tal-​kuxjenza tagħna. Għamilna xi ħaġa, u wara bdejna ninkwetaw, ansjużi minħabba kif aġixxejna. Xi nies li ma kinux iħallsu t-​taxxi tant kienu turmentati mill-​kuxjenza tagħhom li iktar tard ħallsu d-​dejn tagħhom. Oħrajn ġew imqanqlin biex jistqarru dnub t’adulterju lis-​sieħeb jew is-​sieħba tagħhom. (Ebrej 13:4) Madankollu, meta wieħed jaġixxi fi qbil mal-​kuxjenza tiegħu, dan jistaʼ jirriżulta f’sens taʼ sodisfazzjon u paċi.

11. Għala jistaʼ jkun perikoluż li sempliċement nisimgħu mill-​kuxjenza tagħna? Agħti eżempju.

¹¹ Allura nistgħu aħna sempliċement inħallu l-​kuxjenza tagħna tiggwidana? Filwaqt li huwa tajjeb li nisimgħu mill-​kuxjenza tagħna, il-​messaġġ tagħha jistaʼ jqarraq bina bil-​kbir. Iva, il-​leħen tal-​“bniedem li aħna minn ġewwa” jistaʼ jqarraq bina. (2 Korintin 4:16) Ikkunsidra eżempju wieħed. Il-​Bibbja tgħidilna dwar Stiefnu, segwaċi devot taʼ Kristu “kollu grazzja u qawwa.” Xi Lhud tefgħu lil Stiefnu ’l barra minn Ġerusalemm u ħaġġruh għall-​mewt. Sawlu (li iktar tard sar l-​appostlu Pawlu) kien wieqaf fil-​qrib u ‘kien fehma waħda magħhom fil-​mewt li taw’ lil Stiefnu. Milli jidher, il-​Lhud tant kienu konvinti li aġixxew kif suppost li l-​kuxjenza tagħhom ma niggżithomx. Dan x’aktarx li kien il-​każ taʼ Sawlu wkoll, għaliex wara dan hu kien “għadu bil-​qawwa kollha jhedded bil-​mewt lid-​dixxipli tal-​Mulej.” Jidher ċar li l-​kuxjenza tiegħu ma kinitx qed tgħidlu s-​sewwa.—Atti 6:8; 7:57–​8:1; 9:1.

12. Liema hu mod wieħed kif il-​kuxjenza tagħna jistaʼ jkun li ġiet influwenzata?

¹² X’setaʼ effettwa l-​kuxjenza taʼ Sawlu? Ħaġa waħda setgħet kienet il-​kuntatt mill-​qrib li kellu m’oħrajn. Ħafna minna ġieli tkellimna fuq it-​telefon maʼ raġel li leħnu jinstemaʼ simili ħafna għal dak taʼ missieru. Sa ċertu punt, it-​ton tal-​leħen taʼ l-​iben jistaʼ jkun li ntiret, imma jistaʼ jkun ukoll li hu ġie influwenzat mill-​mod kif jitkellem missieru. B’mod simili, Sawlu setaʼ ġie effettwat minħabba l-​kuntatt mill-​qrib li kellu mal-​Lhud li kienu jobogħdu lil Ġesù u opponew it-​tagħlim tiegħu. (Ġwanni 11:​47-50; 18:14; Atti 5:​27, 28, 33) Iva, jistaʼ jkun li l-​ħbieb taʼ Sawlu influwenzaw il-​leħen li semaʼ minn ġewwa, il-​kuxjenza tiegħu.

13. L-​ambjent taʼ dak li jkun kif jistaʼ jeffettwa l-​kuxjenza?

¹³ Il-​kuxjenza tistaʼ wkoll tiġi effettwata mill-​kultura jew l-​ambjent ġenerali li wieħed jgħix fih, sewwasew bħalma l-​ambjent taʼ dak li jkun jistaʼ jwassal lil xi ħadd biex jitkellem b’aċċent jew djalett. (Mattew 26:73) Dan jistaʼ jkun li seħħ fil-​każ taʼ l-​Assirjani tal-​qedem. Huma kienu magħrufin għas-​sengħa militari, u kienu jnaqqxu xeni li fihom kienu jidhru qed jittorturaw lill-​ilsiera. (Naħum 2:​12, 13 [2:​11, 12, NW]; 3:1) In-​Ninwin taʼ żmien Ġona huma deskritti bħala li “ma jafux jagħżlu bejn il-​lemin u x-​xellug tagħhom.” Dan ifisser li ma kellhomx livell korrett biex jiġġudikaw dak li hu u m’huwiex xieraq mill-​ħarsa t’Alla. Immaġina kif dan l-​ambjent setaʼ effettwa l-​kuxjenza taʼ xi ħadd li trabba f’Ninwè! (Ġona 3:​4, 5; 4:11) B’mod simili llum, il-​kuxjenza taʼ dak li jkun tistaʼ tkun effettwata mill-​attitudni taʼ dawk taʼ madwaru.

Intejbu l-​Leħen Ġewwieni

14. Il-​kuxjenza tagħna kif tirrifletti dak li jgħid Ġenesi 1:27?

¹⁴ Ġeħova pprovda l-​għotja taʼ kuxjenza lil Adam u Eva, u aħna writna l-​kuxjenza mingħandhom. Ġenesi 1:27 jgħidilna li l-​bnedmin huma magħmulin fuq xbihat Alla. Dan ma jfissirx is-​sura fiżika t’Alla, għaliex huwa spirtu u aħna tad-​demm u l-​laħam. Aħna magħmulin fuq xbihat Alla fis-​sens li għandna l-​kwalitajiet tiegħu fina, inkluż sens morali b’kuxjenza li taħdem. Din ir-​realtà tipprovdi indikazzjoni dwar kif nistgħu nsaħħu l-​kuxjenza tagħna, billi nagħmluha iktar taʼ min joqgħod fuqha. Dan nagħmluh billi nitgħallmu iktar dwar il-​Ħallieq u nersqu eqreb lejh.

15. Liema hu mod wieħed kif nistgħu nibbenefikaw meta nsiru nafu lil Missierna?

¹⁵ Il-​Bibbja turina li f’ċertu sens Ġeħova hu Missier għalina lkoll. (Isaija 64:7 [64:​8, NW]) Il-​Kristjani leali, kemm jekk it-​tama tagħhom hi għas-​sema u kemm jekk li jgħixu f’ġenna taʼ l-​art, jistgħu jindirizzaw lil Alla bħala Missierhom. (Mattew 6:9) Għandha tkun ix-​xewqa tagħna li nersqu dejjem iktar qrib lejn Missierna, u b’hekk nitgħallmu kif hu jħares lejn l-​affarijiet u nitgħallmu l-​livelli tiegħu. (Ġakbu 4:8) Ħafna wħud m’għandhom ebda interess f’li jagħmlu dan. Huma bħal-​Lhud li Ġesù qal dwarhom: “Intom la qatt smajtu leħnu u lanqas rajtu s-​sura tiegħu; u l-​kelma tiegħu ma tibqax fikom.” (Ġwanni 5:​37, 38) Aħna ma smajniex il-​leħen stess t’Alla, imma nistgħu nitgħallmu kif jaħsibha billi naqraw il-​kelma tiegħu, u b’hekk insiru bħalu u nibdew inħossuna bħalu.

16. Ir-​rakkont taʼ Ġużeppi x’jurina dwar it-​taħriġ tal-​kuxjenza tagħna u l-​fatt li nwieġbu għaliha?

¹⁶ Ir-​rakkont taʼ Ġużeppi f’dar Putifar jurina dan. Mart Putifar ipprovat tisseduċi lil Ġużeppi. Għalkemm kien jgħix fi żmien meta ebda ktieb Bibliku kien għadu ma nkiteb u l-​Għaxar Kmandamenti kienu għadhom ma ngħatawx, Ġużeppi rreaġixxa billi qal: “Kif nistaʼ nagħmel dan il-​ħażen hekk kbir u nidneb kontra Alla?” (Ġenesi 39:9) Hu ma kienx qed iwieġeb b’dan il-​mod sempliċement biex jogħġob lill-​familja tiegħu; huma kienu jgħixu ’l bogħod minnu. Primarjament hu ried jogħġob lil Alla. Ġużeppi kien jaf il-​livell t’Alla għaż-​żwieġ—raġel wieħed għal mara waħda, waqt li t-​tnejn huma magħqudin bħala “ġisem wieħed.” U hu x’aktarx li kien semaʼ dwar kif ħassu Abimelek meta sar jaf li Rebekka kienet miżżewġa—jekk jiħodha kien ikun ħażin, u kien iġib ħtija fuq niesu. Ukoll, Ġeħova bierek ir-​riżultat f’dan il-​każ, u b’dan il-​mod wera l-​ħarsa tiegħu lejn l-​adulterju. X’aktarx li minħabba li Ġużeppi kien jaf dan kollu hu saħħaħ l-​effett tal-​kuxjenza tiegħu li kien wiret, u dan qanqlu biex jiċħad l-​immoralità sesswali.​—Ġenesi 2:​24; 12:​17-​19; 20:​1-​18; 26:​7-​14.

17. Fl-​isforz tagħna biex inkunu bħal Missierna, għala ninsabu f’sitwazzjoni aħjar minn taʼ Ġużeppi?

¹⁷ M’għandniex xi ngħidu, aħna issa ninsabu f’sitwazzjoni aħjar minn taʼ Ġużeppi. Għandna l-​Bibbja kollha kemm hi li minnha nitgħallmu kif jaħsibha u jħossu Missierna, inkluż x’japprova u x’jipprojbixxi. Iktar ma nkunu midħla taʼ l-​Iskrittura, iktar se nersqu qrib t’Alla u iktar se nkunu bħalu. Hekk kif nagħmlu dan, dak li tgħidilna l-​kuxjenza tagħna x’aktarx li se jkun jixbah iktar il-​mod taʼ kif jaħsibha Missierna. Ikun iktar u iktar fi qbil mar-​rieda tiegħu.—Efesin 5:​1-5.

18. Minkejja l-​influwenzi li setaʼ kellna fil-​passat, x’nistgħu nagħmlu biex il-​kuxjenza tagħna ssir iktar taʼ min joqgħod fuqha?

¹⁸ Xi ngħidu dwar il-​mod kif l-​ambjent jeffettwa l-​kuxjenza tagħna? Jistaʼ jkun li aħna ġejna influwenzati mill-​ħsibijiet u l-​azzjonijiet tal-​qraba tagħna u mill-​ambjent ġenerali li trabbejna fih. Għalhekk, il-​leħen tal-​kuxjenza tagħna jistaʼ jkun li tmewwet jew tgħawweġ. Dan kellimna bl-​“aċċent” t’oħrajn li jinsabu madwarna. Huwa minnu li ma nistgħux nibdlu l-​passat tagħna, imma nistgħu nkunu determinati li nagħżlu ħbieb u ambjent li se jeffettwaw il-​kuxjenza tagħna b’mod tajjeb. Pass fundamentali hu li nkunu regolarment maʼ Kristjani devoti li ilhom jipprovaw ikunu bħal Missierhom. Il-​laqgħat tal-​kongregazzjoni, inkluż is-​sħubija taʼ qabel u wara, jipprovdulna opportunitajiet eċċellenti għal dan. Nistgħu ninnotaw il-​mod taʼ ħsieb u r-​reazzjonijiet taʼ Kristjani sħabna li huma bbażati fuq il-​Bibbja, inkluż kemm huma lesti li jisimgħu mill-​kuxjenza tagħhom hekk kif din tirrifletti l-​ħarsa u l-​mogħdijiet t’Alla. Maż-​żmien, dan jistaʼ jgħinna biex inġibu l-​kuxjenza tagħna fi qbil mal-​prinċipji tal-​Bibbja, u b’hekk iġġibna iktar simili għal xbihat Alla. Meta naġġustaw il-​leħen ġewwieni tagħna skond il-​prinċipji taʼ Missierna u nċedu għall-​influwenza tajba taʼ Kristjani sħabna, il-​kuxjenza tagħna se tkun iktar taʼ min joqgħod fuqha u se nkunu iktar inklinati li nagħtu widen għal dak li tgħidilna.—Isaija 30:21.

19. Liema aspetti oħrajn tal-​kuxjenza huwa xieraq li nikkunsidraw?

¹⁹ Xorta waħda, xi wħud jissieltu kuljum biex iwieġbu għall-​kuxjenza tagħhom. L-​artiklu li jmiss se jikkunsidra xi sitwazzjonijiet li ffaċċjaw xi Kristjani. Billi neżaminaw sitwazzjonijiet bħal dawn, aħna nistgħu naraw b’mod iktar ċar l-​irwol tal-​kuxjenza tagħna, għala l-​kuxjenzi jistgħu jvarjaw, u kif nistgħu nwieġbu iktar għal-​leħen tal-​kuxjenza.—Ebrej 6:​11, 12.

[Nota taʼ taħt]

X’Tgħallimt?

• Għala sens taʼ dak li hu tajjeb u ħażin, jew kuxjenza, instab fil-​kulturi kollha?

• Għala għandna bżonn noqogħdu attenti dwar li nħallu l-​kuxjenza tagħna biss tiggwidana?

• Liema huma xi modi kif nistgħu ntejbu l-​leħen li nisimgħu minn ġewwa?

[Stampi f’paġna 23]

Lil David niggżitu l-​kuxjenza imma . . .

dan ma kienx minnu dwar Sawlu taʼ Tarsu

[Stampa f’paġna 24]

Aħna nistgħu nħarrġu l-​kuxjenza tagħna