Ħarsa Lejn id-​Dinja

Kumpanija tat-​Tabakk Tammetti li t-​Tipjip Jikkaġuna l-​Kanċer

Wara għaxriet taʼ snin taʼ tilwim rigward l-​iskoperti taʼ diversi awtoritajiet mediċi, il-​kumpanija Philip Morris, l-​iktar kumpanija li tipproduċi sigaretti fl-​Istati Uniti, issa tammetti li t-​tipjip jikkaġuna l-​kanċer fil-​pulmun u mard qerriedi ieħor. Stqarrija li ħarġet il-​kumpanija tgħid: “Jeżisti qbil mediku u xjentifiku kbir ħafna li t-​tipjip tas-​sigaretti jikkaġuna l-​kanċer fil-​pulmun, mard tal-​qalb, enfisema u mard serju ieħor lin-​nies li jpejpu.” The New York Times tinnota li qabel, il-​kumpanija kienet issostni li t-​tipjip kien biss iżid ir-​riskju jew kien biss wieħed mill-​ħafna fatturi li kienu jaħtu għal mard bħall-​kanċer fil-​pulmun, u mhux li t-​tipjip innifsu kien jikkaġuna l-​mard. Madankollu, minkejja din l-​istqarrija, il-​kumpanija tgħid: “Aħna kburin ħafna bil-​marka tagħna tas-​sigaretti u bil-​kampanji taʼ reklami li kellna matul is-​snin.”

Il-​Vizzju tal-​Logħob taʼ l-​Ażżard fl-​Awstralja

“Il-​logħob taʼ l-​ażżard issa sar problema serja taʼ saħħa fl-​Awstralja, billi jeffettwa mill-​inqas 330,000 ruħ li ma jistgħux jaqtgħu l-​logħob taʼ l-​ażżard,” tirrapporta The Australian. Skond il-​gazzetta, minn kull 5 magni elettroniċi tal-​logħob taʼ l-​ażżard li hawn fid-​dinja, iktar minn waħda minnhom tinsab fl-​Awstralja, fejn 82 fil-​mija tal-​popolazzjoni adulta jilagħbuhom. Kummissjoni li investigat l-​industrija tal-​logħob taʼ l-​ażżard fl-​Awstralja sabet li 2.3 fil-​mija taʼ l-​Awstraljani adulti għandhom problema serja bil-​logħob taʼ l-​ażżard. Minn dawn, 37 fil-​mija ħasbu fis-​suwiċidju, iktar minn 11 fil-​mija pprovaw jikkommettu suwiċidju, u 90 fil-​mija qalu li kienu dipressi bl-​ikrah bħala riżultat tal-​logħob taʼ l-​ażżard. Il-​kummissjoni talbet biex jiġu eżaminati bir-​reqqa l-​intrapriżi tal-​logħob taʼ l-​ażżard u ssuġġeriet li jitwaħħlu tabelli taʼ twissija fis-​swali tal-​logħob taʼ l-​ażżard.

Sewwieqa bin-​Ngħas Kontra Sewwieqa fis-​Sakra

“Li wieħed ma jorqodx biżżejjed jistaʼ jkollu l-​istess riżultati daqslikieku wieħed jixrob iżżejjed,” tgħid The New York Times. Studju li sar mill-​Università taʼ Stanford eżamina r-​reazzjoni tal-​ġisem taʼ 113-il persuna li jbatu mill-​qtugħ taʼ nifs fl-​irqad​—xi ħaġa li ttellef l-​irqad bil-​lejl u tikkaġuna n-​ngħas matul il-​ġurnata. Imbagħad dawn in-​nies ġew imqabblin maʼ grupp taʼ 80 volontier li ma jbatux minn din il-​ħaġa. Wara li nstabet ir-​reazzjoni normali tal-​ġisem tal-​volontieri, dawn bdew jixorbu xorb taʼ 40 fil-​mija alkoħol. Ir-​rapport li deher fit-​Times wera li r-​reazzjoni tal-​ġisem taż-​żewġ gruppi ġiet ittestjata sebaʼ darbiet. Fi tliet darbiet minnhom, dawk li kienu jbatu mill-​qtugħ taʼ nifs fl-​irqad marru agħar mill-​volontieri. Dan minkejja l-​fatt li l-​livell taʼ l-​alkoħol fid-​demm tal-​volontieri kien taʼ 0.08 fil-​mija, jiġifieri tant kienu fis-​sakra li żgur li ma kinux jitħallew isuqu f’16-il stat. Skond Dr. Nelson B. Powell, il-​wieħed li mexxa r-​riċerka, ir-​riżultati taʼ l-​istudju jenfasizzaw kemm huwa perikoluż li wieħed isuq meta jkun bin-​ngħas.

Kif Tiġġieled l-​Istress

Tħossok taħt stress? Kif ġie rapportat fl-​El Universal, l-​Istitut Messikan tas-​Sigurtà Soċjali jissuġġerixxi dawn il-​pariri biex wieħed jiġġieled kontra t-​tensjoni. Orqod skond kemm jgħidlek ġismek​—bejn sitta u għaxar sigħat kuljum. Ħu kolazzjon komplet u bilanċjat, ikla taʼ daqs normali f’nofsinhar, u xi ħaġa ħafifa fil-​għaxija. Ukoll, l-​esperti jagħtu l-​parir li tnaqqas l-​ikel li jkun fih ħafna xaħam, tnaqqas l-​ammont taʼ melħ li tuża, u wara l-​40 sena, tieħu inqas ħalib u zokkor. Ipprova sib ftit ħin biex toqgħod timmedita fil-​kwiet. L-​istress jistaʼ jitnaqqas ukoll billi tqattaʼ ċertu ħin f’ambjent imdawwar bin-​natura.

“L-​Iktar Infezzjoni Komuni li Tinġarr fid-​Demm”

“Mill-​inqas 2.7 miljuni Amerikani jġorru l-​virus taʼ l-​epatite Ċ, u fl-​Istati Uniti din saret l-​iktar infezzjoni komuni li tinġarr fid-​demm,” jgħid rapport minn Associated Press. L-​epatite Ċ tittieħed l-​iktar permezz taʼ kuntatt sesswali jew minn demm infettat. Dawk li għandhom l-​akbar riskju li jlaqqtu din il-​marda huma n-​nies li jużaw il-​labar taʼ xulxin biex jieħdu d-​droga u dawk li jkollhom relazzjonijiet sesswali mingħajr ma jieħdu prekawzjonijiet. L-​infezzjoni tistaʼ madankollu tinfirex ukoll permezz taʼ apparat u labar mhux imnaddfa sew li jintużaw għat-​tpinġija jew biex jiġi kkurat ċertu mard. Nies li ngħataw trasfużjonijiet tad-​demm jinsabu wkoll fil-​periklu. Kull sena, madwar 1,000 ruħ fl-​Istati Uniti jsirulhom trapjanti tal-​fwied peress li l-​fwied tagħhom jieqaf jiffunzjona minħabba dan il-​virus.

Tfal Effettwati mid-​Duħħan tas-​Sigaretti

“Kważi nofs it-​tfal tad-​dinja kollha jgħixu maʼ xi ħadd li jpejjep,” tgħid il-​University of California Berkeley Wellness Letter, fil-​kummenti li saru dwar rapport mill-​Organizzazzjoni Dinjija tas-​Saħħa. “Dan ifisser iktar minn 700 miljun tifel u tifla.” Meta wieħed iqis li l-​għadd t’adulti li jpejpu huwa mistenni li jiżdied għal 1.6 elf miljun matul l-​għoxrin sena li ġejjin, se jkun hemm iktar tfal li se jiġu effettwati mid-​duħħan taʼ oħrajn. Dawn it-​tfal se jkollhom iktar riskju li jiżviluppaw problemi taʼ saħħa bħal infezzjonijiet fil-​widnejn u problemi tan-​nifs.

Titkejjel il-​Fama mill-​Kotba

‘Li kieku l-​fama kellha titkejjel minn kemm kotba jinkitbu dwar dak li jkun, . . . Ġesù Kristu jibqaʼ l-​iktar figura famuża fid-​dinja moderna,’ tgħid il-​gazzetta Ingliża The Guardian. Riċerka li saret fil-​Librerija tal-​Kungress, f’Washington, D.C., uriet li hemm 17,239 ktieb dwar Ġesù. Dan kien kważi d-​doppju tal-​kotba li nkitbu dwar William Shakespeare, li nstab fit-​tieni post b’9,801 ktieb. Vladimir Lenin ġie fit-​tielet post b’4,492 ktieb, segwit minn Abraham Lincoln, li kellu 4,378 ktieb miktubin dwaru u Napuljun l-​Ewwel, b’4,007 kotba. Marija, omm Ġesù, ġiet is-​sebaʼ post, bi 3,595 ktieb, u kienet l-​unika mara mill-​ewwel 30. Ġovanna d’Arco, il-​mara li ġiet warajha, kellha 545 ktieb miktubin dwarha. Rigward il-​kompożituri, Richard Wagner ġie fl-​ewwel post, segwit minn Mozart, Beethoven, u Bach. Mill-​pitturi kollha, Picasso ġie l-​ewwel, qabel Leonardo da Vinci u Michelangelo. Madankollu, Leonardo ġie l-​ewwel mix-​xjenzati u l-​inventuri kollha, jiġifieri għadda lil Charles Darwin, Albert Einstein, u Galileo Galilei. “Ma baqaʼ l-​ebda persuna ħajja mill-​ewwel 30,” tgħid The Guardian.

Wisq Mumji?

Fl-​Eġittu għandhom problema li mkien ma ssib bħalha​—wisq antikitajiet. Taʼ spiss jitħabbru skoperti ġodda. Hemm ħafna x’wieħed isemmi, imma xi wħud minnhom huma l-​qabar imżejjen sabiħ misjub f’Saqqâra tal-​mara li rabbiet lil Tutankhamen, ħajt taʼ piramida f’Dahshûr, il-​bini taʼ tempju f’Akhmīm, kumpless kbir t’oqbra taħt l-​art b’iktar minn 200 kamra f’Luxor, u skulturi u oġġetti maħdumin bl-​idejn li nstabu f’portijiet u palazzi mgħarrqa lil hinn minn Alessandria. Fil-​Mużew Eġizzjan li hemm fil-​Kajr diġà hemm esibiti iktar minn 120,000 oġġett antik u ħafna iktar minn hekk huma merfugħin fi mħażen. “Kull ġimgħa joħorġu skoperti ġodda u interessanti, u dan qed joħloq iktar pressjoni fuq l-​imħażen imborġati, kif ukoll fuq il-​ħin u l-​finanzi taʼ dawk li janalizzaw, jiddokumentaw u jirrestawraw dawn l-​oġġetti,” jistqarr The Economist. Meta nstab ċimiterju fid-​deżert li għandu mnejn fih maʼ l-​10,000 qabar, wieħed arkeologu qal: “L-​aħħar ħaġa li rridu naraw b’għajnejna huma iktar mumji.” Se jiġu esibiti biss ftit mill-​oqbra li jispikkaw. Il-​bqija se jerġgħu jintradmu.

Daqshekk Ġenna taʼ l-​Art?

F’laqgħa speċjali taʼ l-​Assemblea Ġenerali tal-​Ġnus Magħquda, 43 grupp taʼ gżejjer żgħar urew it-​tħassib tagħhom minħabba l-​ħsara li qegħda ssir lill-​ambjent, tirrapporta l-​gazzetta Franċiża Le Monde. Ħafna minn dawn il-​gżejjer li qishom ġenna taʼ l-​art qed ikollhom iktar uragani, ċikluni, għargħar, u nuqqas taʼ ilma. Skond stqarrija tal-​Ġnus Magħquda, l-​Uragan Mitch huwa stmat li kkaġuna l-​mewt taʼ 11,000 ruħ fil-​Karibew. Kemm il-​gżejjer tas-​Seychelles kif ukoll dik taʼ Mawrizju ġarrbu nixfa kbira diversi drabi f’dawn l-​aħħar sentejn. It-​temperaturi għoljin u t-​tniġġis qed jeqirdu s-​sikek tal-​qroll, u b’hekk inaqqsu l-​varjetà t’annimali u pjanti. In-​nies li jgħixu fuq dawn il-​gżejjer qed jibżgħu wkoll mill-​fatt li l-​livell tal-​baħar qed jogħla b’riżultat tas-​sħana globali. Huwa stmat li 80 fil-​mija tal-​gżejjer tal-​qroll li hemm fil-​Maldivi jistgħu jgħibu għal kollox taħt l-​oċean.