ARTÍCULO ÑA̱ KAʼVIYÓ 40
YAA 111 Ná kusi̱í-iniyó
Jehová kúú ta̱ sákusi̱íní-iniyó
“Ku̱ʼi̱n nu̱ú Ndióxi̱ ta̱ sákusi̱íní-inii̱” (SAL. 43:4).
ÑA̱ KA̱ʼA̱NYÓ XA̱ʼA̱
Yóʼo kotoyó ndáa ña̱ʼa kúú ña̱ kivi kasi nu̱úyó ña̱ kǒo kusi̱íka-iniyó, ta ndáaña keʼéyó ña̱ va̱ʼa kusi̱í tuku iniyó.
1, 2. a) ¿Ndáaña ndóʼo ku̱a̱ʼá na̱ yiví tiempo vitin? b) ¿Ndáaña ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ nu̱ú artículo yóʼo?
TIEMPO ña̱ ndóoyó vitin na̱ yiví kúni̱nína kusi̱í-inina, ni chíkaa̱nína ndee̱ ña̱ va̱ʼa kusi̱í-inina loʼova tiempo kúsi̱í-inina. Ku̱a̱ʼánína kúsuchí-inina á ndákava-inina. Sana saá ndóʼo sava na̱ ndásakáʼnu Jehová. Xa̱ʼa̱ ña̱ ndóoyó ki̱vi̱ nu̱ú ndíʼi yáʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo ña̱ sáxo̱ʼvi̱ní miíyó (2 Tim. 3:1).
2 Nu̱ú artículo yóʼo kotoyó ndáa ña̱ʼa kúú ña̱ kivi kasi nu̱úyó ña̱ kǒo kusi̱íka-iniyó, ta ndáaña keʼéyó ña̱ va̱ʼa kusi̱í tuku iniyó. Soo siʼna ka̱ʼa̱nyó ndáana kúú na̱ kivi taxi ña̱ si̱í-ini ndaʼa̱yó.
NDÁANA KIVI TAXI ÑA̱ NDIXA KUSI̱Í-INIYÓ
3. Ña̱ i̱xava̱ʼa Jehová, ¿ndáaña sanáʼa̱ ña̱yóʼo miíyó xa̱ʼa̱ra? (Koto na̱ʼná).
3 Ndiʼi tiempo kúsi̱í-ini Jehová ta saá kúni̱ra ña̱ ná kusi̱í-iniyó. Xa̱ʼa̱ ña̱kán ke̱ʼéra ku̱a̱ʼání ña̱ʼa ña̱ sákusi̱í-iniyó, tá kúú ke̱ʼéra nu̱ú ñuʼú ña̱ ndóoyó yóʼo, ku̱a̱ʼání color xítoyó, ku̱a̱ʼání ña̱ʼa ña̱ ya̱si̱n xíxiyó ta saátu ke̱ʼéra ku̱a̱ʼání kití válí tí liviní kéʼé. Ña̱yóʼo náʼa̱ña nu̱úyó ña̱ kúni̱ní Jehová xínira miíyó ta saátu kúni̱ra ña̱ ná kusi̱í-iniyó.
Elefante lo’o: Image © Romi Gamit/Shutterstock; pingüino válí: Vladimir Seliverstov/500px via Getty Images; ti̱xúʼú válí: Rita Kochmarjova/stock.adobe.com; u̱vi̱ delfín: georgeclerk/E+ via Getty Images
Tá xítoyó ña̱ sísikí tí kití válí ná ndakaʼányó chi Jehová kúú Ndióxi̱ ta̱ si̱í-ini. (Koto párrafo 3).
4. a) ¿Nda̱chun kúsi̱í-ini Jehová ni íyo ña̱ sáxo̱ʼvi̱ miíyó? b) ¿Ndáaña kéʼé Jehová xa̱ʼa̱yó? (Salmo 16:11).
4 Ni “Ndióxi̱ ta̱ si̱í-ini” kúú Jehová kúnda̱a̱-inira ndáaña kúú ña̱ sáxo̱ʼvi̱ miíyó (1 Tim. 1:11). Va̱ása táxira ña̱ sandákava ña̱yóʼo inira. Kúnda̱a̱-inira ña̱ ndiʼi ña̱ sáxo̱ʼvi̱ miíyó loʼova tiempo kooña saáchi nda̱kaxinra iin ki̱vi̱ ña̱ sandíʼi-xa̱ʼa̱ra ndiʼi ña̱yóʼo. Kúee íyo inira ta ndátura ña̱ ná kixaa̱ ki̱vi̱ yóʼo ña̱ sandíʼi-xa̱ʼa̱ra ndiʼi ña̱ sáxo̱ʼvi̱ miíyó. Soo kíʼinvara kuenta ndáa ki̱ʼva ndóʼoyó ta chíndeétáʼanra xíʼinyó ña̱ kusi̱í-iniyó (kaʼvi Salmo 16:11).a Ná kotoyó ndáaña ke̱ʼéra ña̱ va̱ʼa chi̱ndeétáʼanra xíʼin se̱ʼera, ta̱ Jesús.
5, 6. ¿Nda̱chun kúsi̱í-ini ta̱ Jesús?
5 Saátu ta̱ Jesús kúsi̱í-inira. ¿Nda̱chun? Saáchi íyora nda̱a̱ táki̱ʼva íyo Ndióxi̱ ta náʼa̱ra ndiʼi ña̱ va̱ʼa ña̱ kúúmií yivára (Col. 1:15; 1 Tim. 6:15). Saátu xa̱a̱ ku̱a̱ʼání tiempo íyora xíʼin Jehová Ndióxi̱ ta̱ si̱í-ini.
6 Ta̱ Jesús kúsi̱íní-inira saáchi ndiʼi tiempo kéʼéra ña̱ kúni̱ yivára (Prov. 8:30, 31; Juan 8:29). Xa̱ʼa̱ ña̱ kéʼéra ña̱ káʼa̱n Jehová sákusi̱íra-inira (Mat. 3:17).
7. ¿Ndáaña xíniñúʼu keʼéyó ña̱ va̱ʼa kusi̱í tuku iniyó?
7 Tá kúyatinyó nu̱ú Jehová saátu miíyó kivi kusi̱í-iniyó. Tá ku̱a̱ʼáka tiempo sákuaʼayó xa̱ʼa̱ra xa̱a̱yó keʼéyó nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼéra ta kusi̱íka-iniyó. Inka ña̱ sákusi̱íka-iniyó kúú ña̱ kéʼéyó chiñu nu̱úra ta ña̱yóʼo sákusi̱íña-inira (Sal. 33:12).b Sava yichi̱ kivi ndakava-iniyó, ¿á kúni̱ kachiña ña̱ va̱ása kúsi̱íka-ini Jehová xíʼinyó? Va̱ásaví, Jehová kúnda̱a̱-inira ña̱ kúúyó na̱ yiví ku̱a̱chi ta sava yichi̱ xóʼvi̱yó á ndákava-iniyó (Sal. 103:14). Ná kotoyó ndáaña kúú ña̱ kivi sandákava-iniyó ta ndáaña kivi keʼéyó ña̱ va̱ʼa kusi̱í tuku iniyó.
KǑO TAXIÚN ÑA̱ NDA̱A̱ NI IIN ÑA̱ʼA KASIÑA NU̱ÚN ÑA̱ KUSI̱Í-INIÚN
8. Tá yáʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo, ¿ndáaña kivi kundoʼoyó?
8 Tu̱ndóʼo ña̱ yáʼayó nu̱ú. Sana íxandi̱va̱ʼana xíʼinyó, á yáʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo nu̱ú kúún kini sa̱vi̱ á inka tu̱ndóʼo, kǒo xu̱ʼún kúúmiíyó á kúúmiíyó iin kue̱ʼe̱ á xa̱a̱ ku̱chéeyó ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo va̱ása kúsi̱íka-iniyó chi kǒo kivi nasamayó ña̱ ndóʼoyó. Biblia káʼa̱nña ña̱ ndíʼi̱ní-ini na̱ kúsuchí-ini (Prov. 15:13). Ná kotoyó ña̱ ndo̱ʼo iin ta̱ anciano ta̱ naní Babis, ta̱yóʼo káʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱ ndo̱ʼora tá xi̱takuka na̱ veʼera: “Xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xi̱yo ku̱a̱ʼání ña̱ʼa ña̱ xi̱sandíʼi̱-inii̱, va̱ása ku̱a̱ʼá tiempo níxi̱yoi̱ xíʼin na̱ veʼi̱. Ña̱yóʼo xi̱sandíʼi̱níña-inii̱ ta xi̱ndakava-inii̱”. Ta ti̱xin ku̱mí kuití ku̱i̱ya̱, na̱ yivára xíʼin ñanira ni̱xi̱ʼi̱na. Xíʼin ña̱yóʼo kíʼinyó kuenta tá yáʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo, kivi sandákavaña-iniyó.
9. ¿Ndáaña kivi keʼéyó ña̱ va̱ʼa kusi̱í tuku iniyó? (Jeremías 29:4-7, 10).
9 ¿Ndáaña kivi keʼéyó ña̱ va̱ʼa kusi̱í tuku iniyó? Ná kǒo kundi̱ʼi-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ʼa ña̱ kǒo kivi nasamayó ta ná taxiyó tíxa̱ʼvi xa̱ʼa̱ ña̱ kúúmiíyó. Biblia káʼa̱nña xíʼinyó ni ndóʼoyó ña̱ va̱ása va̱ʼa kiviva kusi̱í-iniyó. Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ judío na̱ nda̱kiʼinna ku̱a̱ʼa̱n xíʼinna chí Babilonia ña̱ ná kǒo ndi̱ʼiní-inina ta ná kusi̱í-inina ni ku̱a̱yaʼana nu̱ú tu̱ndóʼo (kaʼvi Jeremías 29:4-7,c 10).d ¿Ndáaña sákuaʼayó xíʼin ña̱ ndo̱ʼo na̱yóʼo? Ni yáʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo, ná kusi̱í-iniyó xíʼin ña̱ʼa ña̱ xa̱a̱ kúúmiíyó. Ndakaʼán chi Jehová íyovara xíʼún ta chindeétáʼanvara xíʼún (Sal. 63:7; 146:5). Iin ñá hermana ñá naní Efi ñá ndo̱ʼo iin tu̱ndóʼo ta va̱ása níkivika kakañá káchiñá: “Jehová xíʼin na̱ veʼi̱ ta saátu na̱ congregación va̱ʼaní chi̱ndeétáʼanna xíʼi̱n. Tá ná ndakava-inii̱, saá na̱ʼi̱ ña̱ kǒo táxii̱ tíxa̱ʼvi ndaʼa̱na xa̱ʼa̱ ña̱ kéʼéna xa̱ʼíi̱. Xa̱ʼa̱ ña̱kán chíkai̱ ndee̱ ña̱ kusi̱í-inii̱”.
10. ¿Nda̱chun kivi kusi̱í-iniyó ni yáʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo?
10 Ni yáʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo á na̱ veʼeyó, kivikava kusi̱í-iniyó (Sal. 126:5).e ¿Nda̱chun? Saáchi va̱ása kúsi̱í-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼoyó á ña̱ kúúmiíyó. Iin ñá hermana ñá naní María káchiñá: “Tá yáʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo, ndákundeévayó kúsi̱í-iniyó saáchi ndátuyó ndakiʼinyó ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ taxira. Ña̱yóʼo va̱ása kúni̱ kachiña ña̱ kǒo xákuyó á ña̱ va̱ása kivi ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼoyó. Yiváyó Jehová chíndeétáʼanra xíʼinyó ña̱ kusi̱í-iniyó ni nda̱a̱ ndáaka ña̱ ndóʼoyó”. Soo ndakaʼán ni yáʼún nu̱ú tu̱ndóʼo ña̱ yo̱ʼvi̱ní, su̱ví ndiʼiví tiempo koo ña̱yóʼo. Si̱lóʼova tiempo kúma̱ní ta sandíʼi-xa̱ʼa̱ Jehová ndiʼi ña̱ sáxo̱ʼvi̱ miíyó.
11. Ña̱ ndo̱ʼo ta̱ Pablo, ¿ndáa ki̱ʼva chíkaa̱ña ndee̱ xíʼún?
11 Tá xa̱a̱ ki̱xáʼa ndákanixi̱níyó ña̱ yáʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo saáchi va̱ása kúsi̱íka-ini Jehová xíʼinyó, ¿ndáaña chindeétáʼan xíʼinyó? Ña̱ ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ na̱ xi̱ndasakáʼnu Jehová tiempo xi̱naʼá chi ni̱ya̱ʼana nu̱ú tu̱ndóʼo ña̱ yo̱ʼvi̱ní, ña̱ yóʼo kivi chindeétáʼan xíʼinyó. Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ ta̱ apóstol Pablo. Ta̱ Jesús ta̱xira iin chiñu ña̱ ndáyáʼviní ndaʼa̱ra, ña̱ natúʼunra xa̱ʼa̱ tu̱ʼun va̱ʼa “xíʼin na̱ ñuu, xíʼin na̱ rey ta saátu xíʼin na̱ se̱ʼe na̱ ñuu Israel” (Hech. 9:15). Soo ku̱a̱ʼáníva tu̱ndóʼo ni̱ya̱ʼa ta̱ Pablo nu̱ú (2 Cor. 11:23-27). ¿Á kúni̱ kachi ña̱yóʼo ña̱ va̱ása níkusi̱íka-ini Ndióxi̱ xíʼinra? Va̱ásaví. Ña̱ ku̱ndeé-inira ni̱ya̱ʼara nu̱ú tu̱ndóʼo ni̱na̱ʼa̱ña ña̱ chi̱ndeétáʼanva Jehová xíʼinra (Rom. 5:3-5). Vitin ndakanixi̱ní xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼún. Xa̱ʼa̱ ña̱ kúndeé-iniún yáʼún nu̱ú tu̱ndóʼo, kivi kandíxaún ña̱ kúsi̱íva-ini Jehová xíʼún.
12. ¿Ndáaña kivi kundoʼoyó tá va̱ása xínu ña̱ kúni̱yó keʼéyó?
12 Tá kǒo xínu ña̱ kúni̱yó (Prov. 13:12). Miíyó na̱ ndásakáʼnu Jehová xa̱ʼa̱ ña̱ kúni̱yó xíniyóra, kúni̱yó keʼéyó ku̱a̱ʼáka chiñu nu̱úra. Soo xíniñúʼu kiʼinyó kuenta á kuchiñuyó keʼéyó ña̱yóʼo. Soo tá kúni̱yó keʼéyó iin ña̱ʼa ña̱ kǒo kuchiñuyó keʼéyó, kivi ndakava-iniyó (Prov. 17:22). Iin ñá precursora ñá naní Holly káchiñá: “Xi̱kuni̱i̱ ku̱ʼi̱n Escuela nu̱ú Sákuaʼa na̱ Nátúʼun xa̱ʼa̱ ña̱ Kaʼndachíñu Ndióxi̱, ña̱ ku̱ʼi̱n kachíñui̱ nu̱ú Ndióxi̱ chí inka país á ña̱ kachíñui̱ construcción chí Ramapo. Soo na̱samava ki̱ʼva ña̱ íyoi̱ xa̱ʼa̱ ña̱kán nda̱kava-inii̱ saáchi va̱ása níkivika keʼíi̱ ña̱ xi̱kuni̱ keʼíi̱. Tá kúni̱yó keʼéyó sava ña̱ʼa soo kǒo kivi keʼéyóña, sándi̱ʼi̱níña-iniyó”. Ku̱a̱ʼání na̱ hermano ndóʼona ña̱yóʼo.
13. Tá ña̱ ndóʼoyó va̱ása táxiña ña̱ keʼéyó ña̱ kúni̱yó, ¿ndáa meta kúú ña̱ kivi keʼéyó?
13 ¿Ndáaña kivi keʼéyó ña̱ va̱ʼa kusi̱í tuku iniyó? Ná ndakaʼányó chi Jehová kǒo káʼa̱nvíra xíʼinyó keʼéyó ña̱ʼa ña̱ kǒo kúchiñuyó keʼéyó. Xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa ña̱ kúúmiíyó kúú ña̱ ndáyáʼviyó nu̱ú Jehová ta su̱ví xa̱ʼa̱ chiñu ña̱ kúúmiíyó ti̱xin ñuura. Ña̱ ndíkaa̱ níma̱yó kúú ña̱ ndáyáʼvika ta su̱ví xa̱ʼa̱ ku̱a̱ʼá chiñu ña̱ kéʼéyó nu̱úra chi kúni̱ra ña̱ nda̱kú ná keʼéyó ndiʼi chiñu (Miq. 6:8; 1 Cor. 4:2). Ná va̱ása ixandúxayó xíʼin miíyó ña̱ keʼéyó ña̱ʼa ña̱ kǒo ndúkú Jehová nu̱úyó.f Tá ña̱ ndóʼún va̱ása táxiña ña̱ keʼún ku̱a̱ʼá chiñu nu̱ú Ndióxi̱, chikaa̱ ndee̱ ña̱ keʼún ña̱ kivi keʼún. Tá kúú, ¿á kivi chika̱ún ndee̱ xíʼin iin na̱ va̱lí kúa̱an na̱ ndíkaa̱ congregación nu̱ú ndíka̱ún ña̱ kuaʼnukana xíʼin tu̱ʼun Ndióxi̱? ¿Á kivi chika̱ún ndee̱ xíʼin iin na̱ hermano na̱ xa̱a̱ chée? ¿Á kivi chika̱ún ndee̱ xíʼin iinna tá xa̱a̱ nátúʼun táʼanndó á tá káʼún xíʼinna xíʼin teléfono á tá chíndaʼún mensaje nu̱úna? Tá saá ná keʼún, Jehová taxira ku̱a̱ʼá bendición ndaʼún xa̱ʼa̱ ña̱ keʼún. Ndakaʼán chi ti̱xin ñuyǐví xa̱a̱, ku̱a̱ʼání ña̱ʼa kivi keʼéyó xa̱ʼa̱ Jehová. Kivi xa̱a̱yó keʼéyó ña̱ʼa ña̱ kǒo ndákanixi̱níyó vitin. Ñá Holly ñá ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ nu̱ú párrafo ni̱ya̱ʼa káchiñá: “Tá ndákava-inii̱ va̱ʼaka ndákanixi̱níi̱ ña̱ nu̱ú ñuyǐví xa̱a̱ kivi keʼíi̱ sava ña̱ʼa nu̱ú Jehová ta miíra chindeétáʼan xíʼi̱n ña̱ keʼíi̱ña”.
14. ¿Ndáaña kivi sandákava-iniyó?
14 Ña̱ ndakanixi̱níún xa̱ʼa̱ miíún ta keʼún ña̱ kúni̱ún. Nu̱ú internet sava na̱ yiví náʼa̱na ña̱ va̱ʼa si̱í kooyó xíniñúʼu ku̱ʼu̱n si̱íyó, satáyó ña̱ kúni̱yó á keʼéyó ndiʼi ña̱ kútóoyó. Su̱ví iin ku̱a̱chiví kúú ña̱ keʼéyó ña̱ kútóoyó saáchi mií Jehová i̱xava̱ʼara miíyó saá. Soo ku̱a̱ʼání na̱ yiví kíʼinna kuenta ña̱ xi̱ndakanixi̱nína ña̱ taxi ña̱ si̱í-ini ndaʼa̱na va̱ása ndixaví kúsi̱í-inina xíʼin ña̱yóʼo. Iin ñá precursora ñá naní Eva káchiñá: “Tá ndákanixi̱níyó xa̱ʼa̱ mií kuitíyó xíʼin xa̱ʼa̱ ña̱ kúni̱yó, mií ña̱ nda̱a̱ kúni̱kayó kuumiíyó ku̱a̱ʼáka ña̱ʼa”. Ña̱yóʼo sándakavaña-iniyó ta nda̱a̱ kúsuchí-iniyó.
15. ¿Ndáaña sákuaʼayó xíʼin ña̱ ndo̱ʼo ta̱ rey Salomón?
15 Ná ndakanixi̱níyó ña̱ ndo̱ʼo ta rey Salomón. Ta̱yóʼo nda̱kanixi̱níra ña̱ kivi kusi̱í-inira tá ná keʼéra ña̱ kúni̱ miíra, ña̱kán xi̱xixira ndiʼi ña̱ xi̱kuni̱ra xi̱xiniso̱ʼora yaa ta xi̱kuumiíra ndiʼi ña̱ʼa ña̱ ni̱xi̱yo tiempo saá. ¿Ndáaña ndo̱ʼora xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼéra ndiʼi ña̱yóʼo? Ta̱yóʼo nda̱kavaní-inira ta nda̱a̱ ka̱ʼyíra ña̱yóʼo: “Va̱ása kúsi̱í-iniyó xíʼin ña̱ xítoyó ta ni va̱ása kúsi̱í-iniyó xíʼin ña̱ xíniso̱ʼoyó” (Ecl. 1:8; 2:1-11). Ña̱ ndákanixi̱ní na̱ yiví ña̱ kivi taxi ña̱ si̱í-ini ndaʼa̱na íyoña nda̱a̱ táki̱ʼva íyo xu̱ʼún ña̱ va̱ása va̱ʼa, náʼa̱ña nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ña̱ ndixa soo va̱ása ndáyáʼviña.
16. Tá kéʼéyó ña̱ʼa xa̱ʼa̱ inkana, ¿nda̱chun kivi kusi̱í-iniyó? (Koto na̱ʼná).
16 ¿Ndáaña kivi keʼéyó ña̱ va̱ʼa kusi̱í tuku iniyó? Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra “kúsi̱íka-iniyó tá táxiyó ña̱ʼa ndaʼa̱ inkana nu̱úka ña̱ ndakiʼinyóña” (Hech. 20:35). Iin ta̱ anciano ta̱ naní Alekos káchira: “Chíkai̱ ndee̱ ña̱ keʼíi̱ sava ña̱ʼa xa̱ʼa̱ na̱ hermano. Tá ndákanixi̱níi̱ xa̱ʼa̱ inkana nu̱úka xa̱ʼa̱ miíi̱ ña̱yóʼo kúú ña̱ sákusi̱íka-inii̱”. ¿Ndáaña kivi keʼún xa̱ʼa̱ inkana? Tá xíni̱ún xa̱ʼa̱ iin na̱ yáʼa nu̱ú tu̱ndóʼo kivi chika̱ún ndee̱ xíʼinna. Va̱ása kiviví kindaún tu̱ndóʼo ña̱ kúúmiína soo va̱ʼaníva kunina tá ná kuniso̱ʼún ña̱ káʼa̱nna xíʼún, kundáʼvi-iniún kuniúnna, ta ka̱ʼa̱n xíʼinna ña̱ kiviva ka̱ʼa̱nna xíʼin Jehová xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼona (Sal. 55:22; 68:19). Kivitu ka̱ʼún xíʼinna ña̱ va̱ása sandákoondaʼa̱ Jehová miína (Sal. 37:28; Is. 59:1). Kivi ixava̱ʼún ña̱ kuxuna á ku̱ʼún si̱íún xíʼinna, ka̱ʼa̱n xíʼinna ña̱ ná keena xíʼún ña̱ ku̱ʼu̱nndó natúʼunndó xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ ta ña̱yóʼo chika̱a̱ní ndee̱ xíʼinna. Ña̱ kundi̱ʼi̱ka-iniún xa̱ʼa̱ inkana ta su̱víka xa̱ʼa̱ miíún saá kúúña va̱ʼaní kuniñúʼu Jehová miíún ta kusi̱íní-iniún xíʼin ña̱yóʼo (Prov. 11:25).
Nu̱úka ña̱ kundi̱ʼi-iniún ña̱ keʼún ña̱ kúni̱ miíún chindeétáʼan xíʼin inkana. (Koto párrafo 16).h
17. Tá ndixa kúni̱yó kusi̱í-iniyó, ¿ndáaña xíniñúʼu keʼéyó? (Salmo 43:4).
17 Tá kúyatinkayó nu̱ú yiváyó Jehová saá kúú ña̱ si̱íníka kooyó. Biblia káʼa̱nña Jehová kúú Ndióxi̱ ta̱ sákusi̱íní-iniyó (kaʼvi Salmo 43:4).g Ña̱kán ni yáʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo kiviva kusi̱í-iniyó. Ndiʼi tiempo ná kuyatinyó nu̱ú Jehová ta miíra chindeétáʼan xíʼinyó ña̱ kusi̱í-iniyó ndiʼi tiempo (Sal. 144:15).
YAA 155 Kúsi̱íní-inindi̱
a Salmo 16:11: “Náʼún yichi̱ ña̱ táxi ña̱ táku nu̱úi̱. Na̱ íyo yatin nu̱ún, kúsi̱íní-inina; ta ndiʼi tiempo kusi̱í-inina tá ná koona chí ndaʼa̱ kúaʼún”.
b Koto recuadro ña̱ naní “Kuyatin nu̱ú Jehová ña̱ va̱ʼa kusi̱í-iniún”.
c Jeremías 29:4-7: “Ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová ta̱ xáʼndachíñu nu̱ú na̱ ángel, Ndióxi̱ na̱ ñuu Israel, xíʼin ndiʼi na̱ nda̱kiʼinna ku̱a̱ʼa̱n inka ñuu na̱ ta̱vái̱ chí ñuu Jerusalén ta chi̱ndaʼíi̱na ku̱a̱ʼa̱nna chí Babilonia: 5 Ixava̱ʼandó veʼe ta kundoondó iniña, chiʼindó yitu̱n ta kaxíndó ku̱i̱ʼi ña̱ kana ndaʼa̱nú. 6 Tindaʼa̱ndó ta koo se̱ʼeta̱andó xíʼin se̱ʼe-síʼindó; satíndaʼa̱ndó se̱ʼeta̱andó ta saátu se̱ʼe-síʼindó ña̱ va̱ʼa saátu na̱yóʼo ná koo se̱ʼeta̱ana xíʼin se̱ʼe-síʼina. Ku̱i̱na̱ndó kán ña̱ va̱ʼa ku̱a̱ʼáníka ná koondó ta va̱ása loʼo kuití koondó. 7 Chikaa̱ndó ndee̱ ña̱ vií kundoondó ñuu nu̱ú chi̱ndaʼíi̱ ndóʼó ku̱a̱ʼa̱nndó ta ka̱ʼa̱nndó xíʼin Jehová xa̱ʼa̱ña, saáchi tá va̱ʼa ná koo ñuu kán va̱ʼa kundoo miívandó”.
d Jeremías 29:10: “Saáchi ña̱yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n Jehová: ‘Tá ná xi̱nu 70 ku̱i̱ya̱ ña̱ kundoondó chí Babilonia, yi̱ʼi̱ ndakaʼíi̱n xa̱ʼa̱ndó ta saxínuvai̱ ña̱ ni̱ka̱ʼi̱n ña̱ taxi tukui̱ ndikóndó ñuu yóʼo’”.
e Nu̱ú Jw.org koto entrevista ña̱ ke̱ʼéna xíʼin ta̱ Dennis ta saátu xíʼin ñá Irina Christensen, ña̱ kana nu̱ú Informe 5 na̱ Cuerpo Gobernante ña̱ ku̱i̱ya̱ 2023.
f Ndani̱ʼíkaún ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo nu̱ú artículo ña̱ naní “Las expectativas realistas contribuyen a nuestra felicidad”, nu̱ú La Atalaya 15 tí julio 2008.
g Salmo 43:4: “Tasaá ku̱ʼi̱n nu̱ú íyo altar Ndióxi̱, ku̱ʼi̱n nu̱ú Ndióxi̱ ta̱ sákusi̱íní-inii̱. Ndasakáʼnui̱ Ndióxi̱ miíi̱, sakáʼi̱ arpa nu̱ún Ndióxi̱ miíi̱”.
h ÑA̱ KÁʼA̱N XA̱ʼA̱ NA̱ʼNÁ: Iin ñá hermana sátáñá ku̱a̱ʼá ña̱ʼa ña̱ kútóoñá. Soo kúsi̱íka-iniñá tá sátáñá yita ta táxiñá ña̱yóʼo ndaʼa̱ iin ñá hermana ñá xa̱a̱ chée ñá ndákava-ini.