Referencia Ña̱ Kéʼé na̱ Ndásakáʼnu Ndióxi̱ Tutu nu̱ú Va̱xi ña̱ Keʼéyó Reunión
1-7 TÍ OCTUBRE
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | JUAN 9, 10
“Ta̱ Jesús ndáara ndikachi sa̱na̱ra”
(Juan 10:1-3) “Mií ña̱ nda̱a̱ káʼi̱n xíʼinndó: Na̱ va̱ása kíʼvi chí yéʼé, nu̱ú ñúʼu ndikachi na̱ ku̱i̱ʼná kúúna. 2 Soo ta̱ kíʼvi chí yéʼé, ta̱yóʼo kúú pastor tí ndikachi tí ñúʼu iniña. 3 Ta ta̱ ndáa yéʼé nu̱ú ñúʼu ndikachi xúnara yeʼé nu̱úra, ta ta̱yóʼo kánara ndikachi sa̱na̱ra xíʼin ki̱vírí ta ndákunirí tu̱ʼunra, ta kéerí.
(Juan 10:11) Yi̱ʼi̱ kúíi̱ iin pastor ta̱ va̱ʼa, ta̱ pastor ta̱ va̱ʼa táxira miíra ña̱ kuvira xa̱ʼa tí ndikachi sa̱na̱ra.
(Juan 10:14) Yi̱ʼi̱ kúíi̱ iin pastor ta̱ va̱ʼa, ta xíni̱ va̱ʼii̱ ndikachi sa̱na̱ii̱ ta saátu tíyóʼo xíni̱rí yi̱ʼi̱,
nwtsty video xíʼin na̱ʼná
Aprisco
Aprisco xi̱naní lugar nu̱ú xi̱taán na̱ pastor ndikachi sa̱na̱na tá ñu̱ú, ña̱ va̱ʼa ná kǒo kiʼin na̱ kui̱ʼnárí á ña̱ va̱ʼa ná kǒo kaxí kití yukúrí. Tiempo xi̱naʼá, ña̱ corra yóʼo xi̱keʼénaña xíʼin yu̱u̱ ta va̱ása níxikeʼéna xi̱níña, savaña náʼnuva ni̱xi̱yoña ta savatuña válivaña. Ta iinlá kuití yéʼéña xi̱keʼéna (Nú 32:16; 1Sa 24:3; Sof 2:6). Ta̱ Juan káchira ña̱ ni̱xi̱yo sava na̱ yiví na̱ xi̱kiʼin kuenta xíʼin yéʼé ña̱ corra kán (Jn 10:1, 3). Tá ku̱a̱ʼána xi̱xiniñúʼu ña̱ corra kán, ta̱ xi̱kiʼin kuenta xíʼinña xi̱xiniñúʼu kiʼinra kuenta xíʼin ndiʼi ndikachi sa̱na̱ na̱ pastor kán. Tá inka ki̱vi̱ xi̱xiniñúʼu kunara yéʼé nu̱ú na̱ pastor ta na̱yóʼo xi̱kanana ndikachi sa̱na̱na, ta tíyóʼo xi̱ndakunirí tu̱ʼunna ta̱ xi̱keerí ku̱a̱ʼa̱nrí xíʼinna (Jn 10:3-5). Ta̱ Jesús xi̱niñúʼura ña̱yóʼo ña̱ va̱ʼa ni̱na̱ʼa̱ra ndáa ki̱ʼva ndáara na̱ discípulora (Jn 10:7-14).
w11-S 15/5 pág. 7 párr. 5
Ndóʼó na̱ Familia na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱, kunditoní nu̱úndó
5 Ta̱ pastor xíʼin tí ndikachi sa̱na̱ra va̱ʼaní xíni̱táʼanna ta ndáa-ini táʼanna. Ta̱ pastor xíni̱ va̱ʼara ndikachi sa̱na̱ra, ta saátu tíyóʼo xíni̱ríra ta ndáa-iniríra; xa̱ʼa ña̱yóʼo ndákunirí tu̱ʼunra ta kándíxaríra. Ña̱kán va̱ʼaní ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús: “Xíni̱ va̱ʼii̱ ndikachi sa̱na̱ii̱ ta saátu tíyóʼo xíni̱rí yi̱ʼi̱”. Ta̱yóʼo su̱ví loʼo kuití xíni̱ra na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱, chi xíni̱ va̱ʼarana, nu̱ú ña̱ tu̱ʼun griego ña̱ tu̱ʼun “kuxini̱” kúni̱ kachiña “Va̱ʼaní xínitáʼanna”. Ta̱ Pastor ta̱ va̱ʼa, xíni̱ va̱ʼara ndáa ki̱ʼva íyo tá iin iin ndikachi sa̱na̱ra: ndáaña xíniñúʼurí, ndáaña va̱ʼa kúúmiírí xíʼin ña̱ va̱ása kúchiñurí xíʼin. Ndiʼi ña̱ʼa xíni̱ra xa̱ʼarí. Ta saátu tíyóʼo xíni̱ va̱ʼaríra ta ndáa-iniríra.
(Juan 10:4, 5) Tá xa̱a̱ távára ndiʼi ndikachi sa̱na̱ra, níʼira yichi̱ nu̱úrí ku̱a̱ʼa̱nra, ta tíyóʼo ndíku̱nríra, saáchi xíni̱rí tu̱ʼunra. 5 Va̱ása ku̱ʼu̱nrí sata iin na̱ va̱ása xíni̱rí, chi kunuva tíyóʼo nu̱úna, saáchi kǒo ndákunirí tu̱ʼun na̱ va̱ása xíni̱rí.”
cf-S pág. 124 párr. 17
“Nina xíʼin ilustración xi̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna”
17 Ta̱ George A. Smith ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ña̱ ndákanixi̱níra nu̱ú tutu ña̱ naní Geografía histórica de la Tierra Santa: “Sava yichi̱ xi̱ndakindeéndi̱ yuʼú pozo na̱ ñuu Judio, ta xi̱xaa̱ u̱ni̱ á ku̱mí na̱ pastor xíʼin ndikachi sa̱na̱na. Ndiʼi tíyóʼo xi̱ndakutáʼanrí xi̱xiʼirí ti̱kui̱í, ta xi̱nda̱ka̱tu̱ʼun xíʼin miíndi̱ ndáaña keʼé na̱ pastor kán ña̱ va̱ʼa ndakaya tukuna ndikachi sa̱na̱na. Soo tá xa̱a̱ ndi̱ʼi xi̱ʼi tíyóʼo ti̱kui̱í, na̱ pastor kán xi̱ndata̱ʼvína tasaá xi̱kanana ndikachi sa̱na̱na, ta iin iin tíyóʼo xi̱xaʼa̱nrí sa̱tá na̱ pastor na̱ ndáa-ñaʼá, nda̱a̱ táki̱ʼva kítáʼanrí tá ki̱xaarí saá kítáʼanrí ku̱a̱ʼa̱nrí”. Ña̱kán, iin ejemplo va̱ʼaní kúú ña̱ xi̱niñúʼu ta̱ Jesús ña̱ va̱ʼa sánáʼa̱ra miíyó ña̱ va̱ʼaní kooyó tá ná ndakuniyóra ta kandíxayó ña̱ sánáʼa̱ra miíyó, ta kundiku̱nyó yichi̱ ña̱ táxira nu̱úyó, chi ta̱yóʼo kúú “pastor ta̱ va̱ʼa”.
(Juan 10:16) “Íyoka sava ndikachi sa̱na̱i̱, tí va̱ása ñúʼu xíʼin tíyóʼo; xíniñúʼu ku̱ʼi̱n xa̱ʼarí, ta kuniso̱ʼorí tu̱ʼi̱n, ta inkáchi ndakutáʼan ndiʼirí, ta iinlá yi̱ʼi̱ koo pastor nu̱úrí.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 10:16
ku̱ʼi̱n xa̱ʼarí: Á “kuniʼi̱ yichi̱ nu̱úrí”. Yóʼo xíniñúʼuna tu̱ʼun griego ña̱ káchi ágo, ta ña̱ tu̱ʼun yóʼo kúni̱ kachiña “ku̱ʼu̱nna xa̱ʼaña”, “chika̱a̱naña” á “taxina yichi̱”, nda̱a̱ ndáaka mií ña̱ʼa káʼa̱nna xa̱ʼava. Nu̱ú tu̱ʼun griego ña̱ xi̱xiniñúʼuna tá ku̱i̱ya̱ 200, va̱xi iin tu̱ʼun ña̱ kítáʼan xíʼin ña̱yóʼo ta káchiña (synágo) ña̱ tu̱ʼun yóʼo kúni̱ kachiña “ndakayana”. Ta̱ Jesús, ta̱ kúú pastor ta̱ va̱ʼa, ndákayara, ndáara ta kíʼinra kuenta xíʼin na̱ kúú ndikachi sa̱na̱ra ta táxira ña̱ xíniñúʼuna (á na̱ kúú “iin tiʼvi loʼo ndikachi”, nda̱a̱ táki̱ʼva káchi Lu 13:32) xíʼin na̱ kúú inka ndikachi sa̱na̱ra. Ndiʼi na̱yóʼo, inkáchi ndákutáʼanna ta iinlá kúú pastor ta̱ kíʼin kuenta xíʼinna. Ña̱yóʼo káʼa̱nña xa̱ʼa na̱ ndíku̱n ta̱ Jesús.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Juan 9:38) Tasaá ni̱ka̱ʼa̱nra: “Kándíxavai̱ yóʼó, táta”. Ta nda̱sakáʼnurara.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 9:38
nda̱sakáʼnurara: Á “nda̱kuxítira nu̱úra”. Tá xíniñúʼuna ña̱ tu̱ʼun proskynéo ti̱xin ña̱ tu̱ʼun griego kúni̱ kachiña, xa̱ʼa ña̱ “ndukáʼnu” iin ndióxi̱ káʼa̱nna (Mt 4:10; Lu 4:8). Soo nu̱ú texto ña̱ káʼa̱nyó xa̱ʼa yóʼo, xítoyó, ta̱ ta̱a yóʼo nda̱a̱ tá ka̱kuvíra va̱ása túvi nu̱úra, soo nda̱kunira ta̱ Jesús ña̱ kúúra iin ta̱ káchíñu nu̱ú Ndióxi̱, ta xa̱ʼa ña̱yóʼo nda̱sakáʼnurara. Ta̱yóʼo va̱ása níndakanixi̱níra xa̱ʼa ta̱ Jesús ña̱ kúúra iin Ndióxi̱, chi nda̱kunirara ña̱ kúúra se̱ʼe Ndióxi̱ ta̱ nda̱ka̱xinra ña̱ kumiíra iin chiñu káʼnu chí ndiví (Jn 9:35). Ña̱kán tá nda̱sakáʼnura ta̱ Jesús, sana nda̱a̱ táki̱ʼva xi̱keʼéna xíʼin na̱ profeta, na̱ rey, á inkaka na̱ xi̱kachíñu nu̱ú Ndióxi̱, saá ke̱ʼéra xíʼinnra (1Sa 25:23, 24; 2Sa 14:4-7; 1Re 1:16; 2Re 4:36, 37). Sava na̱ yiví xi̱ndasakáʼnuna ta̱ Jesús tiempo xi̱naʼá xa̱ʼa ña̱ sa̱náʼa̱rana á xa̱ʼa ña̱ xi̱keʼéra chiñu Ndióxi̱ (Mt 2:2; 8:2; 14:33; 15:25).
(Juan 10:22) Tiempo saá xi̱keʼéna vikó ña̱ dedicación chí ñuu Jerusalén. Yo̱o̱ sáví xi̱kuuña,
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 10:22
vikó ña̱ dedicación: Ki̱vi̱ ña̱ vikó yóʼo kúú, Janucá (janukkáh), ta kúni̱ kachiña “inauguración” á “dedicación”. Ti̱xin ña̱ vikó yóʼo ke̱ʼéna dedicación xíʼin templo ña̱ ñuu Jerusalén, ña̱ ku̱u tá ku̱i̱ya̱ 165 tiempo xi̱naʼá. Xi̱kixaʼáña 25 tí yo̱o̱ kislev, iin yo̱o̱ ña̱ xi̱koon sa̱vi̱ xi̱kuuña (sgd, sección 19), ta u̱na̱ ki̱vi̱ xi̱keʼéna ña̱ vikó yóʼo. Ta̱ rey sirio Antíoco IV Epífanes ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ kúndasira xínira Jehová, Ndioxi̱ na̱ ñuu Judá, chi kixaʼára íxaya̱kuara templo Jehová. Ke̱ʼéra inka altar nu̱ú altar ña̱ xi̱xiniñúʼu na̱ ñuu Judá ña̱ va̱ʼa xi̱xa̱ʼmina kití nu̱ú Jehová. Tá 25 tí yo̱o̱ kislev ña̱ ku̱i̱ya̱ 168 tiempo xi̱naʼá, xa̱ʼmira kini̱ nu̱ú ña̱ altar kán, ta saátu ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin inkana ña̱ ke̱ʼéna caldo xíʼin ku̱ñu tíyóʼo. Tándi̱ʼi xa̱tara caldo tíyóʼo sa̱tá templo Jehová ña̱ va̱ʼa ná kuya̱ku̱a̱ña. Xa̱ʼmi ndiʼira yéʼé ña̱ templo kán, sa̱ndíʼi-xa̱ʼa ndiʼira cámara na̱ su̱tu̱, ta nda̱kiʼinra altar ña̱ oro ku̱a̱ʼa̱n xíʼinra, ta saátu mesa nu̱ú xi̱ndósó si̱táva̱ʼa xíʼin ña̱ candelabro ña̱ oro. Tándi̱ʼi ki̱xaʼára ndásakáʼnura iin ndióxi̱ vatá ta̱ naní Zeus ini templo Jehová. Tá xa̱a̱ ni̱ya̱ʼa u̱vi̱ ku̱i̱ya̱, ta̱ Judas Macabeo nda̱kiʼinra ña̱ ñuu yóʼo ta ki̱xaʼára ndásandiíra templo Jehová. Soo tá 25 tí yo̱o̱ kislev ña̱ ku̱i̱ya̱ 165, tá xa̱a̱ ni̱ya̱ʼa u̱ni̱ ku̱i̱ya̱ ña̱ ke̱ʼé ta̱ Antíoco iin sacrificio ña̱ ya̱ku̱a̱ nu̱ú ña̱ ndióxi̱ vatá ña̱ naní Zeus, nda̱kiʼin tuku Jehová templo ña̱ xi̱kuumiíra ta tuku ki̱xaʼá na̱ ñuura xáʼmina kití nu̱úra. Nu̱ú tu̱ʼun Ndióxi̱ va̱ása káʼa̱nña á Jehová chi̱ndeétáʼan xíʼin ta̱ Judas Macabeo ña̱ va̱ʼa ke̱ʼéra ndiʼi ña̱yóʼo ta ni va̱ása káʼa̱nña á mií Jehová ni̱ka̱ʼa̱n xíʼinra keʼéraña. Soo, Jehová xi̱niñúʼuvara inka na̱ ta̱a na̱ inka ñuu ña̱ va̱ʼa sa̱xínura ña̱ kúni̱ra, tá kúú ta̱ Ciro ta̱ ñuu Persia, (Isa 45:1). Xa̱ʼa ña̱yóʼo kivi ndakanixi̱níyó ña̱ sana miíva Jehová xi̱niñúʼu iin na̱ xi̱ndasakáʼnu miíra ña̱ va̱ʼa ke̱ʼéna ña̱ kúni̱ra. Tu̱ʼun Ndióxi̱ náʼa̱ña nu̱úyó ña̱ xi̱xiniñúʼu koova ña̱ templo kán ña̱kán va̱ʼa xi̱nu ndiʼi ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa ta̱ Mesías, xa̱ʼa ña̱ sánáʼa̱ra xíʼin xa̱ʼa ña̱ kuvira. Ta saátu va̱ása níxiniñúʼu ndaakoona ña̱ kaʼmina kití nu̱ú Ndióxi̱ nda̱a̱ ki̱vi̱ ña̱ ná ndataxi ta̱ Jesús miíra xa̱ʼa ndiʼi na̱ yiví (Da 9:27; Jn 2:17; Heb 9:11-14). Ta̱ Jesús va̱ása níka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ xi̱ndiku̱n sa̱tára ña̱ ná keʼéna vikó ña̱ Dedicación (Col 2:16, 17). Soo kǒo nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ta̱ Jesús á xa̱ʼa na̱ discípulora ña̱ xi̱kundasínaña.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Juan 9:1-17) Soo, tá yáʼara ku̱a̱ʼa̱nra, xi̱nira iin ta̱a ta̱ va̱ása túvi nu̱ú nda̱a̱ tá ka̱kura. 2 Ta̱ na̱ discípulo ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunnara: “Rabí, ¿ndáana ni̱kiʼvi ku̱a̱chi: ta̱ ta̱a yóʼo, á na̱ yivára, nda̱chun kúúña va̱ása túvi nu̱úra?”. 3 Ta̱ Jesús nda̱kuinra: “Ni ta̱ ta̱a yóʼo, ni na̱ yivára kǒo ku̱a̱chi níkiʼvina, chi ña̱yóʼo ndo̱ʼoraña ña̱ va̱ʼa ná kunindó ndáaña kivi keʼé Ndióxi̱ xíʼin ndée ña̱ kúúmiíra tá ná sandáʼarara. 4 Xíniñúʼu keʼéyó chiñu ta̱ chindaʼá yi̱ʼi̱ va̱xii̱ tá kúma̱níka kunaá; chi tá ñu̱ú nda̱a̱ ni iin na̱ yiví va̱ása kívi kachíñuna. 5 Nanika íyoi̱ ñuyǐví yóʼo, kúi̱ luz nu̱ú na̱ yiví”. 6 Tándi̱ʼi ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo, xa̱tara ta̱siíra nu̱ú ñuʼú ta ndu̱uña nda̱ʼyi ta ki̱ʼinra nda̱ʼyi yóʼo ta chi̱kaaraña nu̱ú ta̱ ta̱a kán 7 ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: “Kúaʼan ndakataún nu̱ún xíʼin ti̱kui̱í tá ndíka̱a̱ chí Siloam”. Tasaá ni̱xa̱ʼa̱n ta̱yóʼo nda̱katara nu̱úra xíʼin ti̱kui̱í kán ta tá ndi̱kóra xa̱a̱ va̱ʼa xítora. 8 Xa̱ʼa ña̱yóʼo, ndiʼi na̱ yiví na̱ xi̱xini̱ ta̱yóʼo ña̱ xi̱nndukúra xu̱ʼún nu̱ú inkana, ki̱xaʼána káʼa̱nna: “¿Á su̱ví ta̱ ta̱a yóʼo kúú ta̱ xi̱nndukú xu̱ʼún nu̱ú inka na̱ yiví?”. 9 Savana xi̱ka̱ʼa̱nna: “Suví kúúvara”. Inkana xi̱ka̱ʼa̱n: “Va̱ása, soo saá loʼo náʼa̱ra”. Ta̱ ta̱a yóʼo xi̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Yi̱ʼi̱ kúúvara”. 10 Tasaá ki̱xaʼána káʼa̱nna xíʼinra: “Ta ¿nda̱chun va̱ʼa xítoún vitin?”. 11 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Iin ta̱a ta̱ naní Jesús ke̱ʼéra nda̱ʼyi ta chi̱kaaraña nu̱úi̱ tasaá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n: ‘Kúaʼa̱n chí Siloam ndakataún nu̱únʼ. Tasaá ni̱xa̱ʼi̱n nda̱katai̱ nu̱úi̱ ta nda̱ʼavaña”. 12 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra: “¿Ndáamií íyo ta̱ ta̱a ta̱ sa̱ndáʼa yóʼó?”. Tasaá ni̱ka̱ʼa̱nra: “Va̱ása xínii̱”. 13 Tándi̱ʼi nda̱kiʼinna ta̱ ta̱a yóʼo ku̱a̱ʼa̱n xíʼinna nu̱ú na̱ fariseo. 14 Ta ki̱vi̱ sábado kúúña sa̱ndáʼa ta̱ Jesús ta̱ ta̱a yóʼo, tá chi̱kaara nda̱ʼyi nu̱úra ta nda̱tuvi nu̱úra. 15 Ta saátu na̱ fariseo ki̱xaʼána ndáka̱tu̱ʼunnara nda̱chun va̱ʼa ndaʼa̱ nu̱úra. Ta̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Chi̱kaara nda̱ʼyi nu̱úi̱, tasaá ni̱xa̱ʼi̱n ndakatai̱ña, ta nda̱ʼava nu̱úi̱”. 16 Tasaá sava na̱ fariseo ki̱xaʼána káʼa̱nna: “Su̱ví ta̱a ta̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ kúú ta̱yóʼo, chi va̱ása íxato̱ʼóra ki̱vi̱ sábado”. Inkana xi̱ka̱ʼa̱nna: “¿Nda̱chun va̱ʼa kéʼé iin ta̱a ta̱ ku̱a̱chi milagro táʼa̱n ña̱yóʼo?”. Tasaá va̱ása níkitáʼanka ña̱ ndákanixi̱nína xa̱ʼa ta̱yóʼo. 17 Xa̱ʼa ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼin ta̱ sa̱ndáʼara nu̱ú: “¿Ndáaña káchi yóʼó xa̱ʼa ta̱ sa̱ndáʼa nu̱ún?”. Tasaá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Iin profeta kúúra”.
8-14 TÍ OCTUBRE
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | JUAN 11, 12
“Ná kundaʼvi-iniyó kunitáʼanyó nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼe ta̱ Jesús”
(Juan 11:23-26) Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinñá: “Ndatakuva ku̱ʼvaún”. 24 Ñá Marta ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinra: “Kúnda̱a̱va-inii̱ ña̱ ndatakura nda̱a̱ ki̱vi̱ nu̱ú ndíʼi”. 25 Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinñá: “Yi̱ʼi̱ kúú ta̱ sándataku xíʼin ta̱ táxi ña̱ táku. Na̱ kándixa yi̱ʼi, ni ná kuvina, va̱ʼa ndatakuna; 26 ta ndiʼi na̱ táku tá kándixana yi̱ʼi̱ va̱ása kuvina. ¿Á kándíxaún ña̱yóʼo?”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 11:24, 25
kúnda̱a̱va-inii̱ ña̱ ndatakura: Ñá Marta nda̱kanixi̱níñá, xa̱ʼa ña̱ koo chí nu̱úni̱nú káʼa̱n ta̱ Jesús xíʼinñá túviñá, chi saá kúú ña̱ ndataku na̱ ni̱xi̱ʼi̱ (Jn 6:39). Xi̱kandíxaníñá ña̱ ndataku na̱ ni̱xi̱ʼi̱. Tiempo saá, na̱ sutu saduceo va̱ása níxi̱kandíxana ña̱ ndataku na̱ ni̱xi̱ʼi̱, ni káxiníva xi̱ka̱ʼa̱n tu̱ʼun Ndióxi̱ xa̱ʼa ña̱yóʼo (Da 12:13; Mr 12:18). Na̱ fariseo xi̱kandíxana ña̱ kíndo̱ova níma̱ na̱ yiví tá xíʼi̱na. Soo, ñá Marta xi̱kunda̱a̱-iniñá xa̱ʼa ña̱ xi̱sánáʼa̱ ta̱ Jesús ña̱ kivi ndataku na̱ ni̱xi̱ʼi, ta nda̱a̱ sandátakura savana, soo nda̱a̱ ni iin yichi̱ kǒo nísandátakura iin na̱ yiví na̱ xa̱a̱ ku̱a̱ʼání ki̱vi̱ ni̱xi̱ʼi̱ nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼéra xíʼin ta̱ Lázaro.
yi̱ʼi̱ kúú ta̱ sándataku xíʼin ta̱ táxi ña̱ táku: Xa̱ʼa ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ ta̱ Jesús ta nda̱takura, kivi kandíxayó ña̱ ndataku na̱ ni̱xi̱ʼi̱ chí nu̱únínu. Tándi̱ʼi sa̱ndátaku Jehová ta̱ Jesús, ta̱xira ndée ndaʼa̱ra ña̱ va̱ʼa sandátakura na̱ ni̱xi̱ʼi̱, ta taxira ña̱ kutakuna ndiʼi tiempo (Jn 5:26). Nu̱ú Revelación 1:18, ta̱ Jesús káʼa̱nra ña̱ naníra “ta̱ táku” ta káʼa̱nra ña̱ kúúmiíra llave xíʼin ña̱ xíʼi̱yó ta saátu ña̱ ndúxu̱nyó. Xa̱ʼa ña̱yóʼo, iinlá ta̱ Jesús kúú ta̱ kivi chindeétáʼa̱n xíʼin na̱ táku ta saátu na̱ ni̱xi̱ʼi̱. Ta̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ kunara nu̱ú ni̱nduxun na̱ ni̱xi̱ʼi̱ ta sandátakurana ña̱ va̱ʼa kuniʼi chíñuna xíʼinra chí ndiví, ta saátu ña̱ va̱ʼa koona nu̱ú ñuʼú yóʼo ti̱xin reino Ndióxi̱ (Jn 5:28, 29; 2Pe 3:13).
(Juan 11:33-35) Tá xi̱ni ta̱ Jesús ña̱ xákuñá, ta saátu xáku na̱ ñuu Judá na̱ va̱xi xíʼinñá, ni̱kusuchíní-inira ta ti̱xuʼviní-inira; 34 Ta ni̱ka̱ʼa̱nra: “¿Ndáamií chi̱kaandóra?”. Na̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra: “Táta, naʼa ta kotoún”. 35 Saá ki̱xaʼá ta̱ Jesús xákura.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 11:33-35
xáku: Á “kúsuchí-inina”. Ña̱ tu̱ʼun griego ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ “xákuna” kúni̱ kachiña, xáku kóʼona. Ña̱ tu̱ʼun yóʼo kúú ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ ndo̱ʼo ta̱ Jesús tá ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ña̱ ndiʼi-xa̱ʼa ña̱ ñuu Jerusalén (Lu 19:41).
ni̱kusuchíní-inira [...] ta ti̱xuʼviní-inira: U̱vi̱ saá ña̱ tu̱ʼun yóʼo náʼa̱ña nu̱úyó nda̱saa ndo̱ʼo ta̱ Jesús xíʼin ña̱ ku̱u kán, ndeéní ti̱xuʼvi-inira. Ña̱ tu̱ʼun griego ña̱ xi̱niñúʼuna yóʼo kúni̱ kachiña “ni̱kusuchíní-inira” (embrimáomai) ta xi̱niñúʼunaña ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-iniyó ña̱ ndeéní ku̱suchí-ini ta̱ Jesús, ña̱ tu̱ʼun yóʼo náʼa̱ña nu̱úyó ña̱ ti̱xuʼviní-inira ta ku̱suchíní-inira. Ña̱ tu̱ʼun griego ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ “ti̱xuʼviní-inira” (tarásso) kúni̱ kachiña “ni̱ndi̱ʼiní-inira”. Iin ta̱ xíni̱ va̱ʼa xa̱ʼa ña̱yóʼo ni̱káʼa̱nra xa̱ʼa ña̱ texto yóʼo ña̱ kúni̱ kachiña ña̱ ti̱xuʼviní-inira á ni̱ndi̱ʼiní-inira”. Ta saátu nu̱ú Juan 13:21 xíniñúʼuña ña̱ tu̱ʼun yóʼo tá káʼa̱nna xa̱ʼa ña̱ ndo̱ʼo ta̱ Jesús tá nda̱kanixi̱níra xa̱ʼa ña̱ keʼé ta̱ Judas xíʼinra (koto nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 11:35).
xíʼin ña̱ espíritu: Sana ña̱ tu̱ʼun griego pnéuma káʼa̱nña xa̱ʼa iin ndée ña̱ kúúmií na̱ yiví, ta ña̱ ndée yóʼo chíndaʼáñana ña̱ ka̱ʼa̱nna iin ña̱ʼa á keʼéna iin ña̱ʼa.
ki̱xaʼá ta̱ Jesús xákura: Ña̱ tu̱ʼun “xákura” ka̱naña ti̱xin ña̱ tu̱ʼun griego (dakrýo) ta va̱xiña nu̱ú sava texto, tá kúú Lucas 7:38, Hechos 20:19, 31, Hebreos 5:7 xíʼin Revelación 7:17; 21:4. Ndiʼi ña̱ texto yóʼo ña̱ káʼa̱nkaña xa̱ʼa kúú ña̱ xákuna ta kée ti̱ku̱ií nu̱úna, su̱ví ña̱ ndáʼyi̱ kóʼona tá xákuna. Ña̱ tu̱ʼun ña̱ va̱xi ti̱xin ña̱ vercículo yóʼo síínva íyoña nu̱ú ña̱ va̱xi nu̱ú Juan 11:33 tá káʼa̱nña xa̱ʼa ña̱ xa̱ku ñá María ta saátu na̱ judío (koto nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 11:33). Ta̱ Jesús xi̱kunda̱a̱-inira ña̱ kivi sandátakura ta̱ Lázaro, soo nisaá ti̱xuʼviní-inira xíʼin ña̱ ndóʼo na̱ mígora. Xa̱ʼa ña̱ xi̱kuʼviní-inira xi̱nirana ta ti̱xuʼvi-inira xíʼinna, xa̱kura xíʼinna. Ña̱yóʼo náʼa̱ña nu̱úyó ña̱ kúsuchíníva-ini ta̱ Jesús xíʼin na̱ xíʼi̱ táʼan.
(Juan 11:43, 44) Tándi̱ʼi ni̱ka̱ʼa̱nra tu̱ʼun kán tasaá ka̱na kóʼora: “Lázaro, kita”. 44 Saá ki̱ta ta̱ ni̱xi̱ʼi̱ yóʼo núʼni ndaʼa̱ra, núʼni xa̱ʼara, ta súkun ti̱ko̱to̱ nu̱úra ki̱tara. Saá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼinna: “Ndaxínndóra ta sañandóra ná ku̱ʼu̱nra”.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Juan 11:49) Soo iin ta̱yóʼo, ta̱ naní Caifás, ta̱ xi̱kuu su̱tu̱ káʼnu tá ku̱i̱ya̱ kán, ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Ndóʼó ni loʼo va̱ása xíni̱ndó,
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 11:49
su̱tu̱ káʼnu: Tá ni̱xi̱yo mií na̱ ñuu Israel, xi̱xiniñúʼunína na̱ su̱tu̱ káʼnu (Nú 35:25). Soo, tá xi̱ndisochíñu na̱ ñuu Roma, na̱ chíñu ñuu kán va̱ʼa xi̱ndaka̱xinna na̱ koo su̱tu̱ káʼnu á nda̱a̱ kivitu kindaana chiñu ndaʼa̱ na̱yóʼo. Ta̱ Caifás, kúú ta̱ ku̱a̱ʼa̱ va̱ʼaka ku̱i̱ya̱ xi̱kuu su̱tu̱ nu̱ú na̱ ñuu Roma. Na̱ ñuu Roma nda̱kaxinnara ña̱ koora su̱tu̱ káʼnu ki̱ʼva tá ku̱i̱ya̱ 18 tiempo ña̱ ndóoyó vitin, ta ki̱ʼva 36 ku̱i̱ya̱ xi̱kuura su̱tu̱ nu̱úna. Tá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Juan xa̱ʼa ta̱ Caifás ña̱ xi̱kuura su̱tu̱ káʼnu tá ku̱i̱ya̱ 33, ña̱ ku̱ni kachira kúúña ta̱yóʼo kúú ta̱ xa̱ʼnda chiñu ña̱ ná kaʼnína ta̱ Jesús (koto ndáamií kúú nu̱ú sana ni̱xi̱yo veʼe ta̱ Caifás nu̱ú ña̱ folleto sgd, sección 16).
(Juan 12:42) Soo nisaá, ku̱a̱ʼání na̱ chíñu ki̱xaʼána kándíxana ta̱yóʼo, soo va̱ása nína̱ʼa̱na ña̱yóʼo chi xi̱yi̱ʼvína nu̱ú na̱ fariseo, ña̱ tavánana ti̱xin ña̱ sinagoga;
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 12:42
na̱ chíñu: Sana ña̱ tu̱ʼun griego ña̱ xi̱niñúʼuna yóʼo ña̱ káchi na̱ “chíñu” káʼa̱nña xa̱ʼa na̱ xi̱ñuʼu ti̱xin ña̱ Sanedrín, na̱ xi̱tiin ku̱a̱chi xíʼin na̱ ñuu Judá. Ta saátu xi̱niñúʼuna ña̱ tu̱ʼun yóʼo nu̱ú Juan 3:1 ña̱ va̱ʼa ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa ta̱ Nicodemo, ta̱ xi̱ndika̱a̱ xíʼin na̱ xi̱tiin ku̱a̱chi.
tavánana ti̱xin ña̱ sinagoga: Á “sákuxíkanana”, “keena ti̱xin ña̱ sinagoga”. Ña̱ tu̱ʼun griego aposynágogos, kuití nu̱ú Juan 9:22, 12:42 xíʼin 16:2 va̱xiña. Na̱ xi̱kee ti̱xin ña̱ sinagoga ndiʼi na̱ yiví xi̱kundasína na̱yóʼo. Xa̱ʼa ña̱ va̱ása kívika ndakitáʼanna xíʼin inka na̱ judío, va̱ása níkivika chindeétáʼanna xíʼin na̱ veʼena. Sinagoga ña̱ xi̱xiniñúʼuna tá ya̱chi̱, xi̱xiniñúʼunaña ña̱ va̱ʼa sánáʼa̱na inka na̱ yiví, soo sava yichi̱ xi̱xiniñúʼutunaña ña̱ va̱ʼa taxina catigo ndaʼa̱ iin na̱ yiví, tá kúú ña̱ kaninana á sákuxíkanana nu̱ú inkana (Mt 10:17).
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Juan 12:35-50) Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼinna: “Kumiíkavandó luz si̱lóʼo tiempo. Nanika íyo luz kakandó, ña̱kán va̱ʼa ná kǒo kunaá nu̱úndó tá ñu̱ú; na̱ xíka tá ñu̱ú va̱ása xíni̱na míí ku̱a̱ʼa̱nna. 36 Nanika íyo luz xíʼinndó, kandíxandóña, ña̱kán va̱ʼa xa̱a̱ndó koondó se̱ʼe ña̱ luz”. Tándi̱ʼi ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús ña̱yóʼo xíʼinna ki̱tara ku̱a̱ʼa̱nra ta chi̱se̱ʼéra miíra nu̱úna. 37 Soo ni̱ ku̱a̱ʼání ña̱ʼa xi̱nina ke̱ʼera, va̱ása níkandíxanara, 38 tasaá ni̱xi̱nu tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ profeta Isaías, tá ni̱ka̱ʼa̱nra: “Jehová, ¿ndáana kándíxa tu̱ʼun ña̱ xi̱niso̱ʼondi̱? Ta ¿ndáana kúnda̱a̱-ini xa̱ʼa ndée ña̱ kúúmií Ndióxi̱?”. 39 Soo íyo inka xa̱ʼa kúú ña̱ va̱ása níkandíxanara, saáchi ta̱ Isaías ni̱ka̱ʼa̱nra: 40 “Ndióxi̱ nda̱sira nu̱úna ta nda̱sira níma̱na, ta va̱ása kívi kunina ni va̱ása kívi kunda̱a̱-inina, ta xa̱ʼa ña̱yóʼo va̱ása kívi ndikóna nu̱úi̱ ta sandáʼi̱na”. 41 Ta̱ Isaías ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo saáchi na̱kunda̱a̱-inira xa̱ʼara, ta ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼara. 42 Soo nisaá, ku̱a̱ʼání na̱ chíñu ki̱xaʼána kándíxana ta̱yóʼo, soo va̱ása nína̱ʼana ña̱yóʼo chi xi̱yi̱ʼvína nu̱ú na̱ fariseo, ña̱ tavánana ti̱xin ña̱ sinagoga; 43 na̱yóʼo chi̱ndayáʼvikana na̱ yiví nu̱úka ña̱ chindayáʼvina Ndióxi̱. 44 Soo, ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra ta ka̱chira: “Na̱ kándíxa yi̱ʼi̱, su̱ví iinlá yi̱ʼi̱ kándíxana, chi kándíxatuna ta̱ chi̱ndaʼá yi̱ʼi̱ va̱xii̱; 45 na̱ xa̱a̱ xi̱ni yi̱ʼi̱, xa̱a̱ xi̱nituna ta̱ chi̱ndaʼá yi̱ʼi̱ va̱xii̱. 46 Táki̱ʼva íyo luz saá íyoi̱ va̱xii̱ nu̱ú na̱ yiví, ta ndiʼi na̱ kándíxa yi̱ʼi̱ va̱ása kookana nu̱ú naá. 47 Soo tá íyo sava na̱ xíniso̱ʼo ña̱ káʼi̱n ta kǒo kéʼénaña, va̱ása tii̱n ku̱a̱chi xíʼinna; saáchi su̱ví na̱ yiví va̱xii̱ tii̱n ku̱a̱chi xíʼin, na̱ va̱xii̱ sákáʼkuvai̱ kúúna. 48 Na̱ va̱ása kéʼé ña̱ káʼi̱n ta kǒo xíniso̱ʼona yi̱ʼi̱, xa̱a̱ íyova na̱ tiin ku̱a̱chi xíʼin na̱yóʼo. Tá ná kǒo kandíxana ña̱ káʼi̱n xíʼinna kixi tu̱ndóʼo nu̱úna ki̱vi̱ sondíʼi; 49 saáchi su̱ví ña̱ kúni̱ miíi̱ káʼi̱n xa̱ʼa, ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n yivái̱ xíʼi̱n kúú ña̱ káʼi̱n, chi ta̱kán kúú ta̱ ni̱ka̱ʼa̱n xíʼi̱n ndáaña ka̱ʼi̱n. 50 Ta saátu kúnda̱a̱-inii̱, ndiʼi na̱ kándíxa ña̱ káʼa̱n yivái̱, kivi kutakuna ndiʼi tiempo. Xa̱ʼa ña̱yóʼo ndiʼi ña̱ káʼi̱n nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱n yivái̱ xíʼin saá káʼi̱nña”.
15-21 TÍ OCTUBRE
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | JUAN 13, 14
“Yi̱ʼi̱ ta̱xii̱ yichi̱ nu̱úndó”
(Juan 13:5) Tásaá, chi̱kaara ti̱kui̱í ini iin xíkóʼo, ta ki̱xaʼára ndákatara xa̱ʼa na̱ discípulora ta ndáyakúnraña xíʼin iin ti̱ko̱to̱ ña̱ ndíka̱a̱ tokóra.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 13:5
ndákatara xa̱ʼa na̱ discípulora: Ndu̱xa̱n kúú ña̱ xi̱xiniñúʼu va̱ʼakana tá tiempo xi̱naʼá ti̱xin ña̱ ñuu Israel. Ta ña̱yóʼo xi̱kuumiíña sava cinta válí ña̱ xi̱katunna su̱kún xa̱ʼana, xa̱ʼa ña̱yóʼo xi̱kuya̱ku̱a̱ní xa̱ʼana xíʼin yáká á xíʼin nda̱ʼyi̱ tá xi̱xikana. Xa̱ʼa ña̱yóʼo tá xi̱xaana veʼe iin na̱ yiví na̱yóʼo xi̱tavána ndu̱xa̱nna ta xi̱ndakatana xa̱ʼana, ña̱ va̱ʼa na̱ʼa̱na ña̱ kúsi̱í-inina xíʼin na̱ ni̱xa̱a̱ nu̱úna. Nu̱ú Biblia káʼa̱nña xa̱ʼa ña̱ costumbre yóʼo sava yichi̱ (Gé 18:4, 5; 24:32; 1Sa 25:41; Lu 7:37, 38, 44). Ta̱ Jesús nda̱katara xa̱ʼa na̱ discípulora ña̱ va̱ʼa sa̱náʼa̱rana ña̱ xíniñúʼu vitá koo inina ta kachíñuna nu̱ú inkana.
(Juan 13:12-14) Ta vitin, tá xa̱a̱ ndi̱ʼi nda̱katara xa̱ʼana ta nda̱kundixira ti̱ko̱to̱ra, nda̱kundúʼu tukura nu̱ú mesa, ta̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼina: “¿Á kúnda̱a̱-inidó xíʼin ña̱ ke̱ʼíi̱ xíʼinndó yóʼo? 13 Ndóʼó káʼa̱nndó xíʼi̱n ña̱ kúi̱: ‘Maestroʼ, á ‘tátaʼ, ta ña̱ ndixava káʼa̱ndó, chi suvi kúúvai̱. 14 Ña̱kán, ni yi̱ʼi̱, kúi̱ táta á maestro va̱ʼa nda̱katai̱ xa̱ʼandó, sa̱átu ndóʼó xíniñúʼu ndakatandó xa̱ʼa táʼa̱ndó.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 13:12-14
xíniñúʼu: Á “nísáka”. Ña̱ tu̱ʼun griego ña̱ xíniñúʼuna yóʼo, ña̱ káʼa̱nkaña xa̱ʼa kúú ña̱ “kunisákana xu̱ʼún nu̱ú inkana” á ña̱ “kunisákana iin ña̱ʼa nu̱ú inkana” (Mt 18:28, 30, 34; Lu 16:5, 7). Soo nu̱ú ña̱ texto yóʼo xíʼin inkaka texto kivitu ka̱ʼa̱nña xa̱ʼa inkaka ña̱ʼa, tá kúú ña̱: “xíniñúʼu keʼéna iin ña̱ʼa xa̱ʼa inkana” á ña̱ “xíniñúʼu keʼéna inkaka ña̱ʼa” (1Jn 3:16; 4:11; 3Jn 8).
(Juan 13:15) Saáchi yi̱ʼi̱ xa̱a̱ ta̱xii̱ yichi̱ nu̱úndó, ta nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼíi̱ xíʼinndó, saá xíniñúʼu keʼéndó.
w99-S 1/3 pág. 31 párr. 1
Iin ta̱a ta̱ káʼnuní ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ vitá íyo inira
Tá nda̱kata ta̱ Jesús xa̱ʼa na̱ discípulora, ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ vitání íyo inira. Xa̱ʼa ña̱yóʼo ni iin na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ va̱ása xíniñúʼu ni̱nu kunina nu̱ú inkana, ta ni va̱ása xíniñúʼu kutóona ña̱ kachíñu inkana nu̱úna, ta ni va̱ása xíniñúʼu kutóonína kuumiína iin chiñu ña̱ káʼnuka. Ña̱ xíniñúʼu keʼéna kúú ña̱ kundiku̱nna yichi̱ ta̱ Jesús, chi ta̱yóʼo ka̱chira “va̱xii̱ xa̱ʼa ña̱ chindeíi̱ na̱ yiví ta su̱ví xa̱ʼa ña̱ chindeéna yi̱ʼi̱ va̱xii̱, ta taxii̱ miíi̱ ña̱ kuvii̱ ta xíʼin ña̱yóʼo cháʼvii̱ ña̱ va̱ʼa ka̱ku ku̱a̱ʼání na̱ yiví” (Mateo 20:28). Saá íyoña, ndiʼi na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ xíniñúʼu vitá koo inina ta keʼéna chiñu válí.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Juan 14:6) Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: “Yi̱ʼi̱ kúú yichi̱, yi̱ʼi̱ kúú ta̱ kúúmií ña̱ nda̱a̱, yi̱ʼi̱ kúú ta̱ táxi ña̱ táku na̱ yiví. Ni iinna kǒo kívi xa̱a̱ nu̱ú yivái̱ tá kǒo ndíku̱nna yi̱ʼi̱.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 14:6
Yi̱ʼi̱ kúú yichi̱, yi̱ʼi̱ kúú ta̱ kúúmií ña̱ nda̱a̱, yi̱ʼi̱ kúú ta̱ táxi ña̱ táku na̱ yiví: Ta̱ Jesús kúú yichi̱ saáchi tixaʼvi ta̱yóʼo kivi xa̱a̱yó kuyatinyó nu̱ú Jehová ta ka̱ʼa̱nyó xíʼinra (Jn 16:23; Ro 5:8). Ta̱ Jesús kúú ña̱ nda̱a̱, saáchi nina ña̱ nda̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ta nina ña̱ va̱ʼa ke̱ʼéra. Ta saátu, xíʼin ta̱yóʼo ni̱xi̱nu ku̱a̱ʼání profecía, ta ña̱yóʼo náʼa̱ña nu̱úyó ña̱ mií Jehová kúú ta̱ xíniñúʼu ta̱yóʼo ña̱ va̱ʼa sáxinura ña̱ kúni̱ra (Jn 1:14; Rev 19:10). Ndiʼi ña̱ profecía yóʼo “ni̱xi̱nuña xíʼin ta̱ Jesús” (2Co 1:20). Ta̱ Jesús kúú ta̱ táxi ña̱ tákuyó, saáchi tixaʼvi ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ ta̱yóʼo kivi xa̱a̱yó kutakuyó ndiʼi tiempo chí nu̱únínu (1Ti 6:12, 19; Ef 1:7; 1Jn 1:7). Ta saátu kivi sandátakura ku̱a̱ʼání na̱ yiví na̱ xa̱a̱ ni̱xi̱ʼi̱, ta taxira kutakuna ndiʼi tiempo nu̱ú ñuʼú livi (Jn 5:28, 29).
(Juan 14:12) Mií ña̱ nda̱a̱ káʼi̱n xíʼinndó: Na̱ kándíxa yi̱ʼi̱, keʼéna chiñu ña̱ kéʼíi̱; ta nda̱a̱ ku̱a̱ʼákaña keʼéna, saáchi yi̱ʼi̱ xa̱a̱ ku̱ʼi̱n nu̱ú yivái̱.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 14:12
ku̱a̱ʼákaña keʼéna: Ta̱ Jesús va̱ása níka̱ʼa̱nra xa̱ʼa milagro ña̱ ke̱ʼéra á milagro ña̱ keʼé na̱ discípulora. Ña̱ kúni̱ kachira kúúña ku̱a̱ʼáka ñuu ku̱ʼu̱n na̱ discípulora natúʼunna xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa Ndióxi̱ ta ku̱a̱ʼaka chiñu keʼé na̱yóʼo. Ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱yóʼo kúni̱ káchiña, ña̱ ndiʼi na̱ ndíku̱n miíra xíniñúʼu ndakundeéna keʼéna chiñu ña̱ ki̱xaʼára kéʼéra tiempo saá.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Juan 13:1-17) Ta vitin, tá kúma̱níka ndiʼi vikó ña̱ pascua, ta̱yóʼo xa̱a̱ xi̱kunda̱a̱-inira ña̱ xa̱a̱ ku̱numí kixa̱a̱ ki̱vi̱ ña̱ ndikóra nu̱ú yivára, ta ni̱kuʼvi̱ní-inira xi̱nirana nda̱a̱ ki̱vi̱ so̱ndíʼi. 2 Soo tá ki̱xaʼána xíxina, ta̱ Ndi̱va̱ʼa xa̱a̱ chi̱ka̱a̱ra níma̱ ta̱ Judas Iscariote, se̱ʼe ta̱ Simón, ña̱ ná xi̱kóra ta̱ Jesús, 3 Ta̱ Jesús xi̱kunda̱a̱-inira ña̱ ta̱xi yivára ndiʼi ña̱ʼa ndaʼa̱ra, ta saátu ña̱ mií Ndióxi̱ chi̱ndaʼá ta̱yóʼo va̱xira ta xíniñúʼu ndikóra nu̱úra, 4 Tá ndóokana xíxina nda̱kundichira ta tavára ti̱ko̱to̱ ña̱ kánu sa̱tára ta chi̱núúraña iin táʼvi kán. Tasaá ki̱ʼi̱nra iinka ti̱ko̱to̱ ta ka̱túnraña tokóra. 5 Tásaá, chi̱kaara ti̱kui̱í ini iin xíkóʼo, ta ki̱xaʼára ndákatara xa̱ʼa na̱ discípulora ta ndáyakúnraña xíʼin iin ti̱ko̱to̱ ña̱ ndíka̱a̱ tokóra. 6 Saá ki̱xa̱a̱ra nu̱ú ta̱ Simón Pedro. Soo ta̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: “Táta, ¿nda̱chun xíniñúʼu ndakata yóʼó xa̱ʼíi̱?”. 7 Tasaá nda̱kuiin ta̱ Jesús yuʼúra ta̱ ka̱chira: “Ña̱ kéʼíi̱ yóʼo vitin, va̱ása kúnda̱a̱ví-iniún xíʼinña, soo tándi̱ʼi kunda̱a̱va-iniún xíʼinña”. 8 Ta̱ Pedro ni̱ka̱ʼa̱nra: “Va̱ása, va̱ása taxii̱ ndakata yóʼó xa̱ʼíi̱ ni iin yichi̱”. Tasaá nda̱kuiin ta̱ Jesús: “Tá ná kǒo taxiún ndakatai̱ xa̱ʼún va̱ása kivika kutáʼún xíʼi̱n”. 9 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Simón Pedro xíʼinra: “Táta, su̱ví xa̱ʼa kuítí xíniñúʼu ndakataún tásaá, chi xíniñúʼu ndakatatún ndaʼíi̱ xíʼin xi̱níi̱”. 10 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼinra: “Na̱ xa̱a̱ chi̱chi va̱ása xíniñúʼu kuchi tukuna, ndáa xa̱ʼa kuitívana xíniñúʼu ndakatana. Ta ndóʼó xa̱a̱ chi̱chivandó, soo su̱ví ndiʼindó”. 11 Xa̱a̱ xi̱kunda̱a̱-inira ndáana kúú na̱ xi̱kóñaʼá. Xa̱ʼa ña̱kán ni̱ka̱ʼa̱nra: “Su̱ví ndiʼindó níchichi”. 12 Ta vitin, tá xa̱a̱ ndi̱ʼi nda̱katara xa̱ʼana ta nda̱kundixira ti̱ko̱to̱ra, nda̱kundúʼu tukura nu̱ú mesa, ta̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼina: “¿Á kúnda̱a̱-inidó xíʼin ña̱ ke̱ʼíi̱ xíʼinndó yóʼo? 13 Ndóʼó káʼa̱nndó xíʼi̱n ña̱ kúi̱: ‘Maestroʼ, á ‘tátaʼ, ta ña̱ ndixava káʼa̱nndó, chi suvi kúúvai̱. 14 Ña̱kán, ni yi̱ʼi̱, kúi̱ táta á maestro va̱ʼa nda̱katai̱ xa̱ʼandó, sa̱átu ndóʼó xíniñúʼu ndakatandó xa̱ʼa táʼa̱ndó. 15 Ta xa̱ʼa ña̱yóʼo kúúña xa̱a̱ ta̱xii̱ yichi̱ nu̱úndó, ta nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼíi̱ xíʼinndó saá xíniñúʼu keʼéndó xíʼin táʼanndó. 16 Mií ña̱ nda̱a̱ káʼi̱n xíʼinndó: Ta̱ káchíñu xíʼin iin patron va̱ása káʼnukara nu̱ú patronra, ni ta̱ chíndaʼána ku̱a̱ʼa̱n nu̱ú inkana va̱ása káʼnukara nu̱ú na̱ chi̱ndaʼá miíra. 17 Tá kúnda̱a̱-inindó xíʼin ña̱yóʼo ta kéʼéndóña, kusiíní-inindó.
22-28 TÍ OCTUBRE
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | JUAN 15-17
“Su̱ví na̱ ñuyǐví yóʼo kúúndó”
(Juan 15:19) Tá na̱ ñuyǐví yóʼo kúúndó, na̱ yiví kuʼvi̱-inina kunina ndóʼó nda̱a̱ tá íxana xíʼin táʼan miína. Soo vitin su̱ví na̱ ñuyǐví yóʼo kúúndó, chi yi̱ʼi̱ kúú ta̱ nda̱ka̱xin ndóʼó ñuyǐví yóʼo, xa̱ʼa ña̱yóʼo na̱ yiví sáa̱-inina xínina ndóʼó.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 15:19
ñuyǐví: Ña̱ tu̱ʼun yóʼo ti̱xin ña̱ tu̱ʼun griego kósmos ka̱naña ta káʼa̱nña xa̱ʼa ndiʼi na̱ yiví na̱ va̱ása ndásakáʼnu Ndióxi̱. Iinlá ta̱ Juan kúú ta̱ ni̱ka̱ʼa̱n xa̱ʼa tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼan ta̱ Jesús tá ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ndiʼi na̱ ndíku̱n miíra va̱ása kúúna táʼan na̱ ñuyǐví yóʼo. Saátu va̱xiña u̱vi̱ka yichi̱ ti̱xin oración ña̱ ke̱ʼe ta̱ Jesús xíʼin na̱ apóstolra tá kúma̱níka kuvira (Jn 17:14, 16).
(Juan 15:21) Ndiʼi ña̱yóʼo keʼéna xíʼinndó xa̱ʼa ki̱víi̱, saáchi na̱kán va̱ása xíni̱na ta̱ chi̱ndaʼá yi̱ʼi̱ va̱xii̱.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 15:21
xa̱ʼa ki̱víi̱: Nu̱ú Biblia, ña̱ tu̱ʼun “ki̱víi̱” káʼa̱nña xa̱ʼa ki̱ví iin na̱ yiví á xa̱ʼa chiñu ña̱ kúúmiína, á ndáa ki̱ʼva íyona (Mt 6:9). Ña̱kán ki̱ví ta̱ Jesús káʼa̱nña xa̱ʼa chiñu ña̱ kúúmiíra nu̱ú Ndióxi̱ á chiñu ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ ndaʼa̱ra (Mt 28:18; Flp 2:9, 10; Heb 1:3, 4). Nu̱ú ña̱ texto yóʼo ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra ndáa xa̱ʼa kúúña ndiʼi na̱ yiví na̱ va̱ása ndásakáʼnu Ndióxi̱ sa̱a̱-inina kunina na̱ discípulora: saáchi na̱kán va̱ása xíni̱na ta̱ chi̱ndaʼá yi̱ʼi̱ va̱xii̱. Tá ná kuxinina Ndióxi̱, kunda̱a̱va-inina ndáaña kúni̱ kachi ki̱ví ta̱ Jesús ta ndakuninara (Hch 4:12). Ndakunina ña̱ mií Ndióxi̱ nda̱ka̱xin ta̱yóʼo ña̱ kúúra rey ta kuniʼi chíñura nu̱ú na̱ yiví, ta ndiʼi na̱ yiví na̱ kúni̱ ka̱ku xíniñúʼu ixato̱ʼónara (Jn 17:3; Rev 19:11-16; chitáʼanña xíʼin Sl 2:7-12).
(Juan 16:33) Ni̱ka̱ʼi̱n ndiʼi ña̱yóʼo xíʼinndó ña̱ va̱ʼa ná kusi̱í-inindó kutáʼandó xíʼi̱n. Ti̱xin ñuyǐví yóʼo ku̱a̱ʼání tu̱ndóʼo yáʼandó nu̱ú, soo ndakú koo inindó, chi yi̱ʼi̱ kuchiñui̱ xíʼin ñuyǐví yóʼo”.
it-1-S pág. 143
Ndakú koo inindó
Na̱ ñuu Ndióxi̱ xíniñúʼu ndakúní koo inina ña̱ va̱ʼa kǒo keʼéna táʼan ña̱ kéʼé na̱ yiví na̱ kǒo ndasakáʼnu Ndióxi̱, ni sáa̱-ini na̱ yiví xínina na̱yóʼo nda̱kúní íyó inina ña̱ ndásakáʼnuna Jehová. Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ discípulora: “Ti̱xin ñuyǐví yóʼo ku̱a̱ʼání tu̱ndóʼo yáʼandó nu̱ú, soo ndakú koo inindó, chi yi̱ʼi̱ kuchiñui̱ xíʼin ñuyǐví yóʼo”. (Jn 16:33.) Se̱ʼe Ndióxi̱ kǒo níkeʼéra ni iin ña̱ʼa ña̱ íyo ñuyǐví yóʼo, nina ña̱ va̱ʼa ke̱ʼéra. Ña̱ ke̱ʼé ta̱yóʼo táxiña ndée ndaʼa̱yó ña̱ keʼéyó táki̱ʼva ke̱ʼéra ta kǒo keʼéyó ña̱ʼa ña̱ íyo ñuyǐví yóʼo á ixaya̱ku̱a̱yó miíyó. (Jn 17:16.)
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Juan 17:21-23) Tasaá inkáchi ná xa̱a̱na koona, táki̱ʼva inkáchi íyo miíún xíʼin yi̱ʼi̱, saátu miína inkáchi ná koona xíʼinyó, tasaá kunda̱a̱-ini na̱ yiví miíún chi̱ndaʼá yi̱ʼi. 22 Ta saátu, ndiʼi ña̱ va̱ʼa ña̱ ta̱xiún ndaʼíi̱ ta̱xiña ndaʼa̱na, ña̱ va̱ʼa inkáchi ná xa̱a̱na koona nda̱a̱ táki̱ʼva íyo miíyó. 23 Yi̱ʼi̱ kutáʼi̱n xíʼina ta yóʼó kutáʼún xíʼi̱n, ña̱ va̱ʼa inkáchi xa̱a̱na koona, tasaá ndiʼi na̱ yiví kunda̱a̱-ini, yóʼó kúú ta̱ chi̱ndaʼá yi̱ʼi̱ va̱xii̱, ta̱ kúʼvi̱ní-iniún xíniúnna nda̱a̱ táki̱ʼva kúʼvi̱-iniún xíniún yi̱ʼi̱.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 17:21-23
inkáchi ná xa̱a̱na koona: Á “inkáchi ná kutáʼanna”. Ta Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin yivára xa̱ʼa na̱ discípulora ña̱ “inkáchi” ná xa̱a̱na koona, ña̱ inkáchi ná kutáʼanna keʼéna chiñu Ndióxi, nda̱a̱ táki̱ʼva íyo miíra xíʼin yivára ña̱ “inkáchi” chiñu kéʼéna xíʼin inkáchi ndákanixi̱nína (Jn 17:22). Nu̱ú 1 ña̱ Corintios 3:6-9, ta̱ Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa na̱ ñuu Ndióxi̱ ña̱ inkáchi kutáʼanna kachíñuna ta saátu inkáchi keʼéna chiñu Ndióxi̱ (1Co 3:8; Jn 10:30; 17:11).
ña̱ va̱ʼa inkáchi xa̱a̱na koona: Á “va̱ʼaní xa̱a̱na kutáʼanna”. Nu̱ú ña̱ versículo yóʼo, ta̱ Jesús chi̱táʼanra ña̱ va̱ʼaní kítáʼanyó, xíʼin ña̱ kúʼvi̱ní-ini Ndióxi̱ xínira miíyó. Ta ña̱yóʼo kítáʼanña xíʼin ña̱ va̱xi nu̱ú Colosenses 3:14, nu̱ú káʼa̱nña “Kuʼvi̱-inindó kunitáʼandó, chi saá kúú ña̱ va̱ʼaní kundoo xíʼin táʼanndó”. Soo su̱ví ndiʼi ña̱ʼa kúú ña̱ xíniñúʼu inkáchi keʼéyo, chi savayó xa̱a̱ síín síín ndákanixi̱níyó, xa̱a̱ síín ndóʼoyó ta xa̱a̱ síín costumbre kúúmiíyó. Soo nisaá inkáchi ña̱ kándixayó ta inkáchi chiñu kéʼéyó nu̱ú Ndióxi̱ (Ro 15:5, 6; 1Co 1:10; Ef 4:3; Flp 1:27).
(Juan 17:24) Yivá miíi̱, na̱ ta̱xiún ndaʼíi̱, kúnii̱ ná kundona xíʼi̱n nda̱a̱ nu̱ú koi̱, ña̱ va̱ʼa ná kunina ña̱ va̱ʼa ña̱ ta̱xiún nda̱ʼíi̱, chi siʼna yi̱ʼi̱ kúú ta̱ ni̱kuʼvi̱-iniún xi̱niún tá kúma̱níka kuva̱ʼa ñuyǐví.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 17:24
kuva̱ʼa ñuyǐví: Ña̱ tu̱ʼun “kuva̱ʼa” kanaña ti̱xin tu̱ʼun griego ta va̱xituña nu̱ú ña̱ Hebreos 11:11, ta kúni̱ kachiña “ni̱ʼína se̱ʼena” saáchi inkáchi va̱xiña xíʼin tu̱ʼun descendencia. Ña̱ tu̱ʼun “kuva̱ʼa ñuyǐví”, sana xa̱ʼa ta̱ Adán xíʼin ñá Eva káʼa̱nña tá ka̱ku se̱ʼena. Ta̱ Jesús chi̱táʼanra ña̱ tu̱ʼun “kuva̱ʼa ñuyǐví” xíʼin ta̱ Abel, chi sana ta̱yóʼo kúú ta̱ nu̱ú ka̱ʼyí Ndióxi̱ ki̱ʼvi̱ nu̱ú libro ña̱ kúúmiíra ña̱ va̱ʼa ka̱kura (Lu 11:50, 51; Rev 17:8). Oración ña̱ ke̱ʼé ta̱ Jesús nu̱ú Ndióxi̱ tá kúma̱níka̱ kaku se̱ʼe ta̱ Adán xíʼin ñá Eva náʼa̱ña nu̱úyó ña̱ xa̱a̱ tá ya̱chi̱ví kúʼvi̱-ini Ndióxi̱ xínira se̱ʼera ta̱ nu̱ú.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Juan 17:1-14) Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo, tándi̱ʼi nda̱niʼinra nu̱úra chí ndiví, ta ka̱chira: “Yivá miíi̱, xa̱a̱ ki̱xaa hora; ndasakáʼnu se̱ʼún, ña̱ va̱ʼa ná ndasakáʼnúra yóʼó, 2 saáchi yóʼó kúú ta̱ ta̱xi chiñu ndaʼa̱ra ña̱ kuniʼi chíñura nu̱ú na̱ yiví, tasaá ndiʼi na̱ ta̱xiún ndaʼa̱ra kivi taxira ña̱ kutakuna ndiʼi tiempo. 3 Ña̱ va̱ʼa kutakuna ndiʼi tiempo, xíniñúʼu xa̱a̱na sakuaʼana xa̱ʼa yóʼó, mitúʼun Ndióxi̱ ta̱ nda̱a̱, ta saátu xa̱ʼa ta̱ chi̱ndaʼún nu̱ú ñuʼú yóʼo, ta̱ Jesucristo. 4 Yi̱ʼi̱ nda̱sakáʼnui̱ yóʼo nu̱ú ndiʼi na̱ yiví, ta xa̱a̱ sa̱xínui̱ ndiʼi ña̱ ni̱ka̱ʼún xíʼi̱n keʼíi̱. 5 Xa̱ʼa ña̱yóʼo, yivá, ndasakáʼnu yi̱ʼi̱, ña̱ va̱ʼa xa̱a̱ tukui̱ koi̱ xíʼún nu̱ú ni̱xi̱yói̱ tá kúma̱níka kuva̱ʼa ñuyǐví yóʼo. 6 “Ni̱ka̱ʼi̱n ki̱vi̱ún xíʼin ndiʼi na̱ yiví na̱ ta̱xi̱ún ndaʼíi̱ ti̱xin ña̱ ñuyǐví yóʼo, kuenta miíún xi̱kuuna, ta ta̱xiúnna ndaʼíi̱, ta xi̱niso̱ʼona ña̱ ni̱ka̱ʼún. 7 Ta vitin na̱kunda̱a̱-inina ña̱ ndiʼi ña̱ʼa ña̱ kúúmiíi̱, yóʼó ta̱xiña ndaʼíi̱; 8 Saáchi na̱tuʼíi̱n xíʼinna xa̱ʼa ña̱ ni̱ka̱ʼún xíʼi̱n, ta nda̱kiʼinaña, ta na̱kunda̱a̱-inina ña̱ va̱xii̱ keʼíi̱ chiñún, ta ki̱xaʼá kándíxana ña̱ miíún kúú ta̱ chi̱ndaʼá yi̱ʼi va̱xii̱. 9 Káʼi̱n xíʼún ná chindeétáʼún xíʼina; su̱ví ndiʼi na̱ ñuyǐví káʼi̱n xa̱ʼa, chi xa̱ʼa na̱ ta̱xin kuitíún ndaʼavai̱ káʼi̱n xa̱ʼa; saáchi kuenta miíún kúúna, 10 ta ndiʼi ña̱ʼa ña̱ kúú kuentai̱, kuenta miíún kúúña, ta saátu ndiʼi ña̱ʼa ña̱ kuú kuentaún kuenta yi̱ʼi̱ kúúña, ta yi̱ʼi̱ kúú ta̱ nda̱sakáʼnún nu̱úna. 11 “Yi̱ʼi̱ va̱ása kookai̱ ti̱xin ñuyǐví yóʼo, soo na̱yóʼo íyona ñuyǐví yóʼo, ta yi̱ʼi̱ xa̱a̱ ku̱numi nandikói̱ nu̱ún. Yivá miíi̱, kundaniúnna xa̱ʼa ki̱víún ña̱ ta̱xiún ndaʼíi̱, ña̱ va̱ʼa inkáchi ná xa̱a̱na koona nda̱a̱ táki̱ʼva íyo miíyó. 12 Tá ni̱xi̱yói̱ xíʼina xi̱kiʼi̱n kuenta xíʼinna xa̱ʼa ki̱víún ña̱ ta̱xiún ndaʼíi̱; ta nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa kǒo níndoʼona, soo iinlá ta̱ kǒo níkandíxa kúú ta̱ ndi̱ʼi-xa̱ʼa, ña̱ va̱ʼa xi̱nu ña̱ ni̱ka̱ʼún. 13 Soo xa̱a̱ ku̱nu̱mí ndikoi̱ nu̱ú íyoún, ta káʼi̱n ndiʼi ña̱yóʼo saáchi kúnii̱ ña̱ ndiʼina ná kusi̱í-ini ndasakáʼnuna yóʼó. 14 Xa̱a̱ na̱túʼi̱n xa̱ʼa tu̱ʼún xíʼinna, soo na̱ ñuyǐví yóʼo kúndasína xíninana, saáchi na̱yóʼo su̱ví na̱ ñuyǐví kúúna, táki̱ʼva íyo miíi̱ chi su̱ví ta̱ ñuyǐví kúi̱.
29 TÍ OCTUBRE NDA̱A̱ 4 TÍ NOVIEMBRE
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | JUAN 18, 19
“Ta̱ Jesús na̱túʼunra ña̱ nda̱a̱ xa̱ʼa Ndióxi̱”
(Juan 18:36) Ta̱ Jesús nda̱kuiinra: “Reinoi̱ su̱ví ña̱ ñuyǐví yóʼo kúúña. Tá ña̱ ñuyǐví yóʼo kúú reinoi̱, na̱ ndíku̱n yi̱ʼi̱ ka̱ʼa̱nvana xa̱ʼíi̱ ta va̱ása taxina yi̱ʼi̱ ndaʼa̱ na̱ judío. Soo, reinoi̱ su̱ví ña̱ ñuyǐví yóʼo kúúña”.
(Juan 18:37) Ta ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pilato xíʼinra: “¿Á yóʼó kúú rey?”. Ta nda̱kuiin ta̱ Jesús: “Miívaún káʼa̱n ña̱ kúi̱ rey. Xa̱ʼa ña̱yóʼo ka̱kuvai̱ ta xa̱ʼa ña̱yóʼo kúú ña̱ va̱xii̱ ñuyǐví yóʼo, ña̱ ka̱ʼi̱n xa̱ʼa ña̱ nda̱a̱. Ndiʼi na̱ ndíku̱n yi̱ʼi̱ xíniso̱ʼona ña̱ káʼi̱n”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 18:37
ña̱ ka̱ʼi̱n xa̱ʼa ña̱ nda̱a̱: Nu̱ú tu̱ʼun Ndióxi̱ ña̱ tu̱ʼun griego, ña̱ tu̱ʼun yóʼo kúni̱ kachiña “na̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ nda̱a̱” (martyréo), “na xi̱ni ña̱ ku̱u” (mártys) á “na̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ nda̱a̱” (martyría) ku̱a̱ʼání ña̱ʼa kúni̱ kachiña. Ña̱ kúni̱ kachi ndiʼi ña̱ tu̱ʼun yóʼo kúúña sava na̱ yiví xi̱xini nu̱úna iin ña̱ʼa ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa á inkana na̱túʼunña xíʼinna, soo kúni̱ kachituña “natúʼunna”, “ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa iin ña̱ ku̱u” á “ka̱ʼa̱n va̱ʼana xa̱ʼa inkana”. Ta̱ Jesús kǒo níka̱ʼa̱n kuitíra ña̱ xi̱kandíxara Ndióxi̱, chi xíʼin ña̱ xi̱takura ta saátu ña̱ ke̱ʼéra ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ profecía ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n yivára, ña̱ nda̱a̱ kúúña (2Co 1:20). Xa̱a̱ ya̱chika̱ ni̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa Reino Ndióxi̱ xíʼin xa̱ʼa ta̱ koo rey ña̱ va̱ʼa sáxínura ña̱ kúni̱ Ndióxi̱. Ndiʼi profecía ña̱ ni̱kaʼyi xa̱ʼa ta̱ Mesías ni̱xi̱nuña xíʼin ta̱ Jesús ndiʼi tiempo ña̱ xi̱takura ta saátu tá ni̱xi̱ʼi̱ra, ni̱xi̱nu ndiʼi ña̱ ni̱ka̱ʼyi xa̱ʼara (Col 2:16, 17; Heb 10:1). Xíʼin ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús ta saátu xíʼin ña̱ ke̱ʼéra, ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ na̱túʼunra ña̱ nda̱a̱ xa̱ʼa yivára.
ña̱ nda̱a̱: Ta̱ Jesús na̱túʼunra ña̱ nda̱a̱ xa̱ʼa ña̱ keʼé Ndióxi̱ chí nu̱nínu. Iin ña̱ kúni̱ Ndióxi̱ kúúña, ná xa̱a̱ ta̱ Jesús, “se̱ʼe ta̱ David”, koora su̱tu̱ káʼnu ta koora Rey ti̱xin Reino Ndióxi̱ (Mt 1:1). Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra ndáa xa̱ʼa kúú ña̱ ki̱xira nu̱ú ñuʼú yóʼo, chi xa̱ʼa ña̱ na̱túʼunra ña̱ nda̱a̱ xa̱ʼa Reino Ndióxi̱ kúúña. Na̱ ángel na̱túʼunna ña̱yóʼo xa̱ʼa ta̱ Jesús tá sa̱kán ka̱kura chí ñuu Belén ña Judea, ñuu nu̱ú ka̱ku ta̱ David (Lu 1:32, 33; 2:10-14).
(Juan 18:38a) Ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pilato xíʼinra: “¿Ndáaña kúú ña̱ nda̱a̱?”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 18:38a
¿Ndáaña kúú ña̱ nda̱a̱?: Ta̱ Pilato ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunra ta̱ Jesús ndáaña kúú ña̱ nda̱a̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa (Jn 18:37). Soo su̱ví ta̱ ndixa kúni̱ kunda̱a̱-ini kúúra chi ta̱ ndákatu̱ʼun miíva kúúra ña̱kán kúúña va̱ása níndakuiin ta̱ Jesús yuʼúra. Sana ña̱yóʼo ku̱ni kachira: “¿Ña̱ nda̱a̱? ¿ndáa ña̱ʼa kúú ña̱ nda̱a̱? Kǒo ña̱ nda̱a̱”. Ta̱ Pilato va̱ása níxindatura ña̱ ndakuiin ta̱ Jesús yuʼúra chi kama ki̱tara ku̱a̱ʼa̱nra chí nu̱ú íyo inka na̱ judio kán.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Juan 19:30) Tándi̱ʼi ta̱xina tá vino iyá xi̱ʼi ta̱ Jesús, tasaá ni̱ka̱ʼa̱nra: “Ni̱xi̱nu ndiʼiña”. Ta nda̱vikó xi̱níra ta̱ ni̱xi̱ʼi̱vara.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 19:30
ni̱xi̱ʼi̱vara: Á “nda̱kora ña̱ nákiʼinra ta̱chíra”. Ña̱ tu̱ʼun “espíritu” (ña̱ griego pnéuma) kúni̱ kachiña “ña̱ táxi ña̱ tákuyó” á “ndée ña̱ kúúmiíyó”. Nu̱ú Marcos 15:37 xíʼin Lucas 23:46 xíniñúʼuna ña̱ tu̱ʼun ña̱ va̱xi nu̱ú tu̱ʼun griego ekpnéo (lit., “chí keʼé ndakiʼinna ta̱chína”), ña̱ kúni̱ kachiña kúú ña̱yóʼo “xa̱a̱ ni̱xi̱ʼi̱na”, kúni̱ kachituña, “ndáa iinlá kuití ndakiʼina ta̱china ta kuvivana”. Sava na̱ ka̱ʼvi va̱ʼa xa̱ʼa ña̱yóʼo káʼa̱nna ña̱ tu̱ʼun griego ña̱ káchi “nda̱taxira” kúni̱ kachiña ta̱ Jesús nda̱koora ña̱ tákura, ta ni̱xi̱ʼi̱ra chi xa̱a̱ sa̱xínura ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinra keʼéra. Nda̱taxira miíra ndaʼa̱ Ndióxi̱, “chi ni̱xi̱ʼi̱ra xa̱ʼa na̱ yiví ku̱a̱chi” (Isa 53:12; Jn 10:11).
(Juan 19:31) Tasaá na̱ judío, ki̱xaʼána íxatu̱ʼvana miína ña̱ keʼéna vikó tá ki̱vi̱ sabado, soo ña̱ va̱ʼa ná kǒo kutikaaka na̱ ni̱xi̱ʼi̱ yóʼo nda̱ʼa̱ yitu̱n nda̱a̱ ki̱vi̱ sábado, chi iin ki̱vi̱ ña̱ ndáyáʼviní kúú ña̱yóʼo, ña̱kán ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼin ta̱ Pilato, ña̱ ná ka̱ʼnuna xa̱ʼa na̱ ni̱xi̱ʼi̱ yóʼo tasaá sanúunana ndaʼa̱ yitu̱n.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 19:31
iin ki̱vi̱ ndáyaʼvini kúú ña̱yóʼo: Tá 15 tí yo̱o̱ nisán, nina ki̱vi̱ sabado xi̱keʼéna Pascua, ni nda̱a̱ ndáaka ki̱vi̱ xi̱ndakava ña̱ ki̱vi̱ yóʼo (Le 23:5-7). Tá iin sábado yóʼo xi̱ndakitáʼanña xíʼin inka sábado ña̱ so̱ndiʼi semana, ña̱ kivi sábado ña̱ xi̱xiniñúʼu na̱ Judio tiempo xi̱naʼá xi̱kixaʼáña tá xa̱a̱ ni̱kiʼvi ñu̱ʼu ña̱ ki̱vi̱ viernes insaá nda̱a̱ tá xi̱ndiʼvi ñu̱ʼu ña̱ ki̱vi̱ sábado, ta ña̱yóʼo xi̱kaʼa̱nna xíʼinña sábado “káʼnu”. Ki̱vi̱ ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ ta̱ Jesús iin sábado “káʼnu” xi̱kuuña, saáchi ta̱yóʼo ni̱xi̱ʼi̱ra iin ki̱vi̱ viernes. Ti̱xin ña̱ ku̱i̱ya̱ 31 xíʼin 33, iinlá ku̱i̱ya̱ saá kúúña nda̱kava ña̱ ki̱vi̱ viernes 14 tí yo̱o̱ nisán ña̱ ku̱i̱ya̱ 33. Ña̱yóʼo náʼa̱ña nu̱úyó ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ ta̱ Jesús 14 tí yo̱o̱ nisán ña̱ ku̱i̱ya̱ 33.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Juan 18:1-14) Tá sa̱ndi̱ʼi ta̱ Jesús ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin yivára, ki̱tara ku̱a̱ʼa̱nra xíʼin na̱ discípulora, chí inka táʼví ña̱ jardín ña̱ Cedrón, tasaá ni̱xa̱a̱ra xíʼin na̱ discípulora chí jardín kán. 2 Soo saátu, ta̱ Judas, ta ni̱xikóñaʼá, xi̱xini̱ra ndáamií kíndo̱o ña̱ jardín yóʼo, saáchi ku̱a̱ʼání yichi̱ xi̱ndakutáʼan ta̱ Jesús xíʼin na̱ discípulora nu̱ú ña̱ jardín kán. 3 Ta̱ Judas ndákara na̱ soldado ta saátu na̱ su̱tu̱ náʼnu xíʼin na̱ fariseo ni̱xa̱a̱na xíʼinra, ta na̱yóʼo níʼina lámpara xíʼin yitu̱n. 4 Ta̱ Jesús, xa̱a̱ xíni̱ra ndiʼi ña̱ kundoʼora, ki̱tara ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “¿Ndáana nándukúndó?”. 5 Ta nda̱kuiinna: “Ta̱ Jesús ta̱ ñuu Nazaret nándukúndi̱”. Ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Yi̱ʼi̱ kúúra”. Ta̱ Judas, ta̱ ni̱xikóñaʼá, va̱xira xíʼinna. 6 Tá ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo xíʼinna: “Yi̱ʼi̱ kúúra”, na̱ndikóna chí sa̱tá ta xi̱kuxítína. 7 Ta tuku ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunrana: “¿Ndáana nándukúndó?”. Ta ka̱china: “Ta̱ Jesús ta̱ ñuu Nazaret”. 8 Ta̱ Jesús nda̱kuiinra: “Xa̱a̱ ni̱ka̱ʼi̱n xíʼinndó yi̱ʼi̱ kúúra. Xa̱ʼa ña̱yóʼo, tá yi̱ʼi̱ kúú ta̱ nándukúndó, taxindó ná ku̱ʼu̱n na̱ inka yóʼo”; 9 tasaá ni̱xi̱nu ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús tá ka̱chira: “Nda̱a̱ ni iin na̱ ta̱xiún ndaʼíi̱ va̱ása nísandáñúʼi̱”. 10 Tasaá ta̱ Simón Pedro, ta̱vára espada ña̱ níʼira, ta xa̱ʼndara so̱ʼo ta̱ káchíñu nu̱ú ta̱ su̱tu̱ káʼnu. Ta̱ ta̱a yóʼo xi̱naníra Malco. 11 Ta̱ Jesús, ni̱ka̱ʼanra xíʼin ta̱ Pedro: “Ndachika̱a̱va̱ʼa espadaún nu̱ú ta̱vaúnña. ¿Á va̱ása xíniñúʼu ndoʼi̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n yivái̱ kundoʼi̱?”. 12 Tasaá na̱ soldado xíʼin na̱ va̱xi xíʼin na̱ judío ku̱yatinna nu̱ú ta̱ Jesús ta ka̱túnnara, 13 siʼna nu̱ú ta̱ Anás ku̱a̱ʼa̱nna xíʼinra; chi si̱so ta̱yóʼo kúú ta̱ Caifás, ta̱yóʼo xi̱kuu su̱tu̱ káʼnu tá ku̱i̱ya̱ saá. 14 Ta̱ Caifás, ta̱yóʼo kúú ta̱ ni̱ka̱ʼa̱n xíʼin na̱ judío ña̱ va̱ʼa kuvi iin ta̱a xa̱ʼa na̱ ñuura.