TAMACHTILIS 16

“Xiuiki Macedonia uan xitechpaleuiki”

Titapaleuiskej okseko uan titaxikoskej keman techixnamikij semi tapaleuia

1-3. 1) ¿Keniuj ichikaualis Dios kinixyekanak Pablo uan akin iuan yayaj? 2) ¿Toni tikitaskej itech nejin tamachtilis?

MIAKEJ siuamej kisaj de Filipos, se xolal tein poui Macedonia, uan youij río Gangites. Kemej ipa kichiuaj, motaliaj atenoj uan kitataujtiaj Jehová, iDios Israel, akin kinkaki uan kinpaleuia (2 Crón. 16:9; Sal. 65:2).

² No ijkuak Pablo, Timoteo uan Silas kisaj de Listra, se xolal tein poui Galacia, tein uejka moajsi panoua 800 kilómetros de Filipos. Keman panokej seki tonalmej, ajsikej kampa moajsi se ueyi ojti tein kinuikas kampa tel miakej nemij itech tal tein poui Asia. Yejuan kinekij ajsiskej Éfeso uan itech okseki xolalmej kampa tel miakej nemij para kiteixmatiltiskej kuali tanauatilmej. Sayoj ke amo uelik kisteujkej porin ichikaualis Dios kintsakuilij uan amo kinkauak maj kiteixmatiltitij kuali tanauatilmej itech tal tein poui Asia. ¿Keyej? Porin Jesús ika ichikaualis Dios kinmatiltijtok maj panokasaj Asia Menor, maj kipanauikan ueyiat Egeo uan maj ajsikan kampa panoua río Gangites.

³ Keman Jesus kinixyekanak Pablo uan akin iuan yayaj keman yajkej Macedonia, techmachtia tein semi moneki. Yejua ika, maj timomachtikan seki taman tein panok keman ika ojpa Pablo tanojnotsato kemej misionero, tein peuak kemej itech xuit 49.

“Dios technotstoya” (Hechos 16:6-15)

4, 5. 1) ¿Toni kipanok Pablo uan akin iuan yayaj keman ajsitiayaj Bitinia? 2) ¿Toni kiixtalijkej kichiuaskej, uan toni panok satepan?

⁴ Kemej amo uelik kiteixmatiltijkej kuali tanauatilmej itech tal tein poui Asia, Pablo uan akin iuan yayaj, kitemojkej kitetapouitiuij itajtol Dios itech xolalmej tein pouij Bitinia. Xa monekik nejnemiskej miak tonalmej uan panokej Frigia uan Galacia kampa amo miakej nemiaj. Sayoj ke keman ajsitoyajya Bitinia, Jesús ika ichikaualis Dios oksepa amo kinkauak (Hech. 16:6, 7). Amo kimatiaj toni kichiuaskej. Kimatiaj toni kiteixmatiltiskej uan keniuj kichiuaskej, sayoj ke amo kimatiaj kani. Maski yayaj Asia para kiteixmatiltiskej itajtol Dios, Jesus amo kinkauak, uan no keman yayaj para Bitinia Jesus oksepa amo kinkauak. Maski ijkon, kisentokakej kitemojkej kani tanojnotsaskej. Kampa yajteujkej, nejnentiajkej kemej 550 kilómetros, uan kipanauijtiuajkej tataman xolalmej hasta ajsitoj Troas, kampa ueliskia kikuiskej barco tein kinuikaskia Macedonia (Hech. 16:8). Ika nejin expaya kitemouayaj kani tanojnotsaskej, uan axkan Jesús kemaj kinkauak.

⁵ Lucas kinajsito Pablo uan akin iuan yayaj ompa Troas. Yejua kijtoua tein panok: “Keman youak katka, iixpan Pablo monextij se takak akin kayot Macedonia ijkatoya uan kitataujtijtoya: ‘Xiuiki Macedonia uan xitechpaleuiki’. Niman keman kiitak nejon, tiktemojkej tiaskej Macedonia, porin tikajsikamatkej ke Dios technotstoya para tikteixmatiltiskej kuali tanaualtilmej ompa” (Hech. 16:9, 10).a Axkan Pablo kimatiaya kani tanojnotsas. ¡Semi yolpakia porin amo mosenkauak! Uan ompa yejuan nauin yajkej para Macedonia.

Pablo uan Timoteo youij itech se barco. Timoteo kinextilijtok teisa Pablo uan akin tekitij itech barco kichiujtokej tataman tekimej. — “Titejkokej itech barco ompa Troas” (Hechos 16:11).

6, 7. 1) ¿Toni techmachtia tein kipanok Pablo keman miakkan yajtinemik? 2) ¿Keyej techyolchikaua tein kipanok Pablo?

⁶ ¿Toni techmachtia tein kipanok Pablo? Xiontanemili itech nejin: Pablo yaya para Asia uan ijkuak ichikaualis Dios amo kikauak maj ompa tanojnotsa, ompa yaya Bitinia uan ijkuak Jesus amo no kikauak maj ompa tanojnotsa, uan keman Pablo ajsito Troas, ijkuak Jesus kiluij maj youi Macedonia. Itech nejin tonalmej, Jesús, akin taixyekana itech nechikol, no uelis techixyekanas kemej kichiuak iuan Pablo (Col. 1:18). Xa uejkaujya tiknemilijtokej timochiuaskej precursores oso tiaskej titapaleuitiuij kampa monekij okachi tanojnotsanij. Sayoj ke Jesus xa peuas techixyekanas ika ichikaualis Dios hasta keman peuas tikchiuaskej seki taman para uelis mochiuas tein tikixtalijtokej. ¿Keyej? Maj titanemilikan itech se carro: komo tiknekij tikuikaskej kampa tiknekij, moneki maj nejnentoya. No ijkon, komo tiknekij maj Jesus techixyekana para uelis okachi titanojnojtsaskej, moneki maj kemej yeskia tinejnentotokanya, tein kijtosneki, maj tikchiujtokanya tein monekis.

⁷ ¿Uan komo semi timochikauaj sayoj ke amo ueli titapaleuiaj kemej tikixtalijkaj? ¿Moneki timosenkauaskej uan tiknemiliskej ke ichikaualis Dios amo techixyekantok? Amo. Maj tikelnamikikan tein kipanok Pablo. Maski kiixtalijka tanojnotsas, amo uelik tanojnotsak kampa kinekia. Maski ijkon, kisentokak kitemoj hasta keman kiajsik kani tanojnotsas. Komo tiksentokaj tiktemouaj kani okachi titekitiskej, Jehová techtatiochiuis (1 Cor. 16:9).

8. 1) ¿Keniuj katka Filipos? 2) ¿Toni panok keman Pablo kinnojnotsak seki siuamej akin “mosentiliayaj uan kichiuayaj netataujtil”?

⁸ Keman ajsitoj itech tal tein poui Macedonia, Pablo uan akin iuan yayaj ajsikej Filipos kampa nemiaj kemej akin kayomej Roma. Ompa Filipos miak taman katka kemej Roma uan ompa nemiaj miakej romanos akin achto katkaj soldados. Tatenoj de nejon xolal panotoya se río tein amo patauak. Pablo uan akin iuan yayaj, kiajsikej kampa kinemiliayaj ke ompa “miakej mosentiliayaj uan kichiuayaj netataujtil”.b Keman ajsik sábado, yajkej ompa uan kinajsikej seki siuamej akin mosentilikaj para kiueyichiuaskej Dios, yejua ika monojnotskej iniuan. Biblia kijtoua ke semej de nejon siuamej “takaktoya” uan “Jehová kipaleuij maj kuali kikaki uan maj kineltoka tein kikaktoya”. Monotsaya Lidia uan semi kiuelitak tein momachtij, yejua ika Lidia uan akin nemiaj ichan moauikej. Ompa kintataujtij Pablo uan akin iuan yayaj maj mokauakan ichan (Hech. 16:13-15).c

9. ¿Keniuj miakej kichiuanij kemej Pablo, uan toni tatiochiualismej kiselianij?

⁹ ¡Semi yolpakkej nochin keman moauij Lidia! Pablo xa semi yolpakik porin yajka Macedonia uan no porin Jehová kintitanik para kinankilis tein kitataujtiayaj nejon siuamej. Axkan no miakej tokniuan takamej, siuamej, telpochmej, ichpochmej, akin xiuejkejyaj, akin kipiaj ininnamik uan akin ininselti, youij tapaleuitij kampa okachi monekij tanojnotsanij. Sayoj ke no kipanouaj ouijkayomej. Maski ijkon, yolpakij porin kinajsij akin kinekij momachtiskej uan kichiuaskej tein kijtoua Biblia, kemej Lidia. Uan tejuatsin, ¿uelis tikonpatas seki taman para tiontapaleuitiuj okseko? Komo ijkon tikonchiua, Jehová semi mitsontatiochiuis. Yejua nejon kichiuak se tokniuj akin monotsa Aaron. Keman katka telpoch tapaleuito Centroamérica. Yejua kijtoua: “Nitapaleuis itech okse altepet nechpaleuiani maj okachi kuali nimouika iuan Jehová. Semi nikuelita nitanojnotsas nikan: ¡uan chikueyin nikinmachtijtok ika Biblia!”. Miakej tokniuan no ijkon kichiuanij uan semi yolpakij.

Ome tokniuan siuamej kinojnotstokej se ichpoch, uan se telpoch no kinkaktok para kimatis de toni tajtojtokej. — ¿Toni uelis tikchiuaskej para tiaskej uan titapaleuiskej okseko?

“Nochin ininpan yajkej” (Hechos 16:16-24)

10. ¿Keniuj amokuali ejekamej kitemojkej kitsakuiliskej Pablo uan akin iuan yayaj?

¹⁰ Xa Satanás semi kualanik keman kiitak ke miakej kikakiaj kuali tanauatilmej uan moauiayaj porin achto nochi yejua uan iamokuali ejekauan kiixyekanayaj. Xa yejua ika amokuali ejekamej kinekiaj kitsakuiliskej Pablo uan akin iuan yayaj. Se tonal keman yayaj kampa miakej kichiuayaj netataujtil, kinamikitoj se ichpoch takeual uan kipiaya se amokuali ejekat tein kichiuaya maj kijto tein mochiuaskia satepan uan ika nejon motomintijtoyaj itekouan. Yejua peuak kintojtoka uan chikauak kijtouaya: “Nejin takamej itakeualuan Dios akin okachi ueyichiujkej uan namechixmatiltijtokej keniuj namakisaskej”. ¿Keyej amokuali ejekat kichiuak maj kijto nejon? Xa kinekia maj kiitakan ke tein kijtouaya nejon ichpoch uan tein tamachtiaya Pablo ualeuaya de Dios, uan ijkon amo semi kinkakiskiajok Pablo uan oksekin. Pablo kikixtilij amokuali ejekat nejon ichpoch uan ijkon kitamatilij (Hech. 16:16-18).

11. Keman Pablo kikixtilij amokuali ejekat nejon ichpoch, ¿toni kinpanok Pablo uan Silas?

¹¹ Keman itekouan nejon ichpoch kiitakej ke amo ueliskiaok kitaniskej tomin, semi kualankej uan kintitilatskej Pablo uan Silas hasta plaza uan kinajxitijkej ininixpan seki tamelauanij akin kinixtalijkaj romanos. Kemej itekouan nejon ichpoch kimatiaj ke tamelauanij techikoitayaj uan ke moueyinekiaj porin pouiaj Roma, kiniluijkej: “Nejin judíos takuejmolchiujtokej uan tamachtijtokej tein amo kuali yetok maj tikchiuakan porin tejuan tipouij Roma”. Ompa nochin akin yetoyaj plaza “ininpan yajkej”, uan satepan tamelauanij “tanauatijkej maj kinuijuitekikan ika takot”. Semi kinkojkokojkej uan ompa kintitilatstiajkej hasta kampa kintsakuatoj, uan tajpixkej “kinkalakito hasta takaltech uan kinmetskalakij koujtsalan” (Hech. 16:19-24). Kampa kintsakuatoj tel tayouayan katka uan Pablo uan Silas nion ueliaj moitayaj. Sayoj ke Jehová nochi kiitstoya (Sal. 139:12).

12. 1) ¿Keyej Pablo uan akin iuan yayaj kimatiaj ke ueliskiaj kintajyouiltiskej? 2) ¿Keniuj techixnamikij Satanás uan akin mokauaj maj kinixyekana?

¹² Seki xiujmej achto, Jesús kiniluijka itatojtokakauan: “No namechtajyouiltiskej namejuan” (Juan 15:20). Yejua ika keman Pablo uan akin iuan yayaj ajsikej Macedonia, kimatiajya ke ueliskia kinixnamikiskej. Keman peuak kintajyouiltiaj, kimatiaj ke yejua Satanás akin kualantoya iniuan uan amo Jehová. Itech nejin tonalmej, akin mokauaj maj kinixyekana Satanás, no techixnamikij kemej akin kiixnamikkej Pablo. Miakpa kampa timomachtiaj oso kampa titekitij kemansa techtakajkayauiliaj para maj techixnamikikan. Itech seki altepemej, akin techixnamikij techteluiliaj ininixpan tekiuanij ke titakuejmolouaj porin tein titamachtiaj, kiixnamiki tein kineltokaj. No miakkan kinmagaj uan kintsakuaj tokniuan. Sayoj ke Jehová no kiitstok nochi tein tikpanotokej (1 Ped. 3:12).

“Nimantsin [...] moauijkej” (Hechos 16:25-34)

13. ¿Toni kichiuak maj tajpixkej tajtani toni monekia kichiuas para momakixtis?

¹³ Kemej kinmagakej Pablo uan Silas, xa uejkauak para oksepa kuali momachilijkej. Kemej tajkoyouan xa amo semiok kinkokouaya kampa kinkokojkaj, uan hasta kichiujtoyaj “netataujtil uan kiueyichiujtoyaj Dios ika tatsotson”. Ompa sepasaj semi chikauak talolinik. Keman tajpixkej ijsak, momoujtij porin kiitak ke tamitatapotoya uan kinemilij ke nochin akin tsaktoyaj cholojkaj. Kemej kimatia ke kitatsakuiltiskiaj, “kikixtij imachete tein ojkan tenej uan yaya momiktitiya”. Keman yaya momiktitiya, Pablo kitsajtsilij: “¡Amo ximomikti! ¡Tinochin nikan tietokej!”. Tajpixkej uiuiyokatiaya uan kintajtanij: “Namejuantsitsin, ¿toni moneki nikchiuas para nimomakixtis?”. Pablo uan Silas kimatiaj ke sayoj Jesús ueliskia kimakixtis, yejua ika kinankilijkej: “Xitaneltoka itech toTekotsin Jesús, uan tejua uan akin nemij mochan, namakisaskej” (Hech. 16:25-31).

14. 1) ¿Keniuj Pablo uan Silas kipaleuijkej tajpixkej? 2) ¿Keniuj Jehová kintiochiuak Pablo uan Silas porin ika yolpakilis taxikojkej keman kintajyouiltijkej?

¹⁴ ¿Yekmelauj tajpixkej kinekia kimatis tanankilil? Pablo kimatia ke kemaj. Sayoj ke amo katka judío uan amo kiixmatia itajtol Dios. Yejua ika komo kinekia mochiuas imomachtijkauj Jesús, achto monekia kiixmatis uan kineltokas tein yekinika se momachtia itech itajtol Dios. Yejua ika, Pablo uan Silas kiixmatiltijkej “itajtol Jehová”. Kemej kuali kimachtijtoyaj, xa hasta kielkaujkej ke kinkokouaya kampa kinkokojkaj. Sayoj ke tajpixkej kemaj kiitak kampa kinkokojkaj uan kinixpakilij. “Nimantsin, yejua uan nochin akin nemiaj ichan moauijkej”. ¡Pablo uan Silas kiselijkej se kualtsin tatiochiualis porin ika yolpakilis kixikojkej tajyouilis! (Hech. 16:32-34).

15. 1) ¿Keniuj miakej tokniuan kichiuanij kemej Pablo uan Silas? 2) ¿Keyej moneki tiksentokaskej titanojnotsaskej?

¹⁵ Ijkon kemej Pablo uan Silas, miakej tokniuan akin no tsaktokej porin kitakamatij Jehová, kiteixmatiltiaj itajtol Dios ompa uan kuali kinkakij. Itech se altepet kampa amo techkauayaj maj titaueyichiuakan, tel miakej tokniuan kiixmatkej tein kijtoua Biblia kampa tsaktoyaj (Is. 54:17). Ijkon kemej tajpixkej akin kiselij kuali tanauatilmej satepan ke talolinik, axkan sekin no kiseliaj kuali tanauatilmej satepan ke kipanouaj se ouijkayot. Yejua ika, nochipa moneki maj titanojnotsakan uan tiksentokaskej tikinkalpanoskej para ompa tietoskej keman okachi kinekiskej maj tikinpaleuikan.

“¿Uan axkan techichtakakixtiaj?” (Hechos 16:35-40)

16. Satepan ke kinuijuitekkej Pablo uan Silas, ¿toni panok mostika kualkan?

¹⁶ Mostika kualkan de keman kinuijuitekkej Pablo uan Silas, tamelauanij tanauatijkej maj kinkixtikan. Sayoj ke Pablo kiniluij: “Techmagakej sentaixpan uan amo techkaujkej maj timotenpaleuikan, ta techtsakkej, maski tejuan tipouij Roma. ¿Uan axkan techichtakakixtiaj? ¡Amo! Maj yejuan techkixtikij”. Keman tamelauanij kimatkej ke kintatsakuiltijkaj ome takamej akin pouiaj Roma, “moujkej”. Kemej kitapanauilijkaj tanauatil,d axkan monekia kiyektaliskej kuejmol. Kemej senteixtenoj kinmagakej, no monekik kintajtaniskej maj kintapojpoluikan ininixpan miakej. Ompa kiniluijkej Pablo uan Silas maj yakan de Filipos. Yejuan kijtojkej ke kemaj, sayoj ke achto kinyolchikauatoj akin yankuixtok mochiujkaj imomachtijkauan Jesús.

17. Ika tein kinpanok Pablo uan Silas, ¿toni kinmachtij akin yekin mochiujkaj imomachtijkauan Jesús?

¹⁷ ¿Keyej Pablo uan Silas achto amo kijtojkej ke pouiaj Roma? Komo kijtoskiaj, xa amo kinmagaskiaj (Hech. 22:25, 26). Sayoj ke, akin yekin mochiujkaj imomachtijkauan Jesús ueliskia kinemiliskej ke ika nejon, Pablo uan Silas kitemouayaj maj amo kintajyouiltikan porin kiteixmatiltiayaj kuali tanauatilmej. Uan no, nejon amo kinpaleuiskia tokniuan akin amo katkaj romanos maj taxikokan, porin inintanauatil romanos amo kinpaleuiaya yejuan maj amo kinmagakan. Sayoj ke kemej Pablo uan Silas taxikojkej keman kintajyouiltijkej, kinnextilijkej akin yekin mochiujkaj imomachtijkauan Jesús ke nochin uelis taxikoskej keman kintajyoiltiskej. Uan satepan ke Pablo uan Silas kijtojkej ke pouiaj Roma, kichiujkej maj tamelauanij kijtouanij senteixtenoj ke kitapanauilijkaj tanauatil. Nejin tapaleuij maj kuali kinemilianij achto ke kitajyouiltiskiaj se imomachtijkauj Jesús, uan no maj amo oksepa ijkon kintajyouiltianij tokniuan.

18. 1) ¿Keniuj akin kiixyekanaj nechikol kichiuaj kemej Pablo? 2) ¿Toni tikchiuaj para uelis tiksentokaskej tikteixmatiltiskej kuali tanauatilmej?

¹⁸ Axkan akin taixyekanaj itech nechikol, amo sayoj kijtouaj toni moneki kichiuaskej tokniuan. Yejuan achto kichiuaj nejon tein moneki. Uan no, ijkon kemej Pablo, kuali tiknemiliaj kemanian timotajtouiskej ininixpan tamelauanij para maj techpaleuikan. Komo moneki, tiouij ininixpan tamelauanij para timotajtouiskej uan ijkon tiksentokaskej tiktekitilijtoskej Dios. Amo tiktemouaj tikpataskej inintanauatiluan tekiuanij. Ta tiknekij tikchiuaskej tein Pablo kiniluij tokniuan akin nemiaj Filipos kemej 10 xiujmej satepan ke yejua ompa tsaktoya: “Maj amo teyi kitsakuili maj moteixmatilti kuali tanauatilmej” (Filip. 1:7). Uan maski tein yeski kijtoskej tamelauanij, tejuan tikchiuaskej kemej Pablo uan akin iuan yaya, “tikteixmatiltiskej kuali tanauatilmej” kampa ichikaualis Dios techyekanas (Hech. 16:10).

LUCAS, AKIN KIJKUILOJ HECHOS

Ipeujyan Hechos, Lucas kitematiltiaya tein oksekin kijtojkej uan kichiujkej. Sayoj ke desde Hechos 16:10, 11, peua kijtoua tein yejua no kipanok. Kemej neskayot, itech Hechos 16:11 kijtoua: “Titejkokej itech barco ompa Troas uan tiajkej hasta Samotracia”. Kemej itokay Lucas amo ixnesi itech nejin amatajkuilol, ¿keniuj tikmatij ke yejua kijkuiloj?

Tajtolmej tein ika peua Hechos uan amatajkuilol Lucas techajsikamatiltia ke yejua kijkuiloj. Tajkuilojkej kinojnotsa se takat akin monotsa “Teófilo” (Luc. 1:1, 3; Hech. 1:1). Hechos 1:1 kijtoua: “Teófilo, itech yekinika amatajkuilol, nimitsiluij nochi tein Jesús kichiuak uan tamachtij”. Sekin uejkauj tajkuilouanij no kinextianij ke Lucas kijkuiloj “yekinika amatajkuilol” oso amatajkuilol Lucas. Yejua ika uelis tikijtoskej ke no yejua kijkuiloj Hechos.

Amo semi tikixmatij Lucas. Itokay sayoj expa ixnesi itech Biblia. Keman Pablo ika tajtoj kijtoj: “Tapajtijkej akin tiktasojtaj” uan no kijtoj ke katka semej ‘itekitikaikniuan’ (Col. 4:14; Filem. 24). Seki textos de Hechos kinextia ke Lucas yajki iuan Pablo de Troas hasta Filipos kemej itech xiuit 50. Uan keman Pablo kisteuak de Filipos, Lucas amo yetoyaok iuan. Kemej itech xiuit 56 oksepa moajsikej Filipos, uan desde ompa yajkej para Jerusalén iniuan chikome tokniuan. Uan ompa Pablo kitsakkej. Ome xiuit satepan, Pablo kisentokaya tsaktoya, uan keman kikixtijkej de xolal Cesarea para kiuikaskej Roma, Lucas iuan yajki (Hech. 16:10-17, 40; 20:5-21:17; 24:27; 27:1-28:16). Uan keman ika ojpa kitsakkej Pablo ompa Roma uan amo uejkaua kimiktiskiaj, kijtoj: “Sayoj Lucas nouan yetok” (2 Tim. 4:6, 11). Nejin kinextia ke Lucas motemakak uejka yajtinemis uan tajyouis para kiteixmatiltis itajtol Dios.

Lucas amo keman kijtoj ke iixtenoj mochiuak tein kijkuiloj de Jesús itech iamatajkuilol. Ta kijtoj ke ‘kitemoj kimatis tein mochiuak’ iniuan akin “kiitakej tein mochiuak”. Uan kijtoj: “Nejua kuali nimomachtij nochi”. Uan kijkuiloj “ijkon kemej mochiujtiualaj desde keman peuak nochi” (Luc. 1:1-3). Keman tiklerouaj tein kijkuiloj, nesi ke kuali kitemoj nochi. Xa monekik kintajtanis sekin kemej Elisabet uan María uan inan Jesús, para kimatis keniuj yekmelauj mochiuak tein monekia kijkuilos. Miak taman tein yejua kijkuiloj amo ixnesi itech okseki Evangelios (Luc. 1:5-80).

Kemej tikitakej, Pablo kijtoj ke Lucas katka tapajtijkej. Uan itech iamatajkuilol moita ke ininka motekipachouaya akin tajyouiayaj. Kemej neskayot, keman Jesús kipajtij se takat akin kipiaya se amokuali ejekat, kijtoj ke in amokuali ejekat “kisak uan amo kikokojteuak”. No kijtoj ke imonan Pedro “kikuik chikauak totonik”. Uan keman ika tajtoj se siuatsin akin Jesús kipajtij kijtoj: “Se amokuali ejekat kikokolispeualtijka 18 xiujmejya. Semi pantomotstik katka uan amo uelia momelauaya” (Luc. 4:35, 38; 13:11).

Lucas amo kinekia maj kiixmatikan kemej se tapajtijkej, ta kitemouaya kinpaleuis oksekin maj kiixmatikan uan maj kitekitilikan Jehová. Senkis kitayekanaltij “itekiuj toTekotsin” (1 Cor. 15:58).

LIDIA, AKIN KINAMAKAYA MORADOJTASAL

Lidia yolik itech xolal Tiatira, tein pouia kampa motatokaytiaya Lidia ompaka Asia Menor. Mokaltalito Filipos, se ueyi xolal tein pouia Macedonia, para tanamakas ompa. Kemej moijtoua ke kinamakaya moradojtasal, xa katka seki taman kemej alfombras, tapechmej, tasal oso hasta tein ika kimoradojtiliayaj tasal. Ompa Filipos kiajsikej se tajkuilol kampa ixnesi ke moajsiaj sekin akin kinamakayaj moradojtasal itech nejon xolal.

Biblia kijtoua ke Lidia “kiueyichiuaya Dios”, yejua ika xa katka semej akin kiselijka inintamachtilis judíos (Hech. 16:14). Xa peujka kiueyichiua Jehová ompa Tiatira, porin ompa kemaj yetoya kali kampa taueyichiuayaj judíos, uan ompa Filipos amo onkaya. Sekin kinemiliaj ke Lidia amo katka yekmelauj itokay, ta sayoj ijkon kiluiayaj porin ijkon motatokaytiaya kampa kayot katka. Sayoj ke onkak seki tajkuilolmej kampa ixnesi ke itech nejon tonalmej sekin ijkon motokaytiayaj.

Akin nemiaj kampa motatokaytiaya Lidia uan ompaka, kinixmatiaj ke kuali kichiuayaj moradojtasal desde itonaluan Homero (kemej itech xiujmej 700 uan 900). Nochin kimatiaj ke ika at tein onkaya Tiatira, ueliaj kualtsin kimoradojtiliayaj tasal uan amo niman ixmikia.

Moradojtasal katka tel patiyoj uan sayoj ueliaj kikouayaj akin tominpiayaj. Tataman kampa kikixtiayaj tein ika kimorodojtiliayaj tasal. Tein okachi kuali uan tein okachi patiyoj kemej tein ika kichiuayaj linojtasal, kikixtiayaj de se okuiltsin tein nemi itech ueyiat Mediterráneo. De semej nejon okuiltsin, kikixtiliayaj sayoj se tachalan tein ika tamoradojtiliayaj. Uan para kisentiliskej sayoj se gramo, monekia kemej 8,000 de nejon okuiltsitsin. Yejua ika, moradojtasal semi patiyoj katka.

Moita ke Lidia tominpiaya, yejua ika uelia kinamakaya moradojtasal. Uan xa katka ueyi ichan, yejua ika uelia ompa mokauaya Pablo, Silas, Timoteo uan Lucas. Uan no, itech Biblia ixnesi tajtolmej “akin nemiaj ichan”. Nejin xa ika tajtojtok ichankauan oso itakeualuan (Hech. 16:15). Uan no, ompa ichan Lidia, Pablo uan Silas mosentilijkej iniuan sekin tokniuan achto ke kisaskiaj de Filipos. Nejin kinextia ke ichan mochiuaya nechikolmej (Hech. 16:40).

Keman Pablo kintajkuilouilij tokniuan akin nemiaj Filipos kemej majtakti xiuit satepan, amo teyi kijtoj de Lidia. Sayoj itech Hechos capítulo 16 tikajsij tein kichiuak Lidia.

a Xikonita recuadro “Lucas, akin kijkuiloj Hechos”.

b Xa itech nejon xolal amo kinkauayaj judíos maj kipiakan kani taueyichiuaskej porin ompa nemiaj miakej akin achto katkaj soldados. Oso xa amo moajsiaj 10 takamej judíos, uan yejua nejon tein kintajtaniayaj para kipiaskiaj kani taueyichiuaskej.

c Xikonita recuadro “Lidia, akin kinamakaya moradojtasal”.

d Inintanauatil romanos kijtouaya ke amo akin uelia kitemaktiayaj nion kitajyouiltiayaj senteixtenoj, komo amo achto kiitayaj tamelauanij tein panok uan kijtouayaj ke kinamikia kitatsakuiltiskej.