Tein mokui keman tikitaj Tein timomachtiaj itech nechikol Tonemilis uan toTanojnotsalis
5-11 METSTI NOVIEMBRE
TAMACHTILIS TEIN KIPIA BIBLIA | JUAN 20, 21
“¿Xe kachi tinechyoltasojta [...] ke nijinkes[?]”
nwtsty notas tein ika se momachtia Juan 21:15, 17
Jesús kitajtoltij Simón Pedro: Jesús uan Pedro monojnotskej satepan ke Pedro expa kijtojka ke amo kiixmatia Jesús. Yejua expa kitajtanij Pedro ox kitasojtaya uan nejon kitayokoltij Pedro (Jn 21:17). Itech Juan 21:15-17 mokuij ome tajtolmej griegos: agapáo uan filéo. Itech totajtol kijtosnekij netasojtalis. Jesús expa kitajtanij Pedro: “¿Xe tinechyoltasojta?”. Keman Pedro kiluiaya ke kitasojtaya, Jesús kiluiaya ke nejon monekia kiolinis maj kintamaka uan maj ‘kinnextilijtinemi itaneltokakauan ika itajtoltsin’, akin no kintokaytia iichkauan (Jn 21:16, 17; 1Pe 5:1-3). Jesús kikauak maj Pedro expa kiluiani ke kitasojtaya uan satepan kinauatij maj kinyekpia iichkauan. Ijkon, Jesús kinextij ke kitapojpoluijkaya porin expa kijtojka ke amo kiixmatia.
¿Xe kachi tinechyoltasojta [...] ke nijinkes[?]: Tajtol griego tein motajtolkepa kemej “kachi [...] ke nijinkes” uelis kijtosnekis miak taman. Seki motelmachtianij kitajtolkepanij kemej “¿tinechtasojta okachi ke nejin okseki nomomachtijkauan?” oso “¿okachi tinechtasojta nejua ke nejin nomomachtijkauan?”. Sayoj ke, xa okachi kijtosneki “¿tinechtasojta okachi nejua ke nejin taman?”, tein kijtosneki amichimej oso tekit tein kipiaya kemej amichkitskijkej. Nesi ke Jesús kinekia kiluis Pedro: “¿Okachi tinechtasojta nejua ke tein tikpia oso tein tiktemos tikpias? Komo ijkon, xikintamaka noichkauan”. Taixejekol katka nejin netajtanil porin Pedro amichkitskiaya. Maski yejua mochiuak semej yekinika imomachtijkauan Jesús (Jn 1:35-42), amo niman kikauak tekit kemej amichkitskijkej uan ijkon kitojtokas. Yejua ika, seki metsti satepan Jesús kiyoleuak Pedro maj kikaua itekiuj uan maj kinpaleui oksekin maj mochiuakan imomachtijkauan Jesús, tein kemej yeskia kinkitskiskia amichimej (Mt 4:18-20; Lu 5:1-11). Satepan ke Jesús momikilij, Pedro uan okseki tatitanilmej oksepa amichkitskitoj (Jn 21:2, 3). Kemej tikitaj, nesi ke Jesús kinekia maj Pedro kiixejekouani se taman. ¿Kitayekanaltiskia tekit tein kipiaya kemej amichkitskijkej oso kinpaleuiskia imomachtijkauan oso “iichkauan” Jesús maj kichikauanij inintakuaujtamatilis? (Jn 21:4-8.)
ika expatika: Pedro expa kijtojka ke amo kiixmatia Cristo uan axkan Jesús kikaua maj expa kilui ke kitasojta. Uan no expa kiluia maj kitayekanalti itekiyo Dios, porin ijkon kinextilis ke kitasojta. Pedro uan okseki imomachtijkauan Jesús kintamakakej, kinyolchikaujkej uan kinixyekankej imomachtijkauan Jesús akin amo kikaujkej, porin maski katkaj taixpejpenalmej, monekia maj kisentokanij kintamakanij ika iTajtol Dios (Lu 22:32).
Maj tiktemokan tamachtilis ika nejmachkayot
nwtsty nota tein ika se momachtia Juan 20:17
Amo nikneki xinechtsajtsakuili: Tajtol griego háptomai uelis kijtosnekis “kimatoka” oso “kikitskia”. Itech seki biblias no motajtolkepani kemej: “Amo xinechmatoka”. Sayoj ke, Jesús amo kikuejmoloj maj María Magdalena kimatokani, porin amo kikuejmoloj keman seki siuamej kinauajkej imetsuan satepan ke moajokuik (Mt 28:9). Nesi ke María Magdalena kinemiliaya ke Jesús niman yaskiaya iluikak, uan kemej kinekia kisentokas yetos iuan iTeko, kikitskij uan amo kikauaya maj youi. Kemej Jesús kinekia kiajsikamatiltis María ke ayamo yaskia, kiluij maj amo kitsakuiliani uan kititanik maj kiniluiti imomachtijkauan ke oksepa kipiaya nemilis.
nwtsty nota tein ika se momachtia Juan 20:28
Titotekotsin uan tion Dios: Seki motelmachtianij kijtouaj ke itech tajtol griego tein yekinika mokuia, nejin tajtolmej kiluijkej Jesús. Maski ijkon, tajtol “Titotekotsin uan tion Dios” monekiskia mouikas iuan okseki tajkuilolmej tein kipia Biblia. Jesús achto kiluijka María maj kiniluiani imomachtijkauan: “Nitejkoti ya kampa ne yetika Notajtsin”. Uan no kiluij: “Nitejkoti ya ne kampa yetika no Dios uan kampa yetika namo Dios” (tejuan tiktalilijkej cursivas), yejua ika amo onkak keyej se kineltokas ke Tomás kinemilij ke Jesús katka Dios akin kipia nochi uelilis (Jn 20:17). Tomás kikakik keman Jesús kitataujtij “Itajtsin” keman kiluij “sayo Tejuatsin tion Dios” (Jn 17:1-3). Kemej tikitaj, Tomás kiluij Jesús “tion Dios” porin kiitaya kemej “se dios”, sayoj ke amo Dios akin kipia nochi uelilis (xikonita nota tein ika se momachtia Jn 1:1, TNM). Oso xa kiluij Jesús kemej okseki itekitikauan Dios kiniluijkej seki ángeles akin Jiova kintitanka, ijkon kemej kijtoua Escrituras Hebreas. Tikyekmatij ke Tomás kiixmatia tajkuilolmej kampa moijtoua keniuj aksa oso akin kijkuiloj se amatajkuilol, kemej yeskia tajtojtoskia iuan Jiova keman tajtouaya iuan se ángel (no xikonita Gé 16:7-11, 13; 18:1-5, 22-33; 32:24-30; Jue 6:11-15; 13:20-22). Yejua ika, xa Tomás kiluij Jesús “tion Dios” porin kiitaya kemej akin kiixnextiaya Dios akin melauak uan tajtouaya itenkopa.
nwtsty nota tein ika se momachtia Jn 1:1, TNM
Tajtoltsin katka se dios: Oso “Tajtoltsin tamatia kemej Dios [oso, katka kemej Dios]”. Nejin tein kijtoj Juan kinextia se taman kemej tamati “Tajtoltsin” (itech tajtol griego, ho loʹgos; xikonita nota tein ika se momachtia Tajtoltsin itech nejin versículo), oso Jesucristo. Ueyi tekit tein kipia Tajtoltsin kemej itayekankakonetsin Dios uan akin itechkopa kichijchiuak nochi okseki taman, kichiua maj moijto ke yejua kemej “se dios”, “akin tamati kemej Dios”, oso “kinextia kemej tamati Dios”. Miakej kikepanij nejin texto kemej “Tajtoltsin katka Dios”, uan kiteajsikamatiltiaj ke Jesús yejua Dios akin kipia nochi uelilis. Sayoj ke, moajsi tein kinextia ke Juan amo kijtosnekik ke “Tajtoltsin” katka Dios akin kipia nochi uelilis. Yekinika, porin tein moijtoua achto uan satepan ke “Tajtoltsin katka se dios” senkis kinextia ke “Tajtoltsin” yetoya “iuan Dios”. Uan no, tajtol griego the·osʹ (“Dios” oso “dios”) expa ixnesi itech versículos 1 uan 2. Itech yekinika uan expatika kijtosneki Dios akin kipia nochi uelilis. Sayoj ke, miakej motelmachtianij kijtouaj ke ojpatika tajtol semi taman, porin kinextijtok se taman kemej tamati “Tajtoltsin”. Yejua ika, miak Biblias itech tajtol inglés, francés uan alemán nejin texto ijkuiliujtok kemej ijkuiliujtok itech Traducción del Nuevo Mundo, uan kiteajsikamatiltia ke “Tajtoltsin” katka “se dios”, “akin tamati kemej Dios”, “kinextia kemej tamati Dios” oso “kemej se Dios”.
12-18 METSTI NOVIEMBRE
TAMACHTILIS TEIN KIPIA BIBLIA | HECHOS 1-3
“Nechikol kampa kichiuaj kemej Cristo kiseliaj yektikatsin espíritu”
w86 1/12 pág. 29 § 4, 5, 7
Keman titemakaj tiyolpakij
Itech tonal keman mochiuak nechikol kampa kichiuaj kemej Cristo itech xiuit 33 itech totonaluan, nochin 3,000 akin yankuixtok moauijkaj “yolseukanenke se uan okse uan no mosentatatautiliayaj iuan Dios. Uan no nochi in tokniuan mosentiliayaj para kisepankuaske in pantsin”. No “momachtijtiayaj uan kitakamatiayaj nochi in tajtolme ten in tatitanilme de Jesús kinnextiliayaj”. Nejin kinpaleuij maj kichikauanij inintakuaujtamatilis (Hechos 2:41, 42).
Keman judíos uan akin kiselijkej inintaneltokalis judíos yajkaj Jerusalén sayoj kiixtalijtoyaj mokauaskej itech iluit Pentecostés. Sayoj ke akin mochiujkej itatojtokakauan Cristo kinekiaj mokauaskej okachi tonalmej porin ijkon okachi momachtiskiaj uan kichikauaskiaj inintakuaujtamatilis. Yejua ika monekia kipiaskej tein kikuaskej uan kampa mokauaskej. Sekin amo semi kipiayaj tein ika moixpanoltiskiaj uan oksekin kipiayaj okachi taman. Yejua ika, seki tonalmej mosentilij tomin uan ijkon kinxejxelouiliskiaj tein ika moixpanoltiskiaj akin kinpolouaya (Hechos 2:43-47).
Akin kinamakakej tein kipiayaj uan ijkon kinpaleuiskiaj ininikniuan kichiujkej ika nochi ininyolo. Amo akin kichikaujkauijkej maj kinamaka oso maj kitemaka teisa. Amo no motemouaya maj amo teyi kipianijok oso maj akin tominpiayaj kinamakanij nochi tein kipiayaj. Ta, kemej kiniknelijkej ininikniuan akin amo kipiayaj tein ika moixpanoltiskej, kinamakakej tein kipiayaj uan kipaleuijkej itekiyo Dios (no xikonita 2 Corintios 8:12-15).
Maj tiktemokan tamachtilis ika nejmachkayot
it-2 pág. 88 § 1
Jesucristo
“kitemaka nemilis”. Kemej iTajtsin Cristo technextilij netasojtalis tein amo technamiki, Jesús kitemakak inemilis tein amo kipiaya tajtakol, uan nejon tapaleuij maj itatojtokakauan akin taixpejpenalmej tekiuajtikan iuan ompa iluikak uan maj nikan taltikpak moajsikan akin kinixyekanaskia iTekiuajyo Dios (Mt 6:10, TNM; Jn 3:16; Ef 1:7 TNM; Heb 2:5; xikonita RESCATE). Ijkon uelik “kitemaka nemilis [“Príncipe”, ENP; Ga; NC, 1981; Besson; “Caudillo”, BC]” tein nochin taltikpakneminij uelis kiseliskej (Hch 3:15). Tajtol griego tein mokui itech nejin texto kijtosneki “taixyekankej”, uan mokuik keman Moisés (Hch 7:27, 35) katka “tayekanke” itech xolal Israel.
Jiova amo tekaua uan ika miak pakilis tetapojpoluia
12 ¿Keniuj kinextia Jiova ke ika miak pakilis tetapojpoluia? Yejuatsin kinextia “ueyi” netapojpoluilis, tein kijtosneki ke ajsitok uan senkis tetapojpoluia (Is. 55:7). ¿Toni kijtosneki maj Jiova ajsitok tetapojpolui? Maj titanemilikan itech netenkaualis tein moajsi itech Hechos 3:19 (xikonixtajtolti). Tatitanil Pedro kiniluij akin kikakiaj: “Ximoyolnemilikan de namotajtakoluan uan ximokuepakan”. Keman se tajtakojkej yekmelauj moyolnonotsa, kitelyolkokoua itajtakol uan senkis kiixtalia amo oksepa kichiuas (2 Cor. 7:10, 11). Uan no, kiolinia maj mokepa, tein kijtosneki ke kikaua tajtakolnemilis uan peua kichiua tein kiyolpaktia Dios. Komo akin kikakiaj Pedro moyolnonotsayaj, ¿toni ueliskiaj kiseliskej? Tatitanil kiniluij: “Dios namechtapojpoluilis”. Nejin tajtol ualeujtok itech se tajtol griego tein kijtosneki “kixiluasuiaj”. Yejua ika, keman Jiova tetapojpoluia, senkis kipojpoloua totajtakoluan. Ajsitok tetapojpoluia (Heb. 10:22; 1 Juan 1:7).
19-25 METSTI NOVIEMBRE
TAMACHTILIS TEIN KIPIA BIBLIA | HECHOS 4, 5
“Kisentokakej kiteixmatiltijkej iTajtol Dios ika yolchikaualis”
w08 1/9 pág. 15, recuadro
Kemej tajtouayaj uan iTajtol Dios: Tajkuilol uan yekinika itatojtokakauan Cristo
¿Taixmatiaj itatitaniluan Jesús?
Biblia kijtoua nejin keman ika tajtoua akin tekiuajtiaj uan tayekanayaj ompa Jerusalén: “Kitakke in yolchikaualis tenika tajtoayaj Pedro uan Juan, ijkuakon yejuan kinmoukaitakke nitajtolis porin kajsikamatke ke yejuan amo keman momachtijke para ma taixmatikan” (Hechos 4:13). Itech tajtol español, tajtol amo taixmati kijtosneki “amo semi tamachtil” oso “senkis amo taixmati”. ¿Taixmatiaj tatitanilmej? Itech se amaix tein ika tajtoua Biblia momelaua: “Nejin tajtolmej xa amo senkis kinextiaj ke Pedro amo kiselij nemachtil oso ke amo uelia taixtajtoltiaya nion tajkuilouaya [uan no ijkon uelis moijtos iuan Juan]. Nejin sayoj kinextia keniuj tamelauanij kinitayaj tatitanilmej” (The New Interpreter’s Bible).
w08 15/5 pág. 30 § 6
Tein moixtajtoltia itech amatajkuilol Hechos
4:13. ¿Katkaj tamachtilmej Pedro uan Juan? Kemaj. Kiniluijkej ke “amo keman momachtijke para ma taixmatikan” porin amo yajkaj ininkaltamachtiloyan judíos uan ijkon kinojtokaltiskiaj itech inintaneltokalis.
it-1 pág. 160 § 7
Tatitanil
Tekit tein kichiuaya itech nechikol. Semi kinpaleuij tatitanilmej keman itech Pentecostés kiselijkej yektikatsin espíritu. Yekinika makuil capítulos tein kipia Hechos de Apóstoles kinextiaj keniuj kiteixmatiltijkej ika yolchikaualis kuali tanauatilmej uan ineajokuilis Jesús maski tekiuanij kintsakkej, kinuijuitekkej uan kiniluijkej ke kinmiktiskiaj. Satepan ke mochiuak Pentecostés, ika ichikaualis yektikatsin espíritu tatitanilmej tapaleuijkej maj okachi momiakilikan akin pouiaj itech nechikol kampa kichiuayaj kemej Cristo (Hch 2:41; 4:4). Yekinika tanojnotskej ompa Jerusalén, satepan ompa Samaria uan okachi satepan itech nochi semanauak (Hch 5:42; 6:7; 8:5-17, 25; 1:8).
Maj tiktemokan tamachtilis ika nejmachkayot
it-2 pág. 662 § 4
Tepanchikaualoni
Salmo 118:22 kinextia ke tet tein tepanchiuanij kiixtopeujkej “mochiuako tepanchikaualoni” (heb. roʼsch pin·náh). Jesús ika tajtoj nejin uan kijtoj ke yejua kemej yeskia “tepanchikaualoni” (gr. ke·fa·lḗ gō·ní·as, tepanchikaualoni) (Mt 21:42; Mr 12:10, 11; Lu 20:17). Ijkon kemej se tet kichikaua kampa monamikij ome tepamit, Jesucristo yejua akin kichikaua nechikol kampa kichiuaj kemej Cristo kampa pouij taixpejpenalmej, tein moixnextia kemej se templo espiritual. Pedro no kijtoj ke Salmo 118:22 ika tajtoua Cristo porin kinextij ke yejua katka “tet” tein taltikpakneminij kiixtopeujkej, sayoj ke Dios kiixpejpenak maj mochiua “tepan chikaualoni” (Hch 4:8-12; no xikonita 1Pe 2:4-7).
Pedro uan Ananías takajkayaujkej. ¿Toni techmachtia?
Ananías uan inamik kinamakaj inintal uan ijkon ika kinpaleuiskej akin yankuixtok mochiujkej itatojtokakauan Cristo. Keman Ananías kinmaka tomin tatitanilmej kiniluia ke sayoj nejon kimakakej keman kinamakak ital; sayoj ke amo melauak, ta mokauilij seki tomin. Ika inepaleuil Dios, Pedro kimati tein kichiuak uan kiluia: “Amo titechkajkayauak tejuan san. Ta, Yejuatsin in Totajtsin Dios tiknekik tikajkayauas”. Ompa, Ananías momikilia. Kemej eyi hora satepan ejko inamik. Yejua amo kimati tein kipanok Ananías uan no takajkayaua, ompa yejua no momikilia.
26 METSTI NOVIEMBRE HASTA 2 METSTI DICIEMBRE
TAMACHTILIS TEIN KIPIA BIBLIA | HECHOS 6-8
“Akin pouij itech yekinika nechikol kiixnamikij ouijkayomej”
bt pág. 41 § 17
“Moneki ke ma tiktakamatikan Totajtsin Dios uan ma amo achto tikintakamatikan in tagayot”
17 Sayoj ke akin pouij itech nechikol tein yankuixtok mopeualtij kiixnamikiskiaj se kuejmol. ¿Toni kuejmol? Maj tikelnamikikan ke miakej akin yankuixtok moauijkaj katkaj analtekojkayomej akin mokaujkaj seki tonalmej ompa Jerusalén porin kinekiaj kichikauaskej inintakuaujtamatilis. Uan imomachtijkauan Cristo akin ompa nemiaj ika miak pakilis kitemakakej tein kipiayaj uan ijkon kinpaleuiskiaj nejon tokniuan maj kipianij tein kikuaskej uan okseki taman tein kinpolouaya (Hech. 2:44-46; 4:34-37). Yejua ika mochiuak se kuejmol: siuamej akin amo nemiajok ininnamik uan tajtouayaj hebreo ‘mostaj kinyektamakayajʼ, sayoj ke siuamej akin amo nemiajok ininnamik uan tajtouayaj griego ‘amo kinyektamakayaj’ (Hech. 6:1). Nesi ke kinchikoitstoyaj uan nejon ueliskia kichiuas maj moxexelouanij.
bt pág. 42 § 18
“Moneki ke ma tiktakamatikan Totajtsin Dios uan ma amo achto tikintakamatikan in tagayot”
18 Tatitanilmej akin taixyekanayaj itech nechikol, kijtojkej: “Amo kualtia ke ma tejuan tikauakan de titetapouijtinemiske den Tajtoltsin de Dios ke ma tejuan tikinxejxelouilikan in siuakaualme ika takualis” (Hech. 6:2). Yejua ika kinmelauilijkej itatojtokakauan Cristo ke kinekiaj kinixtaliskej chikome takamej akin ‘kuautamatkanemiaj’ uan akin moixyekanayaj ika yektikatsin espíritu uan kintajtanilijkej akonimej ueliskiaj kinixtaliskej (Hech. 6:3). Monekiaj takamej akin kuali tekititoskiaj itech nechikol, porin amo sayoj kikouaskiaj uan kixejxeloskiaj takual, ta no monekia kuali kitekitiltiskej tomin. Nochin akin kinixpejpenkej kipiayaj inintokay itech tajtoj griego, nejon tapaleuij maj siuamej akin amo nemiajok ininnamik uan akin amo kinyektamakayaj kiselianij nepaleuil. Tatitanilmej ika netataujtil kiixejekojkej akin kijtojkaj ke ueliskiaj kichiuaskej nejin tekit uan satepan kinixtalijkej nejon chikome tokniuan “ma kixejxelokan ne takualis”.
Maj tiktemokan tamachtilis ika nejmachkayot
bt pág. 45 § 2
Esteban katka yolkuali uan “Dios kimakatoya uelilis”
2 Tein se kimoujkaita yejua ke Esteban amo kinextiaya ke mouia. Hasta tamelauanij ueli kiitaj ke “iixko Esteban keme se ángel” (Hech. 6:15). Kemej tikitaj, kipia yolchikaualis uan yolseuilis tein kinextiaj ángeles akin Jiova kintitani. Yejua ika hasta taixyekananij akin kitauelitaj ueli kiitaj ke yolseujtok. Sayoj ke ¿toni kipaleuia maj tel yolseujto?
bt pág. 58 § 16
“Kinojnotsak ika nijin [...] Tajtoltsin de Jesús”
16 Tejuan tikpiaj tatiochiualis titanojnotsaskej ijkon kemej kichiuak Felipe. Uelis titapaleuiskej itech tataman tanojnotsalis. Uelis tikteixmatiltiskej iTajtol Dios keman tiyouij kansaika. Uan miakpa, senkis moita ke ijkuak tiknojnotsaj se akin kineki kiixmatis Dios mochiua ika inepaleuil yejuatsin. Nejin amo tikmoujkaitaj porin Biblia kijtoua ke ángeles kiixyekanaj tanojnotsalis uan ijkon kuali tanauatilmej uelis kikakiskej itech “nochi paísme”, “tataman tagayot”, “tataman pueblojuani” uan “tataman tagayot ten tajtoaj ika tataman tajtolis” (Apoc. 14:6). Uan no, Jesús kijtoj ke ángeles tapaleuiskiaj maj moteixmatilti iTajtol Dios. Keman ika tajtoj trigo uan amo kuali xiuit, kijtoj ke ijkuak kisentiliskiaj tatet, tein kijtosneki itech nejin itamian tonalmej, “takeualme” yeskiaj “ángeles”. Yejuan kikixtiskej itech iTekiuajyo Dios nochi tein kichiua maj taltikpakneminij “motajtakolmakakan uan para no kinololoske nochi nekes ten sayo kichiutinemij ten amo kuali”, sayoj ke no kinsentiliskiaj akin tekiuajtiskiaj ompa iluikak uan “uel miak tagayot” akin pouij itech ‘okseki ichkamej’ akin Jiova kinyolnotsaskia maj pouikan itech inechikol (Mat. 13:37-41; Apoc. 7:9; Juan 6:44, 65; 10:16).