Kuyini Okwenzakalayo Nxa Kungaba Lempi Kumbe Udlakela?
“Kusukela kwaphela impi yomhlaba wonke yesibili sekube lezindawo ezinengi ebezisiba lezimpi njalo abantu abahlaselwa yizimpi abahlala ezindaweni lezo bangu-2 bhiliyoni.”
Umsekeli kanobhala jikelele wenhlanganiso yomanyano wezizwe zonke (i-United Nations) u-Amina J. Mohammed, January 26, 2023.
Lasezindaweni ezilokuthula kungaqabuka sekuvuke impi kumbe udlakela futhi abantu abahlala ezindaweni ezikhatshana lalapho okuyabe kulempi khona labo bangathwala nzima. Kanti njalo izinto ezimbi eziyabe zenzakele zingabe zilokhu zibahlukuluza abantu lanxa impi iyabe isiphelile. Ake sixoxe ngezibonelo ezilutshwana nje:
Ukuswelakala kokudla. Inhlanganiso ebona ngezokudla, iWorld Food Programme, ibika ukuthi okunye okubangela indlala emazweni amanengi yizimpi. Iveza lokuthi abantu abanengi abahlaselwa yindlala bahlala emazweni alezimpi lodlakela.
Ukugula lokuhlulukelwa. Nxa kukhanya kuzaba lempi endaweni ethile, abantu abahlaliseki futhi bayakhathazeka kakhulu. Abantu abanengi abahlala ezindaweni ezilezimpi basengozini yokulimala lokuba lohlupho lokukhathazeka kumbe ukuhlulukelwa. Kodwa okubuhlungu yikuthi izikhathi ezinengi kuyabe kunzima ukuthi bathole uncedo ezibhedlela.
Ukusuka emizini yabo. Inhlanganiso okuthiwa yi-United Nations High Commissioner for Refugees ibika ukuthi kusukela ngoSeptember 2023 sekulabantu abedlula 114 miliyoni ababaleke emizini yabo ngenxa yezimpi lodlakela.
Ukudubeka. Izikhathi ezinengi nxa kungaba lempi abantu bayadubeka ngenxa yokuwa kwezomnotho. Okunye okungenza bathwale nzima yikuthi uhulumende uyabe esesebenzisa izimali ezinengi empini hatshi ekuthuthukiseni ezempilakahle kumbe ezemfundo. Lanxa impi iyabe isiphelile, kuyabiza kakhulu ukulungisisa umonakalo oyabe udaliwe.
Ukonakaliswa komhlaba. Nxa abantu besonakalisa umhlaba, abanye basala bethwele nzima. Ukungcoliswa kwamanzi lomoya esiwuphefumulayo kanye lokonakaliswa komhlabathi kubangela imikhuhlane eminengi. Lanxa impi isiphelile, kuyabe kulokhu kulengozi yokuthi omaquphula bangabulala abantu.
Kuyazicacela ukuthi izimpi zidala umonakalo omkhulu lenhlupho ezinengi.