ONGULUMAMBO MOINTANETA yiileshomwa yopaMbiimbeli
ONGULUMAMBO MOINTANETA
yiileshomwa yopaMbiimbeli
Oshindonga
  • OMBIIMBELI
  • IILESHOMWA
  • OKUGONGALA
  • w13 2/15 ep. 13-16
  • Aalangeli yomuuwa oya li ya pewa uunzapo

Oshitopolwa shika kashi na okavidio.

Opu na epuko lyasha, okavidio itaka yi komeho.

  • Aalangeli yomuuwa oya li ya pewa uunzapo
  • Oshungolangelo tayi tseyitha uukwaniilwa waJehova—2013
  • Uupalanyolo uushona
  • Uuyelele wa faathana
  • KAPU NA SHOKA SHA LI ‘SHA KEELELE’ PAULUS U UVITHE
  • PAULUS OKWA LI U UVITHILE AANAMADHINA NOSHO WO AADHINWA
  • ‘UVITHA NUULAADHI WAA NA UUMBANDA’
  • Popila onkundana ombwanawa komeho gaapangeli
    Oshungolangelo tayi tseyitha Uukwaniilwa waJehova (yokukonakonwa) — 2016
Oshungolangelo tayi tseyitha uukwaniilwa waJehova—2013
w13 2/15 ep. 13-16

Aalangeli yomuuwa oya li ya pewa uunzapo

Omumvo sho gwa li 59 E.N., (pwa pita omimvo 1953), aanandholongo oyendji oya li ye ya muRoma ya pitile pomweelo gwaPorta Capena, ye li metonatelo lyaakwiita mboka ya li ya vulwa kolweendo. Pethimbo ndyoka ombala yOmukeesali Nero, oya li poshikulundundu hashi ithanwa Palatine, noya li hayi langelwa kaakwiita yomuuwa haya kala ya homata omagongamwele kohi yomuzalo gwawo.a Omukuluntu gwetanga lyaakwiita lyaRoma, Julius, okwa li a piti naanandholongo pooha dhehala lyomalandithilo muRoma sigo a thiki poshikulundundu shedhina Viminal. Oya li ya piti poshikunino shimwe mpoka pu na ooalitali dhiikalunga yAaroma odhindji, noya li ya yi kokapale hoka aakwiita hayi idheulile.

Ethano lyaakwiita yomuukwaniilwa lya hongwa memanya, ndyoka taku feekelwa kutya olya zile kedhimbulukithomanya lyaKlaudius, ndyoka lya li lya tungwa 51 E.N., (pwa pita omimvo 1961)

Omuyapostoli Paulus naye okwa li gumwe gwomaanandholongo mboka. Omuyengeli gwaKalunga okwa li e mu lombwele nale konima yoomwedhi manga shoka inaashi ningwa, sho a li mosikepa ndjoka ya li tayi telaganithwa koshikungulu a ti: “Ongoye ou na oku ka thikama koshipala shomupangeli Omuroma.” (Iil. 27:24) Mbela Paulus okwa li e li pokuningilwa oshinima shoka? Sho a li a tala koshilandopangelo shUukwaniilwa waRoma, Paulus okwa li a dhimbulukwa oohapu ndhoka Omuwa Jesus a li e mu lombwele pOshungo yaAntonia ndjoka yi li muJerusalem. Jesus okwa ti le: “Ikolelela! Ngaashi wa hokolola ndje muJerusalem, ou na oku shi ninga wo muRoma.”—Iil. 23:10, 11.

Paulus otashi vulika a li a mwena po nokutala ketungo lyaalangeli yuuwa. Etungo ndyoka olya li enene nele lya tungwa noondhopi oontiligane pombanda li na oombululu kondungu yalyo moka aakwiita haya pititha omatati gawo pethimbo lyolugodhi. Etungo ndyoka olya li li na wo ooshungo. Mboka haya kala metungo ndyoka oya li aalangeli yomuuwa, mboka ya li aatonateli yomukeesali noya li wo aapolisi yomoshilando. Metungo moka omwa li hamu kala aalangeli yomuuwa ye li 12 000 nosho wo aakwiita omayuvi gontumba mboka haya longo ye li aapolisi. Omwa li wo hamu kala aakwiita yokuukambe. Etungo lyaalangeli yuuwa oli li edhimbulutho lyoonkondo oonene ndhoka dha li dhi niwe komukeesali. Molwaashoka omulangeli gwomuuwa oye a li e na oshinakugwanithwa shokutonatela aanandholongo mboka ya za kiitopolwa yilwe, Julius oye a li a kwatele komeho ongundu yawo yi pitile mugumwe gwomomiyelo ominene dhi li ne muRoma ndhoka dha li hadhi pitilwa. Konima yolweendo lwa nika oshiponga ndoka lwa li lwa pula uule woomwedhi dhontumba, Julius okwa li a thikitha aanandholongo mboka pehala mpoka ye na okuya.—Iil. 27:1-3, 43, 44.

KAPU NA SHOKA SHA LI ‘SHA KEELELE’ PAULUS U UVITHE

Molweendo lwe lwomefuta, Paulus okwa li a tseyithilwa okupitila momamoniko kutya ayehe mboka e li nayo otaya ka hupa moshiponga shosikepa. Manga a li kokatuntu kaMalta okwa li a lika keyoka lyuuzigo, ihe ke na shoka a ningi. Okwa li a aludha aavu kokatuntu hoka, moka aantu yamo ya li ya tameke oku mu ithana kalunga. Oonkundana ndhika otashi vulika dha li dha taandele maalangeli yomuuwa mbono ya li yi itaala miidhila.

Pethimbo ndyoka Paulus okwa li a monathana nale naamwahe ya za kuRoma mboka ya li ‘ye ya oku mu tsakaneka pOmalandithilo gaAppi nopOongulundjendi ndatu.’ (Iil. 28:15) Paulus okwa li te ku uvitha ngiini onkundana ombwanawa muRoma, ngele ye okwa li onkwatwa? (Rom. 1:14, 15) Yamwe oya li taya dhiladhila kutya aanandholongo oya li taya ka falwa komukuluntu gwaalangeli. Ngele osho ngawo, nena Paulus otashi vulika a li a falwa komukwanepangelo, omulangeli guuwa gwedhina Afranius Burrus, ngoka tashi vulika oye a li omutiyali muukuluntu mombala ayihe.b Pehala lyokukala a langelwa kaakwiita aakuluntu yaRoma, Paulus okwa li owala a langelwa komukwiita gwowala. Okwa li a pewa epitikilo a ninge omalongekidho gaampoka ta ka lala, okwa li a pitikwa okutalelwa po kaantu noku ya uvithila nopwaa na ngoka te mu ‘keelele.’—Iil. 28:16, 30, 31.

Aalangeli yomuuwa pethimbo lyaNero

Oshimaliwa oshikukutu shoka sha li hashi longithwa methelemumvo lyotango sha thanekwa okamba yaakwiita yomuuwa kombinga yimwe

Aalangeli yomuuwa oya li ye lile po okugamena omukeesali nosho wo egumbo lye. Ngele taya yi kolugodhi, ohaya kala ya humbata omapandela ga thanekwa omukeesali nomahuyanza gawo, ngoka haku kala olundji kwa thanekwa oondje. Ondje oya li endhindhiliko lyopahunganeko lyomukeesali Tiberius. Ngele oya pewa elombwelo kaanambelewa yopombanda nosho wo kaakuluntu yaakwiita yaRoma, aalangeli yomuuwa oya li wo haya kaleke po elandulathano pomahala gomaudhano nosho wo miinyanga yomaudhano noya li wo haya kwathele miilonga yokudhima omulilo. Aakwiita oya li haya longo oomvula 16, pehala lyokulonga oomvula 25, ofuto yawo oya li hayi indjipalekwa lwiikando itatu, oya li haya pewa iimaliwa oyindji yobonasa noyopenzela. Aalangeli yomuuwa oya li wo haya longithwa okuhepeka aanandholongo noku ya dhipaga. Paulus otashi vulika naye a li a dhipagwa kaakwiita mboka a li a kambadhala okuuvithila, konima sho a li a yi mondholongo oshikando oshitiyali.—2 Tim. 4:16, 17.

Courtesy Classical Numismatic Group, Inc./​cngcoins.com

PAULUS OKWA LI U UVITHILE AANAMADHINA NOSHO WO AADHINWA

Nkene omakuma getungo lyaalangeli yomuuwa taga monika kunena

Molwaashoka osha li oshitopolwa shoshilonga she, otashi vulika omulangeli Burrus a li ha pulapula omuyapostoli Paulus, sho e li mombala, manga inaa fala oshipotha she komukeesali Nero. Paulus okwa li a longitha ompito ndjoka yi ikalekelwa a ‘gandje uunzapo kaanamadhina nokaadhinwa.’ (Iil. 26:19-23, yelekanitha NW.) Kutya nduno Burrus okwa li a thiki pehulithodhiladhilo lini, Paulus ka li a tulwa mondjedhililo yomuuwa.c

Ehala moka Paulus a li ha kala ndyoka ha futu olya li enene lya gwana okugongala “aakuluntu yAajuda,” opo e ya pe uunzapo nosho wo ‘ongundu onene yaantu yi vule ndjiyaka yotango, mboka ya li ye ya kehala hoka a li.’ Opwa li wo aakwiita yomuuwa mboka ya li haye mu pulakene sho ta gandja “uunzapo nawanawa, NW” kAajuda kombinga yUukwaniilwa waKalunga nosho wo kombinga yaJesus “okuza ongula sigo ongulohi.”—Iil. 28:17, 23.

Sho Paulus a li muukwatwa, aakwiita oya li ye mu uvu sho ta popi shoka shi na okunyolwa moontumwafo

Aakwiita aalangeli yomuuwa oya li haya kulilathana miilonga esiku kehe konima yootundi hetatu. Aalangeli yaPaulus nayo oya li haya kulilathana mo aluhe miilonga. Omimvo mbali ndhoka Paulus a kala mondholongo, aakwiita mboka haye mu langele oya li yu uvu sho ta popi shoka shi na okunyolwa moontumwafo ndhoka dhi na okutuminwa Aakriste Aaefeso, Aafilippi, Aakolossi nosho wo Aahebeli. Oya li wo ye mu mono sho ta nyola ontumwafo yaFilemon, Omukriste omukwawo. Sho Paulus e li mondholongo, okwa li a kwathele Onesimus, omupika ngoka a li a fadhuka po mwene gwe. ‘Paulus okwa li a ningi he gwopambepo’ gwaOnesimus, nokwa li e mu shunitha kumwene gwe. (Filem. 10) Osha yela kutya Paulus okwa li wo u ulike kutya oku na ko nasha naakwiita mboka haye mu langele. (1 Kor. 9:22) Natu kale twa fa tu mu wete sho ta pula omukwiita elalakano lyoshikondjitho kehe, ye ta longitha uuyelele mboka a gandje ethaneko ewanawa.—Ef. 6:13-17.

‘UVITHA NUULAADHI WAA NA UUMBANDA’

Okukala kwaPaulus mondholongo okwa li kwa humitha “komeho onkundana ombwanawa” mokati kaalangeli ayehe naantu yalwe. (Fil. 1:12, 13, NW) Aalangeli yomuuwa oya li haya kwatathana noshilongo ashihe shaRoma, nonomukeesali nosho wo negumbo lye alihe. Egumbo ndyoka olya li lya thikama po maakwanezimo ye, aapiya ye nosho wo aapika ye, mboka yamwe yomuyo ya li ya ningi Aakriste. (Fil. 4:22) Omolwuulaadhi waPaulus wokugandja uunzapo, osha li sha kumike aamwahe muRoma ya kale ye na omukumo ‘gwokuuvitha nuulaadhi yaa na uumbanda.’—Fil. 1:14.

Kutya nduno oonkalo dhetu odha tya ngiini, otatu vulu okugandja uunzapo kwaamboka haye tu yakula momikalo dhi ili nodhi ili

Okuuvitha kwaPaulus muRoma otaku tu tsu wo omukumo kunena, sho tatu ‘uvitha pethimbo ewanawa nenge edhigu.’ (2 Tim. 4:2) Yamwe yomutse ihatu vulu okuza mo momagumbo, yamwe yomutse otu li momagumbo gaakulupe, nenge miipangelo, nenge nokuli tu li mondholongo omolweitaalo lyetu. Kutya nduno oonkalo dhetu odha tya ngiini, otatu vulu okugandja uunzapo kwaamboka haye ya oku tu talela po nenge oku tu yakula momikalo dhi ili nodhi ili. Uuna tatu uvitha nuulaadhi pompito kehe, otatu ke shi imonena tse yene kutya ‘oohapu dhaKalunga itadhi vulu okumangwa.’—2 Tim. 2:8, 9.

Sextus Afranius Burrus

Oshinyolwa shi na edhina lyaSextus Afranius Burrus

Burrus otashi vulika a li a valelwa mondoolopa yedhina Vaison-la-Romaine, ndjoka ngashingeyi yi li muumbugantu waFulaanisa, moka mwa li mwa adhika oshinyolomwa shontumba shoka shi na edhina lye mo 1884. Mo 51 E.N., (pwa pita omimvo 1961) okwa li a yelwa e ta pewa ondondo yokukala omulangeli gwomuuwa kuAgrippina gwOmushona, ngoka a li omukulukadhi gwomukeesali Klaudius nokwa valwa komumwayina gwe. Yina yaNero Agrippina okwa li a dheula omwanamati ngoka, ta kwathelwa kaagandjimayele ye li yaali, opo omwana Nero a ka ninge omukeesali. Omugandjimayele gumwe okwa li Burrus, omukwiita e na ondondo yopombanda ngoka a li a dheulile Nero uukwiita. Omukwawo okwa li omufilosofi Seneca, ngoka a li a kwathele Nero a humithe komeho ontseyo ye nokukale omunamayele. Pethimbo lyo opala, yina yaNero Agrippina okwa li a dhipagitha omusamane gwe sho a ningi omalongekidho a pewe uuzigo. Manga onkundana yeso lyomukeesali Klaudius inaayi uvika, Burrus okwa li a thindikile Nero komulangeli gwomuuwa. Omulangeli gwomuuwa okwa li a popi kutya Nero oye omukeesali, nongundu yelelo kaya li we yi na ehogololo, oya li owala yi na okutula Nero koshipundi. Sho Nero a dhipagitha yina mo 59 E.N., (pwa pita omimvo 1953) Burrus okwa li a holeke oshinima shoka. Aanandjokonona Aaroma Suetonius nosho wo Cassius Dio oya ti kutya Burrus okwa si mo 62 E.N., (pwa pita omimvo 1950) sho a pewa uuzigo kuNero.

Musée Calvet Avignon

a Tala oshimpungu “Aalangeli yomuuwa pethimbo lyaNero.”

b Tala oshimpungu shi na oshipalanyolo “Sextus Afranius Burrus.”

c Herodes Agrippa okwa li a tulithwa mondjedhililo oyo tuu ndjika komukeesali Tiberius mo 36/37 E.N., (pwa pita omimvo 1974 nenge 1975) molwaashoka a li a popi kutya otashi vulika Caligula a ninge omukeesali masiku. Sho Caligula a yi koshipundi, okwa li a ningi Herodes omukwaniilwa.—Iil. 12:1.

    Ndonga Publications (1987-2025)
    Za mo
    Inda mo
    • Oshindonga
    • Tumina yalwe
    • Hogolola
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ngele to longitha ongulumambo yetu
    • Uuyelele wiinima yopaumwene
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Inda mo
    Tumina yalwe