Etegameno — Mbela otali kwathele ngaa omuntu monkalamwenyo?
OPWA li pu na okamati kamwe, edhina lyako Daniel. Oka kwatwa kokankela sho ke na omimvo omugoyi, noka lumbu nayo uule womumvo gumwe, sigo osho ka hulitha ke na omimvo omulongo. Oondohotola nosho wo aantu yaandjawo oya li ye shi kutya onkalo yako kayi na siku yi ka hwepopale. Ihe Daniel ye mwene okwa li e na etegameno kutya ota ka tya po hwepo. Okwa kala ta dhiladhila kutya shampa a koko ote ki ilongela uunamiti, opo a monene okankela omuti. Okwa li a nyanyukwa noonkondo sho u uvu kutya ndohotola ngoka a pyokoka mokupanga onkakela ndjoka e na, ote ya e mu mone. Ihe ndohotola ina ka vula we okuthika esiku ndyoka, omolwonkalo yombepo ndjoka ya li kaayi li nawa. Shono osha ningitha Daniel a polimane, e ti ihupula, nokonima yomasiku gaali okwa si.
Ehokololo ndika olya zi komuntu gumwe ngoka ha gandja ekwatho lyopaunamiti. Okwa konakona nkene okukala netegameno noku li kanitha haku gumu onkalo yomuntu. Otashi vulika nangoye wu uva omahokololo goludhi ndoka. Pashiholelwa, omukulupe ngoka e li pokusa, otashi vulika a kale a hala okumona oshinima shontumba tashi ningwa. Otashi vulika a kale a halelela okumona omuntu gwontumba ngoka e hole, nenge a hala okudhana esiku lyontumba ndyoka lya simana. Ngele shoka a hala osha ningwa, ohashi vulika a se konima yomasiku gontumba. Oshike naanaa hashi ningitha omuntu a kale e na etegameno ndyono? Mbela etegameno oli na ngaa uuwanawa washa, ngaashi yamwe yi itaala?
Aakonakoni yiinima yopaunamiti oyendji oye shi koleke kutya okukala wu na omukumo, etegameno nowa nyanyukwa, ohayi kwathele omuntu a kale e na uukolele nokulelepeka onkalamwenyo ye. Ihe aantu yamwe itaya tsu kumwe nasho. Aakonakoni yamwe yiinima oya ti kutya oshinima shono inashi kolekwa kaanongononi. Pehala lyaashono, yo oye wete kutya omukithi kehe tagu kwata omuntu ohagu etwa owala kuunkundi wontumba molutu.
Eitaalo kutya etegameno ihali eta uuwanawa washa olya za nale. Omimvo odhindji dha ka pita, omufilosofi Omugreka, gwedhina Aristotle okwa li a pulwa a fatulule kutya etegameno oshike. Okwa yamukula a ti: “Olyo ondjodhi yowala.” Omupresitende gwotango gwaAmerika, Benjamin Franklin, okwa popile a geya, a ti: “Ngele opu na ngoka i itaala kutya etegameno otali mu kwathele, nena oti ifundjaleke.”
Mbela oshili kombinga yetegameno oyini? Mbela oli li ondjodhi, nenge oshinima owala shoka aantu haya ningi, opo ya hekelekathane? Mbela opu na ngaa uumbangi mboka tawu ulike kutya etegameno oshinima shoshili nosha simana, shoka atuheni twa pumbwa, opo tu kale tu na uukolele notwa nyanyukwa?