Ontopolwa 7
Molwashike Tu Li Mpaka
1. Osigo opondondo yini po aanamadhiladhilo ya adha?
AANTU oya kala ethimbo ele ya kumwa mwaashoka okukalamwenyo kombanda yevi taku ti. Otaa tala kegulu ndyoka enenenene lyu udhithwa oonyothi. Oya kuminwa omaludhi gomalwaala getango pokupita kwalyo nokeopalo lyomushitilo gwoshilongo. Aanamadhiladhilo otaa dhiladhila kutya iinima ayihe mbika oyi na okukala yi na elalakano enene. Ihe olundji yo oya kuminwa mpoka yo ye eleka muyo.—Epsalmi 8:4, 5.
2. Omapulo geni po taga pulwa kaantu?
2 Pethimbo lyontumba monkalamwenyo yawo, aantu oyendji otaa pula: Otu li po owala okathimbo okafupi nokuninga shoka tatu vulu monkalamwenyo, nokonima okusa? Oshike she tu tegelela? Opu na sha tuu oshindji shoka tatu vulu okutegelela shi vulithe owala eidhingoloko ndyoka lyolweendo efupi okuza pokuvalwa, okukala nomwenyo neso? (Job 14:1, 2) Shoka tashi ke tu kwatha okuuva ko moshinima shika, osho eyamukulo kepulo: Ongiini twe ya mpaka?
ELUNDULUKO NENGE ESHITO?
3. Elongo lyelunduluko oshike?
3 Komahala gamwe aantu oya longwa unene kutya ayihe mbyoka tu wete, oyo yene owala yi iningi, kutya ohaluka owala yo yi li po. Ohaku tiwa kutya, konima yomimvo omamiliyona ogendji omwenyo ogwa lunduluka okuza momalupe gowalawala sigo hugunina pwa holoka aantu. Miitopolwa oyindji yevi etengeneko ndika lyelunduluko ohali longwa ongoshinima shoka sha ningwa shili. Ihe osho shili ngawo kutya tse otwa zi moshiyamakuti ngaashi lunkima ngoka a kala ko nale omimvo omamiliyona dha piti? Mbela eshito ndika alihe enenenene ohaluka owala ngeya lye ya po?
4. Omolwashike tatu vulu okwiitaala kutya “Kalunga [o]kwa shiti egulu nevi”?
4 Ombimbeli otayi ti: “Pontsapo Kalunga [o]kwa shiti egulu nevi.” (Genesis 1:1) Nuushili wuunongononi otau zimine kutya egulu, noonyothi dhalyo omamiliyona lwomamiliyona, nevi ndika lyetu oya li yi na etameko. Yo oya shitwa. Omalweendo goonyothi noopulanete oge li ngawo melandulathano opo nokuli omahala gadho ga vule okundhindhilikwa nuulela wa gwanenena komeho yomimvo odhindji. Oonyothi noopulanete ohadhi ende muumbwalangandja pamalandulathano nopakota lyopamatematika. Omuprofessor omumatematika kOuniversiti yaCambridge, P. Dirac, okwa ti moshifo Scientific American: “Otashi vulika omuntu a hokolole onkalo mokutya kutya Kalunga oye omumatematika gwelandulathano enene, niishewe Ye okwa longitha uumatematika wopombanda lela sho u umbu eshito alihe.”
5. Olutu lwetu otalu holola ngiini kutya otwa shitwa noinatu za melunduluko?
5 Ombimbeli otayi ti: “Tseyeni, Omuwa oye Kalunga! Oye kwe tu shiti.” (Epsalmi 100:3) Olutu lwetu lwopantu otalu holola omalongekidho omakumithi ngawo kutya oshi inyengitha omunyoli gwOmbimbeli gumwe okupopya kuKalunga: “Ongame otandi ku hambelele, sho nda shitwa ngeyi noondunge dha nyenge ndje; . . . Omasipa gandje inage ku holekwa, sho nda shitwa meholamo . . . Omeho goye ga li ga tala ndje, manga nda li po te tungwa, nomasiku gandje ga yelekwa noga nyolelwa moraamata yoye.” (Epsalmi 139:14-16) Okahanona ohaka koko oshikumithi mela lyayina. Mushika oshifo Newsweek osha ti: “Shika oshikumithalonga shili.” Opo nduno osha gwedha ko: “Kapu na oshilonga tashi vulu okuulika naanaa kethimbo lyo lyene ekumithi uuna uusimba tau holoka po. Kapu na omunongononi ta vulu okuhempulula oonkondo oonkumithi dhini po ndhoka hadhi longo oshilonga shokukokitha iilyo nomamiliyona ogendji goonelve dhengwili lyomuntu.”
6. Omolwashike shi na ondungelela okwiitaala eshito pehala lyelunduluko?
6 Dhiladhila keshito alihe enenenene, nosho wo tuu kolutu lwetu nduka lu na omutungilo nomalongekidho omakumithi. Ondunge ya aluka oyi na oku tu lombwela kutya iinima mbika inayi lunduluka nenge ya thikama po owala ngeya kuyo yene. Yo oya li yi na okukala yi na Omulongekidhi, Omushiti. Dhiladhila kiinima yimwe yi ili mbyoka tu wete ye tu dhingoloka. Ngele u li megumbo lyoye oto vulu okwiipula ngoye mwene: Osikopa yandje, olamba, ombete, oshipundi, oshitaafula, omakuma nenge nokuli egumbo lyandje lyo lyene, oyi ilundulula? Nenge gumwe okwa li e na oku yi ninga? Osho lela opwa li aantu aanandunge mboka ye na oku yi ninga! Ongiini ano tashi vulika ku popiwe kutya eshito lyetu alihe lya kitakana natse yene katwa li twa pumbwa omuningi? Nongele Kalunga oye e tu tula po mpaka, ye okwa li e na shili elalakano mwaashono.
7. (a) Ongiini Jesus a holola kutya ye okwa li i itaala eshito? (b) Euliko ekwawo lini po tu na kutya Adam okwa li omuntu gwolela?
7 Jesus Kristus mwene okwa ti kombinga yomulumentu nomukiintu gwotango: “Omushiti okwe ya shiti petameko omulumentu nomukiintu nokwa ti: Onkee ano omulumentu e na okuthiga po he nayina nokwiimangeleka komukiintu gwe, noyo mbaka yaali otaa ningi onyama yimwe?” (Mateus 19:4, 5) Mpaka Jesus, mokupopya eshito lyaAdam naEva, okwa kutha muGenesis 1:27 na 2:24. Ano mwaashono ye oku ulike kutya ehokololoningomwa lyOmbimbeli ndika olyoshili. (Johannes 17:17) Niishewe Ombimbeli otayi luku Henok “omutiheyali kokuza kuAdam.” (Judas 14) Nongele Adam ka li omuntu shili, ando Ombimbeli inayi mu popya lelalela ngawo.—Lukas 3:37, 38.
8. Edhiladhilo olini po moshinima sheholokopo lyomuntu itaali monika mOmbimbeli?
8 Aantu yamwe otaa ti kutya Kalunga okwa longitha elunduluko okushita omuntu. Otaa ti kutya Kalunga okwa pitikila omuntu okwiilundulula, nokwa tula omwenyo muye sho ye a adha pondondo yontumba. Ihe edhiladhilo ndika itali holoka nando opamwe mOmbimbeli. Peha lyaashono, Ombimbeli otayi ti kutya iimeno niinamwenyo oya shitwa “paludhi lwayo.” (Genesis 1:11, 21, 24) Nuushili otau ulike kutya oshimeno nenge oshinamwenyo sholudhi lumwe itashi lundulukile mepitathimbo moludhi lumwe lwi ili. Eyelithilo olindji okuulika kutya tse inatu za melunduluko, otali monika membo Life—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation?
NKENE KALUNGA A SHITI OMUNTU
9. (a) Ongiini Ombimbeli tayi hempulula eshito lyomuntu? (b) Oshike sha ningwa po sho Kalunga a fudhile momayulu gomuntu “omwenyomufudho [life]”?
9 Kalunga okwa shiti omuntu mevi a kale kombanda yevi, ngaashi Ombimbeli tai ti: “Omuwa Kalunga okwa kutha mo evi lyomevi nokwe li umbu omuntu nokwa fudhile momayulu ge omwenyomufudho, [osho ngawo omulumentu okwa ninga omwenyo gu na omwenyo].” (Genesis 2:7, faathanitha KB.) Mwaashika otu wete lela kutya omuntu okwa li eshito lyaKalunga lyu ukilila. Moshilonga shi ikalekelwa sheshito, Kalunga oku umbile omuntu a gwana po. Nopo nduno sho Kalunga a fudhile momayulu gomuntu “omwenyomufudho,” (mOshiafrikaans: lewe; mOshiingilisa: life), omapunga gomuntu ogu udhitwa ombepo. Ihe opwa li pwa gwanithwa oshindji shi vulithe mpoka. Ngawo Kalunga okwa gandja omwenyo (life) molutu lwomuntu. Oonkondo dhomwenyo ndhika ohadhi dhigininwa komufudho.
10. Omwenyo (soul) gwomuntu oshike, nongiini gwa shitwa?
10 Ndhindhilika nawa mwaashono kutya Ombimbeli itayi ti kutya Kalunga okwa pe omuntu omwenyo (mOshiafrikaans: siel; mOshiingilisa: soul). Ihe otayi ti kutya “omulumentu okwa ninga omwenyo [soul] gu nomwenyo” konima sho Kalunga a tamekitha omuntu a fudhe. Ano omuntu okwa li omwenyo (soul) ngaashi owala omulumentu a ningi ondohotola, ye ondohotola. (1 Aakorinto 15:45, NW) “Evi lyomevi” moka mwa longwa olutu nduka lwopanshitwe, halyo omwenyo (soul). NOmbimbeli itayi ti “omwenyomufudho [life]” ogwo omwenyo. Ihe Ombimbeli otayi holola kutya molwiinima mbika iyali ya tulwa pamwe, ‘omuntu okwa ninga omwenyo [soul].’
11. Uushili wOmbimbeli uni po kombinga yomwenyo (soul) gwomuntu tau holola kutya gwo kagu shi oshinima ihaashi monika shoka tashi vulu okukala po sha topoka nolutu?
11 Oshoka omwenyo (soul) gwomuntu omuntu ye mwene, itagu vulu okukala oshinima ihaashi monika shoka shi li molutu nenge hashi vulu okuthiga po olutu. Moku shi tomona, Ombimbeli otayi longo kutya omwenyo (soul) gwoye, ongoye. Pashiholelwa, Ombimbeli otayi popi kutya omwenyo (soul) ohagu yuulukwa iikulya yopanshitwe sho tayi ti: “Oonkwiyu dhothinge, omwenyo gwandje gwe dhi hala.” (Mika 7:1) Otayi holola wo kutya oomwenyo (souls) ohadhi vulu okusa ondjala, oshoka otayi ti: “Oshoka kwa kumitha oomwenyo dha sa enota, noomwenyo dha sa ondjala, okwe dhi kutitha uuwanawa.”—Epsalmi 107:9.
MOLWASHIKE KALUNGA A TULA OMUNTU MPAKA
12. Ompangela yaKalunga naantu kombanda yevi oya li shike?
12 Kashi li ompangela yaKalunga kutya Adam naEva ya ka se konima yokathimbo noku ka kala nomwenyo pamwe pwi ili. Oya li ye na okukala mpaka nokusila oshimpwiyu evi niimamwenyo ayihe mbyoka yi li kombanda yalyo. Ombimbeli otayi ti: “Kalunga okwe ya yambeke; Kalunga okwe ya lombwele: Kaleni mu na oluvalo, indjipaleni, nevi mu li udhithe aantu, ne mu li pangele, niikwameya yomomafuta yi pangelii wo noondhila dhokegulu niinamwenyo ayihe hayi yangagula kevi.” (Genesis 1:28; 2:15) Adam naEva osho wo aanona yawo ayehe mboka ya li ye na okumona, oya li taa vulu okukala melago kombanda yevi sigo aluhe, nokulonga iinima mbyoka kwa li Kalunga e ya halela ye yi longe.
13. (a) Ongiini tatu vulu okumona elago? (b) Oshike tashi ningitha okukalamwenyo kwetu ku kale taku ti sha?
13 Ndhindhilika kutya “Kalunga okwe ya yambeke.” Ye okwa li shili e na ko nasha naanona ye yokevi. Ano, oshoka oye He ngoka omunahole, okwe ya pe omalombwelo ngoka ga li tage ya etele uuwanawa. Mokuvulika kugo ando oshe ya ningitha aanelago. Jesus okwa kala e shi shi nonkee ano konima ye okwa ti: “Aanelago oomboka taa uvu oohapu dhaKalunga notaye dhi dhiginine.” (Lukas 11:28) Jesus okwa dhiginine oohapu dhaKalunga. “[O]handi longo aluhe shoka she mu opalela,” ye osho a ti. (Johannes 8:29) Shika osho oshipatululo shetompelo enene molwashike tu li mpaka. Osho okukala nomwenyo ku udhithwa nokwelago pahalo lyaKalunga. Otashi ke eta okukalamwenyo kwetu ku kale taku ti sha shili ngele tatu longele Jehova. Nongele tatu shi ningi, otashi ke tu eta ponkatu yokukala sigo aluhe mOparadisa kombanda yevi.—Epsalmi 37:11, 29, OB-1986.
MOLWASHIKE HATU KULUPA NOHATU SI
14. Oshike sha longwa kuAdam naEva sho yo inaa vulika kelombwelo lyaKalunga?
14 Ihe nena atuhe ohatu kulupa nohatu si. Omolwashike? Ngaashi tuu sha tumbulwa montopolwa ya tetekele, osho omolwoshipotha shaAdam naEva. Jehova okwe ya tulile po emakelo ndyoka lya holola nkene sha pumbiwa shili kutya yo ya kale nokuvulika kuKalunga. Ye okwa lombwele Adam: “Lya komiti adhihe dhoParadisa, ngashika wa hala, omuti ngwiyaka agwike gwokudhimbulula uuwanawa nuuwinayi ino gu lya, oshoka shimpa to gu li, u na okusa.” (Genesis 2:16, 17) Mokulya komuti nguka, Adam naEva oya pilamene He yawo gwomegulu noye ekelehi ewiliko lye. Kaya li ya vulika noya kutha shoka sha li shaa shi shawo. Oya li taa vulu okukala nelago sigo aluhe moparadisa, nopwaa na oluhepo nenge eehamo, ihe ngashingeyi oyi ietele ondjambi yuulunde kombanda yawo. Ondjambi ndjika oyo okwaagwanenena neso.—Aaroma 6:23.
15. Ongiini twa kwatwa koondjo dhaAdam?
15 Owe shi tseya tuu nkene twa kwatwa kuulunde waAdam? Konima sho Adam inaa gwanenena we, ye okwa taambekidha okwaagwanenena hoka maanona ye ayehe. (Job 14:4; Aaroma 5:12) Ekwatho okuuva ko nawa onkalo ndjika, dhiladhila kwaashono tashi ningwa po ngele omuteleki gwoomboloto te dhi teleke moshipana shoka shi na ondjila. Oomboloto adhihe tadhi telekwa moshipana shoka, otadhi ka kala dhi na endhindhiliko. Adam okwa ningi ngaashi oshipana shoka, tse ongaashi oomboloto. Ye okwa ningi inaa gwanenena we sho a teya ompango yaKalunga. Osha li a fa owala e na ondjila nenge endhindhiliko ewinayi. Ano sho ye a mono aanona, yo ayehe oya taamba endhindhiliko ndika lyuulunde nenge lyokwaagwanenena.
16, 17. Ongiini shimwe shiikumithalonga yaJesus tashi holola kutya omikithi odhe ya kuuntu omolwoondjo?
16 Nena tse atuhe otatu alukwa nokukulupa molwuulunde mboka twa mono kuAdam. Shimwe shiikumithalonga yaJesus otashi shi holola. Omanga Jesus a li ta longo aantu megumbo moka ye a kala, ongundu onene yaantu oya gongalele ko onkene ondunda oya li yu udhilila. Sho aalumentu yane ye eta omulumentu oshilema ye mu humbata kontala, oya mono kutya kaya li taa vulu okuya mo. Onkee oya londo kombanda yondunda, ye yi ulula noya kulukitha pohi ontala moka mwa lala omulumentu oshilema, ponto yaJesus.
17 Sho Jesus a mono eitaalo oli thike peni yo ya li ye na, ye okwa ti koshilema: “Omayonagulo goye taga dhimwa po.” Ihe yamwe mboka ya li po inaa dhiladhila kutya Jesus ota vulu okudhima po omayonagulo. Omolwashono Jesus a ti: “Opo mu tseye, Omuna gwOmuntu e na oonkondo okudhima po oondjo kombanda yevi—okwa ti koshilema—otandi ku lombwele: thikama, kutha po iinguma yoye, ngu u ye kaandjeni. Oye okwa thikama, a kutha po mbala iinguma ye nokwa yi pondje montaneho yaayehe.”—Markus 2:1-12.
18. Okethimbo tali ya lyoludhi luni po aapiya yaKalunga taa vulu okutegelela?
18 Dhiladhila owala oonkondo ndhika dhaJesus shoka tadhi vulu okutya kutse! Kohi yepangelo Lyuukwaniilwa waKalunga, Kristus ota ka dhima po oondjo dhaayehe mboka ye hole Kalunga nohaye mu longele. Shika otashi ti kutya omauwehame nomikithi adhihe otayi ka kandulwa po. Itaku ka kala we nando gumwe e na okukulupa nenge okusa! Alikana, etegameno ekumithi ngiini kethimbo tali ya! Eeno, otatu vulu shili okutegelela oshindji shi vulithe owala okuvalwa, okukala okathimbo nopo nduno okusa. Mokudhiginina okwiilonga kombinga yaKalunga noku mu longela, otatu vulu shili okukala sigo aluhe mOparadisa kombanda yevi.
[Picture on page 69]
Oyendji oya kumwa mwaashoko okukalamwenyo taku ti
[Picture on page 70]
Iinima mbika oya lunduluka, nenge oya ningwa?
[Picture on page 75]
Ehokololoningomwa lyOmbimbeli kombinga yokwaaludha kwaJesus omulumentu oshilema otali holola kutya aantu otaa alukwa molwoondjo dhaAdam