Oohapu dhaJehova odhi na omwenyo
Omanenedhiladhilo okuza membo lyaEksodus
EHOKOLOLO ndika lyokuhupithwa kwaamboka ya li ya ‘thiminikilwa iilonga iidhigu yaapika’ olyoshili. (Eksodus 1:13) Oli li wo ehokololo lituntula li na ko nasha nokuvalwa kwoshigwana. Yimwe yomiinima yitundulukitha mbyoka ya hokololwa membo ndika oyo iikumithalonga iindhindhilikwedhi, okutota oompango oombwanawa nosho wo omutungilo gwetsalihangono. Shika osho lela shi li membo lyOmbimbeli lyaEksodus.
Embo lyaEksodus lya nyolwa komuprofeti Omuheberi Moses otali hokolola iimoniwa yAaisrael uule woomvula 145 dha piti—okuza keso lyaJosef mo 1657 K.E.N. sigo okepwo lyetsalihangano mo 1512 K.E.N. Ihe ehokololo ndika kali shi owala ondjokonona. Oli li oshitopolwa shoohapu dhaKalunga nenge etumwalaka ndyoka ye a tumina aantu. Onkee ano oli “na omwenyo noonkondo.” (Aaheberi 4:12) Ngaashi sha tumbulwa nale, Eksodus ota ti sha lela kutse.
“KALUNGA OKU UVU ELILAGANO LYAWO”
(Eksodus 1:1–4:31)
Molwaashoka oluvalo lwaJakob lwa kala muEgipiti otalu indjipala neendelelo enene, Farao okwa gandja elombwelo opo ya ningwe aapika nokumonithwa iihuna. Okwa li nokuli a gandja elombwelo opo uuhanona auhe uusheeli Uuisrael u dhipagwe. Okanona koomwedhi ndatu, Moses, oka yi ontuku eso ndika etilithi sho ka taambwa ko komwanakadhona gwaFarao. Nonando Moses okwa kokela megumbo lyaFarao, sho e na oomvula 40, okwa gama kombinga yoshigwana she e ta dhipaga Omuegipiti. (Iilonga 7:23, 24) Molwaashoka okwa thininikwa a ye ontuku, okwa yi kuMidian. Okwa hokana hoka nokwa kala ongomusita gwiimuna. Jehova okwa lombwele Moses poshihwa sha hwama pashikumithalonga a galukile kuEgipiti a wilike Aaisrael okuza muupika. Omumwayinamati, Aaron, okwa langekwa po a kale omupopikalelipo gwe.
Omapulo gopamanyolo taga yamukulwa:
3:1—Jetro okwa li omusaaseri a tya ngiini? Pomathimbo goohekulululwa yAaisrael, omutse gwuukwanegumbo ogwa li hagu kala gu li omusaaseri guukwanegumbo wawo. Jetro osha yela kutya okwa li hekulululwa nosho wo omutse gwomuhoko gwAamidian. Molwashoka Aamidian oya li ezimo lyaAbraham lwa valwa kuKetura, otashi vulika ya li ye shi sha kombinga yokulongela Jehova.—Genesis 25:1, 2.
4:11—Omondunge yini Jehova a ‘shiti egoya, ombolo nomuposi’? Nonando Jehova poompito dhimwe okwe etithile uuposi maantu nokuthitika omawi gawo, haye he etitha omaulema ga tya ngaaka kehe oshikando. (Genesis 19:11; Lukas 1:20-22, 62-64) Shika oshi li oshizemo shuuthigululwalunde. (Job 14:4; Aaroma 5:12) Ihe molwashoka Kalunga okwe etha onkalo ndjika yi kale po, okwa li a vulu okwiipopya ye mwene oye a “shiti” egoya, ombolo nomuposi.
4:16—Ongiini Moses a li a “fa kalunga” kuAaron? Moses okwa li omukalelipo gwaKalunga. Onkee ano, Moses okwa li a “fa kalunga” kuAaron, ngoka a li ta popi e lile po Moses.
Iiyilongomwa kutse:
1:7, 14. Jehova okwa yambidhidha oshigwana she sho sha li tashi hepekwa muEgipiti. Sha faathana, oha kwathele Oonzapo dhe dhonena, nokuli nomomahepeko omadhigu.
1:17-21. Jehova ohe tu dhimbulukwa opo tu “mone uuwanawa.”—Nehemia 13:31, KB.
3:7-10. Jehova oha yaalele okulila kwoshigwana she.
3:14. Jehova iha nyengwa okugwanitha omalalakano ge. Onkee ano otatu vulu okukala neinekelo kutya etegameno lyetu lya kankamena kOmbimbeli ote li gwanitha shili.
4:10, 13. Moses okwa li ini inekela nandonando uunkulungu we wokupopya nokuli naashono a li e na uushili kutya Kalunga ote mu kwathele, okwa li i indile Kalunga a tume gumwe i ili a popye naFarao. Nonando ongaaka, Jehova okwa li a longitha Moses nokwe mu pe uunongo noonkondo ndhoka a li a pumbwa opo a gwanithe po oshinakugwanithwa she. Pehala lyokugandja eitulomo kuunkundi wetu, natu inekele Jehova nokugwanitha nuudhiginini oshilonga shetu shokuuvitha nokulonga aantu.—Mateus 24:14; 28:19, 20.
IIKUMITHALONGA OHAYI ETA EHUPITHO
(Eksodus 5:1–15:21)
Moses naAaron oya holoka koshipala shaFarao, e taye mu pula a pitike Aaisrael ya ningile Jehova oshituthi mombuga. Omupangeli Omweegipiti okwe shi tindi nekuni. Jehova okwa longitha Moses okweeta po omageyelo ogendji ge na oonkondo ga landulathana. Okonima owala yegeyelo etimugoyi Farao e etha Aaisrael ya ye. Ihe nziya ye nomatangakwiita ge oya li ye ya landula neendelelo. Ihe Jehova okwe ye egululile ondjila yokuya ontuku ya pita mEfuta Etiligane nokwa hupitha oshigwana she. Aaegipiti mboka taye ya landula oya sile mo sho efuta lya shuna kumwe.
Omapulo gopamanyolo taga yamukulwa:
6:3—Okomukalo guni edhina lyaKalunga inaali hololelwa Abraham, Isaak naJakob? Aakulusamane mbaka oya li ya longitha edhina lyaKalunga noya pewa omauvaneko kuJehova. Ihe nando ongaaka, kaya li ya hololelwa nenge kaya li ya mona kutya Jehova oku li ngoka ha gwanitha omauvaneko ge.—Genesis 12:1, 2; 15:7, 13-16; 26:24; 28:10-15.
7:1—Ongiini Moses a li a tulwa po e li “kalunga kaFarao”? Moses okwa li a pewa oonkondo dhopakalunga noonkondopangelo okupangela Farao. Onkee ano kasha li sha pumbiwa a kale a tila omukwaniilwa ngoka.
7:22—Openi aasaaseri Aaegipiti ya li ya adha omeya ngoka inaaga lundulukila mombinzi? Oya li ya vulu okulongitha omeya ngoka ga li ga kuthwa momulonga gwaNil manga egeyelo ndika lya li inaali ya. Osha yela kutya omeya ngoka taga vulu okunuwa oga li wo taga vulu okumonika mokuhupa omithima pevi lya mota nawa mooha dhomulonga gwaNil.—Eksodus 7:24.
8:22, 23—Omolwashike Moses a ti kutya omayambo gAaisrael oga li taga ka kala ga “nika iihuna momeho gAaegipiti”? Iinamwenyo oyindji yomaludhi gi ili nogi ili oya li hayi galikanwa muEgipiti. Okutumbulwa kwomayambo ano okwa koleke nokwa gandja etompelo kutya molwashike Moses a tsitsimike kutya Israel ne ethiwe a ye a ka yambele Jehova omayambo.
12:29—Oolye ya li ya talika ko ye li aatango nenge iiyeli? Iiyeli aamati owala ya li ya kwatelwa mo. (Numeri 3:40-51) Farao mwene, nonando okwa li osheeli, ina dhipagwa. Okwa li e na uukwanegumbo we mwene. Omutse gwuukwanegumbo hagwo gwa li gu na okusa, ihe omumati gwosheeli muukwanegumbo oye a li e na okusila megeelo etimulongo.
12:40—Aaisrael oya kala uule wethimbo li thike peni moshilongo shaEgipiti? Oomvula 430 dha tumbulwa mpaka odha kwatela mo ethimbo ndyoka oyanamati yaIsrael ya kala “moshilongo shaEgipiti nomoshilongo shaKanaan.” (Enyolo lyopevi moReference Bible) Abraham gwoomvula 75 okwa li a taaguluka omulonga gwaEufrat mo 1943 K.E.N. mondjila ye okuya kuKanaan. (Genesis 12:4) Okuza ethimbo ndyono sigo ethimbo Jakob ngoka a li e na oomvula 130 a ya kuEgipiti, osha li oomvula 215. (Genesis 21:5; 25:26; 47:9) Shika otashi ti kutya konima yaashoka Aaisrael oya kala wo uule woomvula 215 muEgipiti.
15:8—Mbela omeya ga “thikama” gomefuta Etiligane oga li shili ga hekela? Oshityalonga shOshiheberi sha tolokwa “thikama” otashi ti hekela nenge ota. MuJob 10:10, uutumbulilo mboka owa longithwa shi na ko nasha nokwooteka omahini. Onkee ano, omeya ga thikama inashi pumbiwa ga gandje edhiladhilo kutya omeya oga li ga hekela nenge ga ninga iikangwameya. Ando ‘ombepo ondhigu yokuuzilo’ ya tumbulwa muEksodus 14:21 oya li ya talala noonkondo tayi vulu okuhekelitha omeya, ando osha yela kutya opwa tumbulwa sha kutya opwa li uutalala wa kwata miiti. Molwashoka kapwa li sha shi wetike shoka sha li sha thikameke omeya, oga li taga monika ga fa ga thikama nenge go ota.
Iiyilongomwa kutse:
7:14–12:30. Omageyelo Omulongo kaga li ge ya owala ngeya. Oga li ga hunganekwa noga li naanaa ge ya ngaashi sha popiwa. Okuya kwago kakwa li tuu ku ulika sha yela kutya omeya, oonte dhetango, uupuka, iinamwenyo naantu oyi li mepangelo lyOmushiti! Omageyelo otagu ulike wo kutya Kalunga oha vulu okweetela owala aatondi ye oshiponga omanga ta gamene aalongeli ye.
11:2; 12:36. Jehova oha laleke nuuyamba oshigwana she. Oshi iwetikile kutya okwa li a si oshimpwiyu opo Aaisrael ya pewe ondjambi yiilonga yawo muEgipiti. Oya yi meni lyoshilongo ye li oshigwana sha manguluka, ihe hangaashi oonkwatwa dhomiita ndhoka dhi na okupikwa.
14:30. Otatu vulu okukala neinekelo kutya Jehova ota ka hupitha aalongeli ye ‘muudhigu uunene’ tau ya.—Mateus 24:20-22; Ehololo 7:9, 14, yelekanitha NW.
JEHOVA OHU UNGANEKE OSHIGWANA SHOPAUTEOKRATIKA
(Eksodus 15:22–40:38)
Momwedhi omutitatu konima yokuhupithwa kwawo muEgipiti, Aaisrael oyu ungu ontanda pekota lyondundu Sinai. Mpoka oya li ya pewa Iipango Omulongo nosho wo oompango dhilwe, ya ningi ehangano naJehova noya ningi oshigwana shopauteokratika. Moses okwa kala omasiku 40 kondundu, ta pewa omayele ge na ko nasha nelongelokalunga lyashili nosho wo ge na ko nasha nokutungwa kwetsalihangano lyaJehova, otempeli hayi humbatwa. Pokati mpono, Aaisrael oya ningi po ontana yoshingoli noye yi galikana. Moses manga ta kuluka kondundu, oku yi wete nokwa geye noonkondo e ta tatula po omayambi gaali gomamanya ngoka a pewa kuKalunga. Konima sho aayoni ya geyelwa negeyelo lye eleka, Moses okwa londo ishewe kondundu e ta pewa omayambi galwe gaali. Sho Moses a galuka, etungo lyokutunga etsalihangano olya tamekwa okutungwa. Kehulilo lyomumvo gwotango gwemanguluko lyAaisrael, etsali ndika lya dhenga mbanda niinima yamo ayihe olya pu nolya dhikwa po. Opo nduno Jehova oku udhitha etsali eadhimo lye.
Omapulo gopamanyolo taga yamukulwa:
20:5—Ongiini Jehova ha “geyelele omayonagulo goohe” omapipi gomonakuyiwa? Konima yokwaadha oomvula dhokukala noshinakugwanithwa, handimwe kehe oha pangulwa shi ikolelela keihumbato lye nosho wo kiikala ye. Ihe sho oshigwana shaIsrael sha tameke okulongela iikalunga, omapipi ogendji ga ka landula ko oga mono iihuna yiilanduliko yaashika. Nokuli nAaisrael aadhiginini oya li ya gumwa kiilanduliko yasho sho okuyona palongelokalunga kwoshigwana shoka kwa ningi okukala mondjila yokukakatela uudhiginini okudhigu kuyo.
23:19; 34:26—Elombwelo tali ti kutya ino telekela okakombwena momahini gayina yako olya li tali ti shike? Okutelekela okakombwena (nenge okanimwena kalwe) momahini gayina yako aniwa okwa li omukalondjigilile gwoshipagani gwa li gwa dhiladhililwa okweeta omvula. Kakele kaashono, molwashoka omahini gayina ohaga palutha okanimwena ke, okuteleka okamwana mugo ando okwa kala oshilonga shuupwidhi. Ompango ndjika oya li ya kwathele oshigwana shaKalunga opo shi kale shi na ondjaalela.
23:20-23—Olye omuyengeli ngoka a tumbulwa mpano, nongiini edhina lyaJehova lya li “muye”? Otashi vulu okwiinekelwa kutya omuyengeli nguka okwa li Jesus manga inaa ninga omuntu kombanda yevi. Okwa li a longithwa okuwilika Aaisrael mondjila yawo yokuya kEvi lyEuvaneko. (1 Aakorinto 10:1-4) Edhina lyaJehova oli li “muye” sha hala okutya, Jesus oye omutango ngoka a yambidhidha nokwa simanekitha edhina lyaHe.
32:1-8, 25-35—Omolwashike Aaron inaa geyelwa sho a ningi ontana yoshingoli? Aaron ka li ta tsu kumwe nomutima aguhe nokulongela iikalunga nkoka. Konima yethimbo, osha yela kutya okwi imbwanga mumwe nAalevi ooyakwawo mokugama kombinga yaKalunga nokupataneka mboka ya kondjitha Moses. Konima sho mboka ye na ondjo ya hanagulwa po, Moses okwa dhimbulukitha aantu kutya oya ninga epuko enene, tashi ulike kutya kakele kaAaron, aantu yalwe oya silwa wo ohenda kuJehova.
33:11, 20—Kalunga okwa popi ngiini naMoses ‘oshipala noshipala’? (OB-1986) Uutumbulilo mbuka otau ulike koonkundathana pokati kakuume nakuume mboka ye na ekwatathano lyopothingo. Moses okwa popi nomukalelipo gwaKalunga nokwa mono omayele okuza kuJehova okupitila momukalelipo ngono. Ihe Moses ina mona Jehova, oshoka ‘kaku na omuntu ta kala e na omwenyo ngele ta mono Kalunga.’ Dhoshili, Jehova haye mwene a popi naMoses. Aagalati 3:19 otaya ti kutya Ompango oya li “ya dhikithwa aayengeli noya gandjwa moshikaha shomuyakuli.”
Iiyilongomwa kutse:
15:25; 16:12. Jehova oha sile oshimpwiyu oshigwana she.
18:21. Aalumentu mboka ya hogololwa omolwoondondo dhokukala noshinakugwanithwa megongalo lyopaKriste oye na wo okukala aanandunge, oonakutila Kalunga, aalumentu ye shi okwiinekelwa nokaaye shi oonakwiihola.
20:1–23:33. Jehova oye Omugandjimpango omunene. Sho Aaisrael ya vulika koompango dhe, odhe ya kwathele opo ye mu longele komukalo gu na elandulathano nogunyanyudha. Jehova oku na ehangano lyopauteokratika nena. Okukala tatu longele kumwe nalyo otaku tu etele okukala tu uvite elago negameno.
Omaityo gashili kutse
Embo lyaEksodus otali holola shike kombinga yaJehova? Otali mu popi e li Omugandji omunahole, Omuhupithi itaa vulu okuyelekwa nasha nOmugwanithi gwomalalakano ge. Oye Kalunga kehangano lyopauteokratika.
Manga to ningi elesho lyOmbimbeli lyokoshiwike mokwiilongekidhila Osikola yUukalele woPauteokratika, kapu na omalimbililo kutya oto ki inyengithwa unene kwaashoka to ilongo muEksodus. Uuna to konakona shoka sha popiwa moshitopolwa “Omapulo gopamanyolo taga yamukulwa,” oto ka mona omayele ogendji noonkondo miitopolwa yimwe yopamanyolo. Omatyokosha ge li kohi yokapalanyolo “Iiyilongomwa kutse” otage ke ku ulukila nkene to vulu okumona uuwanawa melesho lyOmbimbeli lyokoshiwike.
[Ethano pepandja 8, 9]
Jehova okwa lombwele omulumentu omwiifupipiki Moses a wilike Aaisrael okuza muupika
[Ethano pepandja 9]
Omageyelo Omulongo ogu ulike kutya omeya, oonte dhetango, uupuka, iinamwenyo naantu oyi li mepangelo lyOmushiti
[Ethano pepandja 10, 11]
Okupitila muMoses, Jehova oku unganeke Aaisrael ya kale oshigwana shopauteokratika