Openi tatu vulu okumona enyanyu?
OOMVULA dhontumba dha piti, aantu muFulaanisa, Ndowishi, Britania nIilongohangano oya li ya pulwa ngeyi: “Oshike tashi ku etele enyanyu?” Mwaamboka ya pulwapulwa, oopersenda 89 odha ti kutya otashi pula okukala u na uukolele; oopersenda 79 odha popi kutya otashi pula ondjokana ombwanawa nenge okukala nombili nagumwe ngoka mu holathane naye; oopersenda 62 odhu ulike kenyanyu lyokukala omuvali; noopersenda 51 odha li dha dhiladhila kutya eithano li na omupondo olyo lya pumbiwa opo u kale nenyanyu. Nokuli nonando aantu pandjigilile ohaya longwa kutya iimaliwa ihayi eta enyanyu, oopersenda 47 dhaamboka ya pulwapulwa odha li dhi na uushili kutya oyo hayi li eta. Ihe oshini po shi li naanaa mondjila?
Tango, tala kwaashoka haku tiwa aniwa ekwatathano pokati kiimaliwa nokukala nenyanyu. Ekonakono limwe lya ningwa li na ko nasha naayamba elela ethele yomIilongohangano olyu ulike kutya yo kaya li ya nyanyukwa ye vule aantu yalwe. Natango, nonando aantu oyendji mIilongohangano oya li konyala ya ndambula iiniwe yawo yopamaliko oomvula 30 dha piti, pakupopya kwaatseyi nawa yehungomwenyo, kaye na enyanyu shi vulithe nale. Paulela, ehokololo limwe otali ti: “Pethimbo olyo tuu ndyoka, epolimano olyi indjipala unene. Okwiidhipaga kwaagundjuka okwi indjipala lutatu. Omwaalu gwomaihengo ogwi indambula.” Miilongo yi li 50 lwaampono, aakonakoni mboka ya konakona ekwatathano pokati kiimaliwa nokukala nenyanyu oye ya pehulithodhiladhilo kutya iimaliwa itayi vulu okulanda enyanyu.
Natango, mbela iinima ngaashi okukala nuukolele, ondjokana ombwanawa neithano li na omupondo oya simana ngiini opo u kale u na enyanyu? Dhoshili, ngele iinima mbyoka oya li ya pumbiwa lelalela opo ku kaliwe nenyanyu, ongiini kombinga yaantu omamiliyona mboka kaaye na uukolele naayehe mboka kaaye na ondjokana ombwanawa? Ongiini kombinga yaaihokani mboka kaaye na aanona naalumentu naakiintu ayehe mboka kaaye na eithano li na omupondo? Mbela aantu ayehe mboka oyu uthilwa onkalamwenyo yokukala kaaye uvite enyanyu? Mbela shoka taku tiwa aniwa enyanyu kwaamboka monena ye na uukolele nondjokana ombwanawa otashi ka za po tuu ngele onkalo yawo oya lunduluka?
Mbela enyanyu otatu li lalakanene tuu okupitila miinima yu uka?
Kehe gumwe okwa hala okukala a nyanyukwa. Shika itashi kumitha molwaashoka Omushiti gwomuntu ota hokololwa e li ‘Kalunga omunelago,’ nomuntu okwa shitwa oshifetha shaKalunga. (1 Timoteus 1:11; Genesis 1:26, 27) Onkee ano oshi li paunshitwe aantu ya lalakanene okumona enyanyu. Ihe aantu oyendji oye wete kutya okukala nenyanyu osha fa okukala u na ehekevi meke—ayihe mbyoka itayi kalelele.
Ihe otashi vulika mbela yamwe haya kambadhala sha pitilila opo ya mone enyanyu? Omufilosofi gwopankalathano Eric Hoffer osho a dhiladhila. Okwa ti: “Okulalakanena okumona enyanyu oko shimwe shomoonzo dha simana ndhoka tadhi eta okwaahakala nenyanyu.” Osho shi li lela ngawo ngele otatu lalakanene enyanyu okupitila miinima ya puka. Ngele osho tatu ningi, kapu na omalimbililo kutya otatu ka kala twa yemata. Okulalakanena okukala omuyamba, wa simana nenge wa tseyika; okulalakanena omalalakano gopapolotika, gopankalathano, nenge gopamaliko; nenge okukala owala wi ihole mwene nokwiinyanyudha pethimbo tuu mpono, ayihe itayi tu etele enyanyu. Itashi kumitha ano sho yamwe taya tsu kumwe nomunyoli gumwe ngoka a popi nokambweenga a ti: “Ando otwa li tatu etha po owala okulalakanena enyanyu, ando otatu ka kala tu uvite nawa!”
Oshindhindhilikwedhi kutya omapulapulo ngoka ga popiwa petameko lyoshitopolwa shika ogu ulike wo kutya aantu 4 yomaantu 10 mboka ya pulwa oya li yu uvite kutya enyanyu ohali zi mokulonga uuwanawa nokukwathela yalwe. Omuntu 1 gwomaantu 4 okwa ti kutya eitaalo lyopalongelokalunga otali dhana onkandangala onene mokukala nenyanyu. Osha yela kutya otwa pumbwa okutala nawa kutya oshike tashi pulwa opo tu kale twa nyanyukwa shili. Oshitopolwa tashi landula otashi ke tu kwatha oku shi ninga.
[Omathano pepandja 3]
Aantu oyendji otaya dhiladhila kutya iimaliwa, onkalamwenyo yuukwanegumbo ombwanawa, nenge eithano li na omupondo oyo tayi eta enyanyu. Oto shi zimine mbela?