“Ehalo lyoye nali gwanithwe kombanda yevi wo ngaashi megulu”
“Aakatoolika oyi itaala mIinima Ine yaHugunina yokondandalunde, ngaashi: Eso, Epangulo, Oheli nEgulu.”—Embo Catholicism, lya nyolwa kuGeorge Brantl osho tali ti.
NDHINDHILIKA kutya mokati kiinima mbika ya tumbulwa hugunina ine, evi kali mo. Itashi kumitha nando molwaashoka Ongeleka yaKatoolika, ngaashi omalongelokalunga galwe ogendji, nayo oyi itaala kutya evi esiku limwe otali ka hanagulwa po. O-Dictionnaire de Théologie Catholique shika otayi shi yelitha moshipalanyolo “Ehulilo lyUuyuni” tayi ti: “Ongeleka yaKatoolika oyi itaala nohayi longo kutya uuyuni wongashingeyi, mboka wa shitwa kuKalunga, itau ka kala po sigo aluhe.” Okatekisa komasiku ngano kaKatoolika nako otaka yambidhidha edhiladhilo ndyoka taka ti: “Uuyuni wetu . . . otau ka hula po.” Ihe ngele evi otali ka hula po, euvaneko lyOmbiimbeli kutya kombanda yevi otaku ka kala oparadisa otali ningwa ngiini?
Ombiimbeli otayi popi sha yela shi na ko nasha noparadisa yomonakuyiwa kombanda yevi. Pashiholelwa, omupolofeti Jesaja okwa hokolola evi naakaliko yalyo momukalo nguka, a ti: “Otaa ka tunga omagumbo, opo ya kale mo yo yene. Otaa ka tsika omiviinu, opo ya lye iiyimati yadho yo yene. Itaa ka tunga omagumbo, nayalwe taa ka kala mo, nenge ya tsike sha, nayalwe taa ka lya iiyimati. Omasiku gaantu yandje otaga ka kala omale ga fa omasiku gomuti. Aahogololwa yandje otaa ka kala ko olule nokunyanyukilwa iilonga yiikaha yawo yene.” (Jesaja 65:21, 22) Aajuda mboka Kalunga a li a pe etegameno ndika, oya li ye na uushili lela kutya Evi lyawo alihe lyEuvaneko, esiku limwe otali ka ninga oparadisa omolwuuwanawa tau kalelele waantu.
Episalomi 37 otali koleke etegameno ndika tali ti: “Aaifupipiki otaa ka thigulula evi.” (Episalomi 37:11) Ovelise ndjika itayi popi kombinga yokugalukila owala uule wokathimbo kwoshigwana shAaisraeli kEvi lyEuvaneko. Episalomi olyo tuu ndyoka otali popi kondandalunde tali ti: “Aayuuki otaa ka thigulula evi e taa kala mo sigo aluhe.” (Episalomi 37:29)a Ndhindhilika kutya episalomi ndika otali ti kutya omwenyo gwaaluhe kombanda yevi ogwo ondjambi ‘yaaifupipiki.’ Ombiimbeli yOshifulaanisa, oyi na etyokosha kovelise ndjika, ndyoka tali ti kutya oshitya “aaifupipiki” “otashi ti sha oshindji shi vulithe piitya mbyoka hayi longithwa moku shi toloka; osha kwatela mo aathigona, mboka taya hepekwa nenge taya tidhaganwa omolwaYahwe [Jehova], mboka ye na omitima dhi ishonopeka nohaya vulika kuKalunga.”
Okombanda yevi nenge omegulu?
Meuvitho lyOkondundu, Jesus okwa li a ningi euvaneko ndyoka tali tu dhimbulukitha omanyolo ngoka ga tothwa mo metetekelo, a ti: “Aanelago oomboka aaifupipiki, oshoka oyo taa ka thigulula evi.” (Mateus 5:5) Niishewe evi otali ka kala ondjambi tayi kalelele kaayuuki. Ihe Jesus okwa li e shi yelithile aayapostoli ye kutya okwa li te ya longekidhile ehala ‘megumbo lyaHe’ nonokutya otaya ka kala megulu pamwe naye. (Johannes 14:1, 2; Lukas 12:32; 1 Petrus 1:3, 4) Ongiini ano tu na okuuva ko euvaneko lyomalaleko nuuyamba gokombanda yevi? Mbela oga simana ngaa nena nokoolye ge na oshilonga?
Aalongwantu yOmbiimbeli yi ili noyi ili otaya ti kutya “evi” ndyoka lya tumbulwa mEuvitho lyaJesus lyOkondundu nomEpisalomi 37 olyopathaneko owala. Momatyokosha ge mo-Bible de Glaire, F. Vigouroux okwa li e wete oovelise ndhoka tadhi popi pathaneko “egulu nosho wo Ongeleka.” Omukonakoni gwOmbiimbeli yOshifulanisa M. Lagrange ota ti kutya euvaneko ndika “kali shi euvaneko kutya aaifupipiki otaya ka thigulula evi hoka ye li, hamonkalelo yongashingeyi, ihe omonkalelo ya gwanenena, mehala moka mwa kala uukwaniilwa womegulu.” Omukonakoni gwOmbiimbeli gulwe okwa ti kutya “iinima mbyoka yokombanda yevi otayi popiwa pathaneko okuulika kiinima yomegulu.” Yalwe natango otaya ti kutya “evi ndyoka lyu uvanekwa, Kaanan, otali popiwa mondunge yopathaneko notali thaneke evigumbo ndyoka lya popiwa pombanda, uukwaniilwa waKalunga, oshinima shoka sha kwashilipalekelwa aaifupipiki. Ndika olyo wo eityo lyaashoka tashi popiwa mEpisalomi 37 nomomanyolo galwe gi ili.” Ihe mbela otu na okweendelela okuthika pehulithodhiladhilo lyokwaahakwatela mo evi lyo lyene meuvaneko lyaKalunga?
Elalakano lyaaluhe li na ko nasha nevi
Petameko, evi olya li lya kwatelwa mo melalakano lyaKalunga li na ko nasha naantu. Omupisalomi okwa nyola a ti: “Egulu lyokombandambanda olyo ehala lyOMUWA mwene, ihe evi okwe li pe aana yaantu.” (Episalomi 115:16) Onkee ano osha yela kutya elalakano lyaKalunga lyopetameko olya li aantu ya kale kombanda yevi, ihe hamegulu. Jehova okwa li a pe aaihokani yotango elombwelo ya tamunune mo oshikunino shaEden opo shi maneko evi alihe. (Genesis 1:28) Elalakano ndika kalya li lyopokathimbo. Jehova ota koleke mOohapu dhe kutya evi otali ka kala sigo aluhe, ta ti: “Epipi limwe tali ka pita nekwawo otali ya, ihe evi otali kala sigo aluhe.”—Omuuvithi 1:4; 1 Ondjalulo 16:30; Jesaja 45:18.
Omauvaneko gaKalunga ihaga kala nando inaaga gwanithwa, molwaashoka ye Omukombandambanda noha shilipaleke opo ga kale ga gwanithwa. Ombiimbeli otayi longitha eudhi lyedhingoloko lyomeya gopaunshitwe, mokuyelitha kutya omauvaneko gaKalunga ihaga kala inaaga gwanithwa tayi ti: “Ngaashi omvula nomume tayi gu kegulu noitayi shuna inaayi tutika evi noku li menitha iimeno noku yi kokitha, . . . osho wo oohapu dhandje [oohapu dhaKalunga] tadhi zi monkana kandje. Itadhi galukile kungame owala inaadhi gwanitha ehalo lyandje; otadhi tsakanitha elalakano ndyoka nde dhi li tumine.” (Jesaja 55:10, 11) Kalunga oha ningile aantu omauvaneko. Otapu vulu okupita ethimbo ele manga omauvaneko ngoka inaaga gwanithwa, ihe ihaga kala inaaga gwanithwa. Itaga “galukile” kuye inaaga gwanitha shoka a popya.
Osha li “ehalo” lyaJehova okushitila aantu evi. Kehulilo lyesiku etihamano lyokushita, okwa li a popi kutya kehe shimwe osho “opala lela.” (Genesis 1:31) Okulundulukila kwevi moparadisa sigo aluhe oku li elalakano lyaKalunga ndyoka inaali gwanithwa natango. Nonando ongaaka, omauvaneko gaKalunga ‘itaga galukile kuye owala inaaga gwanitha ehalo lye.’ Omauvaneko agehe kombinga yonkalamwenyo ya gwanenena kombanda yevi, moka aantu taya ka kala sigo aluhe mombili negameno, otaga ka gwanithwa.—Episalomi 135:6; Jesaja 46:10.
Elalakano lyaKalunga otali ka gwanithwa thiluthilu
Uulunde waakuluntu yetu yotango, Adam naEva owa piyaganeke pakathimbo elalakano lyaKalunga lyopetameko lyokuninga evi oparadisa. Konima yokwaavulika kwawo, oya li ya tidhwa mo moshikunino. Onkee ano oya kanitha uuthembahenda wokukala ye na ombinga megwanitho lyelalakano lyaKalunga opo moparadisa kombanda yevi mu kaliwe kaantu ya gwanenena. Natango Kalunga okwa ninga elongekidho opo elalakano lye li gwanithwe. Ngiini?—Genesis 3:17-19, 23.
Onkalo yomuEden oya li ya faathana naandjoka yomulumentu ngoka a li a tameke okutunga egumbo lye pehala ewanawa noonkondo. Sho owala a dhiki po ekankameno, gumwe okwe ya po e te li hanagula po. Pehala lyokweetha po iilonga ye yokutunga, omulumentu ngoka okwa katuka onkatu opo a manithe okutunga egumbo lye. Nokuli nonando iilonga mbyoka ya gwedhwa po oya li ya kwatela mo oofuto dha gwedhwa po, itashi ti kutya elalakano lye lyopetameko olya li lya nika uusama.
Sha faathana, Kalunga okwa li a ningi elongekidho opo a shilipaleke elalakano lye li gwanithwe. Nziya konima sho aakuluntu yetu yotango ya li ya yono, okwa li a tseyitha etegameno li na ko nasha noluvalo lwawo—sho u uvaneke ‘oluvalo’ ndoka lwa li talu ka kutha po uulunde. Mokugwanitha ehunganeko ndyoka, Omwana gwaKalunga, Jesus, ngoka e li oshitopolwa sha simanenena sholuvalo ndoka lwu uvanekwa, okwi ile kombanda yevi e ta gandja omwenyo gwe gu li iikulila yaantu. (Aagalati 3:16; Mateus 20:28) Sho Jesus a yumuka e ta yi megulu, okwa li a ningi Omukwaniilwa gwUukwaniilwa waKalunga. Oye omwiifupipi e vule ayehe ngoka ta ka thigulula evi pamwe naamboka ya hogololwa ye li aadhiginini mboka taya yumuka oku ka pangela pamwe naye megulu mUukwaniilwa mboka. (Episalomi 2:6-9) Konima yethimbo, epangelo ndika otali ka pangela kombanda yevi opo li ka gwanithe po elalakano lyaKalunga lyopetameko nokulundululila evi moparadisa. Aaifupipiki oyendjiyendji otaya ka “thigulula evi” meityo kutya otaya ka mona uuwanawa mepangelo ndika lyUukwaniilwa miikaha yaJesus Kristus naamboka taya pangele pamwe naye.—Genesis 3:15; Daniel 2:44; Iilonga 2:32, 33; Ehololo 20:5, 6.
“Ehalo lyoye nali gwanithwe kombanda yevi wo ngaashi megulu”
Ehupitho ndika li na oombinga mbali, yomegulu noyokombanda yevi, olya hokololwa memoniko ndyoka omuyapostoli Johannes a li a mono. Okwa li a mono aakwaniilwa ye li kiipangelapundi yomegulu mboka ya li ya hogololwa maalongwa yaKristus aadhiginini. Ombiimbeli otayi popi kondandalunde shi na ko nasha naamboka taya ka pangela pamwe naKristus kutya ‘otaya ka pangela kombanda yevi.’ (Ehololo 5:9, 10) Ndhindhilika iinima iyali mbyoka ya kwatelwa mokugwanithwa kwelalakano lyaKalunga; okuninga evi oparadisa nosho wo edhikopo lyUukwaniilwa womegulu mboka u li miikaha yaJesus Kristus naapangeli pamwe naye u ka pangele kombanda yevi. Omalongekidho agehe ngaka gopakalunga otage ke shi ninga tashi wapa opo hugunina ombanda yevi yi ninge ishewe Oparadisa metsokumwe nelalakano lyaKalunga lyopetameko.
Moshiholelwa she shegalikano, Jesus okwa li a lombwele aalongwa ye ya galikane opo ehalo lyaKalunga ‘li gwanithwe kombanda yevi wo ngaashi megulu.’ (Mateus 6:9, 10) Mbela oohapu ndhika otadhi ka kala ngaa dhi na eityo lyasha ngele evi otali ka hanagulwa po nenge evi ndyoka tali popiwa mOmanyolo otali thaneke owala egulu? Sha faathana, mbela oohapu ndhoka otadhi ka kala ngaa dhi na eityo lyasha ngele aayuuki ayehe oya yi megulu? Ehalo lyaKalunga li na ko nasha nevi oli iwetikile sha yela mOmanyolo, okuza pehokololo li na ko nasha neshito sigo opomamoniko gomembo lyEhololo. Evi oli na okuninga oparadisa shoka osho sha li elalakano lyaKalunga. Ndika olyo ehalo ndyoka Kalunga u uvaneka okugwanitha. Aadhiginini mboka ye li kombanda yevi ohaya galikana opo ehalo ndyoka li gwanithwe.
Okukala nomwenyo sigo aluhe kombanda yevi oko elalakano lyopetameko lyOmushiti, Kalunga ngoka ‘ihaa lunduluka.’ (Maleaki 3:6; Johannes 17:3; Jakob 1:17) Uule woomvula dhi vulithe 100, oshifo shika, Oshungonangelo, osha kala nokuyelitha iinima mbika iyali yi na ko nasha nokugwanitha po elalakano lyaKalunga. Shika otashi tu kwathele tu uve ko omauvaneko ge na ko nasha neningululo lyevi ngoka taga adhika mOmanyolo. Otatu ku hiya u tsikile okukonakona oshinima shika, mokukundathana nOonzapo dhaJehova nenge mokuninga ekwatathano naanyanyangidhi yoshifo shika.
[Enyolo lyopevi]
a Nonando omatoloko gOombiimbeli odhindji otaga toloka uutumbulilo wOshihebeli ’eʹrets u li “oshilongo” pehala ‘lyevi,’ kapu na etompelo lyokungambekela oshitya shino ’eʹrets shomEpisalmi 37:11, 29 poshitya owala oshilongo shoka sha li sha pewa oshigwana shaIsraeli. Embo Old Testament Word Studies, lya nyolwa kuWilliam Wilson, otali fatulula oshitya ’eʹrets kutya otashi ulike ‘kevi momukalo gwa mbwalangandja, shoka tashi ulike kiitopolwa yokukalwa naambyoka ihaayi kalwa; poompito dhimwe ohashi longithwa meityo lya ngambekwa, okuulika kiitopolwa yontumba yokombanda yevi, oshilongo nenge omukunda.” Onkee ano eityo lyotango nolya simanenena lyoshitya shOshihebeli otali ti opulaneta yetu, nenge ongonga yevi.—Tala Oshungonangelo (yOshiingilisa) ye 1 Januali 1986, epandja 31.
[Ethano pepandja 4]
Ombiimbeli otayi popi sha yela nawa kombinga yokuningululwa kwOparadisa kombanda yevi monakuyiwa
[Ethano pepandja 7]
Mbela oshiholelwa shegalikano lyaJesus otashi ka kala ngaa shi na eityo lyasha ngele evi otali ka hanagulwa po?