Eshongo ndyoka li li po shi na ko nasha nokutseya edhina lyaKalunga
OPU na gumwe ngoka a hala oku ku keelela kuu tseye edhina lyaJehova nokunyanyukilwa ekwatathano lyopothingo naye. Omutondi nguka omwiinayi olye? Ombiimbeli otayi yelitha tayi ti: ‘Aakaaneitaalo oya tsikithwa omadhiladhilo gawo kukalunga kuuyuni mbuka.’ Kalunga kuuyuni mbuka kaawu na etilokalunga oye Satana Ondiaboli. Okwa hala oku ku kaleka momilema opo omutima gwoye kaagu minikilwe kontseyo yaKalunga ‘yokutseya eadhimo lye.’ Satana ina hala wu tseye edhina lyaJehova. Ongiini Satana ha tsikitha omadhiladhilo gaantu?—2 Aakorinto 4:4-6, OB-1954.
Satana okwa longitha omalongelokalunga giifundja opo a ningithe aantu kaaya tseye edhina lyaKalunga. Pashiholelwa, methimbo lyonale Aajuda yamwe oya li yi ipwililikile Omanyolo ga nwethwa mo nokukala ye hole omithigululwakalo dhaantu shoka she ya ningitha ya henuke okulongitha edhina lyaKalunga. Momathelemimvo gotango gEyalulo lyoNgashingeyi, osha yela kutya aaleshi Aajuda oya li ya longwa kaaya leshe edhina lyaKalunga ngaashi li li mOmanyolo Omayapuki gawo, ihe oye li pingena po noshitya ʼAdho·naiʹ, shoka tashi ti “Omuwa.” Nopwaahe na omalimbililo, oshinima shika osha ningitha aantu yi iteke Kalunga. Aantu oyendji inaya mona uuwanawa mokukala ye na ekwatathano lyopothingo naKalunga. Ongiini mbela shi na ko nasha naJesus? Okwa li a tala ko ngiini edhina lyaJehova?
Jesus naalanduli ye oya li ya tseyitha edhina lyaKalunga
Jesus okwe shi popi megalikano kuTate gwe a ti: “Ongame onde ya tseyithile edhina lyoye notandi ka tsikila oku shi ninga.” (Johannes 17:26) Nopwaahe na omalimbililo, Jesus okwa li a tseyitha edhina lyaKalunga lwiikando oyindji uuna a lesha nenge a totha mOmanyolo gOshihebeli ngoka ge na edhina ndyoka lya simana nenge uuna e ga yelitha. Kungawo Jesus okwa li a longitha edhina lyaKalunga a manguluka ngaashi naanaa aapolofeti mboka ye mu tetekele ya li ya ningi. Ando Aajuda yamwe oya li ya henuka okulongitha edhina lyaKalunga pethimbo lyuukalele waJesus, osha yela kutya ando Jesus ina landula omithigululwakalo dhawo. Okwa li a pangula aawiliki yomalongelokalunga sha kwata miiti sho a ti: “One tamu kutha oohapu dhaKalunga oonkondo omolwomithigululwakalo dheni.”—Mateus 15:6.
Aalanduli yaJesus aadhiginini oya li ya tsikile okutseyitha edhina lyaKalunga konima yeso lyaJesus nokuyumudhwa kwe. (Tala oshimpungu “Mbela Aakriste yotango oya li ya longitha edhina lyaKalunga?”) POpentekoste 33 E.N., mesiku ndyoka egongalo lyopaKriste lya li lya totwa, omuyapostoli Petrus okwa li a totha mehunganeko lyomupolofeti Joel sho a li ta popi nAajuda nosho wo naamboka yi itedhululithwa e taya ningi yeitaalo lyOshijuda a ti: “Kehe ngoka ti ithana edhina lyOmuwa, ota hupithwa.” (Iilonga 2:21; Joel 2:32) Aakriste yopetameko oya li ya kwathele aantu yomiigwana oyindji ya tseye edhina lyaJehova. Omolwetompelo ndyoka, mokugongala kwaayapostoli naakuluntu muJerusalem, omulongwa Jakob okwa ti: “Kalunga . . . okwa tameke okulikolela edhina lye oshigwana maapagani.”—Iilonga 15:14, KB.
Nonando ongawo, omutondi gwedhina lyaKalunga ina sa uunye. Sho aayapostoli ya si, Satana ka li a mana po ethimbo lye nokwa li a tameke nziya okuhwahwameka aashunimonima. (Mateus 13:38, 39; 2 Petrus 2:1) Pashiholelwa, omunyoli Justin Martyr ngoka anuwa a li Omukriste, okwa li a valwa lwopethimbo Johannes, omuyapostoli gwahugunina a si. Nonando ongaaka, Justin okwa kala nokupopya lwiikando miinyolwa ye kutya Omugandji gwiinima ayihe oye “Kalunga ngoka ihi ithanwa kedhina.”
Aakriste aashunimonima sho ya li ya ningi ookopi dhOmanyolo gopaKriste gOshigreka, osha yela kutya oya li ya kutha mo edhina lyaJehova e taye li pingena po noshitya Kyʹri·os, oshitya shOshigreka shoka tashi ti “Omuwa.” Oshinima sha faathana osha li wo sha ningilwa Omanyolo gOshihebeli. Molwaashoka kaya li we haya lesha edhina lyaKalunga muule, aashunimonima Aajuda oya pingena po edhina lyaKalunga mOmanyolo gawo noshitya ʼAdho·naiʹ lwiikando yi vulithe 130. Etoloko lyOmbiimbeli lya simana olya li lya tolokwa okuya mOshilatina ndyoka lya li lya manwa kuJerome mo 405 E.N. nolya li lyi ithanwa Vulgate, olya li wo lya kutha mo edhina lyaKalunga.
Oonkambadhala kunena okudhima po edhina lyaKalunga
Kunena, aalongwantu oye shi kutya edhina lyaJehova otali holoka lwiikando 7 000 mOmbiimbeli. Onkee ano, omatoloko gamwe ngoka haga longithwa apuhe, ngaashi Jerusalem Bible yAakatoolika nosho wo Ombiimbeli yOshindonga yo-1954 ohaga longitha edhina lyaKalunga lwiikando. Omatoloko gamwe ohaga toloka edhina lyaKalunga noshitya “Jahve.”a
Shinikitha oluhodhi, oongeleka odhindji ndhoka hadhi kwashilipaleke omatoloko gOmbiimbeli ohadhi thiminike aalongwantu opo ya thige po edhina lyaKalunga momatoloko gawo gOmbiimbeli. Pashiholelwa, montumwafo yo 29 Juni 2008 ndjoka ya nyolelwa aapresidende yiiyithanene yaambisofi yaKatoolika, aawiliki yongeleka yaKatoolika oya ti: “Moomvula opo dha piti opwa holoka omukalondjigilile gwokutumbula edhina lyaKalunga kaIsraeli.” Ontumwafo ndjika otayi popi shu ukilila tayi ti: “Edhina lyaKalunga . . . kali na okulongithwa nenge okutumbulwa.” Natango oya ti kutya, “ngele Ombiimbeli tayi tolokwa momalaka gongashingeyi, . . . o-tetragrammaton [YHWH] oyi na okutolokwa noshitya ‘Omuwa’ shoka tashi toloka Adonai nenge Kyrios.” Osha yela kutya elombwelo ndika lyaawiliki yongeleka yaKatoolika olya dhiladhililwa okuhulitha po elongitho lyedhina lyaKalunga.
Aaprotestande nayo inaya simaneka edhina lyaJehova. Omupopiliko gwetoloko lyOmbiimbeli New International Version ndyoka lya kwashilipalekwa kAaprotestande nolya nyanyangidhwa mOshiingilisa mo 1978, okwa nyola a ti: “Jehova olyo edhina lyaKalunga notwa li tu na oku li longitha lela. Ihe ando otwa tolokele Episalomi 23 tatu ti ‘Yahve oye omusita gwandje,’ ando otwa hepitha owala [oodola dhaNamibia omamiliyona 17] ndhoka twa longitha mokutoloka etoloko ndika. . . . Ando kapu na ngoka e ke li longitha.”
Kakele kaashono, oongeleka odha keelela Aayamerika mboka haya popi Oshispania kaaya tseye edhina lyaKalunga. Steven Voth, ngoka e li omugandjimayele gwo-United Bible Societies (UBS) okwa nyola ta ti: “Ompata yimwe ndjoka hayi tsikile mokati kAaprotestande Aayamerika mboka haya popi Oshispania oyi na ko nasha nelongitho lyedhina Jehová . . . Oshihokitha kutya ongeleka yimwe onene notayi koko yAapentekostal . . . oya ti kutya oya hala [etoloko epe lyOmbiimbeli lyOshispania] kaali na edhina Jehová. Pehala lyaashono, oya hala oshitya Señor [Omuwa].” Paohapu dhomusamane Voth, o-UBS tango inayi taamba ko eindilo ndika ihe konima yethimbo oyi igandja noya nyanyangidha [Ombiimbeli ndjika yOshispania] “kaayi na oshitya Jehová.”
Okukutha mo edhina lyaKalunga mOohapu dhe noku li pingena po noshitya “Omuwa” otaku keelele aaleshi kaaya tseye lela kutya Kalunga oye lye. Epingenopo lya tya ngaaka otali eta engwangwano. Pashiholelwa, omuleshi otashi vulika kaa mone ngele oshitya “Omuwa” otashi ulike kuJehova nenge okOmwana Jesus. Onkee ano, menyolo moka omuyapostoli Petrus a totha moohapu dhaDavid mIilonga 2:34 (NW) a ti: “Jehova okwa lombwele Omuwa gwandje [Jesus ngoka a yumuka]: ‘Kala kolulyo lwandje,’” omatoloko ogendji gOmbiimbeli ngaashi Ombiimbeli yOshindonga yo-1986 otayi ti: “Omuwa okwa lombwele Omuwa gwandje.” Kakele kaashono, David Clines metotwahokololo lye “Jahve naKalunga kuuteologi wopaKriste” okwa ti: “Oshizemo shimwe shoka she etwa kokwaahakala po kwaJahve momadhiladhilo gAakriste osho kutya aantu ohayu ukitha eitulomo lyawo kuKristus.” Onkee ano, aanangeleka oyendji kaye shi kutya Kalunga kashili ngoka Jesus a galikana oye Kalunga ngoka e na edhina, Jehova.
Satana okwa longa nuudhiginini a tsikithe omadhiladhilo gaantu kombinga yaKalunga. Ihe nonando ongaaka, oto vulu okutseya Jehova nawa.
Oto vulu okutseya edhina lyaJehova
Oshoshili kutya Satana okwa li a kondjitha edhina lyaKalunga nokwa longitha nomakoto omalongelokalunga giifundja opo e shi ninge. Ihe nonando ongaaka, kapu na oonkondo dhomegulu nenge dhokombanda yevi ndhoka tadhi vulu okukeelela Jehova Omunamapangeloagehe a tseyithe edhina lye kwaamboka ya hala okutseya oshili kombinga ye nelalakano lye ekumithi ndyoka e nine aantu aadhiginini.
Oonzapo dhaJehova otadhi ka kala dha nyanyukwa oku ku kwathela okwiilonga nkene to vulu okuhedha popepi naKalunga okupitila mekonakono lyOmbiimbeli. Ohadhi landula oshiholelwa shaJesus ngoka a galikana kuKalunga ta ti: “Ongame onde ya tseyithile edhina lyoye.” (Johannes 17:26) Sho to lesha omanyolo ngoka taga holola oonkandangala dhi ili nodhi ili ndhoka Jehova a dhana opo aantu ya lalekwe nuuyamba, oto ka tseya omaukwatya ge ogendji ga dhenga mbanda.
Tatekulululwa omudhiginini Job okwa li a nyanyukilwa “uukuume naKalunga,” nangoye wo oto vulu oku wu nyanyukilwa. (Job 29:4) Ngele owu na ontseyo yOohapu dhaKalunga, oto ka tseya edhina lye. Ontseyo ndjoka otayi ke ku pa einekelo kutya Jehova ota ka katuka metsokumwe naashoka edhina lye tali ti, sha hala okutya: “Otandi ka kala shoka nda hala okukala.” (Eksodus 3:14, etoloko lyaRotherham) Onkee ano, ota ka gwanitha shili omauvaneko ge agehe omawanawa ngoka u uvanekela aantu.
[Enyolo lyopevi]
a Tala enyolo lyopevi muEksodus 3:14 mOmbiimbeli yOshindonga yo-1986.
[Oshimpungu/Omathano pepandja 6]
Mbela Aakriste yotango oya li ya longitha edhina lyaKalunga?
Pethimbo lyaayapostoli yaJesus methelemumvo lyotango E.N., opwa li pwa totwa omagongalo gopaKriste miilongo oyindji. Iilyo yomagongalo ngoka oya li hayi gongala pandjigilile opo yi konakone Omanyolo. Mbela Aakriste mboka oya li ya adha edhina lyaJehova mOmanyolo gawo?
Molwaashoka Oshigreka osha ninga elaka lyopaigwana, omagongalo ogendji oga li ga longitha etoloko lyOmanyolo gOshigreka lya li lyi ithanwa o-Septuagint yOshigreka ndyoka lya manwa methelemumvo eti-2 K.E.N. Aalongwantu yamwe otaya ti kutya okuza pethimbo ndyoka o-Septuagint ya li ya tolokwa tango, oya li ya pingena po aluhe edhina lyaKalunga nedhinasimaneko Kyʹri·os, oshitya shOshigreka shoka tashi ti “Omuwa.” Ihe opu na uunzapo mboka tawu ulike kutya hasho shi li ngaaka.
Efano ndika li li mpaka otali ulike uutopolwa wo-Septuagint yOshigreka mboka wa li wa nyolwa methelemumvo lyotango K.E.N. Otawu ulike sha yela edhina lyaJehova, ndyoka lya nyolwa mOshigreka noondanda ne dhOshiheberi יהוה (YHWH), ndhoka hadhi ithanwa o-Tetragrammaton. Omuprofesoli George Howard okwa nyola a ti: “Otu na ookopi ndatu dhOmbiimbeli yo-Septuagint yOshigreka ndhoka dha li dha nyolwa komeho yethimbo lyAakriste nokapu na yimwe yomudho ndjoka tayi toloka o-Tetragrammaton noshitya kyrios ihe nokuli inayi tolokwa nando. Ngashingeyi otatu vulu okutya konyala nopwaahe na omalimbililo kutya Aajuda oya li ye na ondjigilile okunyola edhina lyaKalunga komeho yethimbo lyEtestamenti Epe, pethimbo lyalyo nosho wo konima yalyo . . . noye li nyola naanaa mOmanyolo gOshigreka.”—Oshifo Biblical Archaeology Review osho sha ti ngaaka.
Mbela aayapostoli naalongwa oya li ya longitha edhina lyaKalunga momanyolo gawo ga nwethwa mo? Omuprofesoli Howard okwa ti: “Sho o-Septuagint ndjoka ya longithwa kongeleka yopethimbo lyEtestamenti Epe oya li yi na edhina lyaKalunga, osha yela kutya aanyoli yEtestamenti Epe oya li ya kwatele mo o-Tetragrammaton miitothwamo yawo.”
Onkee ano, otatu vulu okuthika pehulithodhiladhilo kutya Aakriste yotango oya li taya vulu okulesha edhina lyaKalunga momatoloko gawo gOmanyolo gOshiheberi nosho wo mookopi ndhoka ya li ye na dhOmanyolo gopaKriste gOshigreka.
[Edhina lyomuthaneki]
All photos: Société Royale de Papyrologie du Caire
[Ethano pepandja 5]
Oshitopolwa shaJesaja moondhingwambo dhefuta lya sa, moka edhina lyaKalunga lya tulwa muungonga
[Edhina lyomuthaneki]
Shrine of the Book, Photo © The Israel Museum, Jerusalem
[Ethano pepandja 7]
Oongeleka odha kutha mo edhina lyaKalunga mOmbiimbeli molwomuthigululwakalo gwOshijuda nenge nokuli opo dhi likole iimaliwa
[Ethano pepandja 8]
Jesus okwa tula po oshiholelwa mokutseyitha edhina lyaKalunga