Aagundjuka, kondjitheni omathiminiko goomakula
“Oohapu dheni nadhi kale . . . tadhi hokitha omuntu oku mú pulakena. Kambadhaleni, mu kale aluhe mu shi, nkene mu na okuyamukula aantu.”—KOL. 4:6.
1, 2. Aagundjuka oyendji ohaya kala yu uvite ngiini shi na ko nasha nokukala ya yooloka ko koomakula yawo, nomolwashike?
KAPU na omalimbililo kutya owu uva nale uutumbulilo “ethiminiko lyoomakula” notashi vulika wa tsakaneka ethiminiko lya tya ngaaka. Otashi vulika pompito yimwe pwa li omuntu gwontumba a li e ku thiminike wu ninge oshinima shoka wu shi kutya osha puka. Oho kala wu uvite ngiini ngele shoka oshe ku ningilwa? Christopher ngoka e na oomvula 14 okwa ti: “Omathimbo gamwe ohandi kala owala nda hala ando ndi fumvame mevi nenge ndi kale nda fa aanasikola ooyakwetu, kaandi kale nda yooloka ko kuyo.”
2 Mbela oomakula yoye ohaye ku nwetha mo noonkondo? Ngele osho, omolwashike? Mbela oho etha ye ku nwethe mo molwaashoka wa hala ya kale ye ku taamba ko? Inashi puka aluhe okukala wa hala okutaambiwa ko. Dhoshili, aakuluntu nayo oya hala okukala ya taambiwa ko koomakula yawo. Kapu na ngoka ha kala a hala okukala inaa hokiwa, kutya nduno omugundjuka nenge omukuluntu. Ihe nando ongaaka, aantu yamwe itaya ka kala ye ku hokwa ngele owa tokola okuninga shoka shi li mondjila. Nokuli naJesus okwa li e na okuungaunga nonkalo ya tya ngaaka. Ihe okwa li aluhe a ningi shoka shi li mondjila. Manga yamwe ya li ya landula Omwana gwaKalunga e ta ya ningi aalongwa ye, yalwe oya li ye mu dhini noinaye “mu simaneka nando.”—Jes. 53:3.
Enwethomo lyoomakula oli na oonkondo dhi thike peni?
3. Omolwashike sha puka okwiigandja wu ninge shoka oomakula yoye ya hala?
3 Omathimbo gamwe otashi vulika wu makelwe wu tse kumwe nomikalo dhoomakula yoye opo owala ya kale ye ku hole. Shoka osha puka. Aakriste kaye na okukala “aanona haa tengatengithwa.” (Ef. 4:14) Aanona aashona otaya vulu okunwethwa mo nuupu kuyalwe. Ihe sho wu li omugundjuka, owu li methimbo lyokukoka wu ninge omukuluntu. Onkee ano, ngele owi itaala kutya omithikampango dhaJehova otadhi ku etele uuwanawa, owu na oshinakugwanithwa shoku dhi dhiginina. (Deut. 10:12, 13) Okuninga iinima mbyoka kaayi li metsokumwe nomithikampango dhaJehova otashi ku ulika kutya ito pangele nawa onkalamwenyo yoye. Uushili owo kutya ngele owi igandja komathiminiko gayalwe, oho kala wa fa epopitha lyawo.—Lesha 2 Petrus 2:19.
4, 5. (a) Ongiini Aaron a li i igandja komathiminiko, noshike to vulu okwiilonga mwaashika? (b) Omikalo dhini oomakula tashi vulika ya longithe okukambadhala oku ku thiminika?
4 Pompito yimwe, omumwayina gwaMoses, Aaron, okwa li i igandja komathiminiko goomakula. Sho Aairaeli ya li ye mu kondjitha e ya ningile oshikalunga, okwe shi ningi. Ihe shoka itashi ti kutya Aaron okwa li omumbanda. Pashiholewa, okwa li a yi pamwe naMoses oku ka popya naFarao, omupangeli omunankondonkondo muEgipiti. Opo nduno Aaron okwa li e mu uvithile nuulaadhi etumwalaka lyaKalunga. Ihe sho Aaisraeli ooyakwawo ye mu thiminike, okwa li a ningi shoka ya hala. Ethiminiko lyoomakula kali na tuu oonkondo! Aaron okwa li e shi mono oshipu okukondjitha omathiminiko gomukwaniilwa gwaEgipiti shi vulithe ngoka goomakula.—Eks. 7:1, 2; 32:1-4.
5 Ngaashi oshiholelwa shaAron shu ulike, aagundjuka hayo owala haya thiminikwa koomakula nenge mboka ye na egamo lyokulonga uuwinayi. Nokuli naamboka ya hala shili okulonga shoka shi li mondjila otaya vulu okuthiminikwa, nangoye wo wa kwatelwa mo. Oomakula yoye otashi vulika ya kambadhale oku ku thiminika wu ninge iinima ya puka okupitila moku ku tilitha, moku ku lundila nenge moku ku sheka. Kutya nduno ethiminiko lyoomakula otali ningwa momukalo gwa tya ngiini, otali vulu okukala edhigu okukondjitha. Opo wu li kondjithe nomupondo, kala wu na einekelo mwaashoka wi itaala.
“Ikonakoneni, ne mu iyeleke”
6, 7. (a) Omolwashike sha simana okukala wa tompwa shi na ko nasha neitaalo lyoye, noshike tashi vulu oku ku kwathela? (b) Omapulo geni to vulu okwiipula opo wu koleke eitaalo lyoye?
6 Opo wu kondjithe ethiminiko lyoomakula, tango owu na okukala wa tompwa kutya shoka wi itaala nomithikampango ndhoka ho landula odhi li mondjila. (Lesha 2 Aakorinto 13:5.) Okukala wa tompwa shi na ko nasha niinima mbyoka otaku ke ku kwathela wu kale omulaadhi nonando paunshitwe otashi vulika wu li omumbanda. (2 Tim. 1:7, 8) Ihe nonando omuntu omulaadhi, otashi vulika shi kale oshidhigu kuye okuninga oshinima shoka ini itaala naanaa. Omolwashike itoo konakona iinima mbyoka wa longwa mOmbiimbeli wu shilipaleke ngele oyoshili? Tameka okukonakona omolongo gopetameko. Pashiholelwa, natu tye nee owi itaala muKalunga nowu uva yalwe taya popi kutya omolwashike yi itaala kutya oko e li. Ipula to ti: ‘Oshike shi itaalitha ndje kutya Kalunga oko e li?’ Elalakano lyepulo ndyoka kali shi oku ku tula momalimbililo, ihe okunkondopaleka eitaalo lyoye. Sha faathana, ipula: ‘Ondi shi shi ngiini kutya Omanyolo oga nwethwa mo kuKalunga?’ (2 Tim. 3:16) ‘Omolwashike nda tompwa ndi itaale kutya ngaka “omasiku gahugunina”?’ (2 Tim. 3:1-5, KB) ‘Oshike sha tompa ndje ndi itaale kutya omithikampango dhaJehova omiwanawa?’—Jes. 48:17, 18.
7 Otashi vulika wu kale wu na uumbanda wokwiipula omapulo ngoka molwaashoka wa tila kutya ku ga nine omayamukulo. Ihe shika osha faathana nokukala wu na uumbanda okutala kutya mohauto omu na omahooli ge thike peni, wa tila kutya pamwe okati otake ku ulika kutya kamu na sha. Owa pumbwa okutseya kutya omu na omahooli nenge kamu na sha opo wu vule okuninga po sha. Sha faathana, otashi ka kala shi li nawa okumona kutya openi eitaalo lyoye lya nkundipala e to ningi oonkambadhala oku li koleka.—Iil. 17:11.
8. Yelitha kutya oshike tashi vulu oku ku kwathela wu kale wi inekela thiluthilu elombwelo lyaKalunga lyokuyanda oluhondelo.
8 Tala ishewe koshiholelwa shika. Ombiimbeli otayi ku ladhipike wu ‘yande oluhondelo.’ Ipula to ti: ‘Omolwashike shi li pandunge kungame okuvulika kelombwelo ndyoka?’ Dhiladhila kutya omolwashike oomakula yoye haya yi moluhondelo. Dhiladhila wo kombinga yomatompelo gi ili nogi ili kutya omolwashike omuntu ngoka ha hondele ‘ta yono kolutu lwe mwene.’ (1 Kor. 6:18) Opo nduno konakona omatompelo goye e to ipula to ti: ‘Oshike shi li mondjila okuninga? Mbela oshi li ngaa pandunge okuya moluhondelo?’ Ipula natango kombinga yoshinima shika to ti: ‘Otandi ka kala ndi uvite ngiini ngele onda yi moluhondelo?’ Otashi vulika oomakula yoye yamwe ya kale ye ku hokwa pethimbo mpoka, ihe mbela oto ka kala wu uvite ngiini ngele wu li naavali yoye nenge nAakriste ooyakweni pOshinyanga shUukwaniilwa? Oto ka kala wu uvite ngiini ngele to galikana kuKalunga? Mbela oto ka kala ngaa wa hala shili okuyona po ekwatathano lyolye ewanawa naKalunga opo wu nyanyudhe aanasikola ooyakweni?
9, 10. Ongiini okukala wi inekela thiluthilu shoka wi itaala taku ke ku kwathela wu vule okuyelithila nawa oomakula yoye ngele taye ku thiminike?
9 Wu li omugundjuka, owu li pethimbo mpoka to ende to kokeke ‘oonkondo dhoye dhokudhiladhila’ (NW) shi vulithe nale. (Lesha Aaroma 12:1, 2.) Longitha ethimbo ndika wu dhiladhile muule kutya osha simana paumwene shi thike peni okukala Onzapo yaJehova. Okutedhatedha kwaashoka otaku ke ku kwathela wu kale wi inekela thiluthilu shoka wi itaala. Opo nduno ngele wa taalela omathiminiko goomakula, oto ka vula oku ya yelithila nawa, to shi ningi wu na omukumo. Oto ka kala wu uvite ngaashi omumwameme gumwe omugundjuka ngoka a ti: “Uuna nda tindi okuninga shoka oomakula yandje ya hala ndi ninge, ohandi ulike kutya onda thikama peni. Shika ihandi shi ningi owala sha fa andola kutya omulandu gwelongelokalunga lyandje. Ihe ohandi shi ningi molwaashoka kulyo oko kwa kankamena okudhiladhila kwandje, omalalakano gandje, omikalo dhandje nosho wo onkalamwenyo yandje.”
10 Eeno, ohashi pula oonkambadhala opo omuntu a kale a tokola toko okuninga shoka e shi kutya oshi li mondjila. (Luk. 13:24) Otashi vulika wu ipule ngele okuninga ngaaka otaku ke tele ngaa uuwanawa wa sha. Ihe dhimbulukwa oshinima shika: Ngele owa kala wa sa ohoni okulonga shoka shi li mondjila, yalwe otaye ke shi mona mo notaye ke ku thiminika nokuli shi vulithe nale. Ihe ngele owe ya yelithile to ulike kutya owa tompwa, otashi vulika wu ka kale wa kumwa sho taye ke etha oku ku thiminika.—Yelekanitha Lukas 4:12, 13.
‘Dhiladhila shoka to ka yamukula’
11. Oshi na uuwanawa washike okukala wi ilongekidhila ethiminiko lyoomakula?
11 Onkatu yilwe ya simana opo omuntu a vule okukondjitha omathiminiko goomakula oyo okukala i ilongekidha. (Lesha Omayeletumbulo 15:28, KB.) Opo wu kale wi ilongekidha, owu na okukala ho dhiladhila koonkalo ndhoka tadhi vulu okuholoka po. Omathimbo gamwe okuninga ngaaka otaku vulu oku ku kwathela wu henuke omathiminiko ga kwata miiti. Pashiholelwa, natu tye ando owu wete ongundu yaanasikola ooyakweni ye li komeho goye taya hili omakaya. Ongiini ngele owu wete kutya otashi vulika ye ke ku pe ekaya wu hile ko? Opo wu shi yande, oshike to vulu okuninga po? Omayeletumbulo 22:3 otaga ti: “Omuntu onkotoki ota tala oshiponga e ta ka holama.” Ngele owa hogolola okweenda nondjila yilwe, oto ke ya henuka. Shika itashi ti kutya owe ya tila, ihe otashi ulike kutya owa katuka pandunge.
12. Ongiini to vulu okuyamukula momukalo omwaanawa makula gwoye ngoka te ku thiminike?
12 Ongiini ngele ito vulu okuhenuka oonkalo dha tya ngaaka? Natu tye ando makula gwoye ote ku pula ta ti: “Tashi ti ngoye ino ya momilalo natango?” Oshinima sha simana okuninga osho okulandula ekumagidho ndyoka li li mAakolosa 4:6, tali ti: “Oohapu dheni nadhi kale aluhe oombwanawa notadhi hokitha omuntu oku mú pulakena. Kambadhaleni, mu kale aluhe mu shi, nkene mu na okuyamukula aantu.” Ngaashi enyolo ndika tali shi ulike, nkene to ka ungaunga nuupyakadhi, otashi ki ikolela konkalo. Ino pumbwa okupopya iinima oyindjiyindji. Oto vulu owala okuyamukula paufupi. Pashiholelwa, opo wu yamukule epulo kutya ino ya momilalo natango, oto vulu okutya “inandi ya mo natango” nenge “shoka oshinima shopaumwene.”
13. Ongiini to vulu okulongitha oondunge dhokuyoolola mokuyamukula makula ngoka te ku thiminike?
13 Olundji Jesus okwa li ha gandja omayamukulo omafupi uuna e wete kutya itashi kwatha sha nando oku popye oshindji. Nokuli sho a li a pulwa omapulo kuHerodes, ka li a yamukula nando osha. (Luk. 23:8, 9) Olundji oshi li nawa okumwena uuna to pulwa omapulo gaafele. (Omayel. 26:4; Omuuv. 3:1, 7) Mepingathano naashono, otashi vulika wu mone kutya omuntu ngoka te ku pula omapulo, otashi vulika a hala owala okuuva kutya owa tala ko ngiini oshinima shontumba, pashiholelwa, ngaashi oluhondelo, nonando otashi vulika nale a li he ku popile muuwinayi. (1 Pet. 4:4) Ngele osho, oto vulu oku mu yelithila nawa shi ikolelela kOmbiimbeli kutya owe lu tala ko ngiini. Ino kala wa tila oku mu yelithila. Kala wi “ilongekidha aluhe okuyamukula.”—1 Pet. 3:15.
14. Ongiini to vulu okuyamukula makula gwoye noohapu ndhoka tadhi mu thiminike a dhiladhile muule?
14 Poompito dhimwe, otashi vulika wu mu yamukule noohapu ndhoka tadhi mu thiminike a dhiladhile muule. Ihe owu na okukambadhala oku shi ninga noondunge. Pashiholelwa, ngele omunasikola omukweni okwe ku kondjitha wu taambe ekaya, oto vulu okutya “aawe, tangi ngaa,” opo nduno to gwedha ko to ti: “Onda li ndi shi owa kotoka, ihe nani oho hili omakaya.” Mbela owu wete nkene shoka tashi mu thiminike a dhiladhile muule? Pehala lyokuyelitha kutya omolwashike ihoo hili omakaya, nena makula gwoye oye a thiminikwa a dhiladhile kutya omolwashike ha hili omakaya.a
15. Uunake hashi kala shi li pandunge wu ze po poomakula yoye mboka taye ku thiminike, nomolwashike?
15 Ongiini ngele oomakula yoye otaya tsikile oku ku thiminika nonando owa ninga oonkambadhala? Oshiwanawa osho owala okuza po puyo. Ngele owa kala po ethimbo ele puyo, oshi na uupu wu ki igandje. Onkee ano, ino ya kalela, za po puyo. Ino pumbwa okukala wu uvite kutya oye ku sinda ngele owa zi po puyo. Kungawo, owu ungaunga nonkalo momukalo omwaanawa. Ino ningwa wa fa epopitha kuyo, ihe owa nyanyudha omutima gwaJehova.—Omayel. 27:11.
Ninga ‘oompangela ndhoka tadhi ku etele uuwanawa’
16. Ongiini yamwe mboka hayi iti kutya Aakriste taya vulu oku tu thiminika?
16 Omathimbo gamwe, aagundjuka yalwe mboka hayi iti aapiya yaJehova otashi vulika ye ku thiminike wu kuthe ombinga miilonga ya nyata. Pashiholelwa, ongiini ngele owa yi komainyanyudho ga longekidhwa komugundjuka a tya ngaaka e to mono kutya kapu na omukuluntu te ga tonatele? Nenge ongiini ngele omugundjuka a tya ngaaka okwe etelele iikolitha komainyanyudho, ihe ngoye nayalwe mboka mu li po oomvula dheni inadhi adha natango nokunwa iikolitha? Otashi vulika pu holoke oonkalo odhindji dha tya ngaaka moka to ka pumbwa okulandula eiyuvo lyoye lya dheulwa kOmbiimbeli. Omugundjuka gumwe Omukriste okwa ti: “Ngame nomumwamemekadhona otwa li twa thigi po ehala moka twa li tatu tala omuvi ndjoka ya li yu udha omatukano. Yalwe mboka twa li nayo oya li ya tokola kutya otaya tsikile nokutala. Aavali yetu oya li ye tu nyanyukilwa sho inaatu tsikila okutala omuvi ndjoka. Ihe yakwetu mboka twa li nayo oya li ye tu geela molwaashoka otwa li twe ya ningitha ya talike ko nayi.”
17. Oshike to vulu okuninga ngele owa adhika wu li pomainyanyudho e tapu holoka onkalo ndjoka tayi vulu oku ku ningitha wu yone omithikampango dhaKalunga?
17 Ngaashi oshimoniwa sha tetekele shu ulike, itashi ka kala oshipu okulandula eiyuvo lyoye lya dheulwa kOmbiimbeli. Ihe ngoye ninga owala shoka wu shi kutya oshi li mondjila. Kala aluhe wi ilongekidha. Ngele oto yi komainyanyudho, kala wa ninga omalongekidho kutya oto ka shuna kegumbo ngiini ngele opwa holoka ombadhilila iinima mbyoka kaawa li wa tegelela. Aagundjuka yamwe ohaya ningi elongekidho naavali yawo ye ke ya tale ko kuyele. Ngele ethimbo ndyoka olya thiki, ohaye ya dhengele owala ongodhi. (Eps. 26:4, 5) ‘Oompangela dha tya ngaaka otadhi eta uuwanawa.’—Omayel. 21:5, KB.
“Nyanyukwa muugundjuka woye”
18, 19. (a) Omolwashike to vulu okukala nuushili kutya Jehova okwa hala wu kale wa nyanyukwa? (b) Kalunga oha kala u uvitile ngiini mboka haya kondjitha omathiminiko goomakula?
18 Jehova okwe ku shita to vulu okunyanyukilwa onkalamwenyo nokwa hala wu kale wa nyanyukwa. (Lesha Omuuvithi 11:9.) Dhimbulukwa kutya shoka oomakula yoye oyendji haya nyanyukilwa oshi li owala “uutoye wuulunde wokathimbo kowala.” (Heb. 11:25) Ihe Kalunga kashili okwa hala wu nyanyukilwe onkalamwenyo ya dhenga mbanda. Okwa hala wu kale wa nyanyukwa sigo aluhe. Onkee ano, ngele to makelwa wu ninge oshinima shoka wu shi kutya oshiwinayi koshipala shaKalunga, dhimbulukwa kutya shoka Kalunga ta pula wu ninge otashi ke ku etela aluhe uuwanawa tawu kalelele.
19 Wu li omugundjuka, owa pumbwa okuuva ko kutya nduno owu kale wa hokiwa koomakula, moomvula dhi li komeho otashi vulika nokuli oyendji yomuyo itaaya ka dhimbulukwa edhina lyoye. Mepingathano naashoka, ngele owa kondjitha omathiminiko goomakula, Jehova oku shi wete noite ke ku dhimbwa nando nenge a dhimbwe uudhiginini woye. Ote ke ku ‘egululila oombende dhokegulu, note ke ku lokithila eloolo lyomaliko guuyamba owindji.’ (Mal. 3:10) Kakele kaashono, ota vulu oku ku pa ombepo ye ondjapuki nehalo ewanawa opo yi ku kwathele wu kondjithe omathiminiko goomakula.
[Enyolo lyopevi]
a Tala oshimpungu shi na oshipalanyolo “Peer-Pressure Planner” (“Nkene to vulu okuungaunga nomathiminiko goomakula”) membo Questions Young People Ask—Answers That Work, Embo 2, pepandja 132 no 133.
Oto dhimbulukwa?
• Oomakula yoye otaya vulu oku ku nwetha mo ngiini?
• Okukala wa tompwa shi na ko nasha naashoka wi itaala otashi ku kwathele ngiini wu kondjithe omathiminiko goomakula?
• Ongiini to vulu okwiilongekidhila omathiminiko goomakula?
• Owu shi shi ngiini kutya Jehova ohe shi pandula ngele wu li omudhiginini?