Mpoka omukwaniilwa Salomo e shi enditha nawa nosho wo mpoka inaa vulika
‘Kalunga kaIsraeli ote ke tu nongeka shoka a hala tu longe, opo tu e ende momapola e ga hogolola.’—JES. 2:3.
1, 2. Ongiini to vulu okumona uuwanawa miiholelwa mbyoka ya popiwa mOmbiimbeli?
MBELA owi itaala ngaa kutya shoka shi li mOmbiimbeli otashi vulu oku ku etela uuwanawa? Ngele to lesha Ombiimbeli, oto adha mo iiholelwa iiwanawa yaalumentu naakiintu aadhiginini mbyoka to ka kala wa hala okulandula. (Heb. 11:32-34) Kakele kaashono, omu na wo iiholelwa iiwinayi yaalumentu naakiintu yamwe mbyoka yi li elondodho kutse.
2 Ombiimbeli oya popya yamwe mboka ya tula po iiholelwa iiwanawa yi shi okulandulwa nosho wo mbyoka iiwinayi tu na okuhenuka. Gumwe gwomuyo oDavid, ngoka a li omusita gwoonzi omwiifupipiki nokonima okwa ka ninga omukwaniilwa omunankondo. Okwe tu tulila po oshiholelwa oshiwanawa shokukala e hole oshili nokukala i inekela muJehova. Ihe nonando ongaaka, David okwa li a yono sha kwata miiti, sho a hondele naBatseba, a dhipagitha Uria naasho a yalula oshigwana. Ngashingeyi natu taleni oshiholelwa shomwana, Salomo, ngoka a li omukwaniilwa nokwa nyola wo omambo gamwe gOmbiimbeli. Tango natu tale iiholelwa iyali mpoka a li e shi enditha nawa.
“Oondunge dhaSalomo”
3. Omolwashike tatu tile kutya Salomo okwe tu tulila po oshiholelwa oshiwanawa?
3 Jesus Kristus ngoka e li Salomo Omunene, okwa popya kutya omukwaniilwa Salomo okwe tu tulila po oshiholelwa oshiwanawa. Jesus okwa lombwele Aajuda yamwe mboka ya li momalimbililo a ti: “Omukwaniilwa omukiintu gwokuumbugantu ota ka holoka mesiku lyepangulo pamwe nane note ke mú pa uusama, oshoka oye okwa zile [kooha dhuuyuni], a pulakene oondunge dhaSalomo; ihe nguka e li mpaka oku vule Salomo.” (Mat. 12:42) Salomo okwa li a simana lela omolwuunongo we, nokwe tu lombwela tu wu konge.
4, 5. Osha li she ende ngiini opo Salomo a mone owino, nongiini tatu vulu oku yi mona?
4 Sho Salomo a ningi omukwaniilwa, Kalunga okwe mu ihololele mondjodhi nokwe mu lombwele a pule shoka a hala. Salomo okwa pula uunongo, molwaashoka okwa li e shi kutya ke wu na. (Lesha 1 Aakwaniilwa 3:5-9.) Kalunga okwa li a hokwa eindilo lyaSalomo sho a pula uunongo pehala lyokupula uuyamba nesimano. Okwe mu pe “owino owindji noondunge” nosho wo uuyamba. (1 Aak. 3:10-14) Ngaashi Jesus e shi popi, uunongo waSalomo owa li wa dhenga mbanda naasho omukwaniilwakiintu gwokuSaba e shi uvu okwa li i idhenge ondjila onde e ye e shi imonene ye mwene.—1 Aak. 10:1, 4-9.
5 Inatu kala twa tegelela tu pewe uunongo pashikumithalonga. Salomo okwa nyola a ti: “OMUWA ota gandja owino,” ihe okwa ti wo kutya otu na okuninga oonkambadhala tu mone owino sho a ti: ‘Gameka okutsi kwoye kowino, nomutima gwoye nagu ipambe koondunge.’ Opo tu mone owino ndjoka okwa ti wo kutya otu na oku yi ‘ithana,’ oku yi ‘konga’ nosho wo oku yi ‘shilila.’ (Omayel. 2:1-6) Osha yela kutya owino otatu vulu oku yi mona.
6. Ongiini tatu vulu okulandula oshiholelwa oshiwanawa shaSalomo opo tu mone owino?
6 Ipula to ti: ‘Mbela ondi hole ngaa lela owino ndjoka hayi zi kuKalunga nda fa Salomo?’ Omolwuuhupilo mboka tawu shongola, aantu oyendji kunena oya hala iilonga tayi futu nawa nosho wo iimaliwa oyindji nenge ya hala elongo lya gwedhwa po. Ongiini kombinga yoye nuukwanegumbo woye? Mbela shoka ho ningi otashi ulike ngaa kutya oto kongo owino ndjoka hayi zi kuKalunga ngaashi eliko? Mbela oto ka lundulula etaloko lyoye nosho wo omalalakano goye opo wu vule okumona owino owundji? Ngele tatu imonene uunongo e tatu wu longitha nawa, otawu ke tu etela uuwanawa tawu kalelele. Salomo okwa nyola a ti: “Nge to pulakene ndje, oto ka uva ko uuyuuki neuko nuunashili—ondjila kehe yo opala.”—Omayel. 2:9.
Sho Salomo a li a humitha komeho elongelokalunga lyashili oshe eta ombili?
7. Oshe ende ngiini opo Kalunga a tungilwe otempeli ombwanawelela?
7 Sho Salomo a tameke okupangela, okwa li a tungu otempeli ombwanawelela onene ndjoka ya li ya pingene po etsalihangano ndyoka lya li hali longithwa pethimbo lyaMoses. (1 Aak. 6:1) Otatu vulu oku yi ithana otempeli yaSalomo, nonando haye a li e eta po edhiladhilo lyoku yi tunga noine yi tunga i ikongele esimano. David oye tango a li e eta po edhiladhilo ndyoka, na Kalunga okwa li e mu lombwele nkene yi na okutungwa nosho wo iikwaniipangitho mbyoka yi na okutulwa mo. David okwa li a gandja oshimaliwa oshindji omolwiilonga mbyoka. (2 Sam. 7:2, 12, 13; 1 Ondjal. 22:14-16) Ihe Salomo oye a li a kwatele komeho iilonga yokutunga mbyoka ya li ya kwata omimvo heyali netata.—1 Aak. 6:37, 38; 7:51.
8, 9. (a) Salomo okwe tu tulila po oshiholelwa oshiwanawa shini? (b) Moshilongo omwa li uuwanawa wuni sho Salomo a li a pititha komeho elongelokalunga lyashili?
8 Salomo okwe tu tulila po oshiholelwa oshiwanawa shokulonga iilonga yaJehova nuudhiginini nokukala tu na etaloko lyu uka. Sho otempeli ya pu okutungwa nosho wo sho oshikethahangano she etwa meni, Salomo okwa galikana kuJehova a ti: “Tonatela otempeli ndjika omutenya nuusiku, ehala ndika wa hogolola u longelelwe mo. Uva ndje, sho te taalele otempeli ndjika note galikana.” (1 Aak. 8:6, 29) Aaisraeli naakwiilongo oya li haya ka galikana motempeli ndjoka ya li ya lukilwa edhina lyaKalunga.—1 Aak. 8:30, 41-43, 60.
9 Oshike sha li sha ningwa po sho Salomo a li a pititha komeho elongelokalunga lyashili? Sho otempeli ya yapulwa, aantu oya li “ya nyanyukilwa omayambeko agehe ngoka OMUWA e ga pe omuntu gwe David naantu ye Aaisraeli.” (1 Aak. 8:65, 66) Uule woomvula 40 ndhoka Salomo a kala ta pangele, moshilongo omwa li ombili naantu oya li ya hepuluka. (Lesha 1 Aakwaniilwa 4:20, 21, 25.) Episalomi 72 otali tu pe ethano lyomalaleko nuuyamba ngoka tatu ka nyanyukilwa mepangelo lyaSalomo Omunene, Jesus Kristus.—Eps. 72:6-8, 16.
Oshiholelwa oshiwinayi shaSalomo
10. Epuko lini lya ningwa kuSalomo hali ya momadhiladhilo goye tango?
10 Opu na iinima yimwe mbyoka Salomo a ninga tu na okukukuma. Oyini po mbela? Tango otashi vulika wu dhiladhile kaakiintu ye aakwiilongo nosho wo mboka yopooha. Ombiimbeli otayi ti: ‘Sho a kulupa oye mu simanekitha iikalunga iikwiilongo. Ina dhiginina OMUWA, Kalunga ke.’ (1 Aak. 11:1-6) Otwi inekela kutya ito ka landula nando oshiholelwa she oshiwinayi. Ihe mbela shono osho owala Salomo a longa oshiwinayi? Natu taleni kiinima yontumba mbyoka a li a ningi mbyoka tashi vulika ihaatu gandja naanaa eitulomo kuyo nokumona kutya ongiini yi li elondodho kutse.
11. Ombiimbeli otayi tu kwathele tu thike pehulithodhiladhilo lini shi na ko nasha nondjokana yotango yaSalomo?
11 Salomo okwa li a lele uule womimvo 40. (2 Ondjal. 9:30) Oshike tatu ilongo mAakwaniilwa yotango 14:21? (Lesha.) Ovelise ndjoka otayi ti kutya sho Salomo a si omwanamati Rehabeam, ngoka a valwa komukulukadhi ‘Naama, Omuammoni,’ okwa ningi omukwaniilwa sho e na oomvula 41. Shika osha yela kutya omanga Salomo inaa ninga omukwaniilwa, okwa li a hokana nale omukiintu a za koshilongo hoka aantu haya longele iikalunga. (Aatok. 10:6; 2 Sam. 10:6) Mbela omukiintu ngoka naye okwa li ha longele iikalunga? Nonando okwa li he shi ningi nale, otashi vulika a li e shi etha po e ta ningi omulongelikalunga gwashili ngaashi owala Rahab naRut ya li ye shi ningi. (Rut 1:16; 4:13-17; Mat. 1:5, 6) Ihe nonando ongaaka, Salomo okwa li oshitenya nosho wo suwala yAayammoni mboka tashi vulika ya li ihaaya longele Jehova.
12, 13. Salomo okwa li a ningi etokolo lya samapala lini petameko lyokupangela kwe, notashi vulika a li ta dhiladhila ngiini?
12 Salomo sho a ningi omukwaniilwa, iinima oye ke mu endela nayi konima yethimbo. Okwa li a “hangana nomukwaniilwa gwaEgipiti e ta hokana omwanakadhona [gwaFarao]. Okwe mu eta a kale moshilando shaDavid.” (1 Aak. 3:1) Mbela omukulukadhi ngoka Omuegipiti okwa li ngaa a ningi omulongelikalunga gwashili ngaashi Rut? Ombiimbeli inayi shi popya. Ihe otayi tu lombwele kutya Salomo konima yethimbo okwa li a tungile omukadhi ngoka (naadhike ye Aaegipiti) egumbo kondje yoshilando shaDavid. Omolwashike mbela? Omanyolo otaga ti kutya okwa li e shi ningi, molwaashoka aantu mboka haya longele iikalunga kaya li ya pitikwa ya kale popepi netsalihangano.—2 Ondjal. 8:11.
13 Salomo otashi vulika a li a hokana omunagwokombanda Omuegipiti, opo oshilongo she shi pange uukuume naEgipiti. Mbela Kalunga okwa li ngaa a hokwa oshinima shono? Okwa kala i indika nale Aaisraeli kaaya hokane nAakaanana nosho wo naantu yokiilongo yilwe. (Eks. 34:11-16) Salomo otashi vulika a li ta dhiladhila kutya ota vulu okuhokana Aaegipiti molwaashoka inaya kwatelwa mo miigwana mbyoka ya tumbulwa. Mbela shoka a li ta dhiladhila osha li ngaa pandunge? Hasho, molwaashoka ina pulakena kuJehova ngoka a popya kutya aantu mboka otaya ka ningitha Aaisraeli ya pilamene elongelokalunga lyashili.—Lesha Deuteronomium 7:1-4.
14. Ongiini okukala twa kotokela shoka sha li sha fala Salomo mepuko tashi ke tu kwathela?
14 Oshike tatu ilongo moshinima shaSalomo? Omumwameme gwontumba otashi vulika a kale a hala omulumentu ngoka kee shi omwiitaali, ti ipwililike elombwelo lyaKalunga lyokuhokana ‘owala mOmuwa.’ (1 Kor. 7:39, KB) Omukriste otashi vulika a kale ta kongo omaipopilo opo a kuthe ombinga momaudhano taga limbilike kosikola, kaa fute iifendela ya gwana po nenge a popye iifundja kombinga yoshinima shoka a ninga tashi sitha ohoni. Salomo naye okwa li e na omaipopilo gi ili nogi ili ngoka ge mu ningitha kaa landule omalombwelo gaKalunga. Oshinima shoka otashi vulu wo oku tu ningilwa kunena.
15. Jehova okwa li u ungaunga ngiini naSalomo, ihe oshike tu na okukala tu shi?
15 Ihe otashi vulika tu kale tatu ipula kutya omolwashike Kalunga a li a pe Salomo owino nosho wo uuyamba, ngele okwa adhika a hokana nale omunagwokombanda omukwiilongo? (1 Aak. 3:10-13) Salomo okwa adhika a taaguluka nale iipango yaJehova Kalunga, ihe nonando ongaaka, Jehova ine mu thiga po nziya nenge e mu geele. Ine shi ninga, molwaashoka oku shi kutya inatu gwanenena notwa shitwa montsi yevi. (Eps. 103:10, 13, 14) Onkee ano, natu kale tu shi kutya otatu vulu okumona iilanduliko yaashoka tatu ningi pethimbo mpoka nenge monakuyiwa.
Salomo okwa li e na aakiintu oyendji
16. Salomo okwa li i ipwililike shike sho i ikongele aakiintu oyendji?
16 Salomo okwa popi mOndjimbolela kutya okwa li a hala omukadhonakadhona enzuna e vule aanyekadhi 60 nosho wo aakiintu yopooha 80. (Ondjimb. 6:1, 8-10) Pethimbo ndyoka Salomo okwa li e na nale aakiintu oyendji. Nonando konyala oyendji yomuyo oya li haya longele Kalunga kashili, Ompango ndjoka ya li ya pewa Moses otayi ti: “Omukwaniilwa [gwaIsraeli] ina kala e na aanyekadhi oyendji, oshoka shika otashi mu pilamenitha OMUWA.” (Deut. 17:17) Nonando Salomo okwa li e shi ningi, natango Jehova ine mu iteka po. Pehala lyaashono, okwe mu longitha a nyole embo lyOmbiimbeli, Ondjimbolela yaSalomo.
17. Uushili wuni kaatu na okwiipwililika?
17 Mbela shika otashi ti kutya Salomo okwa li ta vulu okwiipwililika iipango yaKalunga e ta kala inaa geelwa? Mbela natse otatu vulu oku yi ipwililika e tatu kala inaatu geelwa? Aawe. Shika otashi tu ulukile owala kutya Kalunga oha vulu okwiidhidhimikila oshinima shontumba uule wethimbo. Ihe ngele aapiya ye ya yono e taya kala inaaya geelwa pethimbo mpoka, itashi ti kutya itaya ka mona we iilanduliko yinikitha oluhodhi konima yethimbo. Dhimbulukwa oohapu dhaSalomo tadhi ti: “Uuna epangulo lyaalongi yuudhudhu itaali endelele okupangulwa, omwenyo gwaana yaantu ogwa fula okulonga uudhudhu.” Okwa gwedha ko a ti: “Ondi shi shi kutya mboka haa tila Kalunga oye li nawa, oshoka haye mu tila.”—Omuuv. 8:11, 12.
18. Oshiholelwa shaSalomo otashi ulike ngiini uushili woohapu ndhoka dhi li mAagalati 6:7?
18 Salomo okwa li e na okuvulika kOohapu dhaKalunga. Okwa li a longo uuwanawa owundji shili naashoka osha li sha ningitha Kalunga e mu yambeke. Ihe konima yethimbo okwa kala e na omukalondjigilile gwokuyona iipango yaKalunga. Paulus okwa li a wilikwa kombepo ondjapuki a nyole ta ti: “Inamu ifundjaleka, Kalunga iha nyekelwa. Oshoka shono omuntu te shi kunu, osho wo ta ka teya.” (Gal. 6:7) Konima yethimbo, Salomo okwa li a mono iilanduliko iiwinayi omolwokwaahavulika kiipango yaKalunga. Ombiimbeli otayi ti: “Salomo okwa li e hole aakiintu oyendji aakwiilongo. Kakele komuna omukadhona gwomukwaniilwa gwaEgipiti okwa hokana aakulukadhi ya za kuMoab, Ammon, Edom naSidoni.” (1 Aak. 11:1) Oyendji yomuyo oya li haya galikana iikalunga noya li ya nwetha mo Salomo. Kalunga ina kala we e mu hokwa, molwaashoka okwe mu pilamene.—Lesha 1 Aakwaniilwa 11:4-8.
Ilonga sha moshiholelwa she oshiwanawa naashoka oshiwinayi
19. Omolwashike tatu tile kutya mOmbiimbeli omu na iiholelwa oyindji iiwanawa yaantu mboka ya li ye na eitaalo lya kola?
19 Jehova okwa li a wilike Paulus a nyole ta ti: “Ashihe shoka sha nyolwa mOmanyolo, osha nyolwa, shi tu longe, opo tu kale tu na etegameno tali zi mokwiidhidhimika notu mone omukumo.” (Rom. 15:4) Opu na iiholelwa oyindji iiwanawa ya nyolwa yaalumentu naakiintu mboka ya li ye na eitaalo lya kola. Onkee ano, Paulus okwa nyola a ti: “Nandi tsikile ko natango? Kandi na ethimbo lya gwana okuhokolola Gideon, Barak, Simson, Jefta, David, Samuel naahunganeki. Omolweitaalo oya kondjitha iilongo e taa yi sindi. Oya longo shoka shu uka noya gwanithilwa omauvaneko gaKalunga. . . . Oyo oya kala ya fa kaaye na oonkondo.” (Heb. 11:32-34) Ehokololo ndika otali tu kwathele tu landule iiholelwa iiwanawa yaantu mboka ya popiwa mOmbiimbeli.
20, 21. Omolwashike twa tokola toko okuyanda iiholelwa yayamwe mboka ya li inaaye shi enditha nawa ya popiwa mOmbiimbeli?
20 Ihe mOmbiimbeli omu na wo iiholelwa mbyoka yi li elondodho kutse. Yimwe oyaalumentu naakiintu mboka ya li haya longele Jehova petameko nokwa li e ya hokwa. Ngele tatu lesha Ombiimbeli, otatu mono kutya openi inaaye shi enditha nawa, opo natse kaatu gwile mepuko lya faathana. Yamwe yomuyo oye endele ko taya kokeke iikala iiwinayi mbyoka konima yethimbo ye ke ye etela iilanduliko iiwinayi. Oshike tatu ilongo miiholelwa mbyoka? Otu na okwiipula tatu ti: ‘Oshe ende ngiini opo ya kokeke iikala mbyoka? Mbela iikala mbyoka otayi vulu okukoka mungame? Oshike tandi vulu okuninga po ndi yi yande nokaandi ninge epuko lya fa lyawo?’
21 Onkee ano, natu konakoneni iiholelwa mbyoka nuukeka, molwaashoka Paulus okwa li a wilikwa kuKalunga a nyole ta ti: “Iinima ayihe mbika oye ya adha, yi gume aantu yalwe noya nyolwa, yi tu londodhe. Oshoka otu li methimbo, uuna ehulilo li li popepi.”—1 Kor. 10:11.
Owi ilongo shike?
• Omolwashike tatu vulu okutya mOmbiimbeli omu na iiholelwa iiwanawa nosho wo mbyoka tayi tu londodha?
• Oshe ende ngiini opo Salomo a kokeke iikala iiwinayi muye?
• Omolwashike twa tokola toko okuyanda oshiholelwa oshiwinayi shaSalomo?
[Ethano pepandja 9]
Salomo okwa li i indile owino kuKalunga
[Omathano pepandja 12]
Ongiini tatu vulu okuulika kutya inatu hala okweendulula omapuko ngoka ga li ga ningwa kuSalomo?