Efupa oshiponga

Napoleon Bonaparte, omupangeli Omuroma, Julius nosho wo Alexander Omunene ayehe oya li ye na efupa. Nonando oya li ye na oonkondopangelo noya simanekwa, oya li ye na efupa. Aalumentu ayehe mboka yatatu oya li ya sila yalwe efupa.

Omufilosofi Omwiingilisa Bertrand Russell okwa nyola a ti: “Napoleon okwa li a tsila ondumbo omupangeli Omuroma, Julius, ye Julius okwa li a tsila ondumbo Alexander Omunene, ye Alexander okwa li a tsila ondumbo Hercules ngoka kaa li ko nando.” Ondumbo ohayi vulu okuhepeka omuntu kutya nduno omuyamba shi thike peni, oku na uukwatya wa tya ngiini nokwa pondola shi thike peni monkalamwenyo.

Omuntu ngoka e na efupa oha kala a sila ondumbo iiniwe yayalwe, uuyamba wawo, omauwanawa ngoka ye na nosho tuu. Embo limwe li nasha nOmbiimbeli otali yelitha eyooloko pokati kefupa nondumbo tali ti: “Omuntu ngoka e na ‘efupa’ oha kala a hala iinima iiwanawa mbyoka yalwe ye na, ye ngoka e na ‘ondumbo’ iha kala a panda ngele yalwe ye na iinima iiwanawa.” Oha kala e na okatili noha kala a hala okuyuga yalwe iiniwe yawo.

Inatu etha efupa li mene omidhi mutse, molwaashoka iilanduliko otayi ka kala iiwinayi. Efupa halyo li pangela okukalamwenyo kwetu.

IIKALA MBYOKA HAYI HWAHWAMEKE EFUPA

Opu na iinima mbyoka hayi kokeke nokuhwahwameka “uukodhi” maantu inaaya gwanenena. (Jak. 4:5) Omuyapostoli Paulus okwa nyola a ti: “Inatu kaleni tu na uuntsa, tu hindathaneni nenge tu silathaneni efupa.” (Gal. 5:26) Ombepo yethigathanopo, ohayi kokeke noonkondo efupa mutse, tu li aantu inaatu gwanenena. Omumwameme Cristina nomumwatate Joséa oye shi mona kutya oshinima shoka oshoshili.

Omumwameme omukokolindjila Cristina okwa ti: “Olundji ohandi kala nda sila yalwe efupa. Ondi hole okuyelekanitha iinima mbyoka ye na naambyoka ndi na.” Esiku limwe Cristina okwa li ta li pamwe nomutonateli omweendi Eric nomukulukadhi gwe. Cristina nomusamane gwe nosho wo Eric nomukadhi oya li ye na omimvo dhi thike pamwe. Ihe Eric okwa li omutonateli omweendi pamwe nomukadhi. Cristina nomulume nayo omo ya li miilonga mbyoka nale. Cristina okwa ti: “Omusamane gwandje naye omukuluntugongalo. Oshe ende ngiini mu kale miilonga yuutonateli, omanga tse kaatu na uuthembahenda mboka?” Ombepo yethigathanopo oya ningitha Cristina a sile Eric nomukadhi efupa e ta dhimbwa iilonga mbyoka ye nomusamane gwe ya li haya longo. Cristina nomulume kaya li we ya mbilipalelwa monkalamwenyo yawo.

Omumwatate José okwa li a halelela okuninga omuyakuligongalo. Sho yalwe ya langekwa po okwa li e ya sila efupa nokwa li a geela omuunganeki gwolutu lwaakuluntugongalo. José okwa ti: “Onda li nda tondo omuunganeki nonda li ndi wete a fa e na iikala iiwinayi. Uuna gumwe ta pangelwa kefupa, oha dhiladhila owala paumwene noiha tala iinima koombinga adhihe.”

SHOKA IIHOLELWA YOPAMBIIMBELI TAYI TU LONGO

MOmbiimbeli omu na iiholelwa oyindji mbyoka yi li elondodho kutse. (1 Kor. 10:11) Yimwe otayi popi nkene efupa hali endele ko e tali kala lya nika oshiponga.

Pashiholelwa, osheeli shaAdam naEva, Kain, osha li sha geya sho Jehova a li a hokwa omayambo gaAbel. Jehova okwa tindi omayambo gaKain. Omolwefupa, Kain ka li ta vulu okwiipangela nokwa li a dhipaga mumwayina. (Gen. 4:4-8) Itashi kumitha sho Ombiimbeli tayi popi Kain tayi ti kutya ‘okwa li ta longithwa komuhindadhi,’ Satana.—1 Joh. 3:12.

Omolwekwatathano lyopothingo ndyoka Josef a li e na nahe, aamwahe omulongo oya li ye mu sila efupa. Konima sho e ya hokololele oondjodhi dhe dhopahunganeko, oya li ye mu tondo noku mu tondelela noya li nokuli ya hala oku mu dhipaga. Konima oye mu landitha po e li omupika e taya lombwele he kutya okwa sa. (Gen. 37:4-11, 23-28, 31-33) Aamwahe epuko lyawo oye ke li zimina owala konima yomimvo. Oya lombwelathana ya ti: “Eeno, otatu hepekwa naanaa molwaashoka twa ningile [omumwameme.] Otwa mwene uudhigu we uunene, sho a li e tu indile ohenda, ihe tse inatu pulakena ko. Omolwashoka tu li muudhigu wa tya ngaaka.”—Gen. 42:21; 50:15-19.

Korak, Datan naAbiram oya li ya sila efupa Moses naAaron omolwuuthembahenda mboka ya li ye na inaawu fa wawo. Oya li yu ula Moses ya ti: ‘Owa hala wu tu pangele’ noto inenepeke. (Num. 16:13) Oohapu ndhoka odha li iifundja yo yene. (Num. 11:14, 15) Jehova oye mwene a li a hogolola Moses. Ihe aalumentu mboka yatatu oya li ya sila Moses efupa, nomolwaashono Jehova a li e ya hanagula po.—Eps. 106:16, 17.

Omukwaniilwa Salomo naye okwa li e shi mono kutya efupa olya nika oshiponga. Omukiintu gumwe okwa li a laminine okanona ke e taka si. Okwe ka tula mekolo lyamukwawo e ta kutha po kamukwawo hoka ke na omwenyo. Omukiintu ngoka a laminine okanona ke okwa li wo a hala hoka ke na omwenyo ka dhipagwe sho taya pangulwa. Ihe Salomo okwa li a gandja elombwelo okanona ka gandjwe kuyina ngoka e ka vala shili.—1 Aak. 3:16-27.

Efupa ohali ningitha omuntu iinima yowala. Uutondwe, okwaanuuyuuki nosho wo omadhipago ohayi vulu okweetwa kefupa, ngaashi twe shi mono momanyolo ngoka ga tetekele. Moshinima kehe otwa mona kutya mboka ya li iihakanwa kaye na nando ondjo yasha. Mbela opu na shoka tatu vulu okuninga, opo efupa kaa li pangele okukalamwenyo kwetu? Mbela oshike tatu vulu okuningapo?

NKENE TO VULU OKUSINDA EFUPA

Kala wu hole aamwatate shili. Omuyapostoli Petrus okwa kumagidha Aakriste a ti: “Ngashingeyi sho mwa vulika koshili, omwi iyogo nomu hole ooitaali ooyakweni mwaa na uufudhime. Holathaneni ano lelalela nomwenyo aguhe.” (1 Pet. 1:22) Ohole oshike? Paulus okwa nyola a ti: “Ohole ohayi idhidhimikile ayihe noyi na olukeno. Ohole ihayi si efupa, ihayi tuwalala. Ohole ihayi holoka nayi, ihayi kongo shayo yene.” (1 Kor. 13:4, 5) Ngele otu hole yalwe nomutima aguhe, otatu ka sinda efupa ndyoka li li iikala iiwinayi noonkondo. (1 Pet. 2:1) Jonatan okwa li ‘e hole David, ngaashi i ihole ye mwene,’ pehala lyokukala e mu sila efupa.—1 Sam. 18:1.

Kala ho endathana naamboka haya longele Kalunga. Omunyoli gwEpisalomi 73, okwa li a sila aainenepeki efupa, molwaashoka onkalamwenyo yawo oya li yuuzeko nokaayi na omaupyakadhi gasha. Ihe okwa li a sindi efupa sho a yi “mongulu yaKalunga.” (Eps. 73:3-5, 17) Okweendathana naamboka haya longele Kalunga osha li sha kwathele omupisalomi ngoka a mone omalaleko nuuyamba ngoka haga zi mokukala “popepi naKalunga.” (Eps. 73:28) Okweendathana aluhe nooitaali ooyakwetu pokugongala otaku vulu wo oku tu etela omalaleko nuuyamba ga fa ngoka.

Kala ho ningile yalwe uuwanawa. Sho Kalunga a mono kutya Kain okwa sila mumwayina efupa nokwe mu tonda, okwe mu lombwele a ti: ‘Longa uuwanawa.’ (Gen. 4:7) Mbela ‘okulonga uuwanawa’ kwOmukriste okwa kwatela mo shike? Jesus okwa ti kutya “hola Omuwa Kalunga koye komutima gwoye aguhe nokomwenyo gwoye aguhe nokomadhiladhilo goye agehe.” Okwa ti wo “Hola mukweni ngaashi ngoye wi ihole mwene.” (Mat. 22:37-39) Itatu ka sila yalwe efupa ngele ohatu longele Jehova monkalamwenyo yetu ayihe nokukwathela yalwe. Ngele ohatu kutha ombinga miilonga yokuuvitha Uukwaniilwa nokuninga aantu aalongwa, Jehova ote ke tu ‘yambeka,’ molwaashoka okuninga ngaaka oku li omukalo omwaanawa gwoku mu longela nokuningila aantu ooyakwetu uuwanawa.—Omayel. 10:22.

“Nyanyukweni pamwe naamboka ya nyanyukwa.” (Rom. 12:15) Jesus okwa li ha kala a nyanyukwa uuna aalongwa ye ye shi enditha nawa, okwa li e ya lombwele kutya yo otaya ka longa oshindji ye mu vule miilonga yokuuvitha. (Luk. 10:17, 21; Joh. 14:12) Uuna omupiya gwaJehova gumwe e shi pondola, ohashi kala elaleko nuuyamba kwaayehe, molwaashoka oya hangana. (1 Kor. 12:25, 26) Mbela katu na okupandula ngele aapiya ooyakwetu taya pewa omauthembahenda, pehala lyoku ya sila efupa?

OTU NA OKUKONDJA TWA MANA MO

Otashi pula oonkambadhala, opo tu kondjithe efupa. Cristina okwa ti: “Ohandi kala natango nda sila yalwe efupa. Nonando ondi li tonde, ondi na aluhe okukambadhala ndi li lya tele pevi.” José ngoka naye e na uupyakadhi mboka okwa ti: “Jehova okwa kwathela ndje ndi kale ndi na olupandu, omolwuukwatya uuwanawa mboka omuunganeki gwolutu lwaakuluntugongalo e na. Okukala nekwatathano ewanawa naKalunga oku li oshinima shoka kaashi shi okuyelekwa nando onasha.”

Efupa oli li “iilonga yuuhalu wopantu,” mbyoka Omukriste kehe e na okukondjitha. (Gal. 5:19-21) Otatu ka nyanyudha Tate yetu gwomegulu, Jehova, notatu kala twa mbilipalelwa monkalamwenyo yetu ngele itatu ethe efupa li tu pangele.

[Enyolo lyopevi]

[Oohapu dha simana pepandja 17]

“Nyanyukweni pamwe naamboka ya nyanyukwa”