IITOPOLWA YI IKOLELELA KOSHIPALANYOLO SHOKOMBANDA
Mbela aantu otaya yonagula evi noitaali ke ya we kondjila?
“Epipi limwe tali ka pita nekwawo otali ya, ihe evi otali kala sigo aluhe.” — OMUKWANIILWA SALOMO, GWOPETHIMBO LYONALE.a
Komunyoli gwOmbiimbeli gwopethimbo lyonale, okukalamwenyo kwomuntu hoka okufupi, itaku yelekwa nando nokukala po kwevi ndyoka tali kala po sigo aluhe. Nokuli, uule woomvula omayuvi, omapipi oga kala tage ya notaga yi, ihe Evi olya kala ko lya kola nolya vula okukaleka iinima nomwenyo sigo ongashingeyi.
Oomvula dhokuza pIita Iitiyali yuuyuni odha kala nokupopiwa kaantu kutya moomvula ndhoka muuyuni omwa ningwa omalunduluko omanene inaashi monika nando onale. Muule owala woomvula 70 nenge dhi vule po, aantu oya mona nkene pwa ningwa ehumokomeho lyi iwetikile miiyenditho, momakwatathano, nomuuteknologi wulwe, iinima mbyoka ye eta omalunduluko omanene inaaga monika miikwamahupilo. Aantu oyendji oye na oonkalamwenyo dhi li nawa shoka ya li taya dhiladhila kutya itashi wapa. Ngashingeyi, aakalimo yokombanda yevi oyi indjipala lwiikando tayi ihilile pwiitatu.
Ihe iinima ayihe mbika inayi ya po owala inaashi pula sha. Otaku tiwa kutya iinima mbyoka tayi longwa kaantu oya ningitha evi li kale itaali longo nawa medhingoloko lyalyo lyopaunshitwe. Nokuli, aanongononi yamwe oya ti kutya otwa thika pethimbo ndyoka iilonga yaantu tayi gumu noonkondo onkalo yuunshitwe kevi.
Ombiimbeli oya li ya hunganeke kombinga yethimbo ndyoka aantu ya li taya ka ‘yonagula evi.’ (Ehololo 11:18) Yamwe ohaya kala ye na omaipulo kutya pamwe otu li pethimbo ndyoka. Evi otali ka tsikila okuyonagulwa shi thike peni? Mbela itali vulu okushuna konkalo yalyo yotango? Mbela aantu otaya ka yonagula evi e tali kala itaali vulu okwoopalekululwa?
MBELA OLI LI POSHITSA MPOKA ITAALI VULU OKUSHUNA KONKALO YALYO YONALE?
Mbela evi olyu uka poshitsa mpoka itaali vulu we okushuna konkalo yalyo yonale? Aanongononi yamwe oyu uvite kutya kashi shi oshipu okutengeneka omalunduluko ngoka haga holoka po. Omolwoshinima shika, oye na omaipulo kutya otashi vulika tu uka pethimbo ndyoka omalunduluko gombaadhilila monkalo yombepo tage ke eta iilanduliko iinyanyalithi.
Pashiholelwa, dhiladhila kiikangwa yomeya mbyoka yi li kuuninginino wongonga yevi, ano koAntarctic. Aantu yamwe oyi itaala kutya ngele uupyu mewangandjombepo lyevi otawu tsikile nokwiindjipala, iikangwa mbyoka otayi ka tsikila nokuhengumuka. Shika oshi li ngaaka molwaashoka paunshitwe iikangwa ohayi shunitha ko oonte dhetango. Ihe sho iikangwa yokombanda tayi ningi iishona notayi ishuna, efuta ndyoka li li kohi, ndyoka ihaali shunitha ko oonte, ohali ya puuyelele. Efuta ndyoka li na uuludhe kohi ohali nana uupyu, mboka hawu hengumuna neendelelo iikangwa. Edhingoloko ndyoka hali yonagula otashi vulika li kale itaali vulu okuyiwa moshipala. Oshinima shoka ohashi etitha omeya mefuta ga ninge ogendji omolwiikangwa mbyoka ya hengumuka notashi vulu okweetela aantu omamiliyona omathele oshiponga oshinyanyalithi.
OMUDHINGOLOKO OTAGU NAYIPALA NEENDELELO
Aantu oye ya po nomikalo dhi ili nodhi ili dhokukwathela meendelelo evi ndyoka li li monkalo ndjika ondhigu. Omukalo gumwe ngoka gwa kala nokulongithwa ogwa kala hagu ithanwa omukalo gwokukwathela mehumokomeho, sha hala okutya okuhumitha komeho uuhupilo nosho wo onkalathano momudhingoloko gwevi. Shika oshe eta iizemo yini?
Shiyemateka, ngaashi owala muuyuni mu na uupyakadhi wopashimaliwa, omudhingoloko gwevi nago otagu tsikile okukala gu na uupyakadhi. Aantu otaya tsikile nokulongitha oonzo dhokevi meendelelo, nevi ihali vulu oku dhi shunitha po paunshitwe meendelelo. Mbela opu na sha tashi vulu okuningwa? Omukonakoni gumwe gwomudhingoloko okwa ti: “Oshinima sho shene, katu shi shi kutya otu na okukwata nawa evi ngiini.” Onkalo ndjoka otayi tsu kumwe naanaa naashoka sha popiwa mOmbiimbeli kutya: “Kaku na omuntu hu utha okukalamwenyo kwe.” — Jeremia 10:23.
Mepingathano naashono, Ombiimbeli otayi tu shilipaleke kutya Kalunga, Omushiti, ite ke etha aantu ya mane po oonzo adhihe dhomudhingoloko gwevi. MEpisalomi 115:16 otatu lesha mo kutya: ‘Kalunga evi okwe li pe aana yaantu.’ Eeno, evi lyetu oli li ‘oshipewa oshiwanawa’ sha za kuTate yetu gwomegulu. (Jakob 1:17) Mbela otatu ka kala ngaa twa tegelela oshipewa sha za kuKalunga shi kale shopakathimbo meshito, sha fa andola shi na esiku lyokukwisha? Aawe nando! Shoka oshi iwetikile momukalo ngoka opulanete yetu ya shitwa.
SHOKA OMUSHITI A LALAKANENA
Embo lyOmbiimbeli lyaGenesis oli na uuyelele owundji kombinga yankene Kalunga a shiti evi nuukeka. Petameko, evi otali popiwa kutya olya li “lya vongakana nolya li owala. Omilema odha siikile omeya omale apehe.” Ihe “omeya” ngoka ga tumbulwa kondandalunde oga pumbiwa omolwomwenyo, ngoka gu li kopulanete. (Genesis 1:2) Opo nduno Kalunga okwa ti: “Naku ninge uuyelele.” (Genesis 1:3) Osha yela kutya oonte dhetango odha li dha piti mewangandjombepo, nokevi okwa holoka uuyelele oshikando shotango. Okushitwa kwevi lya kukuta nosho wo efuta nayo oya ka popiwa wo. (Genesis 1:9, 10) Sha ka landula ko, “iimeno yi ili noyi ili” nayo oya ka holoka. (Genesis 1:12) Iinima mbyoka ya pumbiwa, opo omikalo nosho wo omidhingoloko ndhoka dha pumbiwa omolwomwenyo, ngaashi ofotosintese oya li ya longekidhwa. Elalakano olya li lyashike opo ku ningwe elongekidho enene li thike mpoka?
Omupolofeti Jesaja gwopethimbo lyonale okwa popi kombinga yaKalunga e li ngoka “a tholoma evi e te li umbu, okwe li pameke noku li kalitha ko. Ine li shita li mbugale, ihe ehala lyokukala aantu.” (Jesaja 45:18) Osha yela kutya, elalakano lyaKalunga li na ko nasha nevi olyokukalwa kaantu sigo aluhe.
Shiyemateka, aantu oya longitha nayi oshipewa shika sha za kuKalunga oshiwanawa sigo oponkatu mpoka sha yonuka. Ihe elalakano lyOmushiti inali lunduluka. Omulumentu gumwe gwopethimbo lyonale okwa ti: “Kalunga hamuntu a popye iifundja, Ye hamuna gwomuntu i idhiladhilulule. A uvaneke sha ye kee shi gwanithe; a popye sha ye kee shi ninge?” (Numeri 23:19) Nokuli, pehala lyokweetha evi lyi yonagulwe, ethimbo otali endelele, opo Kalunga a ‘hanagule po mboka taya yonagula evi.’ — Ehololo 11:18.
EVI OTALI KALA EGUMBO LYETU SIGO ALUHE
Jesus Kristus meuvitho lye lyokondundu okwa ti: “Aanelago oomboka aaifupipiki, oshoka oyo taa ka thigulula evi.” (Mateus 5:5) Konima yethimbo meuvitho lye olyo tuu ndyoka, Jesus okwa popi omukalo moka evi tali ka hupithwa mokuyonagulwa. Okwa lombwele aalanduli ye ya galikane taya ti: ‘Uukwaniilwa woye nawu ye. Ehalo lyoye nali gwanithwe kombanda yevi wo ngaashi megulu.’ Eeno, Uukwaniilwa waKalunga, nenge epangelo lye, otali ka gwanitha po elalakano lyaKalunga li na ko nasha nevi. — Mateus 6:10, yelekanitha NW.
Shi na ko nasha nomalunduluko omandhindhilikwedhi ngoka Uukwaniilwa tawu ke e ta, Kalunga okwa popi a ti: “Tala, ngashingeyi iinima ayihe otandi yi ningi iipe!” (Ehololo 21:5) Mbela shika osha hala okutya Kalunga ota ka pingena po evi ndika nalilwe epe? Aawe, molwaashoka kapu na sha sha puka shi na ko nasha nopulanete yetu. Pehala lyaashono, Kalunga ota ka hanagula po mboka ye na mo ombinga meyonagulo ndyoka tali ningwa kokupalanete yetu, ‘mboka taa yonagula evi,’ sha hala okutya, onkalelo yaantu ndjoka tayi pangelwa komapangelo ngoka ya tula po. Epangelo ndika otali ka pingenwa po ‘kegulu epe nevi epe’ sha hala okutya epangelo epe lyomegulu, Uukwaniilwa waKalunga, mboka tawu ka pangela uulikumwe waantu uupe kombanda yevi. — Ehololo 21:1.
Opo ku hulithwe po uupyakadhi womudhingoloko mboka hawu etwa kaantu, Kalunga ota ka ningilula oonzo dhopaunshitwe, opo dhi kale tadhi tsikile okugandja omwenyo. Omupisalomi okwa li a nwethwa mo a nyole shoka Kalunga ta ka ninga a ti: “Evi oho li sile oshimpwiyu, sho ho li tekele; oho li yambapaleke.” Ku na onkalo yombepo yi li nawa, nomayambeko gaKalunga ngoka ge vule ayihe, evi otali ka ninga oparadisa ndjoka tayi ka gandja iikulya ya gwana. — Episalomi 65:9-13.
Pyarelal amushanga gwanakusa Mohandas Gandhi, ngoka a li omuwiliki gwopambepo moIndia, okwa nyola a ti: “Evi ohali tu pe iikulya ya gwana okugwanitha po oompumbwe dhomuntu kehe ihe hadholwiho lwaawo.” Uukwaniilwa waKalunga otawu ka kandula po shoka hashi e ta uupyakadhi kevi mokweeta elunduluko momitima dhaantu. Omupolofeti Jesaja okwa hunganeka kutya kohi yepangelo lyUukwaniilwa, aantu ‘itaya ka ningila we aantu ooyakwawo nenge evi uuwinayi nenge iikolokosha.’ (Jesaja 11:9) Nokuli, aantu omamiliyona kunena ya za momaputuko nomoonkalo dhi ili nodhi ili otayi ilongo nale kombinga yomithikampango dhaKalunga dha dhenga mbanda. Ohaya longwa ya kale ye hole Kalunga nosho wo aantu ooyakwawo, ya kale haya pandula, haya sile omudhingoloko oshimpwiyu, ya kale haya longitha nawa oonzo dhopaunshitwe, nokukala ye na onkalamwenyo ndjoka yi li metsokumwe nelalakano lyOmushiti li na ko nasha naantu nosho wo nevi. Otaya longekidhilwa oku ka kala mevi ndyoka tali ka kala oparadisa. — Omuuvithi 12:13; Mateus 22:37-39; Aakolossa 3:15.
Evi itali ka yonagulwa po nando nando
Ehokololo kombinga yeshito ndyoka li li muGenesis olya hulitha tali ti: “Kalunga okwa tala eshito lye alihe nokwe li mono lyo opala lela.” (Genesis 1:31) Dhoshili, evi itali ka yonagulwa po nando nando. Otashi tu hekeleke okutseya kutya onakuyiwa yopulanete yetu oyi li momake gOmushiti gwetu omunahole, Jehova Kalunga. Oku uvaneka ta ti: “Aayuuki otaa ka thigulula evi e taa kala mo sigo aluhe.” (Episalomi 37:29) Nangoye kala gomwaamboka “aayuuki,” mboka taya ka tya kutya evi egumbo lyawo lyaaluhe.
a Oohapu dha kuthwa mOmbiimbeli, mOmuuvithi 1:4.