Iileshomwa moka mwa za omayamukulo gomapulo ngoka ge li mokafo Onkalamwenyo yopaKriste niilonga yetu yokuuvitha
1-7 KOTOBA
OMALIKO OKUZA MOOHAPU DHAKALUNGA | JOHANNES 9–10
“Jesus oha sile oshimpwiyu oonzi dhe”
(Johannes 10:1-3) “Ngame otandi mu lombwele oshili: Kehe ngoka ta yi moshigunda shoonzi itaa pitile posheelo, ihe ota gwayele mo palwe, oye omufuthi nomuyugi. 2 Ihe ngoka ta yi mo ta pitile posheelo, oye omusita gwoonzi. 3 Omulangeli gwoposheelo ote mu egulula, noonzi otadhi uvu ewi lye, sho te dhi ithana komadhina e te dhi piitha mo.
(Johannes 10:11) “Ongame omusita ngo omwaanawa. Omusita omwaanawa ota gandjele oonzi omwenyo gwe.
(Johannes 10:14, 15) Ngame omusita ngo omwaanawa. 15 Ngaashi Tate e shi ndje, nangame ondi shi Tate, osho wo ngame oonzi dhandje ondi dhi shi nadho odhi shi ndje. Ngame ondi na ehalo okusa molwadho.
nwtsty ethano
Oshigunda shoonzi
Oshigunda shoonzi osha li ehala lya nuninwa okugamena oonzi kaafuthi nokiilikama. Aasita yoonzi oya li haya edhilile mo iimuna yawo, opo yi kale ya gamenwa uusiku. Pethimbo lyOmbiimbeli, iigunda yoonzi oya li hayi kala ye ekama pombanda, ya tungwa momikalo dha yoolokathana noyi na uunene wa yoolokathana. Olundji oya li hayi tungwa nomamanya noyi na owala osheelo shimwe. Johannes okwa li a popi kombinga yomuntu ta yi moshigunda shoonzi ‘ta pitile posheelo,’ shoka sha li hashi kala sha langelwa ‘komulangeli gwoposheelo.’ (Joh 10:1, 3) Moshigunda shoonzi shaayehe, otashi vulika mu lale omausita goonzi ge vulithe puwumwe, nomulangeli gwoposheelo okwa li he dhi langele, opo e dhi gamene. Ethimbo lyongula, omulangeli okwa li ha egululile aasita yoonzi omweelo. Omusita kehe okwa li hi ithana mo oonzi dhe, nodha li hadhi dhimbulula ewi lye e tadhi mu landula. (Joh 10:3-5) Jesus okwa li a popi oshinima shika, opo u ulike nkene ha sile oshimpwiyu aalongwa ye. — Joh 10:7-14.
Omaukwanegumbo gopaKriste, ‘kaleni mwa tonata’
5 Oku shi popya pathaneko, ekwatathano ndyoka hali kala pokati komusita noonzi dhe olya kankamena kontseyo nosho wo keinekelo. Omusita oku shi ashihe kombinga yoonzi dhe noonzi odhi mu shi nodhe mu inekela. Oonzi odhi shi ewi lye nohadhi vulika kuye. Jesus okwa ti: “Ngame oonzi dhandje ondi dhi shi nadho odhi shi ndje.” Jesus egongalo oku li shi nawanawa. Oshitya shOshigreka shoka sha tolokwa mpaka “shi” otashi ti “okutseya nawa omuntu pauhandimwe.” Eeno, Omusita Omwaanawa oku shi oonzi dhe pauhandimwe. Oku shi oompumbwe dhadho pauhandimwe, uunkundi wadho naashoka tadhi vulu okuninga. Omuholelwa gwetu ke na shoka kee shi nokee wete kombinga yoonzi dhe. Oonzi odhi shi nawa omusita gwadho nodhi inekela ewiliko lye.
(Johannes 10:4, 5) Ngele a piitha mo oonzi dhe adhihe, ote dhi kwatele komeho, dho e tadhi mu landula, oshoka odhi shi ewi lye. 5 Ihe omukwiilongo itadhi mu landula, otadhi mu yi ontuku, oshoka ewi lye kadhi li shi.”
cf ep.124-125, okat. 17
“Ine ya lombwela sha itaa popi momayele”
17 Omulumentu gwedhina George A. Smith ngoka e shi mona nomeho ge okwa nyola membo lye The Historical Geography of the Holy Land a ti: “Esiku limwe manga tatu vululukwa pomuthima gumwe gu li muJudea, opwa li pwe ya omausita gatatu nenge gane lwaampo. Omausita oga li ga yi mumwe notwa li twa kumwa kutya aasita otaye ke ga tongola ngiini. Ihe konima sho oonzi dha nu nokudhana, aasita oya tameke okuya okayenda nampadhi koombinga dhi ili nodhi ili dhesilu, omusita kehe ohi ithana momukalo gwi ili, noonzi ohadhi itongola dho dhene dhu uka hoka omusita gwadho a gama tadhi yi melandulathano ngaashi dhi ile.” Jesus okwa li a hogolola omathaneko omawanawa kaaku na we, opo a yelithe shoka ta popi. Ngele otatu dhiginine omalongo ge nokuvulika kugo e tatu ga landula, nena otatu ka kala mewiliko lye e li “omusita omwaanawa.”
(Johannes 10:16) Oku na oonzi dhandje dhilwe ndhoka kaadhi mo moshigunda shika. Nadho wo ondi na oku dhi eta mo, notadhi ka uva ewi lyandje e tadhi ka ninga oshigunda shimwe nodhi na omusita gumwe.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuJoh 10:16
eta mo: Nenge “wilika.” Oshityalonga shOshigreka ago shoka sha longithwa movelise ndjika otashi vulu okutya “okweeta (mo)” nenge “okuwilika,” shi ikolelela kwaashoka tashi popiwa. Moshinyolwa shimwe shOshigreka shoka sha nyolelwe lwomo 200 E.N., omwa longithwa oshitya shOshigreka (synago) sha pambathana noshitya ago, nolundji ohashi tolokwa “okugongela.” E li Omusita Omwaanawa, Jesus oha gongele, oha wilike, oha gamene noha palutha oonzi dhomoshigunda shika (shoka tashi ithanwa wo “oshigunda oshishona” muLukas 12:32) nosho wo oonzi dhe dhilwe. Iigunda mbika oya ninga oshigunda shimwe tashi wilikwa komusita gumwe. Ethaneko ndika otali tsu omuthindo uukumwe mboka wa li tawu ka nyanyukilwa kaalanduli yaJesus.
Konga omaliko gopambepo
(Johannes 9:38) Oye okwa ti: “Omuwa, ondi itaala.” Oye okwa tsu oongolo koshipala shaJesus.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuJoh 9:38
okwa tsu oongolo koshipala she: Nenge “okwe mu inyongamene; okwa sizimana komeho ge; okwe mu simaneke.” Uuna oshityalonga shOshigreka proskyneo sha longithwa tashi popi kombinga yokugalikana oshikalunga, ohashi tolokwa taku ti ‘okulongela.’ (Mat 4:10, OB-1954; Luk 4:8, OB-1954) Ihe movelise ndjika omulumentu a valwa omuposi, ngoka a aludhwa, okwa li a tala ko Jesus e li omukalelipo gwaKalunga nomolwaashono a li a tsu oongolo koshipala she. Ka li a tala ko Jesus e li Kalunga nenge oshikalunga, ihe okwa li e mu tala ko e li “Omuna gwOmuntu” ngoka a li a hunganekwa noku li Mesiasa ngoka e na oonkondopangelo dha za kuKalunga. (Joh 9:35) Sho omulumentu ngoka a tsu oongolo koshipala shaJesus, otashi vulika e shi ningi momukalo gwa faathana naangoka aantu mboka ya popiwa mOmanyolo gOshihebeli ya li haye shi ningi. Oya li haya tsu oongolo uuna taya tsakanene naapolofeti, naakwaniilwa nenge naakalelipo yalwe yaKalunga. (1Sam 25:23, 24; 2Sam 14:4-7; 1Aak 1:16; 2Aak 4:36, 37) Poompito odhindji, uuna omuntu a tsu oongolo koshipala shaJesus, ohu ulike kutya okwa pandula sho i ihololelwa komuntu ngoka a za kuKalunga nenge okwa zimina kutya Jesus okwa hokiwa kuKalunga.—Tala uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuMat 2:2; 8:2; 14:33; 15:25.
(Johannes 10:22) Ethimbo lyokudhana oshituthi sheyapulo lyotempeli muJerusalem olya thiki, nokwa li okufu.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuJoh 10:22
oshituthi sheyapulo lyotempeli: Edhina lyOshihebeli lyoshituthi shika oHanukkah (chanukkah), tali ti “Elangeko; Eyapulo.” Osha li hashi dhanwa uule womasiku gahetatu, okutameka mesiku eti-25 lyomwedhi Kislev, lwopethimbo lyokufu, sho oowili dhomutenya hadhi endelele, (tala uuyelele wokukonakonwa kombinga yethimbo lyokufu movelise ndjika nosho wo Oshitopolwa 19, mokambo Ekwatho kungoye). Aantu oya li haye shi dhana, opo ya dhimbulukwe okuyapulululwa kwotempeli yaJerusalem hoka kwa ningilwe mo 165 K.E.N. Omukwaniilwa gwaSiria, Antiochus Epiphanes omuti-4, okwa li u ulike kutya okwa dhina Jehova, Kalunga kAajuda, mokunyateka otempeli Ye. Pashiholelwa, okwa li a tungu oshiyambelo kombanda yoshiyambelo oshinene, hoka kwa li haku ningilwa nale omafikiloyambo. Antiochus okwa li a yamba oshingulu efikiloyambo motempeli nokwa shashamine omahoka gasho muyo, mo 25 gomwedhi Kislev 168 K.E.N., opo a nyateke lelalela otempeli yaJehova. Okwa li a fike po omiyelo dhayo, a hanagula po oondunda dhaayambi nokwa kutha mo oshitsininitho shoshingoli, oshitaafula shiikwiila iiyapuki noshihukikwanyeka shoshingoli. Opo nduno okwa yapulile otempeli yaJehova oshikalunga oshipagani Zeus shokuOlympus. Konima yomimvo mbali, Judas Maccabaeus okwa yugulula ko oshilando notempeli yasho. Konima sho otempeli yo opalekwa, oya yapulululwa mo 25 Kislev 165 K.E.N., pwa pita naanaa omimvo ndatu okuza sho Antiochus a yambele oshikalunga Zeus omayambo omanyanyalithi koshiyambelo. Omayambo ngoka ga li haga ningilwa Jehova esiku kehe oga tamekululwa. MOmbiimbeli inamu nyolwa sha kondandalunde tashi ulike kutya Jehova okwa li a pe Judas Maccabaeus esindano nokwe mu wilike a tungulule otempeli. Ihe Jehova okwa li a longitha aalumentu yomiigwana yilwe, ngaashi Kores gwaPersia, ya gwanithe po omalalakano Ge, ge na ko nasha nelongelokalunga lyashili. (Jes 45:1) Ano oshi li pandunge okuthika pehulithodhiladhilo kutya Jehova otashi vulika a longithe omulumentu gumwe gwomoshigwana she shoka she mu yapulilwa, a gwanithe po ehalo Lye. Omanyolo otagu ulike kutya otempeli oya li yi na okukala po nokulongithwa, opo omahunganeko ge na ko nasha naMesiasa, nuukalele we noneyambo lye ga gwanithwe. Niishewe, omayambo ngoka ga li haga ningwa kAalevi oga li ge na okuyambwa sigo oosho Mesiasa a li ta ka gandja eyambo lya simana, ano omwenyo gwe molwetu. (Dan 9:27; Joh 2:17; Heb 9:11-14) Aalanduli yaKristus kaya li ya lombwelwa ya dhane Oshituthi shEyapulo lyOtempeli. (Kol 2:16, 17) Ihe nando ongawo, kapu na shoka tashi ulike kutya Jesus nenge aalongwa ye oya li ye li ompinge nokudhana oshituthi shoka.
Elesho lyOmbiimbeli
(Johannes 9:1-17) Jesus manga a li te ende, okwa mono omulumentu omuposi, nkene tuu a valwa. 2 Aalongwa ye oye mu pula ya ti: “Muhongi, olye a yono, omulumentu nguka opo a valwe omuposi? Aakuluntu ye nenge oye mwene?” 3 Jesus okwa yamukula. “Uuposi we kau na sha noondjo dhe nenge dhaakuluntu ye. Ye okwa ningi omuposi, opo oonkondo dhaKalunga dhi hololwe muye.” 4 Tse otu na okukala tatu longo iilonga yaanguka a tumu ndje, manga tu na omutenya. Uusiku otau ya, uuna kaape na we ngoka ta vulu okulonga. 5 Manga ngame ndi li muuyuni, ongame uuyelele wuuyuni. 6 Jesus sho a popi oohapu ndhika, okwa hiyile omayeye pevi nokwe ga pilulile mumwe nevi e ta gwayeke enono ndyoka komeho gomulumentu ngoka 7 nokwa ti kuye: “Inda, u ki iyoge moshipala medhiya lyaSiloa.” (Edhina ndika otali ti “Omutumwa.”) Omulumentu okwa yi e ti iyogo moshipala nokwa galuka ko omunameho. 8 Nena aashiinda naantu mboka ya li haye mu mono shito, sho ta hehela, oya ti: “Omulumentu nguka haye ngoka a li ha kuutumba ta hehela?” 9 Yamwe oya ti: “Oye ngoka.” Ihe ooyakwawo oya ti: “Aawe, haye, okwe mu fa ashike.” Omulumentu ye mwene okwa ti: “Ongame ngaa.” 10 Oyo oye mu pula ya ti: “Omeho goye oga tonatithwa ngiini?” 11 [Oye] okwa yamukula a ti: “Omulumentu ngwiyaka haku tiwa Jesus, oye a pilula enono lyomayeye nokwe li gwayeke komeho gandje e ta lombwele ndje, ndi ki iyoge moshipala medhiya lyaSiloa. Ngame onda yi, naasho ndi iyogo, onda tonata.” 12 Oyo oya ti kuye: “Omulumentu ngoka oku li peni?” Oye okwa ti: “Kandi shi wo.” 13 Nena oyo oya fala omulumentu ngoka a li nale omuposi, kaafarisayi. 14 Esiku ndyoka Jesus a li a pilula enono lyomayeye nokwa tonatitha omeho ge, olya li Esabati. 15 Aafarisayi oya pula ishewe omulumentu, nkene a ningi omunameho. Oye okwe ya lombwele a ti: “Omwaaludhi gwandje okwa tula ndje enono pomeho, ngame ondi iyogo moshipala nonda mono ko.” 16 Yamwe yomaafarisayi oya ti: “Omulumentu ngoka a ningi oshinima shika, ina za kuKalunga, oshoka iha vulika kompango yEsabati.” Ooyakwawo oya ti: “Omulumentu nguka omulunde, ota vulu ngiini okulonga iikumithalonga yi thike mpaka?Opo nopwa holoka etopoko mokati kawo. 17 Aafarisayi oya pula natango omulumentu ngoka a li omuposi: “Ngoye oto tile ngiini omulumentu ngoka a tonatitha omeho goye?” Oye okwa yamukula a ti: “Oye omuhunganeki.”
8-14 KOTOBA
OMALIKO OKUZA MOOHAPU DHAKALUNGA | JOHANNES 11–12
“Natu holeleni olukeno lwaJesus”
(Johannes 11:23-26) Jesus okwe mu lombwele: “Omumwanyoko ota ka yumuka.” 24 Marta okwa ti kuye: “Ondi shi shi kutya ota ka yumuka mesiku lyahugunina.” 25 Jesus okwe mu lombwele: “Ongame eyumuko nomwenyo. Oongoka i itaala ndje, ota kala e na omwenyo, nando ona se. 26 Osho wo kehe ngoka e na omwenyo ye i itaala ndje, ita si we sigo aluhe. Owe shi itaala?”
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuJoh 11:24, 25
Ondi shi shi kutya ota ka yumuka: Marta okwa li e shi Jesus ota popi kombinga yeyumuko lyomonakuyiwa, mesiku lyahugunina. (Tala uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuJoh 6:39.) Eitaalo lye melongo ndyoka olya li endhindhilikwedhi. Aawiliki yamwe yomalongelokalunga yopethimbo lye, hayi ithanwa Aasadukayi, oya li haya patana kutya kaku na eyumuko, nonando elongo ndyoka olya popiwa sha yela mOmanyolo ga nwethwa mo. (Dan 12:13; Mark 12:18) Mepingathano naashoka, Aafarisayi oya li yi itaala kutya omwenyo ihagu si. Ihe Marta okwa li e shi shi kutya Jesus okwa longa aantu kombinga yetegameno lyeyumuko nonokutya okwa li nokuli a yumudha aantu, nonando ina yumudha omuntu a kala a sa uule wethimbo li thike pwaandyoka Lasarus a li a sa.
Ongame eyumuko nomwenyo: Eso lyaJesus neyumuko lye olye egululile mboka ya sa ondjila yoku ka kala nomwenyo ishewe. Konima sho Jesus a yumuka, Jehova ka li owala e mu pe oonkondo dhokuyumudha aasi, ihe nodhoku ya pa wo omwenyo gwaaluhe. (Tala uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuJoh 5:26.) MEhololo 1:18, Jesus okwa ti kutya ‘oku na omwenyo,’ ‘noku na oonkondo dhokupangela eso noshaasi.’ Onkee ano, Jesus oye etegameno lyaanamwenyo nolyaasi. Oku uvaneka okuyumudha mboka ye li moombila noku ya pa omwenyo, kutya nduno omegulu ye li aapangeli pamwe naye nenge omevi epe ndyoka tali ka pangelwa kepangelo lye lyomegulu. — Joh 5:28, 29; 2Pet 3:13.
(Johannes 11:33-35) Ano Jesus sho e mu mono ta lili, nosho wo Aajuda mboka ye ya pamwe naye, okwa hendwa komutima noku uvite uudhigu meni lye. 34 Oye okwa pula: “Omwe mu fumvike peni?” Oyo oye mu yamukula: “Omuwa, ila u tale.” 35 Opo Jesus okwa lili.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuJoh 11:33-35
ta lili: Oshitya shOshigreka sha tolokwa “lila” olundji ohashi ulike kokulila muule. Oshityalonga osho tuu shoka osha li sha longithwa shu ukithwa kuJesus sho pompito yimwe a li ta popi okuhanagulwa po kwaJerusalem. — Luk 19:41.
okwa hendwa komutima noku uvu uudhigu meni lye: Ekwatakanithokumwe lyiitya mbino iyali melaka lyopetameko otali hokolola oluhodhi olunene ndoka Jesus a li e uvite pompito ndjono. Oshityalonga shOshigreka sha tolokwa “hendwa komutima” (embrimaomai) otashi ulike lelalela komaiyuvo gomuule, ihe movelise ndjika otashi ulike kutya Jesus okwa li a gumwa lela e ta hendwa komutima. Oshitya shOshigreka sha tolokwa “uvite uudhigu meni” (tarasso) otashi ti lelalela okupiyaganekwa. Pamulongwantu gumwe, movelise ndjika otashi ti “okukala wa piyaganekwa momwenyo; okunikithwa oluhodhi olunene.” Oshityalonga osho tuu shoka osha longithwa muJohannes 13:21 tashi hokolola nkene Jesus a li u uvitile okugwaalekwa kwe kuJudas. — Tala uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuJoh 11:35.
meni lye: Tashi ti “mombepo ye.” Oshityalonga shOshigreka pneuma osha longithwa movelise ndjika tashi vulika tashi ulike kushoka hashi inyengitha omuntu a ninge sha tashi zi momutima gwe gwopathaneko noku mu ningitha a popye sha nenge a ninge sha momukalo gwontumba. — Tala Oshigwedhelwako mo-nwtsty, “Ombepo.”
okwa lili: Oshityalonga (dakryo) shoka sha longithwa movelise ndjika osha za koshityadhina shOshigreka sha tolokwa “lila” shoka sha longithwa momanyolo ngaashi: Luk 7:38; Iil 20:19, 31; Heb 5:7; Eh 7:17; 21:4. Eitulomo olya fa lyu ukithwa unene kokulila to zi owala omahodhi, ihe hakokulila muule. MOmanyolo gopaKriste gOshigreka, oshityalonga shika shOshigreka osha longithwa owala muJohannes 11:35, nosha yooloka ko kwaashono sha longithwa muJohannes 11:33 (tala uuyelele wokukonakonwa) tashi ulike kokulila kwaMaria nosho wo kwAajuda. Onkee ano, okulila hoka kwa popiwa muJohannes 11:35 inaku faathana naahoka kwa popiwa muJohannes 11:33. Jesus okwa li e shi kutya ota ka yumudha Lasarus, ihe osha li she mu yemateka noonkondo sho a mono ookuume ke mboka e hole ya nika oluhodhi olunene. Sho i inyengithwa kohole yomuule nokokukenukila ookuume ke, naye okwa lili montaneho. Ehokololo ndika otali ulike sha yela kutya Jesus ohu uvile uukwawo wanankali mboka ya silwa aantu yawo mboka ye hole, omolweso ndyoka lye etithwa kuAdam.
(Johannes 11:43, 44) Sho a popi oohapu ndhika, okwi igidha newi enene a ti: “Lasarus, za mo!” 44 Nena Lasarus, ngoka a li a sa, okwa zi mo. Oompadhi dhe nomaako ge oya li ya mangwa nomalapi, noshipala she osha mangwa nonasituke. Jesus okwe ya lombwele: “Mu mangululeni, ne mu mu ethe, a ye.”
Konga omaliko gopambepo
(Johannes 11:49) Gumwe gwomuyo, edhina lye Kajafas, ngoka a li omuyambimukuluntu omumvo ngwiyaka, okwa ti: “Ne kamu na shoka mu shi.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuJoh 11:49
omuyambimukuluntu: Sho oshigwana shaIsraeli sha li shi li kusho shene, omuyambi omukuluntu okwa li ha kala miilonga mbyoka sigo okusa kwe. (Num 35:25) Ihe pethimbo Israeli sha li kohi yepangelo lyaRoma, aayambi aakuluntu oya li haya langekwa po nenge haya kuthwa miilonga kaapangeli mboka ya tulwa po kuRoma. (Tala Oshigwedhelwako mo-nwtsty, “Omuyambi omukuluntu.”) Kajafas, ngoka a langekwa po kAaroma, okwa li omunadiplomate onkulungu ngoka a kala miilonga mbyoka ethimbo ele e vule mboka ye mu tetekela. Okwa li a langekwa po mo 18 E.N. lwaampono nokwa li a kala mo sigo omo 36 E.N. lwaampono. Sho Johannes ta ti kutya Kajafas okwa li omuyambi omukuluntu omvula ndjoka, ano mo 33 E.N., otashi vulika a li a hala okutya ethimbo ndyoka Kajafas a li omuyambi omukuluntu olya kwatela mo omumvo omundhindhilikwedhi moka Jesus a dhipagwa. — Tala Oshitopolwa 16, mokambo Ekwatho kungoye wu mone mpoka tashi vulika egumbo lyaKajafas lya li.
(Johannes 12:42) Onkene tuu oyendji yomaawiliki yAajuda oya itaale Jesus; ihe omoIwaafarisayi inaye shi hempulula montaneho yaantu, opo kaaya kondwe mo mosinagoga.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuJoh 12:42
aawiliki: Oshityalonga shOshigreka “aawiliki” shoka sha longithwa movelise ndjika, otashi vulika tashi ulike kiilyo yompangu yopombanda yAajuda, oSanhedrin. Oshitya shoka osha longithwa muJohannes 3:1 tashi popi Nikodemus, oshilyo shompangu ndjoka. — Tala uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuJoh 3:1.
kondwa mo mosinagoga: Nenge “umbwa mo; indikwa mosinagoga.” Oshityalupe shOshigreka aposynagogos osha longithwa owala muJohannes 9:22; 12:42; 16:2. Omuntu ngoka a kondwa okwa li ha yandwa noha shekwa, ano e ekelwahi. Okukondwa mo kwagumwe hoka haku teya po ekwatathano lye nAajuda ooyakwawo, okwa li haku gumu uuhupilo wuukwanegumbo. Moosinagoga omo unene mwa li hamu longelwa aantu, nomathimbo gamwe omwa li wo hamu ningilwa oompangu dhomoshitopolwa ndhoka dha li dhi na oonkondo dhokugandja omageelo gokunakagula aantu noongola noku ya konda mo. — Tala uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuMat 10:17.
Elesho lyOmbiimbeli
(Johannes 12:35-50) Jesus okwe ya lombwele a ti: “Oku na okathimbo okafupi natango uuyelele u li mokati keni. Kaleni tamu ende, manga mu na uuyelele, opo mwaa adhike komilema. Oshoka ngoka te ende momilema, ke shi ko nkoka ta yi. 36 Ano manga mu na uuyelele, itaaleni uuyelele, opo mu ninge aantu yuuyelele.” Jesus sho a popi oohapu ndhoka, okwa zi po e te ya holama. 37 Nonando ye okwa longo iikumithalonga mbyoka ayihe montaneho yawo, inaye mu itaala. 38 Opo shoka sha popiwa komuhunganeki Jesaja, shi tse, sho ta ti: “Omuwa, olye i itaale euvitho ndyoka twe li uvitha? Olye ngoka Omuwa e mu hololele oonkondo dhe?” 39 Onkee oya nyengwa okwiitaala, oshoka Jesaja okwa tile ishewe: 40 “Kalunga okwa tsikitha omeho gawo, okwa kukutike omitima dhawo, opo omeho gawo kaaga mone ko, oondunge dhawo dhaa uve ko, opo yaa itedhulule, ngaye ndaaye ya aludhe.” 41 Jesaja okwa popi oohapu ndhika, oshoka okwa mono eadhimo lyaJesus nokwe mu hokolola. 42 Onkene tuu oyendji yomaawiliki yAajuda oya itaale Jesus; ihe omoIwaafarisayi inaye shi hempulula montaneho yaantu, opo kaaya kondwe mo mosinagoga. 43 Oshoka yo oya li ye hole okupandika kaantu komeho gokupandika kuKalunga. 44 Nena Jesus okwi igidha a ti: “Oongoka i itaala ndje, hangame awike i itaala, ihe okwi itaala wo naangoka a tuma ndje. 45 Oongoka a mono ndje, okwa mono naangoka a tuma ndje. 46 Ngame onde ya, ndi kale uuyelele wuuyuni, opo kehe ngoka ti itaale ndje, kaa kale we momilema. 47 Kehe ngoka tu uvu oohapu dhandje ye ite dhi dhiginine, hangame tandi ke mu pangula. Oshoka ngame inandi ya okupangula uuyuni, ihe oku u hupitha. 48 Oongoka itaa taamba ndje ye itaa taamba oohapu dhandje, oku na omupanguli gwe ngoka te mu pangula. Oohapu ndhoka nda popya, odho tadhi ka kala omupanguli gwe esiku lyahugunina. 49 Oshoka ngame inandi popya mungame mwene, ihe Tate, ngoka a tuma ndje, oye a pe ndje oshipango shoka ndi na oku shi tya noku shi popya. 50 Ngame ondi shi shi kutya oshipango she otashi gandja omwenyo gwaaluhe. Onkee ano shoka nda ti, osho shoka Tate a lombwele ndje, ndi tye.”
15-21 KOTOBA
OMALIKO OKUZA MOOHAPU DHAKALUNGA | JOHANNES 13–14
“Ngame onde mu pe oshiholelwa”
(Johannes 13:5) Oye okwa tile ihe omeya moshiyaha shokwiiyogela e ta tameke okuyoga oompadhi dhaalongwa nokwe dhi pyaanitha oshihanduke shoka e shi imanga mombunda.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuJoh 13:5
okuyoga oompadhi dhaalongwa: MuIsraeli shonale, oosandala odho unene dha li hadhi zalwa. Odha li hadhi kala dhi na omiya dha taakana ompadhi nenge oshithi. Onkee ano, uuna omuntu te ende mondjila nenge melundu, oompadhi dhe odha li hadhi tsimi nuupu kontsi nenge dhi kakekwe kenono. Osha li omukalondjigilile omuntu a hule ko oosandala dhe uuna te ya megumbo, nomuntu ngoka e hole okuyakula aayenda okwa li ha yogo oompadhi dhomuyenda gwe. Omukalondjigilile nguka mOmbiimbeli ogwa popiwa mo olundji. (Gen 18:4, 5; 24:32; 1Sam 25:41; Luk 7:37, 38, 44) Sho Jesus a yogo oompadhi dhaalongwa ye, okwa li a landula omukalondjigilile ngoka, opo e ya longe okukala aaifupipiki nokukala haya yakulathana.
(Johannes 13:12-14) Ano Jesus sho a mana okuyoga oompadhi dhawo, okwa zala onguwo ye yokombanda nokwa shuna ishewe pehala lye. Okwa ti kuyo: “Omu uvite ko tuu shoka nde mu ningile? 13 Ohamu ithana ndje Muhongi nOmuwa, noshu uka, sho hamu ningi ngaaka, oshoka ongame tuu ngoka. 14 Ngame Omuwa [nOmuhongi] gweni sho nda yogo ngashingeyi oompadhi dheni, nane wo omu na okuyogathana koompadhi.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuJoh 13:12-14
omu na: Nenge “omu na oshinakugwanithwa.” Oshityalonga shOshigreka shoka sha longithwa movelise ndjika, ohashi longithwa olundji tashi popi kombinga yoshimaliwa, shoka tashi ti lelalela “okukala wu na oongunga dhomuntu; okukala wu na iinima yomuntu.” (Mat 18:28, 30, 34; Luk 16:5, 7) Movelise ndjika nomoovelise dhilwe, ohashi longithwa momukalo gwa mbwalangandja tashi ulike kokukala wu na oshinakugwanithwa shokuninga sha nenge kokukala wa tegelelwa okuninga sha. — 1Joh 3:16; 4:11; 3Joh 8.
(Johannes 13:15) Oshoka ngame onde mu pe oshiholelwa, opo mu ninge naanaa ngashika nde mu ningile.
w99 3/1-E ep. 31, okat. 1
Omuntu i ikalekelwa okwa longele iilonga yidhinitha
Jesus okwa li a yogo oompadhi dhaalongwa ye, opo e ya longe oshiilongomwa sha simana shokukala yi ifupipika. Aakriste kaye na okukala haya dhiladhila kutya oya simana unene nonokutya yalwe oye na okukala aluhe haye ya ningile iinima. Kaye na wo okulalakanena oondondo netumbalo. Pehala lyaashono, oye na okulandula oshiholelwa shoka Jesus a tula po, ngoka a li ‘inee ya okuyakulwa, ihe okuyakula nokugandja omwenyo gwe, a hupithe oyendji.’ (Mateus 20:28) Onkee ano, aalanduli yaJesus oya pumbwa okukala ye na ehalo lyokulongelathana iilonga yidhinitha.
Konga omaliko gopambepo
(Johannes 14:6) Jesus okwe mu lombwele: “Ongame ondjila noshili nomwenyo. Kape na ngoka ta vulu okuya kuTate, okuninga ta pitile mungame.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuJoh 14:6
Ongame ondjila noshili nomwenyo: Jesus oye ondjila, oshoka otatu vulu owala okupopya naKalunga megalikano okupitila muye. Oku li wo “ondjila” yokuhanganitha aantu naKalunga. (Joh 16:23; Rom 5:8) Jesus oye oshili, oshoka okwa li ha popi oshili nokwa li ha kala metsokumwe nayo. Okwa li wo a gwanitha omahunganeko ogendji ngoka tagu ulike onkandangala ya simanenena ndjoka ta dhana mokugwanithwa kwelalakano lyaKalunga. (Joh 1:14; Eh 19:10) Omahunganeko ngoka oga ningi ‘“eeno” [nenge oga gwanithwa] medhina lye.’ (2Kor 1:20) Jesus oye omwenyo, oshoka okupitila mekulilo, okwe shi ningi tashi wapa, opo aantu ya ka mone “okukalamwenyo kwashili,” ano “omwenyo gwaaluhe.” (1Tim 6:12, 19; Ef 1:7; 1Joh 1:7) Ota ka ulika wo kutya oye ‘omwenyo’ kaantu oyendji mboka taya ka yumudhwa, ye na etegameno lyokukala sigo aluhe mOparadisa. — Joh 5:28, 29.
(Johannes 14:12) Ngame otandi mu lombwele oshili: Kehe ngoka i itaala ndje, ota ka longa wo iilonga mbyoka tandi longo. Eeno, oye ota ka longa nokuli iilonga iinene yi vule mbika, oshoka ngame otandi yi kuTate.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuJoh 14:12
iilonga iinene yi vule mbika: Jesus ka li ta ti kutya iikumithalonga mbyoka aalongwa ye ya li taya ka longa otayi ka kala iinene yi vule ye. Ihe okwa li ta popi neifupipiko kutya iilonga yawo yokuuvitha noyokulonga aantu, otayi ka kala yi vule ye. Aalanduli ye oya li taya ka uvithila miitopolwa oyindji, taya ka uvithila aantu oyendji noya li taye ke shi ninga ethimbo ele, shi vulithe puye. Oohapu dhaJesus otadhi ulike sha yela kutya okwa li a tegelela aalanduli ye ya tsikile niilonga ye.
Elesho lyOmbiimbeli
(Johannes 13:1-17) Olya li esiku lya tetekela lyOpaasa. Jesus okwa li e shi kutya ethimbo lye olya thikana okuthiga po uuyuni mbuka, a ye kuHe. Oye ngaashi a kala e hole mboka ye ya li muuyuni, okwa li e ya hole sigo opehulilo. 2 Jesus naalongwa ye manga ya li puulalelo, omuhindadhi okwa adhika a tula nale etokolo muJudas yaSimon Iskariot a gwaaleke Jesus. 3 Jesus okwa li e shi shi kutya He okwe mu pa iinima ayihe miikaha ye. Oye okwa li wo e shi shi kutya ye okwa za kuKalunga nota yi kuKalunga. 4 Onkee okwa thikama poshililo, e ti ihula onguwo ye yokombanda nokwa kutha oshihanduke e te shi imanga mombunda. 5 Oye okwa tile ihe omeya moshiyaha shokwiiyogela e ta tameke okuyoga oompadhi dhaalongwa nokwe dhi pyaanitha oshihanduke shoka e shi imanga mombunda. 6 Okwe ya kuSimon Petrus. Nena Petrus okwa ti kuye: “Omuwa, ongoye to yogo oompadhi dhandje?” 7 Jesus okwe mu yamukula a ti: “Shoka tandi ningi, ku shi shi manga ngashingeyi, ihe oto ke shi tseya komeho.” 8 Petrus okwe mu lombwele: “Ku na mpoka noka yoga oompadhi dhandje sigo aluhe!” Jesus okwe mu yamukula: “Ngele itandi yogo oompadhi dhoye, nena ku shi we omulongwa gwandje.” 9 Simon Petrus okwa yamukula: “Omuwa, ino yoga ashike oompadhi dhandje, ihe yoga wo iikaha yandje nomutse.” 10 Jesus okwa ti: “Ngoka a yogwa okwa yela shekesheke ye ina pumbwa okwiiyoga ye mwene, kakele koompadhi dhe. Ne amuhe omwa yela, kakele kagumwe.” 11 Jesus okwa li a tseya nale ngoka te ke mu gwaaleka, onkee a ti: “Ne amuhe omwa yela, kakele kagumwe.” 12 Ano Jesus sho a mana okuyoga oompadhi dhawo, okwa zala onguwo ye yokombanda nokwa shuna ishewe pehala lye. Okwa ti kuyo: “Omu uvite ko tuu shoka nde mu ningile? 13 Ohamu ithana ndje Muhongi nOmuwa, noshu uka, sho hamu ningi ngaaka, oshoka ongame tuu ngoka. 14 Ngame Omuwa [nOmuhongi] gweni sho nda yogo ngashingeyi oompadhi dheni, nane wo omu na okuyogathana koompadhi. 15 Oshoka ngame onde mu pe oshiholelwa, opo mu ninge naanaa ngashika nde mu ningile. 16 Ngame otandi mu lombwele oshili: Omuyakuli ke shi omunene e vule mwene gwe, nomutumwa ke shi omunene e vule omutumi gwe. 17 Ngashingeyi omu shi [uvite] ko. One aanelago, ngele tamu shi ningi.
22-28 KOTOBA
OMALIKO OKUZA MOOHAPU DHAKALUNGA | JOHANNES 15–17
“Ne kamu shi oshitopolwa shuuyuni”
(Johannes 15:19) Ando mwa li yomuuyuni, nena ando uuyuni ou hole aantu yawo. Ihe ngame onde mu yoolola mo muuyuni; [ne kamu shi oshitopolwa shuuyuni, NW] omolwaasho uuyuni u na oku mu tonda.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuJoh 15:19
uuyuni: Movelise ndjika, oshitya shOshigreka kosmos otashi ulike kaantu kaaye shi aayuuki mboka kaaye na ekwatathano naKalunga. Johannes oye owala omunyoli gwEvaangeli a nyola shoka Jesus a popi, sho a ti kutya aalongwa ye kaye shi oshitopolwa shuuyuni nenge kutya kaye shi yomuuyuni. Edhiladhilo lya faathana olya popiwa iikando iyali megalikano lyaJesus lyahugunina pamwe naayapostoli ye. — Joh 17:14, 16.
(Johannes 15:21) Iinima mbika ayihe oyo otaye ke yi mu ningila molwashoka one aalongwa yandje, oshoka inaa tseya ngoka a tuma ndje.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuJoh 15:21
molwashoka one aalongwa yandje: Nenge “omolwedhina lyandje.” MOmbiimbeli oshitya “edhina” omathimbo gamwe ohashi kala shi lile po mwene gwedhina, omaukwatya ge naayihe mbyoka e lile po. (Tala uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuMat 6:9.) Ngele tashi ya pedhina lyaJesus, otali ulike wo koonkondopangelo nokondondo ndjoka a pewa kuHe. (Mat 28:18; Fil 2:9, 10; Heb 1:3, 4) Movelise ndjika Jesus ota yelitha kutya omolwashike aantu muuyuni taya ka ningila aalanduli ye iinima iiwinayi. Okwa ti kutya omolwaashoka inaa tseya ngoka e mu tumu. Okukala ya tseya Kalunga osha li tashi ke ya kwathela yu uve ko noya taambe ko shoka edhina lyaJesus li lile po. (Iil 4:12) Shika osha li sha kwatela mo ondondo yaJesus e li Omupangeli ngoka a langekwa po kuKalunga, e li Omukwaniilwa gwaakwaniilwa, ngoka aantu ayehe ye na okuvulika kuye, opo ya ka mone omwenyo. — Joh 17:3; Eh 19:11-16; yelekanitha Eps 2:7-12.
(Johannes 16:33) Shika onde shi mu lombwele, opo mu kale mu na ombili tayi zi muukumwe weni nangame. Uuyuni otau ke mu hepeka. Ihe inamu tila [“inamu teka omukumo,” NW], ngame onda sinda uuyuni!”
it-1-E ep. 516
Omukumo
Omukriste okwa pumbwa omukumo, opo kaa nyatekwe kiikala nokiilonga yaantu yomuuyuni mboka ye li aatondi yaJehova Kalunga nopo a kale wo omudhiginini kuYe, nonando oku tondike kaantu yomuuyuni mbuka. Jesus Kristus okwa li a lombwele aalongwa ye a ti: “Uuyuni otau ke mu hepeka. Ihe inamu tila [“inamu teka omukumo,” NW], ngame onda sinda uuyuni!” (Joh 16:33) Omwana gwaKalunga ka li nando e etha uuyuni wu mu nwethe mo, ihe okwa sindi uuyuni mokukala a yooloka ko kuwo thiluthilu. Oshiholelwa shaJesus sha dhenga mbanda e li omusindani nokukala kwe aluhe omudhiginini, otayi vulu oku tu pa omukumo ngoka twa pumbwa, opo tu mu holele mokukala twa yooloka ko kuuyuni noinaatu nyatekwa kuwo. — Joh 17:16.
Konga omaliko gopambepo
(Johannes 17:21-23) Otandi ya galikanene, opo ayehe ya ninge omuntu gumwe. Tate, naa kale mutse, ongaashi ngoye u li mungame nangame ndi li mungoye. Naa ninge omuntu gumwe, opo uuyuni u itaale kutya ongoye wa tuma ndje. 22 Ngame onde ya pa eadhimo ndyoka we li pa ndje, opo ya ninge gumwe, ngashika ngoye nangame tu li gumwe. 23 Ngame ondi li muyo nangoye omungame, opo ya ninge lela gumwe, uuyuni opo u tseye kutya ongoye wa tuma ndje nou ya hole, [ngaashi] u hole ndje.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuJoh 17:21-23
gumwe: Nenge “hangana.” Jesus okwa li a galikana kutya aalongwa ye oya li taya ka ninga “gumwe,” taya longo ya hangana ye na elalakano limwe, ngaashi ye naHe ye li “gumwe,” shoka tashi ulike kutya ohaya tsu kumwe noye na edhiladhilo limwe. (Joh 17:22) MAakorinto yotango 3:6-9, Paulus okwa popi kombinga yuukumwe mboka wu li mokati kaauvithi Aakriste sho taya longo pamwe naasho taya longo naKalunga. — Tala 1Kor 3:8 nuuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuJoh 10:30; 17:11.
ya ninge lela gumwe: Nenge “ya kale ya hangana thiluthilu.” Movelise ndjika, Jesus okwa kwatakanitha uukumwe washili nokukala tu holike kuHe. Shika oshi li metsokumwe nAakolossa 3:14 mboka taya ti: “Ohole oyo epaya tali vulu okumangela iinima ayihe kumwe.” Uukumwe washili mbuka ohawu lunduluka. Itashi ti kutya mboka ye na uukumwe washili oye na omaukwatya, omaunkulungu, omikalondjigilile nomaiyuvo ga faathana. Otashi ti kutya aalanduli yaJesus oya hangana miilonga, meitaalo nomwaashoka haya longo aantu. — Rom 15:5, 6; 1Kor 1:10; Ef 4:3; Fil 1:27.
(Johannes 17:24) “Tate, ongoye we ya pa ndje, onkee onda hala, ndi kale pamwe nayo nkoka ndi li, opo ya tale eadhimo lyandje, eadhimo ndyoka wa pa ndje, oshoka ngoye owa kala u hole ndje, nomanga uuyuni inaau shitwa.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuJoh 17:24
manga uuyuni inaau shitwa: Oshitya shOshigreka shoka sha tolokwa “shitwa,” mAahebeli 11:11 (OB-1954) moka sha longithwa pamwe noshitya ‘oluvalo,’ osha tolokwa “okudhika ekota.” Movelise ndjika moka sha longithwa nuutumbulilo “manga uuyuni inaau shitwa,” otashi vulika tashi ulike kokumona aanona kwaAdam naEva. Jesus okwa li a longitha uutumbulilo “okuza keshito lyuuyuni” sho a li ta popi kombinga yaAbel, ngoka anuwa oye omuntu gwotango ngoka a li ta vulu okukulilwa muulunde noye a li omuntu gwotango ngoka edhina lye ‘lya nyolelwa membo lyaanamwenyo, okuza keshito lyuuyuni.’ (Luk 11:50, 51; Eh 17:8) Oohapu ndhika Jesus a popi sho a li ta galikana kuHe otadhi koleke kutya nalenale, manga Adam naEva inaaya mona aanona, Kalunga okwa li e hole Omwana epona.
Elesho lyOmbiimbeli
(Johannes 17:1-14) Jesus sho a mana okupopya oohapu ndhika, okwa tala kegulu e ta ti: “Tate, ethimbo olye ya. Adhimitha omumwoye, omumwoye opo e ku adhimithe wo. 2 Oshoka ongoye we mu pa oonkondo okupangela aantu ayehe, opo a gandje omwenyo gwaaluhe kwaayehe mboka we ye mu pa. 3 Mboka ye ku tseya, Kalunga awike kashili, noya tseya wo Jesus Kristus, ngoka we mu tumu, oyo mboka ye na omwenyo gwaaluhe. 4 Ngame onde ku adhimitha kombanda yevi, onda tsakanitha oshilonga shoka wa pe ndje, ndi shi longe. 5 Tate, adhimitha ndje montaneho yoye ngashingeyi neadhimo olyo tuu ndyoka nda li ndi na pungoye, uuyuni manga inaau shitwa.” 6 “Aantu mboka yomuuyuni we [ya] pa ndje, onde ya tseyithile edhina lyoye. Oyo oyoye, ngoye nowe ya pe ndje. Oyo oya vulika koohapu dhoye. 7 Ngashingeyi oye shi shi kutya ashihe shoka wa pa ndje, osha za kungoye. 8 Oshoka ngame onde ya pe oohapu ndhoka wa pe ndje, noye dhi taamba. Oyo oye shi shi kutya ngame onda za shili kungoye, noyi itaala kutya ongoye wa tuma ndje. 9 “Otandi ya galikanene. Itandi galikanene uuyuni, ihe oyo mboka we ya pa ndje, oshoka oyo oyoye. 10 Ashihe shoka ndi shi na, oshoye, naashihe shoka u shi na, oshandje, neadhimo lyandje olya hololwa muyo. 11 Ngashingeyi ngame otandi ya kungoye. Ngame kandi li we muuyuni, ihe yo oye li muuyuni. “Tate Omuyapuki, ya gamena koonkondo dhedhina lyoye, opo ya ninge omuntu gumwe naanaa, [ngaashi] ngame nangoye tu li gumwe. 12 Manga ngame nda li pamwe nayo, onde ya gamene koonkondo dhedhina lyoye ndyoka we li pa ndje. Ngame onde ya gamene noinandi kanitha po nando ogumwe gwomuyo, kakele kaangoka a li e na oku ka kana, enyolo opo li gwanithwe. 13 “Ngashingeyi otandi ya kungoye, ihe manga ndi li natango muuyuni, otandi popi iinima mbika, opo ya kale ye na enyanyu lyandje momitima dhawo meudhililo alihe. 14 Ngame onde ya pe oohapu dhoye, onkee uuyuni otau ya tondo, oshoka yo kaye shi yomuuyuni, [ngaashi] nangame ndaa shi gwomuuyuni.
29 KOTOBA–4 NOVOMBA
OMALIKO OKUZA MOOHAPU DHAKALUNGA | JOHANNES 18–19
“Jesus okwa li a gandja uunzapo kombinga yoshili”
(Johannes 18:36) Jesus okwa yamukula a ti: “Uukwaniilwa wandje kau shi womuuyuni mbuka. Ando uukwaniilwa wandje owa li womuuyuni mbuka, ando aantu yandje ya kondjele ndje ndaa gandjwe miikaha yAajuda. Ihe ngashingeyi, uukwaniilwa wandje kau shi waampaka.”
(Johannes 18:37) Pilatus okwe mu pula a ti: “Ngoye omukwaniilwa nani?” Jesus okwe mu yamukula a ti: “Ongoye to ti kutya ngame omukwaniilwa. Osho nda valelwa nonde ya muuyuni mbuka, opo ndi popye oshili. Kehe ngoka ha kala moshili, otu uvu ewi lyandje.”
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuJoh 18:37
ndi popye oshili nenge ndi gandje uunzapo: Ngaashi ya longithwa mOmanyolo gopaKriste gOshigreka, iitya yOshigreka mbyoka ya tolokwa “okupopya oshili” nenge okugandja uunzapo oyi na eityo lya mbwalangandja. Omautumbulilo ngaka oga longithwa meityo lyopetameko tagu ulike kokugandja uunzapo woshinima shontumba shoka omuntu e shi mona nenge e shi uva ye mwene nenge shi ikolelela kwaashoka e shi kombinga yasho. Oga kwatela mo wo edhiladhilo “lyokuuvitha, lyokukoleka nolyokupopila sha muuwanawa.” Jesus ina gandja owala uunzapo nokuuvitha oshili kombinga yaashoka a li a tompwa kusho, ihe okwa kala wo a dhiginina oshili kombinga yomahunganeko noyomauvaneko gaHe. (2Kor 1:20) Elalakano lyaKalunga li na ko nasha nUukwaniilwa nOmukwaniilwa gwawo gwopaMesiasa olya li lya hunganekwa momukalo gwa yela. Onkalamwenyo yaJesus ayihe yokombanda yevi, ndjoka ya hulile meso lye lyopayambo, oya li ya gwanitha po omahunganeko agehe kombinga ye, mwa kwatelwa omuzizimba gwiinima mbyoka ya li tayi ka ningwa komeho nenge a li e na okulandula, ya kwatelwa mehangano lyOmpango. (Kol 2:16, 17; Heb 10:1) Onkee ano, okupitila moohapu dhe nomiilonga ye, otaku vulu okutiwa kutya Jesus okwa li a ‘popi oshili’ nenge a gandja uunzapo kombinga yoshili.
oshili: Jesus ka li ta popi kombinga yoshili yakwalukehe, ihe oyoshili kombinga yomalalakano gaKalunga. Oshinima sha simana kombinga yelalakano lyaKalunga, osho kutya Jesus, “omuna gwaDavid,” oku li Omuyambi Omukuluntu nosho wo Omukwaniilwa gwUukwaniilwa waKalunga. (Mat 1:1) Jesus okwa li a yelitha kutya etompelo lye lya simanenena lyokuya kwe kombanda yevi, lyonkalamwenyo ye nolyuukalele we, olya li okuuvitha oshili kombinga yUukwaniilwa mboka. Aayengeli oya li ya tseyitha etumwalaka lya faathana manga Jesus inaa valwa nopethimbo lyokuvalwa kwe muBetlehem shomuJudea, oshilando moka David a li a valelwa. — Luk 1:32, 33; 2:10-14.
(Johannes 18:38a) Pilatus okwa ti kuye: “Oshili oshike?”
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuJoh 18:38a
Oshili oshike?: Epulo lyaPilatus otashi vulika lyu ukitha koshili yakwalukehe, ihe ka li ta popi “oshili” ndjoka Jesus a adhika opo a popi kombinga yayo. (Joh 18:37) Ando epulo ndyoka olya li lya pulwa momukalo omwaanawa, ando Jesus okwe li yamukula. Ihe Pilatus otashi vulika a li ta pula epulo lyuuretori nenge inaali pumbwa eyamukulo momukalo gwokwaaitaala nenge gwokusheka, ando a fa ta ti: “Oshili? Oshili shike? Kaku na oshinima sha tya ngaaka!” Pilatus ka li nokuli a tegelele eyamukulo, ihe okwa yi owala kAajuda pondje.
Konga omaliko gopambepo
(Johannes 19:30) Jesus okwa nu omaviinu omalulu e ta ti: “Ayihe ya gwanithwa!” Opo ihe okwa sizimike omutse gwe e ta si.
Nkene Jesus a simanekitha uuyuuki waKalunga
15 Sho Jesus a li komuti gwomahepeko nokwa li e li pokufudha mo omufudho gwe gwahugunina gwuuwehame, okwa ti: “Ayihe ya gwanithwa!” (Joh. 19:30) Kekwatho lyaKalunga, Jesus ka li tuu a gwanitha po iinima iikumithi pethimbo lyoomvula ndatu netata okuza peninginitho lye sigo okeso lye! Sho Jesus a si, opwa holoka ekakamo lyevi edhigu nomukuluntu gwetangakwiita lyAaroma ngoka a li ta kwatele komeho okudhipagwa kwaJesus okwa li i inyengithwa a tye: “Kapu na omalimbililo, nguka okwa li Omuna gwaKalunga.” (Mat. 27:54) Osha yela kutya omunambelewa nguka okwa li a mono sho Jesus ta shekwa molwaashoka aniwa ti iti ye Omuna gwaKalunga. Kakele kiihuna ayihe mbyoka a mono, Jesus okwa li a kakatele uudhiginini we nokuulika kutya Satana oye omuniifundja omunyanyalithi. Shi na ko nasha naayehe mboka haya ambidhidha uunamapangelo waKalunga, Satana okwa li e ya shongo a ti: “Omuntu ota gandja po iinima ye ayihe, opo a kale e na omwenyo.” (Job 2:4) Omolwuudhiginini we, Jesus oku ulike kutya Adam naEva oya li taya vulu okukala aadhiginini sho ya li ya makelwa nemakelo ndyoka lyanathangwa. Shoka sha simana shi vule ayihe, onkalamwenyo yaJesus neso lye oya li ya simanekitha nokutumbalekitha uunamapangelo waJehova wopauyuuki. (Lesha Omayeletumbulo 27:11.) Mbela eso lyaJesus olya li lya gwanitha po oshindji shi vulithe mpoka? Eeno!
(Johannes 19:31) Nena Aajuda oyi indile Pilatus, e ya pitikile okuteyagula oohongo dhaalumentu mboka ya alelwa, opo ya kuthwe ko komishigakano. Shika oye shi ningi molwashoka esiku ndyoka olya li Etitano [esiku lyokwiilongekidhila Esabati, NW], yo oya li inaaya hala, omidhimba dhi kale dhe endjelela komishigakano mEsabati, oshoka Esabati ndyoka olya li lya simana.
nwtsty uuyelele wokukonakonwa wa kankamena kuJoh 19:31
Esabati ndyoka olya li lya simana: Esiku eti-15 Nisan, esiku ndyoka lya landula Opaasa, olya li aluhe hali ithanwa esabati, kutya nduno olya gwila mesiku lini lyoshiwike. (Lev 23:5-7) Uuna Esabati ndyoka lyi ikalekelwa lya gwile mesiku limwe nEsabati ndyoka hali dhanwa shito (esiku etiheyali lyoshiwike shAajuda, ndyoka hali tameke okuza peningino lyetango mEtitano sigo openingino lyetango mOlyomakaya), olya li hali ithanwa Esabati “lya simana.” Esabati ndyoka olya li lya landula esiku ndyoka Jesus a si, ndyoka lya li Etitano. Okuza momumvo 29 sigo omo 35 E.N., omumvo moka esiku eti-14 Nisan lya li lya gwile mEtitano, ogwa li mo 33 E.N. Uuyelele mbuka otawu ambidhidha ehulithodhiladhilo kutya Jesus okwa si mo 14 Nisan, mo 33 E.N.
Elesho lyOmbiimbeli
(Johannes 18:1-14) Jesus sho a mana okugalikana, okwa piti mo pamwe naalongwa ye e taa taaguluka okalonga kaKidron. Kokuma nkoka okwa li ku na eyana lyomiti. Jesus naalongwa ye oya yi mulyo. 2 Judas, ngoka e mu gwaaleke, okwa li a tseya ehala ndyoka, oshoka Jesus naalongwa ye oya li haa kala ko olwindji. 3 Ano Judas okwa yi keyana ndyoka pamwe nongundu yaakwiita nayamwe yomaalangeli yotempeli ya tumwa kaayambi aakuluntu nokaafarisayi. Oyo oya li ye na iikondjitho noya humbata oonyeka noolamba. 4 Jesus sho a li a tseya ashihe shoka tashi ke mu adha, okwa zi mo meyana e ta yi kuyo nokwe ya pula a ti: “Otamu kongo lye?” 5 Oyo [oye] mu yamukula ya ti: “OJesus Omunasareti.” Jesus okwa ti kuyo: “Ongame nguka!” Judas, omugwaaleki gwe, okwa li a thikama mpoka pamwe nayo. 6 Ano Jesus sho e ya lombwele: “Ongame ngu,” oya shuna lwanima e taa ihata pevi. 7 Jesus okwe ya pula ishewe: “Otamu kongo lye?” Oyo oya ti: “OJesus Omunasareti.” 8 Jesus okwa ti kuyo: “Ngame onde mu lombwele kutya ongame nguka. Ngele ano ongame tamu kongo, nena etheni, aalumentu mbaka ya ye.” 9 Oye okwa popi ngeyi, opo oohapu ndhoka a popile dhi gwanithwe: “Inandi kanitha po nando omuntu gumwe gwaamboka wa pa ndje.” 10 Simon Petrus sho a li e na egongamwele, okwe li pweya mo e tu umpile omumati gwomuyambimukuluntu nokwa fegula ko okutsi kwe kwokolulyo. Edhina lyomumati ngoka oMalkus. 11 “Jesus okwa ti kuPetrus: “Shuna mo egongamwele lyoye molumpangwa. Owa dhiladhila ando, ndi kale inaandi nwa oshitenga shomahepeko shoka nde shi pewa kuTate?” 12 Ano ongundu yaakwiita pamwe nomuwiliki gwawo naalangeli yomAajuda oya kwata Jesus, e taye mu manga. 13 Oye mu fala tango kuAnnas, oshoka oye hemweno yaKajafas, ngoka a li omuyambimukuluntu omumvo ngwiyaka. 14 Kajafas nguka oye ngoka a tsile Aajuda omayele kutya oshihwepo, omuntu gumwe nge ta si peha lyaantu ayehe.