Oohapu dhaJehova odhi na omwenyo
Omanenedhiladhilo okuza membo lyaGenesis—I
“GENESIS” otashi ti “etameko” nenge “evalo.” Ndika olyo edhina tali opalele embo ndyoka tali hokolola nkene ewangandjo lye ya po, nkene evi lya longekidhilwa okukala ehala lyokukaliwa kaantu nonkene aantu ye na okukala kulyo. Moses embo ndika okwe li nyolele mombuga yaSinai, tashi vulika e li mana mo 1513 K.E.N.
Embo lyaGenesis otali tu lombwele nkene uuyuni wa li manga Eyelu inaali ya, shoka sha ningwa konima yEyelu, nonkene Jehova Kalunga a kala naAbraham, Isaak, Jakob naJosef. Oshitopolwa shika otashi ka tala omanenedhiladhilo okuza muGenesis 1:1–11:9, unene tuu sigo opethimbo sho Jehova a tameke okukala nankungulu Abraham.
UUYUNI MANGA EYELU INAALI YA
(Genesis 1:1–7:24)
Oshitya shopetameko lyaGenesis, “pontsapo,” otashi ulike kethimbo lyonale pwa pita oomvula omamiliyona omayuvi. Iiningwanima ‘yomomasiku’ gahamano geshito, nenge omathimbo gi ikalekelwa giilonga yeshito, otayi hokololwa ngaashi ando ya monika komuntu ngoka ando a li kombanda yevi ethimbo ndyono. Pehulilo lyesiku etihamano, Kalunga okwa shiti omuntu. Nonando molwokwaavulika kwomuntu Oparadisa oya kana nziya, Jehova okwa gandja etegameno. Ehunganeko lyotangotango lyOmbimbeli otali popi “oluvalo” ndoka talu ka kutha po iilanduliko yuulunde nokunyanyagula omutse gwaSatana.
Pethimbo lyomathelemimvo 16, Satana okwe shi tompola okupilamenitha aantu ayehe Kalunga kakele kaadhiginini aashona, ngaashi Abel, Enok naNoa. Pashiholelwa, Kain okwa dhipaga omumwayinamati omuyuuki Abel. Osha yela kutya oya li ya “tameke okwiithana edhina lyaKalunga” (KB) momukalo tagu li nyateke. Lamek oku ulike ombepo yelongithonkondo yopethimbo ndyono sho a toto oshitewo tashi popi kombinga yankene a dhipaga omulumentu omugundjuka, aniwa ti igamene. Oonkalo odha nayipala sho aayengeli oyanamati yaKalunga ihaaya vulika yi ikuthile aakiintu ya kale aakulukadhi yawo e taya vala aalefule ye na ekuni hayi ithanwa Aanefilim. Nonando ongaaka, omudhiginini Noa okwa tungu onguluwato, okwa londodha nuulaadhi yalwe kombinga yEyelu ndyoka lya li popepi nokuya, nokwa hupu nosho wo uukwanegumbo we mehanagulo ndyoka.
Omapulo gopamanyolo taga yamukulwa:
1:16—Kalunga okwa vulu ngiini okweeta po uuyelele mesiku lyotango ngele omaminikilo kaga li ga ningwa natango sigo omesiku etine? Oshitya shOshiheberi sha tolokwa “ninga” movelise 16 (KB), itashi ti shimwe noshitya “shiti” shoka sha longithwa muGenesis ontopolwa 1, ovelise 1, 21 no 27. “Egulu” ndyoka lya kwatela mo omaminikilo olya li lya shitwa nale manga “esiku lyotango” (OB-1986) inaali tameka nokuli. Ihe uuyelele wago kawa li wa thiki kevi. Mesiku lyotango, ‘okwa tya uuyelele’ molwashoka uuyelele owa li wa piti miiyalo yiikogo nowa vulu okukala hau monika kevi. Onkee ano molwaashoka evi ohali idhingoloka opwa tameke okukala omutenya nuusiku. (Genesis 1:1-3, 5) Oonzo dhuuyelele mboka opo dhi li natango ihaadhi monika okuza kevi. Ihe pethimbo etine lyokushita, elunduluko endhindhilikwedhi olya ningwa. Etango, omwedhi noonyothi oya ningwa opo yi “minikile evi.” (Genesis 1:17) ‘Kalunga okwe ga ningi’ (KB), sha hala okutya, e ga ningi ga kale taga vulu okumonika okuza kevi.
3:8—Mbela Jehova Kalunga okwa popya naAdam shu ukilila? Ombimbeli otayi holola kutya sho Kalunga a popi naantu, olundji okwa li he shi ningi okupitila momuyengeli. (Genesis 16:7-11; 18:1-3, 22-26; 19:1; Aatokolihapu 2:1-4; 6:11-16, 22; 13:15-22) Omupopikalelipo omunene gwaKalunga okwa li Omwana epona lye, i ithanwa “Ohapu.” (Johannes 1:1) Otashi vulu okwiitaalwa kutya Kalunga okwa li a popi naAdam naEva okupitila ‘mOhapu.’—Genesis 1:26-28; 2:16; 3:8-13.
3:17—Omomukalo guni evi lya li lya thingwa, nokuthingwa kwalyo okwa kala uule wethimbo li thike peni? Ethingo ndyoka lya thingwa evi olya li tali ti kutya osha li tashi ka kala oshidhigu noonkondo oku li longa. Iilanduliko yokuthingwa kwevi, omakwega noondjoho yalyo, oya li unene yu uvika koluvalo lwaAdam sho he yaNoa, Lamek a popi kombinga ‘yomaupyakadhi giikaha yetu mevi ndika lya thingwa kuKalunga.’ (Genesis 5:29, OB-1986) Konima yEyelu, Jehova okwa yambeke Noa noyanamati e te ya lombwele elalakano Lye kutya nayu udhithe evi. (Genesis 9:1) Okuthinga kwaKalunga evi osha yela kutya okwa kuthwa po.—Genesis 13:10.
4:15 (OB-1986)—Jehova okwa “ndhindhilike Kain endhindhiliko” ngiini? Ombimbeli inayi tya nando kutya endhindhiliko olya li lya ndhindhilikwa kolutu lwaKain. Endhindhiliko otape ya lya li lya kwatela mo euthompango lya mana mo ndyoka lya li lya tseyithwa nolya li lya dhigininwa kuyalwe naandyoka olya li lya dhiladhililwa okukelela kaa dhipagwe omolwonkone.
4:17—Kain openi a adha omukiintu gwe? Adam okwa “vala aamati naakadhona.” (Genesis 5:4) Onkee ano Kain okwa kutha gumwe gwomaamwayina aakadhona nenge tashi vulika gumwe gwomoyanakadhona yaamwayina aakadhona a ninge omukiintu gwe. Konima yethimbo, Ompango yaKalunga kAaisrael inayi ka pitika we okuhokana nomumwanyoko omumati nenge omumwanyoko omukadhona.—Levitikus 18:9.
5:24—Omomukalo guni Kalunga a ‘kutha po Henok’? Henok osha yela kutya okwa li e li moshiponga shokudhipagwa, ihe Kalunga ina pitika a monithwe iihuna kaatondi ye. Omuyapostoli Paulus okwa nyola ta ti: “Henok okwa kuthwa po kaa mone eso.” (Aaheberi 11:5) Shika itashi ti kutya Kalunga okwe mu kutha po e mu fala megulu, opo ando a ka tsikile okukala nomwenyo moka. Jesus okwa li oye gwotango a londo a yi megulu. (Johannes 3:13; Aaheberi 6:19, 20) ‘Okukuthwa po kwaHenok kaa mone eso’ otashi vulika taku ti kutya Kalunga okwe mu sitha onkumamuthika ngaashi sha li sha ningilwa aaprofeti nopo nduno okwa hulitha po onkalamwenyo ye manga a li e li monkalo ndjono. Kohi yoonkalo dha tya ngaaka, Henok ina ‘mona eso,’ nenge a dhipagwe kaatondi ye.
6:6—Omondunge yini taku vulu okutiwa kutya Jehova okwi “iganda” sho u umbu omuntu? Mpaka oshitya shOshiheberi sha tolokwa “iganda” oshi na ko nasha nokulundulula iikala nenge elalakano. Jehova okwa gwanenena nonkee ano ina ninga epuko mokushita omuntu. Ihe okwa lundulula omadhiladhilo ge ge na ko nasha nepipi ekolokoshi lya tetekele Eyelu. Kalunga e li Omushiti gwaantu okwa lundulula iikala ye e ya hanagule po molwashoka oye mu yematitha nuukolokoshi wawo. Oshili kutya okwa hupitha aantu yamwe otayi ulike kutya okwa li i igandele owala mboka ya li aakolokoshi.—2 Petrus 2:5, 9.
7:2—Oshike sha li sha longithwa shi li ekankameno lyokuyoolola iinamwenyo mbyoka ya yela naambyoka ya nyata? Ekankameno lyokuyoolola osha yela kutya olya li tali ulike kokulongitha omayambo mokulongela Kalunga nokamu shi mwaashoka sha li tashi vulu okuliwa nenge mwaashoka itaashi vulu. Onyama yiinamwenyo kaya li hayi liwa kaantu pethimbo lya tetekele Eyelu. Omautumbulilo “sha yela” na “sha kaka” ge na sha niikulya oga li owala mOmpango yaMoses, noga hulu po sho ya li ya kuthwa po. (Iilonga 10:9-16; Aaefeso 2:15) Osha yela kutya Noa okwa li e shi shoka tashi opalele okuyambwa mokulongela Jehova. Nziyanziya sho a zi monguluwato, oku “umbile Omuwa ondjambelo nokwa kutha miimuna ayihe iiyelele nomoondhila adhihe oondjelele nokwe dhi lungunithile po kondjambelo oondjambo.”—Genesis 8:20.
7:11—Omeya ngoka ge etitha Eyelu muuyuni auhe oga zi peni? Pethimbo etiyali lyokushita, nenge ‘mesiku’ etiyali, sho “ombwalangandja” yongandjombepo yevi ya totwa po, opwa li omeya “kohi yombwalangandja” nomeya “gokombanda yombwalangandja.” (Genesis 1:6, 7) Omeya ‘gokohi’ oga li ngoka ga li nale ge li kombanda yevi. Omeya “gokombanda” oga li oshimuke oshindji shoka sha li pombanda kombanda yevi, ga ningi ‘uulemeya.’ (Yelekanitha NW.) Omeya ngaka oga li ga loko ongomvula kombanda yevi pethimbo lyaNoa.
Iiyilongomwa kutse:
1:26. Molwaashoka aantu oya shitwa oshifetha shaKalunga, oye na oshitalenti okukala ye na omaukwatya ga fa gaKalunga. Otu na lela okukambadhala okukala tu na omaukwatya ngaashi ohole, ohenda, uunambili, uuwanawa neidhidhimiko, tatu holele Ngoka e tu shita.
2:22-24. Ondjokana oyo elongekidho lyaKalunga. Ekwatathano lyondjokana otali kalelele noli li eyapuki, li na omusamane e li omutse gwuukwanegumbo.
3:1-5, 16-23. Opo tu kale tu uvite elago oshi ikolelela kokuzimina kwetu uunamapangelo waJehova monkalamwenyo yetu yopaumwene.
3:18, 19; 5:5; 6:7; 7:23. Oohapu dhaJehova ohadhi gwanithwa aluhe.
4:3-7. Jehova okwa li a hokwa omayambo gaAbel molwashoka okwa li omulumentu omuyuuki e na eitaalo. (Aaheberi 11:4) Mepingathano naashoka, Kain okwa li kee na eitaalo, ngaashi shu ulikwa kiilonga ye. Iilonga ye oya li iiwinayi, noya li yu udha efupa, uutondwe nedhipago. (1 Johannes 3:12) Kakele kaashono, otashi vulika inaa gandja nando eitulomo olindji komayambo e te ga gandja owala iihwiyuhwiyu. Omayambo getu gokusimaneka Jehova kage na mbela okukala taga gandjwa nomutima aguhe notage endele pamwe niikala yu uka noneihumbato li li mondjila?
6:22. Nonando osha kutha oomvula odhindji okutunga onguluwato, Noa okwa longo naanaa ngaashi Kalunga e mu lombwela. Onkee ano Noa nuukwanegumbo we oya li ya hupu mEyelu. Jehova oha popi natse okupitila mOohapu dhe dha nyolwa nohe tu wilike okupitila mehangano lye. Otashi tu etele uuwanawa ngele tatu pulakene e tatu vulika.
7:21-24. Jehova iha hanagula po aayuuki pamwe naakolokoshi.
AANTU TAYA YI METHIMBO EPE
(Genesis 8:1–11:9)
Sho uuyuni wa tetekele Eyelu wa hulu po, aantu oya yi methimbo epe. Aantu oya pewa epitikilo ya lye onyama ihe oya lombwelwa yi idhilike ombinzi. Jehova okwa gandja epitikilo omudhipagi a geyelwe neso nokwa tula po ondjuvanena yuutamvula, tu uvaneke kutya ite ke eta po we Eyelu lilwe. Oyanamati yaNoa yatatu oya ningi oohekulululwa yaantu ayehe, ihe omutekulululwa omumati Nimrod okwa ningi “omukongo ependa koshipala shOmuwa.” Pehala lyokwiihana nokuudhitha evi alihe, aantu oya tokola okutunga oshilando shedhina Babel noshungo opo yi iningile edhina lya simana. Omalalakano gawo oga yiwa moshipala sho Jehova a vundakanitha elaka lyawo nokwe ya halakanithile po ombanda yevi alihe.
Omapulo gopamanyolo taga yamukulwa:
8:11—Ngele omiti odha li dha hanagulwa po kEyelu, openi onguti ya adha efo lyolumono? Opu na iinima iyali mbyoka tashi vulika ya ningwa. Molwashoka olumono olyo omuti gwa kola noonkondo, ogwa li gwa vulu okukala nomwenyo kohi yomeya uule woomwedhi dhontumba pethimbo lyEyelu. Sho omeya geyelu ga loto, omuti gwolumono ngoka gwa li gwa ningina kohi yomeya ogwa kala ishewe kevi lya kukuta nogwa li tagu vulu okutsikila nokukoka. Efo lyolumono ndyoka lya faalelwa Noa konguti otashi vulika lya li lya kuthwa wo kokahwa opo ka tsapuka hoka ka mene sho omeya geyelu ga loto.
9:20-25—Omolwashike Noa a thingi Kanaan? Otashi vulika Kanaan a li e na ondjo yokutuka hekulu Noa momukalo gwontumba. Nonando he yaKanaan, Ham, shika okwe shi mona, ini idhopa mo musho, ihe okwa kala nokutaandeleka ehokololo. Ihe oyanamati yaali yalwe yaNoa, Sem naJafet oya katuka onkatu okusiikila he. Oya li ya lalekwa nuuyamba molwashoka ye shi ningi, ihe Kanaan okwa li a thingwa naHam okwa li a mono iihuna sho oluvalo lwe lwa sithwa ohoni.
10:25—Aantu oya li ya ‘topoka’ ngiini pethimbo lyaPeleg? Peleg okwa li ko okuza mo 2269 sigo omo 2030 K.E.N. Osha li “muuyuni we” sho Jehova a ningitha po etopoko enene mokuvundakanitha elaka lyaatungi yaBabel nokwe ya halakanithile po ombanda yevi alihe. (Genesis 11:9) Onkee ano, “aantu yokombanda yevi ya topoka” pethimbo lyaPeleg.
Iiyilongomwa kutse:
9:1; 11:9. Kapu na ompangela yomuntu nenge onkambadhala ye tayi vulu okuya moshipala elalakano lyaJehova.
10:1-32. Omisholondondo mbali dhomadhina gaantu yopethimbo lyEyelu—montopolwa 5 no 10—otayi kwatakanitha kumwe aantu ayehe mboka nomuntu gwotango, Adam, okupitila moyanamati yatatu yaNoa. Aayassur, Aakaldi, Aaheberi, Aayarami (Aasiria) nomihoko dhimwe dhaArabi, oyo oluvalo lwaSem. Aaetiopia, Aaegipiti, Aakanaan nomihoko dhimwe dhAafrika nodhAarami oya za moluvalo lwaHam. Aaeuropa-Aaindia oyo oluvalo lwaJafet. Aantu ayehe oya pambathana, naayehe oya valwa ye thike pamwe koshipala shaKalunga. (Iilonga 17:26) Oshili ndjika oyi na okunwetha mo nkene hatu tala ko yalwe nonkene hatu kala nayo.
Oohapu dhaKalunga odhi na oonkondo
Oshitopolwa shotango shembo lyaGenesis osho owala ehokololo lyashili lyondjokonona yaantu yonale. Pomapandja ngaka, otatu mono po omayele ge na ko nasha nelalakano lyaKalunga lyokutula omuntu kombanda yevi. Itashi tu shilipalekulula tuu okumona kutya kapu na oonkambadhala dhomuntu, ngaashi ndhono dhaNimrod, tadhi vulu okwiimba li gwanithwe!
Uuna to ningi elesho lyOmbimbeli lyokoshiwike mokwiilongekidhila Osikola yUukalele woPauteokratika, okukonakona shoka sha popiwa moshitopolwa “Omapulo gopamanyolo taga yamukulwa” otashi ke ku kwathela u uve ko omanyolo gamwe omadhigu gomOmbimbeli. Omatyokosha ge li kohi yokapalanyolo “Iiyilongomwa kutse” otage ke ku ulukila nkene to vulu okumona uuwanawa meleshelo lyOmbimbeli lyokoshiwike. Uuna tashi opalele, otayi vulu wo okukundathanwa moshitopolwa shoompumbwe dhegongalo pOkugongala kwoPailonga. Oohapu dhaJehova odhi na omwenyo shili nodhi na oonkondo monkalamwenyo yetu.—Aaheberi 4:12.