Aakriste yashili oya simaneka Oohapu dhaKalunga
“Oohapu dhoye odho oshili.”—JOH. 17:17.
1. Tumbula omukalo gumwe moka Oonzapo dhaJehova dha yooloka ko komalongelokalunga galwe.
DHILADHILA owala koonkundathana tadhi tungu ndhoka wa li wa ningi oshikando shotango nOonzapo dhaJehova. Mbela oto dhimbulukwa shike kombinga yoonkundathana ndhoka? Otashi vulika wa li wa kuminwa omukalo moka Oonzapo dha li dha longitha Ombiimbeli okuyamukula omapulo goye. Otashi vulika wa li wa nyanyukwa sho wa tseya elalakano lyaKalunga li na ko nasha nevi, shoka hashi tu ningilwa ngele twa si nonokutya oonakusa yetu aaholike oye na etegameno lini.
2. Omolwashike wa lenga Ombiimbeli?
2 Sho twa tsikile okukonakona Ombiimbeli, otwe shi mona kutya itayi gandja owala omayamukulo komapulo ge na ko nasha nonkalamwenyo, kombinga yeso nosho wo yonakuyiwa. Otwa mona wo kutya Ombiimbeli oyo embo li na oshilonga muuyuni auhe. Omayele gayo ihaga kwishi. Mboka taye ga landula nawa otaya ka kala ye na ompolo nelago monkalamwenyo. (Lesha Episalomi 1:1-3.) Aakriste yashili oyi itaala kutya Ombiimbeli oyi li ‘oohapu dhaKalunga, ihe kayi shi oohapu dhomuntu.’ (1 Tes. 2:13) Natu taleni paufupi nkene ondjokonona tayi tu kwathele tu mone eyooloko pokati kaamboka ya li ya simaneka shili Oohapu dhaKalunga naamboka ya li inaaye dhi simaneke.
NKENE UUPYAKADHI WEPITOTANDA WA LI WA KANDULWA PO
3. Oshike sha li she etitha okwaahauvathana megongalo lyopaKriste lyonale, nomolwashike sha li oshidhigu okukandulwa po?
3 Megongalo lyopaKriste omwa li mwa holoka okwaahauvathana konima yomimvo 13, okuza sho Kornelius ngoka kee shi Omujuda noina pita etanda a li a gwayekwa nombepo. Shika osha li oshikando shotango omuntu inaa pita etanda ta gwayekwa. Aantu oyendji mboka kaaye shi Aajuda oya li ya ningi ooitaali. Mbela aantu mbono oya li ye na okupita tango etanda manga inaaya ninginithwa, ngaashi Aajuda ya li haya ningi? Epulo ndyoka olya li edhigu okuyamukulwa kOmujuda kehe. Aajuda mboka ya li ya kakatela kOmpango kaya li haye ende momagumbo gaantu mboka kaaye shi Aajuda nosha li iihuna yowala kAajuda okukala mokati kaantu mboka. Pethimbo ndyoka Aakriste Aajuda oya li haya hepekwa nonyanya omolwokuthiga po eitaalo lyOshijuda. Ngele oya pitike okukala mumwe naantu mboka inaaya pita etanda, nena Aakriste Aajuda otaya ka hepekwa kooyakwawo mboka ye li meitaalo lyOshijuda. Otashi ke eta wo etopoko enene pokati kawo.—Gal. 2:11-14.
4. Oolye ya li ya gongala ya pongolole po oshinima shepitotanda, nomapulo geni tashi vulika yamwe ya li ye na?
4 Aayapostoli nosho wo aakuluntugongalo mboka ya li Aajuda ya pita etanda, ‘oya li ya gongala muJerusalem ya kundathane oshinima shika’ momumvo 49. (Iil. 15:6) Pokugongala hoka, kaya li owala taya kundathana iinima yelongelokalunga, ihe omalongo gOmbiimbeli. Kehe gumwe okwa li a popi eiyuvo lye. Mbela otaya ka tokola shi ikolelela ketaloko lyopantu nenge kuukwamuhoko? Mbela oya li taye ku undulila oonkundathana komeho ya tegelele onkalo yopalongelokalunga yi hwepopale muIsraeli? Nenge oya li owala taya ka thika pehulithodhiladhilo moshinima shoka inaaya dhinda nawa, opo shi ya ze momeho?
5. Okugongala hoka kwa li muJerusalem momumvo 49, okwa yooloka ko ngiini komitumba ndhoka hadhi ningwa koongeleka?
5 Aawiliki yoongeleka ngele ye li pomitumba dhawo, ohaya taamba ko owala omadhiladhilo nonando itaya tsu kumwe nago. Ihe pokugongala ku na ko nasha nepitotanda muJerusalem hasho sha li ngaaka. Ayehe oya li ya thiki pehulithodhiladhilo limwe. Oshike sha li she ya kwathele? Nonando kehe gumwe okwa li e na omaiyuvo gi ili, ayehe mboka ya li po oya li ya simaneka Oohapu dhaKalunga nodho dha li dhe ya kwathele ya kandule po uupyakadhi.—Lesha Episalomi 119:97-101.
6, 7. Omanyolo oga li ga longithwa ngiini okupongolola po uupyakadhi wepitotanda?
6 Oohapu ndhoka dhi li muAmos 9:11, 12 odho dha li dha kwathele mboka ya li pokugongala kwepitotanda ya kandule po uupyakadhi mboka. Paulus okwa li e endulula oohapu ndhoka mIilonga 15:16, 17 a ti: ‘Otandi ka galuka natango, Omuwa osho ta ti. Ngame notandi ka tungulula egumbo lyaDavid, ndyoka lya teka po. Otandi ka fululula omikanka nomakulukuma galyo. Otandi ke ga tungulula ishewe. Nena oshihupe shaantu yalwe ayehe otaa ka konga Omuwa, iigwana ayihe mbyoka nde yi ithana, yi ninge aantu yandje.’
7 Ihe otashi vulika gumwe a tye: ‘Oovelise ndhoka itadhi ti kutya mboka kaaye shi Aajuda ya ninga Aakriste kaye na okupita etanda.’ Eeno, shoka oshoshili, ihe kAakriste Aajuda odha li dha yela. Kaya li ya tala ko mboka inaaya pita etanda ye li ‘aantu yomiigwana,’ ihe oya li ye ya tala ko ye li aamwahe. (Eks. 12:48, 49) Pashiholelwa, etoloko lyomanyolo go-Septuagint kuBagster muEster 8:17 otali ti: “Aantu oyendji mboka kaaye shi Aajuda oya li ya piti etanda, nokungawo, oya ningi Aajuda.” Ano osha yela kutya oshihupe shAaisraeli shoka tashi popiwa osho (Aajuda nosho wo mboka kaaye shi Aajuda) mwa kwatelwa wo aantu ‘yomiigwana ayihe,’ sha hala okutya, (aantu mboka inaaya pita etanda) nayo oya li taya vulu okuninga aapiya yaKalunga. Okupita etanda kakwa li we oshitegelelwa shokuninga Omukriste.
8. Omolwashike Aakriste Aajuda ya li ya pumbwa uulaadhi omolwetokolo ndyoka lya li lya ningwa?
8 Oohapu dhaKalunga nosho wo ombepo ye oya li ya wilike aayapostoli naakuluntugongalo ya tule ‘omadhiladhilo gawo kumwe.’ (Iil. 15:25, NW) Otashi vulika Aakriste Aajuda ya li taya ka hepekwa unene omolwetokolo ndyoka, ihe mboka aadhiginini oya li ye li ambidhidha molwaashoka olya kankamena kOmbiimbeli.—Iil. 16:4, 5.
EYOOLOKO POKATI KAAMBOKA HAYA SIMANEKE OOHAPU DHAKALUNGA NAAMBOKA IHAAYE DHI SIMANEKE
9. Oshike sha li sha nyateke elongelokalunga lyashili, nelongo lini lya simana lya li lya pengithwa?
9 Omuyapostoli Paulus okwe shi popya kutya konima yeso lyaayapostoli, elongelokalunga lyashili otali ka nyatekwa komalongo giifundja. (Lesha 2 Aatessalonika 2:3, 7.) Yamwe mboka ya li inaaya hala okupulakena ‘kelongo lyu uka,’ oya li aalumentu yoshinakugwanithwa. (2 Tim. 4:3) Paulus okwa londodha aakuluntugongalo pethimbo lye a ti: ‘Yamwe yomokati keni otaa ka kala nokupopya iifundja, yi ihilile aalongwa.’ (Iil. 20:30) Embo The New Encyclopædia Britannica otali popi oshinima shimwe shoka sha li she etitha omapopyo giifundja tali ti: “Aakriste mboka ya li ya longwa uunongo wontumba wuufilosofi wOshigreka oya li ya hala okuyelitha eitaalo lyawo metsokumwe nuufilosofi mboka. Oye shi ningi opo ya humithe komeho oondunge dhawo aniwa noyi itedhululithe aalongwantu aapagani.” Aafilosofi Aagreka oya li ya pengitha elongo lya simana ndyoka tali popi kutya Jesus Kristus oye lye. Ombiimbeli otayi mu popi e li Omwana gwaKalunga, ihe aafilosofi mboka oya kala taya longo aantu kutya oye Kalunga.
10. Elongo lya puka kutya Jesus oKalunga olya li tali vulu okwoopalekwa ngiini?
10 Elongo kutya Jesus oKalunga aniwa olya kala nokuludhikwa olundji pomitumba dhoongeleka. Andola oyendji yomwaamboka haya kala po oya li haya longitha Omanyolo, ando oshinima shoka oye shi kandula po nale nuupu. Oyendji mboka haya kala po ohaye ya nale ya kukutika omitse dhawo, noihaya kala ya hala okulundulula omadhiladhilo gawo. Omatokolo ngoka haya ningi ihaga kala nando otuu ga kankamena kOmbiimbeli.
11. Aawiliki yoongeleka ohaya kala ya kankamekela omatokolo gawo kushike, nomolwashike haye shi ningile?
11 Omolwashike aawiliki yoongeleka ihaaya longitha Omanyolo pomitumba dhawo? Omulongwantu gwedhina Charles Freeman okwa ti kutya mboka yi itaala kutya Jesus oKalunga “ohashi kala oshidhigu kuyo okuyelitha oohapu dhaJesus mwene ndhoka a popya kutya ye oku vulike kuHe Kalunga.” Oshizemo, aawiliki mboka inaya simaneka oohapu dhOmavaangeli omolwoonkuluhedhi dhongeleka nosho wo omataloko gawo ga penga. Sigo okunena iilyo yoongeleka oya lenga shoka hashi popiwa kaasita yawo, pehala lyokusimaneka Ombiimbeli. Ngele owa kundathana nale nagumwe kombinga yelongo lyUukwatatu, otashi vulika we shi ndhindhilika.
12. Omupangeli Omuroma okwa li a kwata ko ngiini aabisofi?
12 Opwa li pu na aapangeli yamwe Aaroma mboka ya li haya kala ta tyakaleke pomitumba dhaawiliki yoongeleka. Omuprofesoli Richard E. Rubenstein okwa nyola kombinga yomutumba gwongeleka ngoka gwa li muNicaea a ti: “Omupangeli gwedhina Constantine ngoka opo a adhika a yi koshipundi okwa li e hole [aabisofi] nokwa li he ya pe omaliko ogendji. Muule womumvo gumwe, omupangeli ngoka okwa li a tungululula omatungo goongeleka agehe ngoka ga li ga mbonyagulwa po nokwa li wo a shuna aasita miilonga, opo ya kale haya simanekwa ngaashi sha li nale . . . Okwa li a pe aawiliki yoongeleka uuthembahenda mboka wa li hawu pewa nale aapristeli aapagani.” Oshizemo, “Constantine oye a li ta dhana onkandangala pomutumba gwongeleka ngoka gwa li muNicaea nokwa li nokuli a lundulula omatokolo gamwe ngoka ga ningwa po.” Freeman okwe shi koleke a ti: “Omupangeli ngoka okwa li a nwetha mo noonkondo ongeleka nokwa li wo a lundulula omalongo gayo.”—Lesha Jakob 4:4.
13. Iinima yini ya li ya ningitha aawiliki yoongeleka yonale yi ipwililike omalongo gOmbiimbeli ga yela?
13 Nonando aawiliki yoongeleka oya kala taya kondjo ya thike pehulithodhiladhilo kutya Jesus Kristus olye, aantu oyendji oya kala ye shi kutya ye Omwana gwaKalunga. Molwaashoka aawiliki yoongeleka oya li ya hala okupewa oonkondopangelo nosho wo iimaliwa kuConstantine, oya li yi ipwililike lela shoka Ombiimbeli tayi ti. Omuwiliki gwongeleka gumwe Gregory okwa li a sheke omukalo moka aantu yowala ya tala ko Kalunga nOmwana a ti: ‘Aalandithi yoonguwo, aapingakanithi yiimaliwa, aahalithi nosho wo aapika ohaya popi aluhe kombinga yelongelokalunga. Okwa li e huge aantu mboka, molwaashoka ohaya ti kutya Kalunga nOmwana kaye shi omuntu gumwe. Ngele owe ya pula kutya omboloto oyi na ingapi, ohaya ti owala He oku vule Omwana. Ngele owe ya pula kutya kokayiyogelo oku na ngaa omeya wu ki iyoge, ohaya ti owala Omwana kapu na ngoka e shi kutya okwa shitwa okuza moshike.’ Aantu oyendji oya li ya thiki pehulithodhiladhilo ndyoka mokulongitha Oohapu dhaKalunga, nokaya li taya tsu kumwe naawiliki yoongeleka. Osha li shi li nawa kuGregory nooyakwawo ya pulakene kaantu mboka.
“OMAU” OGA KOKELE MUMWE ‘NIILYA’
14. Omolwashike tatu tile kutya yamwe yomAakriste aagwayekwa yashili, oya li taya ka kala kombanda yevi okuza methelemumvo lyotango oku uka komeho?
14 Jesus okwa li a popi meyele lyomau kutya kombanda yevi otaku ka kala yamwe yomAakriste aagwayekwa yashili okuza pethimbo lyaayapostoli oku uka komeho. Okwe ya yelekanitha ‘niilya’ mbyoka ya kokela mumwe ‘nomau.’ (Mat. 13:30) Ano itatu vulu naanaa okutya oohandimwe nenge ongundu yontumba oyi li iilya, sha hala okutya, aagwayekwa yashili. Ihe otu na uushili kutya opu na aagwayekwa mboka ya kala aluhe nokupopila Oohapu dhaKalunga nuulaadhi noya kala nokwaaneka pomutenya omalongo goongeleka ngoka kaage li pamanyolo. Natu taleni iiholelwa yimwe.
15, 16. Tumbula aalumentu yamwe mboka ya li ya simaneka Oohapu dhaKalunga.
15 Omubisofi omukuluntu Agobard gwokuFulaanisa ngoka a li ko momumvo 779-840, okwa li ompinge nokugalikana iihongwathano, nomalongo gongeleka kaage li pamanyolo nosho wo uuna oongeleka tadhi ya pulilwa aantu mboka aayapuki aniwa. Omubisofi Claudius ngoka a li ko pethimbo limwe naAgobard okwa li wo e ekelehi omikalondjigilile dhongeleka nokwa li ompinge nokugalikana aayapuki nosho wo iimenka. Omimvo 1000 nasha dha pita, omulumentu Omufulaanisa, Archdeacon Berengarius, okwa li a kondwa mo mongeleka yaKatoolika, molwaashoka e li ompinge nelongo lyawo ndyoka tali ti kutya oshikwiila nomaviinu ohayi shituka ombinzi nolutu lwaJesus. Okwa li wo a popi kutya Ombiimbeli oyo yi na okulandulwa, ihe hamalongo gongeleka.
16 Opwa li aalumentu yaali mboka nayo ya li ye hole Ombiimbeli, Peter gwokuBruys naHenry gwokuLausanne, ayehe oya li ko ngashingeyi pwa pita omimvo 900 nasha. Peter okwa li a thigi po iilonga yuupristeli mongeleka yaKatoolika, molwaashoka ka li ta tsu kumwe neshasho lyaanona, neitedhululitho, okugalikana oonakusa nosho wo okwiinyongamena omushigakano. Okwa dhipagwa mo 1140, molwaashoka itaa tsu kumwe niinima mbyoka. Omulumentu Henry ngoka a li omwiikaleli, naye okwa li ompinge nokambo kamwe kongeleka ndjoka nosho wo nomalongo gayo ga hutuka ngoka kaage li pamanyolo. Okwa li a kwatwa po mo 1148 nokwa kala onkalamwenyo ye ayihe mondjedhililo.
17. Waldo naalanduli ye oya li ya katuka oonkatu dha simana dhini?
17 Konima owala sho tate Peter a fikwa po nomwenyo omolwokukala ompinge nomalongo gongeleka, opwa li pwa valwa omuntu ngoka konima a ka kala omulaadhi mokutaandelitha oshili yOmbiimbeli. Ofani ye oya li Valdès nenge Waldo.a Ka li e na ontseyo yasha kombinga yOmbiimbeli a fa Peter naHenry. Ihe tate Waldo okwa li a lenga Oohapu dhaKalunga. Oshe mu thiminike a longithe iiniwe ye yopamaliko nokwa li a ningi omalongekidho opo iitopolwa yimwe yOmbiimbeli yi tolokwe melaka ndyoka hali popiwa unene muumbugantuzilo waFulaanisa. Aantu yamwe oya li ya tuntukwa okuuva etumwalaka lyOmbiimbeli melaka lyawo. Oya li ya gandja po iiniwe yawo nokukala taya uvithile aantu yalwe oshili yOmbiimbeli. Aasita oya li ye wete aantu mboka taya piyaganeke. Mo 1184 aalumentu naakiintu mboka aalaadhi oya li yi ithanwa aalanduli yaWaldo. Omupapa okwa li e ya kondo megongalo noya li ya tidhwa momagumbo gawo komubisofi. Shoka osha li sha kwathele opo etumwalaka lyOmbiimbeli li taandele miitopolwa yilwe. Momukokomoko gwethimbo, aalanduli yaWaldo, yaPeter, yaHenry nosho wo yalwe mboka ya kondwa megongalo oya li yi ihanena miitopolwa oyindji muEuropa. Omathelemimvo ga ka landula ko opwa li aasamane yamwe mboka ya li ya lenga oshili yOmbiimbeli. Oya li John Wycliffe (ca. 1330-1384), William Tyndale (c. 1494-1536), Henry Grew (1781-1862) naGeorge Storrs (1796-1879).
“OOHAPU DHAKALUNGA INADHI MANGWA”
18. Aakonakonimbiimbeli mboka ya li ko lwopehulilo lyomimvo 1800 nasha, oya li ya longitha omukalo guni okukonakona Ombiimbeli, nomolwashike gwa li tagu longo?
18 Mboka ye tonde oshili yOmbiimbeli oya kala taya kandeke kaayi taandelithwe. Timoteus omutiyali 2:9 ota ti: “Oohapu dhaKalunga inadhi mangwa.” Mo 1870 (pwa pita omimvo 141 ngashingeyi) opwa li ongundu yaakonakonimbiimbeli taya kongo oshili. Omukalo guni ya li haya longitha? Gumwe gwomuyo okwa li ha pula epulo. Oya li haye li kundathana e taya tala omanyolo agehe ngoka ge li pamba. Uuna ya mbilipalelwa kutya otaga tsu kumwe nalyo, ohaya thiki pehulithodhiladhilo e taye li nyola. Oya li haye shi ningi momukalo gwa faathana naanaa naangoka gwaayapostoli nosho wo aakuluntugongalo yomethelemumvo lyotango. Aalumentu naakiintu mboka aadhiginini ya li ko lwopehulilo lyomimvo 1800 nasha, oya li ya tokola toko opo eitaalo lyawo li kale metsokumwe nOohapu dhaKalunga.
19. Enyolo lyomumvo 2012 olini, nomolwashike lye eleka?
19 Sigo okunena eitaalo lyetu olya kankamena kOmbiimbeli. Shika osho molwaashoka Olutuwiliki lwOonzapo dhaJehova lwa hogolola oohapu dhaJesus ndhoka tadhi ti: “Oohapu dhoye odho oshili” dhi kale enyolo lyomumvo 2012. (Joh. 17:17) Kehe gumwe ngoka a hala okukala a hokiwa kuKalunga oku na okukala moshili. Onkee ano, atuheni natu tsikileni okukala tatu wilikwa kOohapu dhaKalunga.
[Enyolo lyopevi]
a Valdès omathimbo gamwe okwa li hi ithanwa Pierre Valdès nenge Peter Waldo, ihe kapu na naanaa ngoka e shi edhina lye kondandalunde kutya olini.
[Oohapu dha simana pepandja 8]
Enyolo lyomumvo 2012 otali ti: “Oohapu dhoye odho oshili.”—Joh. 17:17
[Ethano pepandja 7]
Tate Waldo
[Ethano pepandja 7]
Tate Wycliffe
[Ethano pepandja 7]
Tate Tyndale
[Ethano pepandja 7]
Tate Grew
[Ethano pepandja 7]
Tate Storrs