Mirece sa Mmawaani mu Afrika—Sinniiwanana ni EKiristu?
Wa masana masaneene mu Afrika, anasuwela pahiru alipa ooloola a mmawaani mu oloola wa mukhalelo ori woothene. Xaxaxa mmapuro a mmawaani weiwo orammewo ixipitali ni atotore. Nyenya, oloola wa mmawaani, wiiliwiili wookhalano mitathari soolipa sa malavi ni onamulosiwe. Tiheeni muKiristu onaphwaneleiye weera mmakhalelo yaala?
Miseelo iha ikuxiwe mu A Sentinela 15 a Apirili a 1987, ipaaxina 26-29.
‘“AGABO” yoola onahaala omwiipha ni omaliha ohaawa wawe woothene ni waahu.’ Nave, moorweela wa waanyiherya wi murece yoowo muvyaani waahaala okumiherya mphurelo waphaama wa miyo, waayeeheryiwa va mmilo aka.”
2 Ela yaarempwe ni totore o Lagos, Nigeria, mu Sunday Times waarino muru: “Muhimvevule Mulipa ooloola a Mmawaani.” Owo aathariha moota asitiithi awe yaayelenlaaya ewehereryo ya openuwa wawe ereca yawoopiha vaavaa areiyeno eyaakha emoha ya oyariwa. Murece yaavahiwaaya ni mulipa ooloola a mmawaani, waavuwihiwa wi woovuluxa okumi awe.
3 Achu ancipale mu Afrika yaawo anaroromela oloola wa mmawaani annaloca sa openuwa wootikiniha oneereya vaavaa oloola wa oxipitali ohinalapaaya. Akina annathoriha wi oloola wa onyala ni wa malavi. Variyari aakhalavo yaale anawiichana alipa ootholathola a siyensiya wi yoone mirece sa makukhu a vanipuroni nave wi esuweliwe ni yeemereryiwe vancipale alipa ooloola a mmawaani. Ancipale yaahaala osiveliwa woona wiiwananihiwa wa mirece sa mmawaani ni mirece sa mutano, nlocaka sa wiiwanana variyari va alipa weerano a makhuuru oopiili o Xiina ni India.
4 Naamwi nyuwano muhikhalaka mu Afrika, munahaala osiveliwa osuwela wakhala wi mirece sa Afrika sinnaphara muteko chiryene nave sinnakhaviherya. Hanka vooloca sa mihapo sawunlaana mu Afrika? Mano ikuru sootikiniha ti sookhweleya nari ti sopahula inaphwanela okhoociwa? Tuuvi ori mpuro wa muKiristu vooloca sa murece wa mmawaani wa Africa?
Mirece sa Makukhu
5 Aayi, makukhu ti ehime etokotoko ya yoolya ahu nave ti ookhweleya wi nikhale. Sookhalavo tho miri iniima mirece nari sawiipha sinaatoloxa achu oohaalakhanyeya yaawo anapharihela pure. Mano moosuwela wi mikina sa mirece seiya sinnaphariheliwa mu mirece sa mutano? Masientista aaphwanya mirece seiya moorweela wa waalikhela miri seiyo saaphariheliwa mu mirece sa mmawaani nari ni anamuku. Awo yaakuxa sawooniherya, yaalikhele ni maakina, nave yeererya owerya waya mmwiilini ni mu ichu inatannya ereca. Yookhumelelavo ori opakiwa mirece mikina soochuneya, ntoko quinina, reserpine, digitális, ni codeíne.
6 Achu a ilukuluku sa khalai yaaphwanya mirece sincipale sa makukhu mwaayiini, moorweela wa weererya ni ohesa, nari moorweela wa ovarerya yeeyo yeereya ni axinama vaavaa yaalyaaya miri mikina. Wiiliwiili yaawo yaaphwanye ni yaakhanle alipa ooloola yaatitelela weerano mu imusi saya. Nsuweliho na makukhu naanahiyeryiwa akina opacerya tiithi ophiyerya mwaana nari wa achu akina yaathanliwa wi ehuserye. Alipa ooloola ancipale nlelo annakhuwa, wiiliwiili hanachuna oloca miri anapakaayano mirece saya. Nyenya sookhalavo sincipale sinavolowela mirece sa mmawaani mu Afrika.
Ovolowela Wawuupa wa Onamulosiwe
7 Oloola wincipale wa mmawaani mu Afrika onniiwanana vakhiviru khiviru ni sootikiniha. Ancipale annaroromela wi miri sookhalano moonelo, owerya oloca, weemurya. Alipa ooloola akina annaloca wi aniiwexexa elocelo ya miri ni wi annawerya oloca ni miri. Akina haneemererya wi miri sinnaloca, ntakhara awo analoca wi minepa soohooneya sinnahoolela wi ephwanye makukhu arino owerya wa openuxa.
8 Onamulosiwe onnavolowela vancipale mirece sa mmawaani mu Afrika. Ntoko yawooniherya, aNigeria ancipale, annaroromela wi ireca ni okhwa onatannyiwa moorweela wa waaphuca amuluku (nari minepa sa makholo) nari moorweela wa amwiicani yaawo analowa. Mwawiihiiha mikucho sa waamaaliha sinnapakiwa, ni mihapo sa minepa ni makhalelo anapakiwa.
9 Asuquo, mulipa ooloola o Nigeria, ti mmoha yoowo oneemererya yeela moolipa. Owo onii: “Miyaano kihusenrye mirece sa makukhu ni atiithi aka nave kaanakhovelela opaka mikucho wa amuluku ni wa minepa ya makholo ahu kirehereryaka mirece saka. Kinneemererya wi mikucho seiyo saanakumiherya openuwa nave wi ohaapakela mikucho waahaala oruuha ireca ni okhwa.”
10 Mu elukuluku ya mutano, wiiliwiili enneereya moohiyana. Soororomela seiya sinnaweeriha achu masana masaneene woova malavi ni okhala akapuro a owerya wa minepa soohooneya. Ancipale aakhalano minepa nave annahooxiwa. Nla nthowa ntokotoko na okhooca oloola ori woothene onaphitaanyerya mikucho nari mihapo mikina sa minepa. Nave ovolowela wa minepa ni waahooxa achu nari oweeriha wuupuwela wi makholo aya ari akumi nari wi miri sinnawerya oloca mwawooneya ti soowoka ni soonanara. Piipiliya onnalopola: “Hiho amalapo enavelélaya ephepa enaveléla wa masololo; nave nkinakhwela wi nyuwo mwátáne ni masololo.”—1 Korinto 10:20.
11 Masololo, ankeelo oohiiwelela athorihiwe ni Muluku wi etoloxiwe mmwaahiyu, awo annalakelela waahuweliha achu wi ehimulapele Muluku eeparipari, Yehova. (2 Petro 2:4; Yuda 6) Masololo anneererya wooniherya mmakhalelo makina wi awo amuluku aphaama. (2 Korinto 11:14) Epwahiheryaka owoka, masololo annaatakiherya alipa ookhwa nave annaweeriha achu wuupuwela wi makholo aya nlelo aakhala mu elapo ya minepa. Nyenya, mwawooneya Piipiliya onii: “Akhwile hanasuwelaru etxhu . . . ntakhara mmahiyeni honeriwamo etxhu nave mwemmo hiwamo wupuwela, osuwela ni miruku. Nave ti mwemmo onayàwemo.”—Eklesiyaste 9:5, 10, Bibiliya Nsu na Muluku.
12 Mwawiihiiha yaahaala okhala echu yoonanara wa alapeli a Muluku eeparipari waakhela openuxa onarweela wa alipa ooloola onaphitaanyerya meerelo a onamulosiwe. Moophwanaphwana, alipa ooloola yaawo anachuna malapelo aneemereryiwa ni Muluku anaphwanela ocharuwa mukhalelo woothene wa meerelo a onamulosiwe. Mweeparipari, yaawo aneera onamulosiwe annayeleela mahala ni okhapelela wa Yehova nave haanono nipuro mmuloko weeKiristu. (Akalatiya 5:19-21; Yawupulula 21:8) Aakhalavo ancipale yaawo acharunwe onamulosiwe, nave annasuwela wi oloola okina wa makukhu poti ophara muteko ohirivo meerelo a onamulosiwe.
Otoroka wa OKiristu
13 Alocaka saweereya sa okumi awe, Erhabor, mfirimero oosuweliwa yoowo oneeciha exipitali enalapa ni makukhu, onnaloca: “Khalai kaaneemererya wi mikucho saanaphwanela ophitaanyeryiwa ni mirece wi ivoothe munepa onatannya ereca. Nyenya kimanle omuhuserya Piipiliya ni Anamoona a Yehova nave kikhala muKiristu, miyaano kaahicharuwa meerelo yaawo nave vano kinakhala mwawiiwanana ni malakiheryo a Piipiliya. Kinnasuwela wi miri mukhataaya sinnawerya openuxa.”
14 Moophwanaphwana, Asuquo onnaloca: “Ichu kihusenryaaka vooloca sa Yehova sooruuha yootaphulela evyaani mu okumi aka. Woova waka makholo woomala, nave kinnamusuwela Muluku eeparipari. Kinnasuwela tho wi mikucho hisaari soochuneya nave wi ti epwanyasi ya nrapala na miri ni makukhu inaapenuxa achu. Vano achu ancipale annarwa wa miyo wi kaaloole nthowa nawi nkinahuhula sa malavi saya moorweela wa waaveka opaka mikucho. Oloola waka honayeeha vancipale ikhorowa saya ntoko enereyaaya yaya wa alipa ooloola anapaka mikucho.”
15 Okon, yoowo tho oneerano mirece sa makukhu, nthowa na ohipaka mikucho mu meerelo awe owo onnasomeliwa ni alipa ooloola akina wi “onananariha meerelo aya.” Okon onnaloca, “alipa a wiiceliwa aka akina yaanarwa ntoko alipa oohocela wi yoone wakhala wi nlelo kinnapaka mikucho mookhuweya. Emanleene olooliwa phaama isumana piili, awo yaaloca wi miyaano nkinapharihela mukhalelo ori woothene wa mukucho. Awo aaphura moorweela wa miyaha sa Piipiliya seiyo kaalocaaka ni yaawo. Miyaano kaatikiniheya owoona alipa a wiiceliwa aka akhalai axexe va Kongreso a Anamoona a Yehova ‘Osivela WooMuluku’ Dezembro a 1980. Awo yaahikikhupaarela nave yaahi: ‘Hiyaano naanarwa wa weyo wi onipenuxe mmwiilini. Weyaano tho woonipenuxa mmunepani.’”
16 AKiristu ntoko yaala annahuserya waakhooca yaale anachuna wi awo ekookele meerelo a onamulosiwe. Awo annasuwela wi yaphwexeherya meerelo aya a oloola ni mukhalelo ori woothene wa onamulosiwe, awo yaahaala oyeleela otitelela okhala mmuloko weeKiristu. Mwawiihiiha awo hanapaka mikucho nari mihapo. Awo hanootha elocaka wi annawerya openuxa mukhalelo ori woothene wa ireca, nari weererya wooniherya wi aakhalano ikuru savameekhaaya. Awo annasepa meerelo a onamulosiwe.
Openuxa Weeparipari Onarweela wa Muluku
17 Mmaloko mancipale ooya vahoolo, anamakhala ancipale anaroromela oloola oneeriwa ni alipa ooloola a mmawaani, ancipale annatepa waaroromela yaawo. Navetho, ixipitali ni atotore aatepa orama, hanawerya waakhwaniha oloola onachuneya. Mwawiihiiha, achu ancipale mu ilapo seiya anahaala otitelela owaavya alipa ooloola, ancipale a yaawo anapharihela makhalelo a onamulosiwe. Nyenya tiheeni munahaalaanyu weera?
18 Yesu ooloca: “Eparipari enarwa-yotaphulani.” (Yohane 8:32) Va osuwela wi Piipiliya onnathoriha saweera seiya, muKiristu aahaala okhooca okhala oohiroromeleya wa Muluku moorweela wa opharihela oraakulu nari waavya openuxiwa ni mulipa ooloola onaphitaanyerya osuwela sa muhoolo. (Malamulo 18:10-13; mulikanyihe Namarepela 23:21, 23.) Nave wakhala wi muKiristu onamwiiceliwa, tahi wa miruku wuupuwela wi makacamiho anarweela wa meerelo a onamulosiwe. Muchu hanaphwanela woova wi oniiceliwa nthowa na oloiwa wakhala wi onnatitelela okhala moomalela o makupa a Muluku moorweela wa okhooca echu eri yoothene eniiwanana ni onamulosiwe. Wakhala wi ninniiceliwa nthowa na ohiphaameya oothene hiyo nryaahuno, vano muchu onaphwanela othanla mukhateiye mukhalelo wa olooliwa.a
19 Mukucho wa woopola ovahiwe ni Yesu ti yooworu pahi onahaala onoopola mu yoocheka ni yookhumelelavo aya ireca ni okhwa. (Yohane 3:16; Saweriwa Tarummwa 4:12) Mukucho owo pahiru onnahula ephiro wa achu oororomeleya wi ephwanye okumi woohimala mparadaiso veelaponi yavathi weiwo “havo oni ikhupanyeryeke wa nthowa na witxeliwa.”—Isaiya 33:24, BNM.
20 Ophiyerya nihiku nenlo na ohakalala, Muluku aikurusoothesene onnanroromeliha wi onahaala waakhapelela yaawo anamuroromela yoowo. Mwawiihiiha aKiristu oothene anaphwanela omuroromela Yehova, omwaacamela yoowo mu nivekelo ni wiikhupanyerya. Ela enahaala okumiherya okumi woohakalala hiihaano, nave enahaala oniroromeliha waakhela okumi woophaameya mu Paradaiso veelaponi yavathi.—2 Petro 3:10-14; 1 Yohane 2:17.
[Nsu na vathi]
a Moone A Sentinela 15 a Yunyu a 1982, ipaaxina 22-9.