Yehova Onnahoolela Muteko Ahu wa Olaleerya Elapo Yoothene
“Ti miyano [Yehova] kinosuweliha yele enawerya wolapela; ti miyano kinawetxiha mphironi wophwanela otxhara.”—ISA. 48:17, BNM.
MUNANWERYA OTHARIHA?
Akapuro a Yehova anakhaviherya hai otaphuleliwa wa Piipiliya?
Nnapharihela hai mikhalelo sa murecele ni soowela inaphwanyeya?
Ikaruma taani nnapharihelaahu mu olaleerya michaka yaphaama?
1. Sawuukhula taani sa muteko wa olaleerya Akiristu yaakumannaayano hiihaanoru?
OOHUSERYA a Piipiliyaa omakuchuwelo wa nsana 19 ni omapacereryo wa nsana 20 yaakumana ni sawuukhula sincipale. Ntoko Akiristu a nsana noopacerya awo yaalaleerya muchaka waahiri wawunlaana. Awo yaari vakhaani, nave elapo yaawoona ntoko achu oohihuserya. Mwawaacererya, yaahaala okumana ni “wícha mtokotoko” wa Satana Musaserya. (Yaw. 12:12) Nave muteko aya wa olaleerya waahaala weereya “m’mahiku ókutchula,” seiyo saari “ilukuluku sohósha.”—2 Tim. 3:1.
2. Tiheeni Yehova oneereiye wi muteko wa olaleerya wa mutano oye vahoolo?
2 Naamwi hiiha, Yehova oolakelela wi achu awe elaleerye michaka yaphaama voothevene mmahiku ahu, nave hiyaavo enahaala omuhiiha waakhwaniherya yoolakelela yeela. Hiiha ntoko aawooponleiye Aisarayeli o Paapulu, Yehova tho onnawoopola alapeli awe amutano mu “Babulo Mtokotoko,” marehereryo a elapo yoothene a malapelo atheru. (Yaw. 18:1-4) Owo onnanihusiha wi nikhumelele phaama, onnanreeliha ni murecele nave onnanikhaviherya okawana mahusiheryo awe ni akina. (Mwaalakhanye Yesaya 48:16-18.) Ela henataphulela wi Yehova onapharihela osuwela sa omwaahiyu wi avolowele ichu soothene veelaponi yavathi wi muteko wa olaleerya Omwene oye vahoolo. Mikhalelo mikina sinnakhaviherya muteko ahu wa onamoona, nyenya pahiru nnikhaviheryo na Yehova ninnawerya ovilela mikhalelo ntoko wiikariwa ni sawuukhula ikina seiyo inakacamiha waakhwaniherya orummwa wahu mweelapo yeela enakona mu owerya wa Satana.—Yes. 41:13; 1 Yoh. 5:19.
3. “Osuwela” weeparipari waaceereryen’ye mwawiihai?
3 Yehova aamveerela mulipa miririmu Taniyeli oloherya wi “osuwela” weeparipari waahaala waaceereryeya mu elukuluku yookuchula. (Mwaalakhanye Daniyeli 12:4, BNM) Yehova aahaakhaviherya oohuserya a Piipiliya wiiwexexa Soorempwa soochuneya seiyo khalai saari sooriipiheya ni mahusiheryo a yaale awiiseera Akiristu. Vano owo onnaapharihela achu awe wi eparipari esuweliwe veelaponi yoothene yavathi. Olelo, hiyaano ninnoona waakhwanela wa yooloherya ya Taniyeli. Waacamela achu 8.000.000 aasuwela eparipari ya Mpiipiliyani nave annalaleerya orukurerya elapo yoothene yavathi. Ichu taani ineeriha wi okhale wooweryeya olaleerya elapo yoothene?
OTAPHULELIWA WA PIIPILIYA ONANIKHAVIHERYA HAI
4. Mu nsana 19 Piipiliya aataphuleliwe ophiyerya mweero taani?
4 Echu emoha enakhaviherya olaleerya wahu michaka yaphaama ori ophwanyeya wa Piipiliya mmakupa oothene. Mu iyaakha sincipale, ahooleli a malapelo awiiseera Akiristu yaakhwatiiha waalakhanyiwa Piipiliya, ophiyerya ohoolela wiiphiwa wa yaale yaamutaphulela. Mu nsana 19, makhuuru a omutaphulela Piipiliya yaaheeriha wi makupa a Piipiliya naari oothene akhale oophwanyeya mu ilocelo soophiyerya 400. Omakuchuwelo wa nsana nenlo, achu ancipale yaakhalano Piipiliya nyenya yaarammwa nsuweliho neeparipari na mu Soorempwa.
5. Tiheeni Anamoona a Yehova aneeraaya mmwaha wa otaphuleliwa wa Piipiliya?
5 Oohuserya a Piipiliya yaasuwela wi yaaphwanela olaleerya, nave moonyesererya yaanathariha yeeyo Piipiliya onahusiheiye. Mwawaacererya, achu a Yehova yaahaapharihela nave yaahaakawa Apiipiliya oohiyanahiyana. Mu 1950, awo yaamvonya Tradução do Novo Mundo das Escrituras Sagradas anteero naari makupa awe, opwaha ilocelo 120. Tradução do Novo Mundo a 2013 a Enklesi onahaala okhala ookhweya mu ilocelo ikina. Ntoko yookhumelela, ompharihela Piipiliya awiiwexexeya ni ookhweya omwaalakhanya enahaala onikhaviherya waakhwaniha muteko ahu wa olaleerya.
MURECELE ONNAKHAVIHERYA
6, 7. (a) Tiivi iri sookhumelela sa ikhoco samutano? (b) Murecele mu ilapo ikina okhavihenrye hai muteko ahu wa olaleerya?
6 Akhweya munahaala okoha: ‘Murecele taani ori veelaponi yavathi?’ Ntoko yootakiherya, mu nsana 20, macikhwi aachu aakhwa nthowa na ekhoco, xaxaxa variyari va ikhoco piili itokweene. Nyenya Ekhoco Etokweene Yanawiili yaanaacereryeya mu 1942, nave Nathan Knorr, yoowo aahoolela Anamoona a Yehova, aapaka mwaha va muthukumano wa muceche “Murecele—Onanwerya Wiikhalelaru?” Mwaha yoowo waathoonya yawooniherya orweela mu Yawupulula ekapitulu 17 wi ekhoco ele hiyaahaala okeriha o Armaketo, nyenya yaahaala okeriha o elukuluku ya murecele.—Yaw. 17:3, 11.
7 Omala wa Ekhoco Etokweene Yanawiili hiwaaruuhale murecele wawaakhwanela. Mwawiiwanana ni yoothoonyerya emoha, saakhalavo saweereya 331 sa owanawana variyari va 1946 ophiyerya 2013. Macikhwi aachu aakhwa. Nyenya mu iyaakha seiyo, ilapo sincipale saakhalano murecele, nave achu a Yehova yaapharihela elukuluku yeeyo wi elaleerye michaka yaphaama. Teevi yaari yookhumelela? Mu 1944, yaarivo alaleeryi a Omwene 110.000 elapo yoothene. Olelo, arivo alaleeryi 8.000.000! (Mwaalakhanye Yesaya 60:22.) Apwanne hinnasiveliwa vaavaa nnalaleeryaahu michaka yaphaama mmureceleni?
SOOWELA INANIKHAVIHERYA HAI
8, 9. Oya vahoolo taani onooneya mu ichu soowela, nave onakhaviherya hai muteko ahu?
8 Oya vahoolo wa ichu soowela onnakhweiha muteko wa olaleerya. Mu 1900—ivinre iyaakha sawaakhwana 21 amanle okumihiwa Mulipeleli oopacerya—saarivo ikaaro 8.000 pahiru o Amerika oothene, nave saarivo mixewe vakhaani soophwanelela opaka mukwaha. Olelo, sookhalavo ikaaro ni mixewe saphaama macikhwi oohaalakhanyeya. Ikaaro ni mixewe sinnanikhaviherya okuxa michaka yaphaama waaphwanyiha achu anakhala mmakupa oorakamela. Nyenya, naamwi nihirino yoowela nave neecaka ni meco ikulucu soorakama, ninniilipixerya waapaka oohuserya.—Mat. 28:19, 20.
9 Soowela ikina sinnanikhaviherya tho mmuteko ahu. Akarera, apophoro ni ikaaro sinnakhaviherya oteexa soolaleeryiwa soorweela Mpiipiliyani okeriha mmapuro oorakamela mu isumana vakhaani. Maceeke annaakhaviherya ooweherya a ikulucu, anna a Nikhuuru na Efiliyale, mamisiyonaariyo ni akina ophiya mwawaakuveya mmithukumano sa miceche naari waakhwaniha mirici soomuluku. Mwawaacererya, achu a Nikhuuru Noolamulela ni anna akina oorweela wa nipuro nahu ntokweene, anneeca ni nceeke mu ilapo sincipale wi yaalipihe nave yaahusihe akhwaaya Eekiristu. Mwawiihiiha, oya vahoolo wa ichu soowela sinnakhaviherya okhalavo wiiwanana wa achu a Yehova.—Sal. 133:1-3.
ELOCELO ENNANIKHAVIHERYA
10. Ntakhara heeni enanwerya olociwa wi Enklesi elocelo ya elapo yoothene?
10 Mu nsana noopacerya Koine naari Ekiriki yaanalociwa mweelapo yoothene ya Roma. Apwanne yookhalavo elocelo enalociwa elapo yoothene olelo? Ancipale yaahaala waakhula wi Enklesi. Liivuru English as a Global Language (Enklesi Ntoko Elocelo ya Elapo Yoothene) onnaloca: “Waacamela emeya ya achu a veelaponi aasuwela phaama Enklesi.” Enklesi elocelo enatepa ohusihiwa orukurerya elapo, yeeyo enaphariheliwa wi okhalevo wiiwanana mmiyaha sa anakoso, epoliitika, siyensiya ni ikhankoonya.
11. Enklesi enakhaviherya hai oya vahoolo wa malapelo aweela?
11 Ophariheliwa wa Enklesi ennakhaviherya oya vahoolo wa malapelo aweela. Mu iyaakha sincipale, Mulipeleli ni soolaleeryiwa ikina sa Piipiliya sinapakiwa mu Enklesi. Eyo elocelo yaweemereryiwa mmapuro matokweene a Anamoona a Yehova. Nave ennaphariheliwa vaavaa anahusihiwaaya anamahuserya a Centro Educacional da Torre de Vigia, o Patterson, Nova York E.U.A.
12. Ophiyerya mweero taani Anamoona a Yehova ataphulenlaaya soolaleeryiwa soorweela Mpiipiliyani, nave ikhankoonya inakhaviherya hai?
12 Nthowa na okhalano ekari ya olaleerya michaka yaphaama ya Omwene wa achu a maloko oothene, ninnataphulela soolaleeryiwa sahu mu ilocelo soophiyerya 700. Oya vahoolo wa mavyakelo a komputatore, ophitaanyerya MEPS (Sistema Eletrônico de Fotocomposição Multilingue), onnakhaviherya muteko ahu. Oya vahoolo yoola onnanikhaviherya omwaramwaxa muchaka wa Omwene ni waaceererya wiiwanana wahu. Nyenya nri awiiwanana xaxaxa nthowa nawi ninnaloca elocelo yaweela yoochuneyaxa ya eparipari ya Mpiipiliyani.—Mwaalakhanye Sofoniya 3:9.
MALAMULO ANAKHAVIHERYA HAI
13, 14. Akiristu amutano anaphura hai orweela wa malamulo ni soolakelela sa Olamulelo?
13 Ntoko noonnaahu mmwaha wooculi, Akiristu a nsana noopacerya yaaphura nlamulo na Roma, nenlo naaphariheleya ophiyerya ocai wa elapo ya Roma. Moolikana, Akiristu amutano annaphura malamulo atikitheryiwe. Ntoko yootakiherya, o Estatu Unitu—weiwo nriwo nipuro nahu ntokweene—Olamulelo onneemererya opaka malapelo, oloca mootaphuwa, ni othukumana. Ela ennaavaha anna o Estatu Unitu otaphuwa othukumana ni omuthokororya Piipiliya ni wuuka ni akina yeeyo anahuseryaaya. Nyenya, sinnahala weemereryiwa mikhalelo mikina ni alamuleli. (Afil. 1:7) Vaavaa waakhumelenlaaya mwaha moovanyihana ni achu a Yehova o Estatu Unitu, oveka olamulelo wa vasulu moohihiyererya waaheeriha weemereryiwa ntoko alaleeryi a Omwene.
14 Olamulelo wa ilapo ikina onneemererya tho ophwanelela wahu opaka malapelo mootaphuwa ni olaleerya vanlakani. Ntoko yootakiherya, mu Yunyo a 2014 Corte Europeia dos Direitos Humanos waanaakiha mmiyaha 57 sa makupa oohiyanahiyana a Europa. Naamwi nri “awichiwa ti atchu a maloko othene,” olamulelo wa ilapo sincipale onneemererya wi ninnaphwanela opaka malapelo eeparipari.—Mat. 24:9.
ICHU IKINA SINNAKHAVIHERYA MUTEKO AHU WA OHUSIHA
15. Matorokelo taani apakiwe mu okumiha, nave enanikhaviherya hai?
15 Oya vahoolo wa ikaruma sa okumiha sinnakhaviherya olaleeryiwa michaka yaphaama orukurerya elapo yavathi. Mu iyaakha sincipale, maakina makhaani ookumiha yaawo yaapakiwe ni Johannes Gutenberg mu 1450 hiyaatoroken’ye. Nyenya mu iyaakha masana meeli ivirale yaapakiwa matorokelo. Maakina ookumiha yaakhala matokweene, awaakuveya ni awaakhwanela. Opakiwa wa ipapeli ni aliivuru waari wookhweya olivela. Maakina makhaani annaraceelihiwa ni amutano, yaakuvihaka nave ereerihaka muteko. Ela yaakumihenrye eheeni wa muteko ahu? Muthokororye ela: Mulipeleli oopacerya (a Yulyo a 1879) aapakiwe ikoopiya 6.000 ahirino iruku, nave mu elocelo emoha pahiru—Enklesi. Olelo, ivinre iyaakha 136—mweeri ti mweeri Mulipeleli onnakumihiwa nave onnakaiwa opwaha ikoopiya 50.000.000. Owo ookhalano iruku sooreera nave onnaphwanyeya opwaha ilocelo 200.
16. Ichu taani inanikhaviherya olaleerya elapo yoothene? (Moone eruku yoopacerya.)
16 Muthokororye oya vahoolo wa iyaakha 200 sahiihaanoru achu a Muluku anapharihelaaya mu olaleerya michaka yaphaama. Nooromola ikaaro, apophoro ni maceeke nyenya tho sookhalavo icika, maakina oorepa, ikhankoonya sa Prahili, sa ovonya michaka, sa okhapelela masu ni iruku, telefone, câmara, raatio, televisau, akomputatore ni interneti. Mmikhalelo mincipale, ichu seiya sinnanikhaviherya waakhwaniha orummwa wahu wa waapaka oohuserya. Mu waakhwanela wa yooloherya yawi ‘ilapo ni mamwene aya eni enamwalyiha’ achu a Yehova, ninnapharihela phaama ichu seelapo, ntoko ikhankoonya sa mutano wi nimvuwihe Piipiliya ni soolaleeryiwa soorweela Mpiipiliyani mu ilocelo sincipale.—Mwaalakhanye Yesaya 60:16, BNM.
17. (a) Saweereya inooniherya eheeni? (b) Ntakhara heeni Yehova onnaneemererya okhala “alipa-muteko akhwawe”?
17 Chiryene, ninnoona mareeliho a Muluku. Mweeparipari, wi aakhwaniherye yoochuna awe, Yehova hanaroromela nikhaviheryo nahu. Naamwi hiiha, Tiithi ahu oosivela a wirimu onnaneemererya okhala “alipa-muteko akhwawe,” eneerihaka wooniherya osivela wahu wa yoowo ni wa amwaacamani ahu. (1 Akor. 3:9; Mar. 12:28-31) Hankooni nipharihele ikari sahu wi niphare muteko woochuneyaxa wa veelapo yoothene, olaleerya muchaka wa Omwene. Mmukhalelo woothene, hankooni nooniherye omuthamalela wahu Yehova yoowo onareeliha nave onahoolela muteko ahu wa olaleerya elapo yoothene!
[Nsu na vathi]
a Oohuserya a Piipiliya yaakunxe nsina na Anamoona a Yehova mu 1931.—Yes. 43:10.
[Ekaaxa va epaaxina 28]
Chakare a Muluku
IKOOPIYA 5.800.000
[Ilocelo 36]
“Muluku Akhale Eeparipari”
IKOOPIYA 18.400.000
[Ilocelo 56]
Eparipari Enakeriha Wookumini Woohimala
IKOOPIYA 107.300.000
[Ilocelo 120]
Piipiliya Onahusiha Eheeni Chiryene?
IKOOPIYA 237.600.000
[Ilocelo 272]