MWAHA WOOHUSERYA 48
Yehova Onahaala Wookhaviheryaani mu Ilukuluku Sookacamiha
“‘Olipe murima, . . . Miyo kiri ni nyuwo,’ Apwiya mwaneene a ikuru soothene tanaloca.”—Axeu 2:4, PMM.
NCIPO 118 “Atxereryà Mwa Hiyo Nroromelo”
YEEYO NNAHAALAAHU OHUSERYAa
1-2. (1) Olikanela taani orivovo variyari va mukhalelo ahu ni wa Ayuta yaakookenle o Yerusalemu? (2) Mutharihe makacamiho makina Ayuta yaahoolelaaya. (Moone ekaaxa “Mahiku a Axeu, Sakariya ni Estra.”)
APWANNE ilukuluku ikina munnuukhuwa vooloca sa omwaahiyu? Akhweya mooyeleela muteko nave munnuukhuwa vooloca sa mukhalelo munahaalaanyu ovakulelaka echoko anyu. Munanwerya wuukhuwa vooloca sa okhapeleleya wa echoko anyu nthowa na makacamiho a epoliitika, wiikariwa naari wiiciwa wa muteko ahu woolaleerya. Apwanne munnahoolela nimoha na makacamiho yaala? Waakhanle wi aai, munahaala olipiheya moorweela wa othokororya mukhalelo Yehova aakhavihenryeiye Aisarayeli akhalai vaavaa yaakumannaaya ni makacamiho oolikana.
2 Ayuta yaawo yaakhanle o Papulu mu okumi aya woothene yaahaala ochuna nroromelo noolipa wi ehiye muhakhu ni mukhalelo waphaama wa okumi wo Papulu wi epake mukwaha eyaaka elapo yeeyo ancipale a yaawo yahaasuwenlaaya phaama. Vaavaa yaaphin’yaaya, moohilekela yaahipacerya ohoolela makacamiho a ovakulela ichoko saya. Yaahikhalawo tho makacamiho mu olamulelo wo Persiya nave yaaniiciwa ni maloko awaacamela. Nyenya, akina a yaawo yaanoona okhala woovila otikitheryeya mu oteka wanaawiili empa ya Yehova. Mwawiihiiha, variyari va eyaakha ya 520 E.E.K., Yehova aahaaveka alipa a miririmu eeli, Axeu ni Sakariya wi yaakhaviherye achu okuha mu nipuro noopacerya muteko wa oteka wanaawiili empa ya Muluku. (Axeu 1:1; Sak. 1:1) Hiihaa ntoko nnahaalaahu woona, nlipiho nivahereryiwe ni alipa a miririmu yaala, naahikumiherya miphurelo mincipale. Nyenya, waacamela iyaakha 50 ohoolo waya, Ayuta yaakookenle o Yerusalemu yaanachuna nlipiho wanaawiili. Voocharela, Estra, yoowo aari mulipa oorepa Malamulo amavyakelo, aakhuma o Papulu ayaaka o Yerusalemu wi aalipihe achu a Muluku okuha mu nipuro noopacerya malapelo eeparipari.—Estr. 7:1, 6.
3. Makoho taani nnahaalaahu othokororya? (Masiposipo 22:19)
3 Hiihaa ntoko sooloherya sa Axeu ni Sakariya saakhavihenryaaya achu a Muluku khalai otitelela omuroromela Yehova variyari va wiiciwa, inanwerya tho onikhaviherya olelo otitelela ororomela nikhaviheryo na Yehova naamwi nihoolelaka makacamiho. (Mwaalakhanye Masiposipo 22:19.) Vaavaa nnathokororyaahu michaka sa Muluku ivahereryiwe orweela wa Axeu ni Sakariya ni waalikhela yootakiherya ya Estra, nnahaala waakhula makoho ala: Ti mwawiihai Ayuta yaale yaavoloweliwaaya ni makacamiho oothene yaala? Ntakhara heeni nnaphwanelaahu otikitheryeya mu opaka yookhwela ya Muluku variyari va ilukuluku sookacamiha? Nave nni niwerye hai wunnuwiha omuroromela wahu Yehova mu ilukuluku sookacamiha?
MAKACAMIHO YAAHIWEERIHA AYUTA OYELEELA MVAI AYA
4-5. Ntakhara heeni Ayuta yaahiyeleela mvai aya mu oteka empa ya Muluku?
4 Vaavaa Ayuta yaakookenlaaya o Yerusalemu, awo yaahikhalano muteko wawaaca wi ephare. Awo mwawaakuveya yaahimpaka altare a Yehova nave yaahipacerya mathipelo a empa ya Muluku. (Estr. 3:1-3, 10) Nyenya mwawaakuveya, mvai aya woopacerya waahivukuwa. Ntakhara heeni? Ohiya pahiru oteka empa ya Muluku, awo tho yaaphwanela oteka ipa saya, olima ni ovakulela ichoko saya. (Estr. 2:68, 70) Ohiya yeeyoru, awo yaanahoolela wiiciwa orweela wa amwiicani aya, yaawo yaachuna waahiiha oteka wanaawiili empa ya Muluku.—Estr. 4:1-5.
5 Ayuta yaale yaanahoolela makacamiho a orama wa ikhorowa ni mu olamulelo. Elapo aya vano yaanapaka makupa a Olamulelo wo Persiya. Amanle okhwa Mwene o Persiya Siru mu 530 E.E.K., mwene oocharela, Kampisi, aanachuna okuxa elapo yo Yikuputu. Vaavaa yaapakaaya mukwaha eyaaka Oyikuputu, anakhoco awe akhweya yaahaakhinyererya Aisarayeli wi yaavahe maahi, yoolya nnipuro noohayavo, nave eyo yaahikacamiha vancipale ikumi sa Aisarayeli. Vaavaa Mwene oocharela Tariyu aapacenryeiye olamulela, nlelo yaahikhalawo makacamiho mancipale, ntoko omwareya ni ohiiwanana mu olamulelo wo Persiya. Moohikhwa minikwa, mikhalelo seiha saahiweeriha Ayuta yaale wuukhuwa vooloca sa mukhalelo wa ovakulela ichoko saya. Nthowa na makacamiho oothene yaala yaahoolelaaya, Ayuta akina yoona wi ele hiyaari elukuluku yoophwanelela ya oteka empa ya Yehova wanaawiili.—Axeu 1:2.
6. Mwawiiwanana ni Sakariya 4:6, 7, makacamiho taani makina Ayuta yaahoolenlaaya, nave yoororomeliha taani Sakariya aavanheiye?
6 Mwaalakhanye Sakariya 4:6, 7. Ohiya pahiru ohoolela makacamiho a ikhorowa ni ohiiwanana mu olamulelo, Ayuta tho yaanahoolela wiikariwa. Mu 522 E.E.K., amwiicani aya yaahiwerya owatiiha otekiwa wanaawiili empa ya Yehova. Nyenya Sakariya aahaaroromeliha Ayuta wi Yehova aahaala opharihela munepa Awe woowerya wi aviihevo nikacamiho vyakala. Mu 520 E.E.K., Mwene Tariyu aaheemererya wi empa ya Muluku epacerye otekiwa wanawiili nave aahivahererya ikhorowa wi ikhaviherye va muteko yoowo. Owo tho aahaalamulela alamuleli a vanipuroni awaacamela wi ekhaviherye.—Estr. 6:1, 6-10.
7. Ti mwawihai Yehova aareelinheiye Ayuta yaawo yaakookenle o Yerusalemu vaavaa yaakunhaaya mu nipuro noopacerya muteko wa oteka?
7 Moorweela wa Axeu ni Sakariya, Yehova aahaaroromeliha achu awe wi aahaala waakhaviherya waakhanle wi aakuha mu nipuro noopacerya otekiwa wanaawiili wa empa ya Muluku. (Axeu 1:8, 13, 14; Sak. 1:3, 16) Ni nlipiho yaakhenlaaya wa alipa a miririmu, Ayuta yaale yaahikookela muteko wa oteka mu 520 E.E.K. nave yaahikwaaxa ehimalinhe iyaakha thanu. Woona wi Ayuta yaahikuha mu nipuro noopacerya opaka yookhwela ya Muluku naamwi ehoolelaka makacamiho, awo yaahaakhela nikhaviheryo na Yehova ohiya pahiru noomwiilini nyenya tho noomunepani. Ntoko yookhumelela, awo yaanamulapela Yehova moohakalala.—Estr. 6:14-16, 22.
MUTITELELE OTIKITHERYEYA MU OPAKA YOOKHWELA YA MULUKU
8. Ti mwawiihai masu anaphwanyeya mu Axeu 2:4 ananikhaviheryaaya otikitheryeya mu opaka yookhwela ya Muluku? (Moone tho enoota.)
8 Woona wi yoohooxa etokotoko eri vakhiviru, ti woochuneya wiiwelela nlamulo na olaleerya. (Mar. 13:10) Nyenya, akhweya onanwerya okhala woovila wa hiyo otikitheryeya mmuteko woolaleerya wakhala wi ninnahoolela makacamiho a ikhorowa naari wakhala wi ninnahoolela wiiciwa mmuteko woolaleerya. Tiheeni enahaala onikhaviherya okuha mu nipuro noopacerya soochuna sa Omwene? Ntitelele ororomela wi “Apwiya [Yehova] mwaneene a ikuru soothene”b ari mmakupa ahu. Owo onahaala onikhaviherya wakhala wi nookuha soochuna sa Omwene ohoolo wa soochuna sahu. Mwawiihiiha, hannaphwanela woova echu.—Mwaalakhanye Axeu 2:4, PMM.
9-10. Ti mwawiihai mutheli mmoha onneiye wi yeeyo Yesu olonceiye mu Mateyu 6:33 ti yeeparipari?
9 Muthokororye yootakiherya ya Oleg ni Irina, muthelic onarumeela ntoko piyoneero. Emanle othaama wi yakhaviherye muloko mmoha mu nipuro nikina, awo yaahiyeleela muteko aya nthowa nawi makacamiho a ikhorowa yaamvira etepaka mu elapo aya. Naamwi yaahirino muteko wookilaatheya mu eyaakha emoha, awo wiiliwiili yaanoona nikhaviheryo noosivela na Yehova, nave ikwaha ikina yaanaakhela nikhaviheryo na anna ni arokora aya. Tiheeni yaakhavihenrye vaavaa yaahoolelaaya makacamiho yaawo? Oleg, yoowo woopaceryani aari awuukhuwaxa, onnaloca: “Okhala ooweiwa mmuteko woolaleerya woonikhaviherya otikitheryeya mu yeeyo eri yoochuneyaxa mu okumi.” Vaavaa owo ni mwaariye yaatitelelaaya waavya muteko, awo yaahititelela okhala ooweiwa mmuteko woolaleerya.
10 Nihiku nimoha, vaavaa yaakookaaya mmuteko woolaleerya, yaahisuwela wi nthamwene aya awaacameleya aaheeca mukwaha wa ikilomeeturu sawaakhwana 160 wi aaruuhele mirupa miili saarimo soolya. Oleg ooloca: “Naahoona wanawiili mukhalelo Yehova onanipwacheiye nave tho mukhalelo muloko onanithokororyaaya. Nri oolekecheya wi Yehova harwa aacuwala alapeli awe, naamwi nikacamiho naya nooneyaka wi hanrwa nimala.”—Mat. 6:33.
11. Tiheeni nnawehereryaahu wakhala wi nootikitheryeya mu opaka yookhwela ya Muluku?
11 Yehova onachuna wi ntikitheryeye mu ovuluxa ikumi moorweela wa otitelela waapaka oohuserya. Ntoko etharihiwaaya mu eparakrafu 7, Axeu aahaaveka achu a Yehova opacerya muteko waweela, ntoko wi yaampaceryaru opaka mathipelo a empa ya Muluku wanaawiili. Waakhanle wi aheerano, Yehova aahaaroromeliha ‘waareeliha.’ (Axeu 2:18, 19, PMM) Hiyaano tho nnanwerya ororomela wi Yehova onahaala oreeliha wiilipixerya nnapakaahu wi nikuhe mu nipuro noopacerya muteko onivanheiye.
NNI NINNUWIHE HAI OMUROROMELA WAHU YEHOVA?
12. Ntakhara heeni Estra ni Ayuta akhwaawe yaanachuna nroromelo noolipa?
12 Mu 468 E.E.K., Estra aahipaka mukwaha nnikhuuru nanaawiili na Ayuta ovinya o Papulu eyaaka o Yerusalemu. Estra ni achu yaale yaari ni yoowo yaanachuna nroromelo noolipa wi epake mukwaha yoole. Awo yaahaala opaka mukwaha mmiphiro sawoopiha, eteenxe eparata ni ooru awaaca yaavahiwaaya ntakhara empa ya Muluku. Ichu seiyo saahaala oweeriha okhala va yawoopiha ya ohipheliwa ni ampava. (Estr. 7:12-16; 8:31) Ohiya yeeyoru, mwawaakuveya yaahiiwexexa wi Yerusalemu haari ookhapeleleya. O Yerusalemu hiyaakhalawo achu ancipale, nave ixiri ni mikhora saanaphwanela orehereryiwa. Tiheeni nnahuseryaahu orweela wa Estra vooloca sa winnuwiha omuroromela wahu Yehova?
13. Ti mwawiihai Estra unnuwinheiye omuroromela wawe Yehova? (Moone tho enoota.)
13 Estra aahoona mukhalelo Yehova aakhaviheryeiye achu awe mu ilukuluku sa weehiwa. Iyaakha vakhaani muculi, mu 484 E.E.K., woonaru Estra aakhala o Papulu vaavaa Mwene Asuweru aatikithenryeiye nlamulo nawi Ayuta oothene mu olamulelo wo Persiya yiiphiwe. (Est. 3:7, 13-15) Ekumi ya Estra yaari va yawoopiha! Nthowa na woopopiha yoola, Ayuta “mu iprovinsiya soothene” yaahiinanela olya nave yaahinla, moohikhwa minikwa yaahimphiherya Yehova mu nivekelo yaavyaka ohoolela. (Est. 4:3) Muupuwele mukhalelo Estra ni Ayuta akhwaawe yiisoonnaaya vaavaa yoonnaaya ichu itoroken’ye, nave yiiphiwaka yaawo yaalakelenle owiipha Ayuta! (Est. 9:1, 2) Yeeyo Estra aahoolenleiye variyari va ilukuluku seihe soovila akhweya saahimurehererya ntakhara saweeha sa omwaahiyu nave yaahilipiha ororomela wawe mu owerya wa Yehova wa waakhapelela achu Awe.d
14. Nihusiheryo taani murokora mmoha ohusenreiye vaavaa aakhenleiye nikhaviheryo na Yehova mu ilukuluku sookacamiha?
14 Vaavaa nnoonaahu okhapelela wa Yehova mu ilukuluku sookacamiha, omuroromela wahu yoowo onnannuwa. Moone yootakiherya ya Anastasia, yoowo onakhala o Europa. Owo aahihiya muteko awe wi ahiivoliiherye mmiyaha sa epoliitika. Owo ooloca: “Ela yaari ekwaha yoopacerya mu okumi aka kaakhanlaaka kihiri ni ekhorowa.” Voocharela, owo onnaaceererya: “Kaahihiya nikacamiho naka mmatani mwa Yehova nave kaahoona mukhalelo owo aakikhapeleleiye mu osivela. Wakhala wi kooyeleela muteko wanaawiili, nkikhala awoova.”
15. Tiheeni emukhavihenrye Estra otitelela omuroromela Yehova? (Estra 7:27, 28)
15 Estra aahoona ntata na Yehova mu okumi awe. Wuupuwelela vooloca sa ilukuluku seiho Yehova aamukhavihenryeiye yoowo, moohikhwa minikwa, waahimukhaviherya Estra otitelela omuroromela Yoowo. Moone masu: “Ntata na Yehova Muluku aka naari ni miyo.” (Mwaalakhanye Estra 7:27, 28.) Estra aahipharihela masu mamohamoha ikwaha thanu nammoha mu liivuru onakuxa nsina nawe.—Estr. 7:6, 9; 8:18, 22, 31.
Mmikhalelo taani nneeraahu noone mookwakwaleya ntata na Yehova mu okumi ahu? (Moone eparakrafu 16)e
16. Mmikhalelo taani sa okumi ahu nneeraahu noone mookwakwaleya ntata na Yehova? (Moone tho eruku.)
16 Yehova onanwerya onikhaviherya vaavaa nnahoolelaahu makacamiho. Ntoko yootakiherya, vaavaa nnamvekaahu patarawu ahu ifeeriya wi noonele muthukumano wa muceche naari vaavaa nnavekaahu matorokelo mu elukuluku ya olapa wi niwerye ophwanyeyaka mmithukumano soothene sa muloko, ninnaavya ekari ya woona ntata na Yehova mu okumi ahu. Yookhumelela ene enanwerya okhala yaphaamaxa opwaha yeeyo naaweheryaahu. Mwawiihiiha, omuroromela wahu Yehova onahaala waaceereryeya.
Estra onninla nave onnavekela mu empa ya Muluku moosoosiwa murima nthowa na soocheka sa muloko. Muloko tho onninla. Voocharela, Sekaniya amuhakararyaka Estra moorweela wa omuroromeliha: “Nlelo yookhalavo ewehereryo wa Isarayeli. . . . Hiyaano nnahaala wookhaviherya.”—Estra 10:2, 4 (Moone eparakrafu17)
17. Mmukhalelo taani Estra oonihenryeiye wiiyeviha mu ilukuluku sookacamiha? (Moone eruku ya ekaapa.)
17 Estra mwawiiyeviha aanaveka nikhaviheryo na Yehova. Ilukuluku soothene vaavaa aakhaleiye awuukhuwa ni mirici sawe, Estra mwawiiyeviha aanavekela wa Yehova. (Estr. 8:21-23; 9:3-5) Woona wi Estra aahimuroromela Yehova, akina tho yaari ooreheryeya omukhaviherya ni otakiherya nroromelo nawe. (Estr. 10:1-4) Vaavaa nnakhalaahu awuukhuwaxa wanthowa na soothowa sahu soomwiilini naari okhala phaama wa echoko ahu, nnaphwanela ovekela wa Yehova ni nroromelo.
18. Tiheeni enahaala onikhaviherya wunnuwiha omuroromela wahu Yehova?
18 Wakhala wi ninniiyeviha ni waavya nikhaviheryo na Yehova, weemererya nikhaviheryo na anna ni arokora, omuroromela wahu Muluku onahaala waaceereryeya. Erika, ilukuluku soothene aanaroromela wi Yehova aahaala omukhapelela, naamwi vaavaa aahooleleiye makacamiho matokweene. Mu elukuluku vakhaani, erukulu awe yaahimoramo nave tho aahimuyeleela iyawe mookhwani. Vooloca sa ichu soothene seeren’ye, owo oriye: “Weyaano honasuwela woosiilo ene mukhalelo Yehova onahaaleiye wookhaviherya. Nikhaviheryo nnanwerya orwa moohiwehereryeya. kaahoona wi mavekelo aka mancipale yaahaakhuliwa moorweela wa masu ni saweera sa asinthamwene aka. Wakhala wi kinnaaleela yeeyo eneereya mu okumi aka, awo ananwerya okikhaviherya mookhweya.”
MUTITELELE OMUROROMELA YEHOVA OPHIYERYA OMAKUCHUWELO
19-20. Tiheeni nnahuseryaahu ni Ayuta yaawo yahaawenrye okookela o Yerusalemu?
19 Nnanwerya ohuserya nihusiheryo noochuneya orweela wa Ayuta yaawo yahaawenrye okookela o Yerusalemu. Akina a yaawo hiyaawenrye okookela o Yerusalemu nthowa na wuuluvala, ereca etokweene naari mirici sa veechokoni. Nyenya awo yaari oohakalala waakhaviherya yaale yaakookenle o Yerusalemu moorweela wa waavaha ichu sincipale yaachunaaya ntakhara empa ya Muluku. (Estr. 1:5, 6) Enakhala ntoko wi variyari va iyaakha 19 nikhuuru noopacerya nimanle okookela o Yerusalemu, yaale yaatitelenle okhala o Papulu nlelo yaanarumiha soovaha soochuna o Yerusalemu.—Sak. 6:10.
20 Wakhala wi hannawerya opaka soothene naachunaahu ntakhara Yehova, nnaphwanela ororomela wi owo onnoona ichu soothene nnapakaahu orweela mmurimani wi nimuhakalalihe yoowo. Nnasuwela hai yeela? Mmahiku a Sakariya, Yehova aahimveka mulipa a miririmu awe wi ampake korowa ampharihelaka ooru ni eparata yeeyo yaarumihiwe ni Ayuta yaari o Papulu. (Sak. 6:11) “Ekhara yeele” etokweene naari korowa yaari ‘yawuupuxerya’ ya soovaha saya soochuna. (Sak. 6:14, PMM) Nnanwerya ororomela wi Yehova harwa acuwala wiilipixerya nnapakaahu ni murima woothene wi nimurumeele yoowo variyari va ilukuluku sookacamiha.—Ahe. 6:10.
21. Tiheeni enahaala onikhaviherya omuroromela Yehova moohiphwacha makacamiho anahaala okhumelela omwaahiyu?
21 Moohikhwa minikwa nnahaala otitelela ohoolela makacamiho mmahiku yaala ookuchula, nave akhweya makacamiho ananwerya otepa omwaahiyu. (2 Tim. 3:1, 13) Nyenya, hannaphwanela okhala awuukhuwaxa. Muupuwele masu a Yehova wa achu awe mmahiku a Axeu: “Miyo kiri ni nyuwo . . . Muhoove.” (Axeu 2:4, 5, PMM) Hiyaano tho nnanwerya ororomela wi Yehova onahaala okhala ni hiyo vaavaa nniilipixeryaahu wi nipake yookhwela awe. Moorweela wa opharihela mahusiheryo nihusenryaahu mu sooloherya sa Axeu ni Sakariya, vamoha ni yootakiherya ya Estra, nnahaala otitelela omuroromela Yehova moohiphwacha makacamiho yaawo akhweya nnahaalaahu ohoolela omwaahiyu.
NCIPO 122 Nikhale Oohicikinyeya!
a Mwaha yoola orehereryiwe wi onikhaviherye olipiha omuroromela wahu Yehova vaavaa nnahoolelaahu makacamiho a ikhorowa, ohiiwanana mu epoliitika naari wiiciwa wa muteko ahu woolaleerya.
b Masu awi Yehova “Apwiya mwaneene a ikuru soothene” annaphwanyeya ikwaha 13 mu liivuru a Axeu. Ela yaanawuupuxerya Ayuta nave annanuupuxerya wi Yehova ookhalano owerya woohikuchuwa nave onnaalamulela anakhoco ancipale oomunepani.—Sal. 103:20, 21.
c Masina makina aatorokiwa.
d Ntoko mulipa oorepa Malamulo a Muluku, Estra tho ahunnuwiha ororomela masu a sooloherya sa Yehova ahaakumve ocimula ayaaka o Yerusalemu.—2 Math. 36:22, 23; Estr. 7:6, 9, 10; Yer. 29:14.
e OTHARIHIWA WA ERUKU : Munna amvekaka patarawu awe elukuluku wi awerye woonela muthukumano wa muceche, nyenya patarawu awe onnakhooca. Owo onnavekela avekaka nikhaviheryo ni ohoolela vaavaa oniirehereryeiye wi aloce ni patarawu awe wanaawiili. Owo onnamooniha patarawu awe nwopelo wa muthukumano wa muceche, atharihaka miphurelo sa mahusiheryo a Piipiliya. Patarawu ori ootikhiniheya nave onnatoroka yoolakelela awe.