Ko e Ha kua Matematekelea Ai?
Ke maama e kakano ne matematekelea lahi mo e kakano ne nakai kautū e tau laliaga he tagata ke utakehe e matematekelea, kua lata ni ia tautolu ke iloa e tupumaiaga mooli he tau lekua nei. Pete he kehekehe mo e vihi e tau tupumaiaga, kua lata ia tautolu ke loto fakaaue he maeke e Tohi Tapu ke lagomatai a tautolu ke iloa e tau mena ia. He vala tala nei, to onoono a tautolu ke he lima e matapatu kakano ne lahi mahaki e matematekelea. Uiina e mautolu a koe ke manamanatu fakamitaki ke he talahauaga he Tohi Tapu mo e kitia e puhala ka maeke e Kupu he Atua ke lagomatai a tautolu ke onoono fakahokulo ke iloa e tupumaiaga mooli he lekua aoga nei.—2 Timoteo 3:16.
TAU LAUIAAGA HE KELEA E FAKATUFONO
“Ko e mena ka pule e tagata mahani kelea ti ooi ai e motu,” he talahau he Tohi Tapu.—Tau Fakatai 29:2.
He fakamauaga tala tuai kua tokologa lahi e tau pule malolō ne pule favale, ti kua matematekelea lahi e tau tagata ha lautolu. Ka e nakai pihia oti a lautolu ne pule. Liga manako mooli e falu ke lagomatai e tau tagata he tau motu ha lautolu. Ka e ka hoko a lautolu ke he tuaga ke pule, ne fa mailoga e lautolu ko e tau laliaga ha lautolu kua fakatauhele he fetotokoaki mo e taufetului ke he pule. Po ke fakaaoga fakahehē e pule ha lautolu ke mitaki a lautolu ni, ka e matematekelea e tau tagata. “Ha ha he fakamauaga tuai e tau tala ke he tau laliaga kua nakai kautū mo e tau manako ne nakai fakamooli,” he talahau he U.S. Secretary of State ko Henry Kissinger.
Ne talahau foki he Tohi Tapu: “Nakai ha ha he tagata kua fano ke fakatonu e mena ke fano a ia ki ai.” (Ieremia 10:23) Ko e tau tagata nakai mitaki katoatoa kua nakai moua e pulotu mo e iloa tuai ke maeke ke kautū he fakatokatoka e tau gahua ha lautolu. Ka nakai maeke e tau tagata ke fakatonu e puhala ke o ai a lautolu, maeke fēfē ia lautolu ke fakatonu e puhala ke fakaholo aki e motu? Maeke nakai a koe ke kitia e kakano ne nakai iloa he tau tagata ne pule ke utakehe e matematekelea? Mailoga ai ko e kelea e fakatufono, po ke puhala ne pule ai, ko e tupumaiaga a ia he matematekelea!
FAKAOHOOHOAGA HE LOTU FAKAVAI
“Ko e mena ia ke iloa ai he tau tagata oti kana, ko e haku a tau tutaki a mutolu, ka feofanaki a mutolu,” he talahau e Iesu.—Ioane 13:35.
Ko e tau takitaki lotu mai he tau taofiaga mo e tau lotu kehekehe kua fakamatala hagaao ke he fakaalofa mo e kaufakalataha. Ka ko e mena mooli kua kaumahala a lautolu ke feaki e tau tutaki ha lautolu ke lahi e fakaalofa ke maeke ke utakehe e fili tagata. Kua lata e lotu ke lagomatai ke feaki e fakaalofa, ka kua fa omoi ke feveheveheaki, vihiatia, mo e taufetoko e tau tagata mo e tau motu. He matahiku he tohi haana Christianity and the World Religions, ne tohi he tagata pulotu ke he lotu ko Hans Küng: “Ko e taufetoko fakapolitika ne mua atu e kelea mo e favale ne kua fakaohooho, omoomoi, mo e talia ai he lotu.”
Lafi ki ai, ko e tau akoako he loga e tau lotu ne fakaatā e mahani fakataane mo e fifine ato mau mo e feuaki mo e nonofo e taane mo e taane mo e fifine mo e fifine. Takitaki atu e mena nei ke he fakaholofa he tau gagao, fakatō tama, fatu noa, mo e mavehevehe e tau fakamauaga mo e tau magafaoa, ati mamahi mo e momoko lahi mahaki.
NAKAI MITAKI KATOATOA HE TAGATA MO E TAU MANAKO LAHI
“Ka e takitokotaha mo e kamatamata a ia ka toho mo e hele a ia he hana tau manako lahi; Ka fatu e manako lahi ti fanau mai ai e ia, ko e hala; ka motua foki e hala ti fanau mai ai, ko e mate.”—Iakopo 1:14, 15.
Ha ko e agahala toka tuai, ne hihiga a tautolu oti ke hehē mo e taute e tau mena hepe ti lata ni ke totoko e manako ke “eke foki e tautolu e tau mena kua loto ki ai e tino.” (Efeso 2:3) Pete ia kua uka pauaki ke totoko e tau manako kelea ka ha ha he tuaga ia. Ka mahala a tautolu ke he manako kelea, to matematekelea lahi e fua ka moua mai.
Ko e tagata tohia ko P. D. Mehta ne tohi: “Laulahi he tau matematekelea ne kua tupu mai ha ko e manako lahi ha tautolu, he fakaatā e tautolu ke loto ke he tau mena ke fiafia mo e ke makona e tagata, mo e lotokai mo e foliaga ha tautolu ni.” Ko e manako mo e hufia he tau mena kehekehe—kava, tau tulaki, pele tupe, feuaki, mo e falu foki—ne kaumahala ai e tokologa “he tau tagata tu kotofa tokoluga” ti fakamatematekelea ha lautolu a tau magafaoa, tau kapitiga, mo e falu foki. Ha kua nakai mitaki katoatoa e tagata, kua lata ni ia tautolu ke talia e talahauaga he Tohi Tapu ne pehē: “Ha kua iloa e tautolu kua oi fakalataha mo e mamahi fanau fakalataha e tau mena oti ne eke kua hoko ni ke he vaha nai.”—Roma 8:22.
MALOLŌ HE TAU AGAAGA KELEA
Fakakite mai he Tohi Tapu ko Satani ko e “atua he lalolagi nai” ti kua fakalataha mo ia e tau agaaga kelea ne malolō ne fakahigoa ko e tau temoni.—2 Korinito 4:4; Fakakiteaga 12:9.
Ke tuga a Satani, ko e tau temoni kua eketaha ai ke pule ke he tau tagata mo e fakahehē a lautolu. Ne talahau he aposetolo ko Paulo e mena nei he pehē a ia: “Ko e mena nakai tau a tautolu ke he tau tagata, ka ko e tau iki lalahi, mo e tau pule, mo e tau iki he pouli ha he lalolagi nai, katoa mo e tau agaga kelea ke he tau mena ha he lagi.”—Efeso 6:12.
Pete kua fiafia e tau temoni ke fakatupu lekua ke he tau tagata, ne nakai ko e matapatu foliaga ha lautolu a ia. Ko e manako ha lautolu ke fuluhi kehe e tau tagata mai he Atua Mua Ue Atu ko Iehova. (Salamo 83:18) Ko e gahua tuga e onoono ke he tau aolagi, taute mana, taulatua, mo e talahau tuai ko e falu lagatau ni a ia ne fakaaoga he tau temoni ke fakahehē mo e līlī aki e tau tagata. Ko e kakano haia ati fakakite mai e Iehova ki a tautolu e tau mena hagahaga kelea ia mo e foaki e puipuiaga ki a lautolu oti ne totoko a Satani mo e tau temoni.—Iakopo 4:7.
KUA NONOFO A TAUTOLU HE “TAU AHO FAKAMUI”
Kavi ke he ua e afe tau kua mole, ne talahau tuai he Tohi Tapu: “Kia iloa e koe e mena nai, ko e tau aho fakamui to hohoko mai ai e tau aho uka.”
He fakakite mai e kakano ne uka ai e tau aho, ne pehē ai: “Ha ko e mena ke ofaofa he tau tagata a lautolu ni, to velevele koloa, to hula noa, to fakatokoluga, to vagahau kelea, . . . To nakai fai fakaalofa to nakai fia loto mafola, to tauamuamu, to nakai taofi e tau manako he tino, to mahani favale, nakai loto ke he mitaki, To afo tagata, to mahani fakahanoa, to fakatokoluga, to manako lahi ke he tau mena ke fiafia ki ai, ka e manako tote ke he Atua.” Mooli ni ko e matapatu kakano he tau matematekelea oti kana ne kua kitia e tautolu he vahā nei kua nonofo a tautolu he “tau aho fakamui.”—2 Timoteo 3:1-4.
Mai he tau mena ne fakatutala a tautolu ki ai, kua kitia maaliali nakai ko e ha e tau tagata ne nakai maeke ke utakehe e matematekelea, pete he mitaki e tau manatu ha lautolu? Kumi mogoia a tautolu ki fe ke moua e lagomatai? Kua lata ni ia tautolu ke kumi ke he Tufuga ha tautolu ne mavehe mai ke “moumou e ia e tau gahua he tiapolo” mo lautolu ne mumui ki a ia. (1 Ioane 3:8) To fakatutala e vala tala ka mui mai ke he mena ka taute he Atua ke utakehe e tau mena oti kana ne fakatupu e matematekelea.