Kumikumi ma e Tohi Fakaaoga he Feleveiaaga he Moui mo e Fekafekauaga
Aokuso 6-12
TAU TANAKIAGA HE KUPU HE ATUA | LUKA 17-18
“Fakakite e Loto Fakaaue”
(Luka 17:11-14) Kua fenoga atu a ia ki Ierusalema, kua haele ai ke he hala Samaria mo Kalilaia. 12 Kua hoko a ia ke he taha māga, ati feleveia ai mo ia tokohogofulu e tagata lepela, kua tutu mamao mai a lautolu. 13 Kua tauui mai a lautolu, kua pehe, Ko e Iki na e, ma Iesu, kia fakaalofa mai a koe kia mautolu. 14 Kua fioia e ia, ti tala age ai a ia kia lautolu, Ati o a, ti fakakite atu a mutolu ke he tau ekepoa. Kua o a lautolu, ti fakamea ai a lautolu.
nwtsty tau vala fakaako ia Luk 17:12, 14
tokohogofulu e tagata lepela: He vahā Tohi Tapu, ne fakapotopoto auloa e tau tagata lepela po ke nonofo fakamatakau ke maeke a lautolu ke felagomataiaki. (2Pa 7:3-5) Poaki he Fakatufono he Atua ke nonofo kehe e tau tagata lepela. Lata foki he lepela ke hataki e falu ko ia i ai ti hea atu: “Kua kelea, Kua kelea.” (Le 13:45, 46) Ke felauaki mo e Fakatufono, ne tutū mamao mai e tau tagata lepela ia Iesu.—Kikite vala fakaako ia Mat 8:2 mo e Glossary, “Leprosy; Leper.”
fakakite atu a mutolu ke he tau ekepoa: Ko Iesu Keriso ne haia i lalo he Fakatufono he nofo he lalolagi, ne mailoga e gahuaaga he ekepoa faka-Arona, ti poaki e ia a lautolu ne fakamaulu e ia mai he lepela ke o atu ke he ekepoa. (Mat 8:4; Mar 1:44) Ke gahua fakatatau mo e Fakatufono faka-Mose, lata he ekepoa ke fakamooli kua fakamaulu tuai e tagata lepela. Fenoga atu mogoia e tagata kua maulu mai he gagao lepela ke he faituga mo e foaki mo poa, po ke mena fakaalofa e tau manu lele momoui kua meā ne ua, akau ko e arasi, ie kula, mo e hisopo.—Le 14:2-32.
(Luka 17:15, 16) Ka ko e taha ia lautolu, kua iloa e ia kua fakamalolo tuai a ia, ti liu mai a ia, kua fakaheke atu ke he Atua mo e leo lahi. 16 Kua fakaveli fakafohifo a ia ke he tau ve hana, kua fakaaue kia ia; ko e Samaria foki a ia.
(Luka 17:17, 18) Ti tala age ai a Iesu, kua pehe age, Ka e nakai kia ko e mena fakamea e tokohogofulu? ti ko e fe kia e tokohiva? 18 Kua nakai kitia taha kua liu mai ke fakaheke atu ke he Atua, ka ko e tagata kehe nai hokoia.
Ko e Ha kua Fakakite e Loto Fakaaue?
Ne nimo kia e Iesu e kaumahala he falu ne toe ke fakakite e loto fakaaue? Ne matutaki e tala: “Ti tala age ai a Iesu, kua pehe age, Ka e nakai kia ko e mena fakamea e tokohogofulu? ti ko e fe kia e tokohiva? Kua nakai kitia taha kua liu mai ke fakaheke atu ke he Atua, ka ko e tagata kehe nai hokoia.”—Luka 17:17, 18.
Ne nakai ko e tau tagata kelea e tau lepela tokohiva ne toe. He magaaho fakamua, ne fakakite fakamaali e lautolu e tua ki a Iesu mo e makai ke omaoma e tau fakaakoaga haana, ne putoia e fenoga ki Ierusalema ke fakakite a lautolu ke he tau ekepoa. Pete ne logona hifo mooli e lautolu e loto fakaaue hokulo ke he gahua totonu ha Iesu, kua kaumahala a lautolu ke fakakite e loto fakaaue ki a ia. Kua fakahogohogo manava he mahani ha lautolu a Keriso. Ka e kua a tautolu? Ka taute fakamitaki he taha tagata a tautolu, kua mafiti nakai a tautolu ke talahau fakaaue, ka felauaki ai, ke fakakite e loto fakaaue he fakafano atu e lau tohi?
Kumikumi Hifo e Tau Koloa Fakaagaaga
(Luka 17:7-10) Ko hai foki taha ia mutolu kua fai fekafekau ke keli e kelekele, po ke leveki e tau mamoe, to tala age kia kia ia, ka hau a ia mai he kaina, Hau la mogoho nai ke takoto, ke kai? 8 Ka e nakai kia tala age kia ia, Ati taute mai a haku a mena kai, mo e pipi a koe, ti fekafekau mai kia au ato oti haku a kai mo e inu, ka mole ia, ti kai ai a koe mo e inu? 9 To fakaaue atu kia a ia ke he fekafekau ia, nukua eke e ia e tau mena ne poaki atu ai kia ia? toka ai, ko e nakai. 10 To pihia foki a mutolu, ka oti he eke e tau mena oti ne poaki atu ai kia mutolu, ti pehe a mutolu, Ko e tau fekafekau nakai aoga a mautolu; ha ko e tau mena kua lata ke eke e mautolu, ko e tau mena ia kua eke e mautolu.
nwtsty vala fakaako ia Luk 17:10
nakai aoga: Kakano ai kua “fakateaga.” Ko e kakano he fakatai ha Iesu ke nakai manamanatu e tau fekafekau, tau tutaki haana, ki a lautolu kua fakateaga po ke nakai aoga ha mena. Hagaao ke he vala tala, ko e “nakai aoga” kua fakakite e manatu ko e tau fekafekau kua onoono ki a lautolu ni kua fakatokolalo mo e nakai manako ke he navaaga po ke fakahekeaga pauaki. Falu pulotu ne manatu ke he tau kupu nei ko e fakatai fakalaulahi ne kakano “ko e tau fekafekau noa ni a mautolu ne nakai lata ke nava pauaki ki ai.”
(Luka 18:8) Kua tala atu e au kia mutolu, To fakafili vave e ia e tau mena ha lautolu. Ka hau e Tama he tagata, mailoga he ha ke moua mai e ia e tua ke he lalolagi?
nwtsty vala fakaako ia Luk 18:8
tua: Po ke “tua pehēnei.” Ko e tua ne hagaao a Iesu ki ai he vala tala nei ne nakai ke he puhala fa mahani, ka e ke he vahega tua pauaki ke tuga he fifine takape he fakatai ha Iesu. (Luk 18:1-8) Putoia he mena nei e tua ke he malolō he liogi pihia foki mo e tua to fakahoko he Atua e fakafili tonu ki a lautolu ne fifili e ia. Liga nakai tali e Iesu e hūhū hagaao ke he tua ke maeke he tau tutaki haana ke manamanatu ke he tuaga he tua ha lautolu. Ko e fakatai hagaao ke he liogi mo e tua kua latatonu pauaki ha kua fakamaama e Iesu e tau kamatamata ka fehagai mo e tau tutaki haana.—Luk 17:22-37.
Totouaga he Tohi Tapu
(Luka 18:24-43) Kua fioia e Iesu a ia kua momoko tuai, ati tala age ai a ia, Ko e mena uka ni he hu atu e tau tagata maukoloa ke he kautu he Atua. 25 Maeke vave ke hu atu e kamela ke he pu he gila, ka e uka ke hu atu e tagata maukoloa ke he kautu he Atua. 26 Ti pehe mai a lautolu ne logona, To maeke ke fakamoui a hai? 27 Kua tala age a ia, Ko e tau mena nakai maeke ke he tau tagata, kua maeke ni ke he Atua. 28 Ti pehe mai a Peteru, Kitiala, Kua toka e mautolu e tau mena oti, ka e mumui atu ia koe. 29 Ti tala age a ia kia lautolu, Ko e moli, ke tala atu e au kia mutolu, Ko e tagata kua toka e fale, po ke tau matua, po ke tau matakainaga, po ke hoana, po ke tau fanau, ha ko e kautu he Atua. 30 To moua e ia e tau mena fatualoga ke he vaha nai, ko e moui tukulagi foki ke he mouiaga ne tatali. 31 Kua takitaki e ia e tokohogofulu ma ua, kua tala age kia lautolu, Kitiala, ko e o hake ne fai a tautolu ki Ierusalema, ti fakamoli ai e tau mena oti ne tohi he tau perofeta ke he Tama he tagata. 32 Ha ko e mena tuku atu a ia ke he motu kehe, to va ki ai, mo e ekefakakelea, ti tauanu foki ki ai; 33 To fahi foki e lautolu mo e kelipopo a ia; ka ko e aho tolu ke liu foki tu a ia. 34 Ti nakai maama ni kia lautolu e tau mena na; kua galo foki kia lautolu e kupu na, ti nakai iloa e lautolu e tau mena ne fakamatala mai. 35 Kua tata a ia ki Ieriko, kua nofo ke he kauhala e taha tagata matapouli, kua kaiole; 36 Kua logona e ia e moto tagata ne o age, ati hūhu ai a ia, ko e heigoa. 37 Kua tala age a lautolu kia ia, Ko Iesu ko e Nasareta ha ne fano? 38 Ti ui atu ai a ia, kua pehe, Ma Iesu na e, ko e tama a Tavita, kia fakaalofa mai a koe kia au. 39 Kua hataki a ia e lautolu ne mumua kia fakamate a ia; ka ko ia kua au atu ai he ui, Ko e tama a Tavita na e, kia fakaalofa mai a koe kia au. 40 Ti tu a Iesu, mo e poaki atu kia takitaki mai a ia kia ia. Kua tata mai a ia, ati huhu age ai a ia kia ia, kua pehe age, 41 Ko e heigoa e mena kua manako ki ai a koe ke eke e au māu? Ti pehe mai a ia, Ko e Iki na e, kia ala au. 42 Ti tala age a Iesu kia ia, Ati ala a; ko e hau a tua kua moui ai a koe. 43 Ti ala ai agataha a ia, ti mui atu kia ia, ha ne fakaheke atu ke he Atua; kua kitia he tau tagata oti, ti nava atu ai a lautolu ni ke he Atua.
Aokuso 13-19
TAU TANAKIAGA HE KUPU HE ATUA | LUKA 19-20
“Fakaako Mai he Fakatai ke he Tau Mina ne Hogofulu”
(Luka 19:12, 13) Ko e mena foki ia kua tala atu ai a ia, Ne fano e taha iki ke he motu mamao ke moua māna ke fakatu a ia mo Iki, to liu mai ai. 13 Kua ui e ia ke he hana tau fekafekau ne tokohogofulu, kua age kia lautolu hogofulu e mina; kua tala age foki kia lautolu, Kia fakafua aki e mutolu, ato liu mai au.
jy lau 232 para. 2-4
Fakatai Haana ke he Tau Mina ne Hogofulu
Pehē a ia: “Ne fano e taha iki ke he motu mamao ke moua māna ke fakatu a ia mo Iki, to liu mai ai.” (Luka 19:12) Ko e fenoga pihia to fai magaaho. Maaliali ai ko Iesu e “taha iki” ne fenoga atu ke he “motu mamao” ko e lagi, ka foaki age he Matua haana e pule fakapatuiki ki a ia.
He fakatai, ato fano e “taha iki,” ne ui atu a ia ke he tau fekafekau tokohogofulu ti age ki a lautolu takitaha e mina ario, mo e pehē: “Kia fakafua aki e mutolu, ato liu mai au.” (Luka 19:13) Ko e tau mina ario mooli ko e tau tupe uho lahi. Ti tatai e mina mo e totogi ne moua he tagata gahua fonua ke he molea tolu e mahina.
Liga mailoga he tau tutaki kua tuga e tau fekafekau tokohogofulu a lautolu he fakatai, ha kua fitā he fakatatai e Iesu a lautolu ke he tau tagata gahua helehele. (Mataio 9:35-38) Mooli ai, nakai tala age a ia ki a lautolu ke tamai e heleheleaga saito. Ka kua putoia e heleheleaga ke he falu tutaki kua maeke ke fai tuaga he Kautu he Atua. Fakaaoga he tau tutaki e tau koloa ha lautolu ke moua loga foki e tau hakega ma e Kautu.
(Luka 19:16-19) Ati hau ai taha, kua pehe mai, Ko e iki na e, ko e hau a mina kua moua ai e fala mina ne hogofulu. 17 Ti tala age a ia kia ia, Mitaki, ko e fekafekau mitaki na e, kua fakamoli a koe ke he mena kiliku, ko e mena ia kia pule ai a koe ke he hogofulu e māga. 18 Ati hau ai foki mo e taha, kua pehe mai. Ko e iki na e, ko e hau a mina kua moua ai e fala mina ne lima. 19 Ti tala age foki a ia kia ia, Ati pule foki a a koe ke he lima e māga.
jy lau 232 para. 7
Fakatai Haana ke he Tau Mina ne Hogofulu
Ka mailoga he tau tutaki ko lautolu kua tuga e tau fekafekau ne fakaaoga katoatoa e tau koloa ha lautolu ke moua loga e tutaki, mauokafua a lautolu to fiafia a Iesu. Ti falanaki a lautolu to palepale e ia e fakamakai ha lautolu. Mooli, nakai tatai e tau tutūaga he moui he tau tutaki ha Iesu po ke tatai e tau mena ne moua po ke tau lotomatala. Ka ko Iesu ne “fakatu a ia mo Iki,” to mailoga mo e fakamonuina e tau laliaga fakamooli ha lautolu he gahua taute tutaki.—Mataio 28:19, 20.
(Luka 19:20-24) Ti hau foki taha, kua pehe mai, Ko e iki na e, kitiala, ko e hau a mina hanai, ne toka ai e au kua afī he holoholo; 21 Ha ko e mena matakutaku ni au kia koe; ha ko koe ko e tagata mahani uka; kua ta hake e koe e mena nakai tuku hifo e koe ki lalo; kua helehele foki e koe e tau saito nakai gana e koe. 22 Ti tala age a ia kia ia, Ko e fekafekau kelea na e, ko e hau a kupu ni, ke fakahala ai e au a koe; kua iloa e koe, ko au ko e tagata mahani uka, ne ta hake e au e mena nakai tuku e au ki lalo, mo e helehele e au e tau saito nakai gana e au. 23 Ti ko e heigoa e mena nakai uta ai e koe haku a ario ke he fale fakafua tupe, kia moua ai e au ka hau, katoa mo e hana taui? 24 Kua tala age a ia kia lautolu ne tutu mai, Kia fofo a e mutolu e mina ia ia, ti age kia ia ne toka ai hogofulu e mina.
jy lau 233 para. 1
Fakatai Haana ke he Tau Mina ne Hogofulu
He fakatōnoa ke gahua ke fakalahi e maukoloa he kautu he iki haana, kua kaumahala e fekafekau nei. Amaamanaki e tau aposetolo ke he pule ha Iesu he Kautu he Atua. Ti mai he mena ne talahau e ia hagaao ke he fekafekau fakahiku nei, liga manatu a lautolu ka fakateaga ai to nakai moua e lautolu e Kautu ia.
Kumikumi Hifo e Tau Koloa Fakaagaaga
(Luka 19:43) Ha ko e mena hoko mai kia koe e na aho ia, ke keli takai ai kia koe e lautolu kua fai fi kia koe e luo ke pototakai mai ni e lautolu a koe, ke pāpā a koe ke he tau fahi oti;
nwtsty vala fakaako ia Luk 19:43
luo ke pototakai: Po ke “pa akau.” Ko e kupu Heleni khaʹrax ne moua ni ke he Tau Tohiaga Tapu Heleni Kerisiano. Kua fakamaama ai ko e “akau matila po ke pou ne fakaaoga ke puipui; ko e kākau” ti pihia foki ne “fakatū he kautau e tau kākau; ko e pa akau.” Ne fakamooli e tau kupu ha Iesu he tau 70 V.N. he magaaho ne poaki a Titus ke he tau Roma ke tā e kaupā, po ke pa akau ke puipui viko aki a Ierusalema. Tolu e foliaga ha Titus—ke taofi e tau Iutaia neke fehola, ke fakaohooho a lautolu ke mahala, mo e fakahoge e tau tagata ke maeke a lautolu ke omaoma. Ke moua e tau koloa ke talaga viko e pototakai nei ki Ierusalema, ne hahala he tau kautau Roma e tau akau.
(Luka 20:38) Nakai ko e Atua a ia ha lautolu kua mamate, ka ko lautolu kua momoui; ha ko e mena kua momoui oti ia ia.
nwtsty vala fakaako ia Luk 20:38
ha ko e mena kua momoui oti ia ia: Po ke “kua momoui oti a lautolu mai he onoonoaga haana.” Fakakite he Tohi Tapu ko lautolu ne momoui ka e mamao ligo mai he Atua kua mamate ke he onoonoaga haana. (Efe 2:1; 1Ti 5:6) Pihia foki, ko e tau fekafekau ne talia he Atua ne mamate kua momoui agaia he onoonoaga ha Iehova, ha ko e mena to fakamooli e finagalo haana ke fakaliu tū mai a lautolu.—Rom 4:16, 17.
Totouaga he Tohi Tapu
(Luka 19:11-27) Kua fanogonogo a lautolu ke he tau mena na, ti tala age ai foki e ia mo e taha fakatai, ha kua tata a ia ki Ierusalema, ha ko e mena piko na lautolu ko e hoko mai ne fai e kautu he Atua. 12 Ko e mena foki ia kua tala atu ai a ia, Ne fano e taha iki ke he motu mamao ke moua māna ke fakatu a ia mo Iki, to liu mai ai. 13 Kua ui e ia ke he hana tau fekafekau ne tokohogofulu, kua age kia lautolu hogofulu e mina; kua tala age foki kia lautolu, Kia fakafua aki e mutolu, ato liu mai au. 14 Ka e fakavihia a ia he motu hana, kua fakafano atu e lautolu e fekau ke mui atu kia ia, kua pehe atu, Nakai loto a mautolu ke he tagata na ke eke mo iki ha mautolu. 15 Ti kua liu mai a ia kua moua tuai e pule ke iki ai, ti tala age ke ui atu ke he tau fekafekau ia ne uta e ia ki ai e ario, ke o mai kia ia, kia iloa e ia takitaha ha lautolu a tau fakafua po ke fefe. 16 Ati hau ai taha, kua pehe mai, Ko e iki na e, ko e hau a mina kua moua ai e fala mina ne hogofulu. 17 Ti tala age a ia kia ia, Mitaki, ko e fekafekau mitaki na e, kua fakamoli a koe ke he mena kiliku, ko e mena ia kia pule ai a koe ke he hogofulu e māga. 18 Ati hau ai foki mo e taha, kua pehe mai. Ko e iki na e, ko e hau a mina kua moua ai e fala mina ne lima. 19 Ti tala age foki a ia kia ia, Ati pule foki a a koe ke he lima e māga. 20 Ti hau foki taha, kua pehe mai, Ko e iki na e, kitiala, ko e hau a mina hanai, ne toka ai e au kua afī he holoholo; 21 Ha ko e mena matakutaku ni au kia koe; ha ko koe ko e tagata mahani uka; kua ta hake e koe e mena nakai tuku hifo e koe ki lalo; kua helehele foki e koe e tau saito nakai gana e koe. 22 Ti tala age a ia kia ia, Ko e fekafekau kelea na e, ko e hau a kupu ni, ke fakahala ai e au a koe; kua iloa e koe, ko au ko e tagata mahani uka, ne ta hake e au e mena nakai tuku e au ki lalo, mo e helehele e au e tau saito nakai gana e au. 23 Ti ko e heigoa e mena nakai uta ai e koe haku a ario ke he fale fakafua tupe, kia moua ai e au ka hau, katoa mo e hana taui? 24 Kua tala age a ia kia lautolu ne tutu mai, Kia fofo a e mutolu e mina ia ia, ti age kia ia ne toka ai hogofulu e mina. 25 (Kua tala mai a lautolu kia ia, Ko e Iki na e, ha ha ia ia hogofulu e mina.) 26 Ha ko e mena tala atu e au kia mutolu, Ko e tagata ha i ai e tau mena, to age kia ia; ka ko ia kua nakai fai mena, to fofo e tau mena ha ia ia. 27 Ka ko lautolu kua eke au mo fi ha lautolu, ko lautolu kua nakai fia loto ke eke au mo iki ha lautolu, kia takitaki mai e mutolu ki hinai, mo e keli a lautolu ki mua haku.
Aokuso 20-26
TAU TANAKIAGA HE KUPU HE ATUA | LUKA 21-22
“Tata Tuai ha Mutolu a Fakamouiaga”
(Luka 21:25) To ha i ai foki e tau fakamailoga ke he la, mo e mahina, mo e tau fetu; ha he lalolagi foki e matematekelea he tau motu ke he fakahakuhaku; ke go foki e tahi mo e loka;
kr lau 226 para. 9
Utakehe he Kautu he Atua Haana Tau Fī
9 Tau mena lalahi he lagi. Talahau tuai e Iesu: “Ati fakapouli ai agataha e la, nakai huhulu mai foki e mahina, to mokulu foki e tau fetu mai he lagi.” Mooli ai to nakai kumi atu ke he tau takitaki lotu ma e maama—to nakai liu ke onoono pihia ki a lautolu. Kua hagaao foki kia a Iesu ke he tau fakamailoga matakehe he lagi? Liga pihia. (Isaia 13:9-11; Ioelu 2:1, 30, 31) To tali atu fēfē e tau tagata ke he tau mena ne kitia e lautolu? To “matematekelea” a lautolu ha kua “fakahakuhaku.” (Luka 21:25; Sefa. 1:17) Ē, ko e tau fī he Kautu he Atua—‘tau patuiki ke he tau tupa’—to “matakutaku mo e talifaki ke he tau mena ke hohoko mai” mo e to kumi fakamaluaga. Ka e to nakai moua e lautolu e fakamumuliaga ke hao mai he ita lahi he Patuiki ha tautolu.—Luka 21:26; 23:30; Fakakite. 6:15-17.
(Luka 21:26) To mamate foki e tau tagata he matakutaku mo e talifaki ke he tau mena ke hohoko mai ke he lalolagi; he ko e mena lulululu ai e tau kau he lagi.
(Luka 21:27, 28) Ati kitia ai e lautolu e Tama he tagata kua hau ke he aolagi, mo e malolo, mo e lilifu lahi. 28 Ka kamata he eke e tau mena ia kia kitekite hake mo e haga hake a mutolu; ha kua tata tuai ha mutolu a fakamouiaga.
Kia Eketaha ke “Tumau e Feofanaki he Tau Matakainaga”!
17 Kia “fakamalolo.” (Totou Heperu 13:6.) Falanaki ki a Iehova to fakamalolō a tautolu ke fakauka ke he tau kamatamata vihi. Lagomatai he fakamalolō nei a tautolu ke aga mitaki. Ti ka aga mitaki a tautolu, maeke a tautolu ke fakakite e feofanaki fakamatakainaga ha tautolu he fakamafana mo e atihake e tau matakainaga oti ha tautolu. (1 Tesalonia 5:14, 15) Pihia foki he matematekelea lahi, maeke a tautolu ke fakamalolō he iloa kua tata mai e fakamouiaga ha tautolu.—Luka 21:25-28.
“Kua Tata Tuai ha Mutolu a Fakamouiaga”!
13 To fēfē e tali atu he tau koti ka mailoga e lautolu to fakamahakava a lautolu? To “tagi tatuki ai” a lautolu. (Mataio 24:30) Ka e to tali atu fēfē a lautolu ne fakauku mo e tau tagata ne lalago ki a lautolu? To taute e lautolu e mena ne tala age e Iesu: “Ka kamata he eke e tau mena ia kia kitekite hake mo e haga hake a mutolu; ha kua tata tuai ha mutolu a fakamouiaga.”—Luka 21:28.
Kumikumi Hifo e Tau Koloa Fakaagaaga
(Luka 21:33) To mole atu ni e lagi, mo e lalolagi; ka ko e haku a tau kupu, nakai mole atu ni a ia.
nwtsty tau vala fakaako ia Luk 21:33
To mole atu ni e lagi, mo e lalolagi: Kua fakakite he falu kupu tohi to tumau tukulagi e lagi mo e lalolagi. (Ke 9:16; Sal 104:5; Fma 1:4) Ti ko e tau kupu ha Iesu he mena nei kua maeke ke maama ko e fakatai fakalaulahi ne kakano kaeke ke mole atu mooli e lagi mo e lalolagi, to fakamooli agaia e tau kupu ha Iesu. (Fakatatai Mat 5:18.) Ka ko e lagi mo e lalolagi nei ne liga hagaao ke he lagi mo e lalolagi fakatai ne fakahigoa ko e “lagi fakamua, mo e lalolagi fakamua” ia Fki 21:1.
ko e haku a tau kupu, nakai mole atu ni a ia: Po ke “ko e haaku a tau kupu to nakai mole atu mooli.” Ko e tau kupu tohi nei he vagahau Heleni kua peehi e tumau he tau kupu ha Iesu.
(Luka 22:28-30) Ko mutolu nā, ne tumau a mutolu kia au ke he tau mena ne kamatamata ai au. 29 Tuga ne kotofa mai he haku a Matua e kautu kia au, ke pihia foki he kotofa e au kia mutolu. 30 Kia kai a mutolu mo e inu ke he haku a kaiaga mena ke he kautu haku, kia nonofo foki ke he tau nofoaiki, mo e fakafili e tau faoa a Isaraela ne hogofulu ma ua.
w14 10/15 lau 16-17 para. 15-16
To Eke a Mutolu mo “Kautu he Tau Ekepoa”
15 He mole e fakatū he Kai Afiafi he Iki, ne taute e Iesu e maveheaga mo e tau tutaki fakamooli haana ne fakahigoa ko e maveheaga he Kautu. (Totou Luka 22:28-30.) Kehe mai he falu maveheaga, nakai putoia a Iehova he maveheaga nei. Ka ko e maveheaga anei he vahāloto ha Iesu ni mo lautolu ne fakauku. He mogo ne pehē a Iesu “tuga ne kotofa mai he haku a Matua e kautu kia au,” kua liga hagaao a ia ke he maveheaga ne taute e Iehova mo ia ke eke mo ekepoa tukulagi tuga a Mekisateko.—Hepe. 5:5, 6.
16 Ne pipiki mau e tau aposetolo fakamooli toko 11 ki a Iesu he tau kamatamata oti haana. Ko e maveheaga he Kautu ne fakamooli to nonofo e tau aposetolo ke he tau nofoaiki mo e pule ko e tau patuiki mo e tau ekepoa mo Iesu he lagi. Ka e nakai ko lautolu toko 11 ia ni ka moua e lilifu ia. Ne tū atu a Iesu ke he aposetolo ko Ioane he fakakiteaga ti pehē: “Ko ia kua kautu, to foaki e au kia ia ke nonofo mo au ke he haku a nofoaiki, tuga na au foki kua kautu au mo e nonofo foki mo e Matua haku ke he hana nofoaiki.” (Fakakite. 3:21) Ti ko e maveheaga he Kautu ne eke mai he tau Kerisiano fakauku ne 144,000. (Fakakite. 5:9, 10; 7:4) Ko e maveheaga nei ko e fakamauaga fakavē ma lautolu ne fakauku ke pule mo Iesu ke he lagi. Tatai e mena nei ke he kitofaitane kua fifili ke mau e patuiki. Ka mau a laua, to maeke he kitofaitane ke pule fakalataha mo e patuiki. Kua hagaao e Tohi Tapu ki a lautolu ne fakauku ko e “kitofaitane” he Keriso, “ko e tamafine tote fakamoli” ne mavehe ke mau ki a Keriso.—Fakakite. 19:7, 8; 21:9; 2 Kori. 11:2.
Totouaga he Tohi Tapu
(Luka 22:35-53) Kua tala age a ia kia lautolu, Ne fakafano atu e au a mutolu, nakai fai kato tupe a mutolu, po ke kato, po ke tau afialoalohui, ti nonofogati nakai a mutolu ke he taha mena taha? Ti pehe age a lautolu, Nakai fakai. 36 Ati tala age ai a ia kia lautolu, Ka ko e ainei, ko e tagata ne fai kato tupe, kia uta ai e ia, ti pihia foki mo e kato; ko e tagata foki nakai fai pelu, kia uta a hana tapulu ke fakafua aki mai taha. 37 Ha ko e mena tala atu e au kia mutolu, kua lata fakamoli mai kia au e mena ne tohi ha ē, Kua totou foki a ia fakalataha mo e tau tagata holifono; ha ko e mena fakahiku foki e tau mena ne tohi kia au. 38 Ti pehe mai a lautolu, Ko e Iki na e, kitiala, ne ua la e pelu hanai. Ti pehe age a ia kia lautolu, Toka ai. 39 Kua hu ki fafo a ia, kua fano ke he mouga ko Olive, ke tuga hana mahani; kua mumui atu foki kia ia hana tau tutaki. 40 Kua hoko atu a ia ke he mena ia, ati tala age ai a ia kia lautolu, Kia liogi a mutolu, neke hoko mai e kamatamata kia mutolu. 41 Ti fano kehe a ia ia lautolu, tuga ne mamao e maka ka liti, ati fakatokotui ai, kua liogi, 42 Kua pehe atu, Ma Matua ne e, ka finagalo a koe, kia uta kehe e koe e kapiniu nai ia au; ka e aua neke eke hoku loto, ka ko e hau a finagalo. 43 Ati fakakite mai ai kia ia e agelu mai he lagi, kua fakamalolo a ia. 44 Kua matematekelea, kua au atu ai hana liogi; kua kavakava foki a ia tuga he tau fatufatuoka toto kua to hifo ke he kelekele. 45 Kua matike a ia he liogi, ati haele age ai ke he hana tau tutaki, kua moua a lautolu kua momohe he momoko. 46 Ti pehe age a ia kia lautolu, Kua momohe a mutolu he ha? Ati mamatike a ke liogi; neke hoko mai e kamatamata kia mutolu. 47 Ha ne vagahau a ia, kitiala, ko e moto tagata, ko ia foki ne higoa ko Iuta, ko e taha ia he tokohogofulu ma ua, kua mua mai ia lautolu, ti unuunu mai a ia kia Iesu ke fakafigita a ia. 48 Ka e tala age a Iesu kia ia, Iuta na e, to afo kia e koe e Tama he tagata mo e fakafigita? 49 Kua kitia e lautolu ne fakalataha mo ia e mena ko e eke ne fai, ti tala age ai a lautolu kia ia, Ko e Iki na e, to ta nakai e mautolu ke he pelu? 50 Ko e taha tagata ia lautolu, kua ta e ia e fekafekau he ekepoa ne mua, kua motupū ai hana teliga matau. 51 Ati tala age ai a Iesu, kua pehe age, Toka a; aua ia. Ati piki age ai a ia ke he hana teliga, kua fakamalolo a ia. 52 Kua tala age a Iesu ke he tau ekepoa ne mua, mo e tau takitaki he tau kau he faituga, mo e tau patu, ko lautolu ne o mai kia ia, Kua o mai a mutolu mo e tau pelu, mo e tau katoua, tuga ne tagata fofo mena au. 53 Mena nonofo au mo mutolu ke he faituga ke he tau aho oti, ka e nakai hoko mai ni ha mutolu a tau lima kia au; ka ko e vaha ha mutolu a enei, mo e pule he pouli.
Aokuso 27–Sepetema 2
TAU TANAKIAGA HE KUPU HE ATUA | LUKA 23-24
“Mautali ke Fakamagalo Atu e Falu”
(Luka 23:34) Ti tala age a Iesu, Ma Matua na e, kia fakamagalo atu e koe a lautolu; ha kua nakai iloa e lautolu e mena kua eke e lautolu. Kua tufatufa e lautolu hana tau tapulu, kua eke ai e vili.
‘Ke Iloa e Fakaalofa a Keriso’
16 Ne fakaata mitaki katoatoa e Iesu e fakaalofa he Matua hana ke he taha puhala aoga foki—ha kua ‘mautali a ia ke fakamagalo.’ (Salamo 86:5) Ko e fakamakai nei kua fakamoli pihia foki he ha ha a ia i luga he akau fakakikiveka. Kua mate fakama ai, mo e tau fao ne paopao aki e tau lima mo e tau hui hana, ko e heigoa la ne vagahau a Iesu hagaao ki ai? Kua hea kia a ia ki a Iehova ke fakahala a lautolu ka tamate a ia? Nakai pihia, ha ko e tau kupu fakahiku ha Iesu anei: “Ma Matua na e, kia fakamagalo atu e koe a lautolu; ha kua nakai iloa e lautolu e mena kua eke e lautolu.”—Luka 23:34.
(Luka 23:43) Ti pehe mai ai a Iesu kia ia, [“Kua moli lahi he tala atu e au ki a koe he aho nei, To fakalataha a koe mo au i Parataiso,” NW].
g 2/08 lau 11 para. 5-6
Fakamagalo Nakai he Atua e Tau Agahala Kelea Lahi Mahaki?
Ne nakai ni ko e agahala ka ko e mahani foki he tagata agahala ne mailoga e Iehova. (Isaia 1:16-19) Manamanatu fakakū ke he tau tagata matahavala tokoua ne fakatautau he tau faahi ha Iesu. Kua taute e laua e tau matahavala kelea lahi mahaki, ha kua taha ia laua ne pehē: “Kua taui mai a taua ke lata mo e tau mena ne eke e taua; ka ko ia nai [Iesu], nakai fai mena hepehepe ne eke e ia.” Ko e tau kupu he tagata matahavala ne fakakite na fai mena a ia ne iloa hagaao ki a Iesu. Ti ko e iloaaga ia ne liga lafi ke he hikiaga lahi he mahani haana. Fakakite foki he mena nei e talahauaga haana he olelalo mogonei ki a Iesu: “Kia manatu mai a a koe kia au ka haele mai a koe ke he hau a kautu.” Tali atu fēfē e Keriso ke he ole ia mai he loto? “Kua moli lahi he tala atu e au ki a koe he aho nei,” he ui e Iesu, “To fakalataha a koe mo au i Parataiso.”—Luka 23:41-43.
Manamanatu ke he mena ia: Ko e tau kupu fakahiku he tagata ko Iesu ne putoia e fakaalofa noa ke he tagata ne talahau kua lata ke fakahala mate. Kua mafanatia mooli e mena ia! Mauokafua mogoia a tautolu, ko Iesu Keriso mo e haana a Matua ko Iehova to fakakite e fakaalofa hofihofi ki a lautolu oti ne fakatokihala mooli pete ne tau mena ne taute e lautolu fakamua.—Roma 4:7.
(Luka 24:34) Kua pehe mai a lautolu, Ko e moli, kua tu mai e Iki; kua fakakite foki a ia kia Simona.
‘Ke Iloa e Fakaalofa a Keriso’
17 Liga ko e fakafifitakiaga aamotia lahi foki he fakamagaloaga ha Iesu kua kitia ke he puhala ne fakafehagai a ia mo e aposetolo ko Peteru. Kua nakai fakauaua ne ofania fakahelehele e Peteru a Iesu. Ia Nisana 14, ko e po fakahiku he moui ha Iesu, ne tala age a Peteru ki a ia: “Ko e Iki na e, kua taute au ke fano fakalataha mo koe ke he fale puipui katoa mo e mate.” Ka e, he gahoa ni e tau matahola he mole, ne fakatikai lagatolu e Peteru ko e nakai iloa e ia a Iesu! Ne talamai he Tohi Tapu ki a tautolu e mena ne tupu he talahau e Peteru e fakatikai ke tolu aki hana: “Ti haga atu e Iki, mo e kitekite atu kia Peteru.” Kua loto malipilipi ai he mamafa he hala hana, ne “fano ai a Peteru ki fafo, kua tagi lahi a ia.” He mate a Iesu he magaaho fakamui he aho ia, kua liga manamanatu e aposetolo, ‘Fakamagalo nakai he Iki haku au?’—Luka 22:33, 61, 62.
18 Kua nakai leva e fakatali ha Peteru ma e tali. Ne liu fakatu mai a Iesu he pogipogi he Nisana 16, ti moli ni ke he aho taha ia ni, ne aahi fakatagata atu a ia ki a Peteru. (Luka 24:34; 1 Korinito 15:4-8) Ko e ha ne mamata pauaki a Iesu ke he aposetolo ne fakatikai fakamalolo a Ia? Liga ni kua manako a Iesu ke fakamafana a Peteru tokihala nukua ofania mo e uho agaia a ia ke he Iki hana. Ka kua mua atu e mena ne taute e Iesu ke fakamafana a Peteru.
Kumikumi Hifo e Tau Koloa Fakaagaaga
(Luka 23:31) Kaeke foki kua eke e tau mena nai ke he akau mata, ko e heigoa e mena ke eke ke he akau mago?
nwtsty vala fakaako ia Luk 23:31
eke e tau mena nai ke he akau mata, . . . mena ke eke ke he akau mago: Ne hagaao a Iesu ke he tau tagata Iutaia. Kua tuga e akau kua teitei ke mate ne mata agaia, ha kua haia agaia a Iesu mo e tokologa he tau Iutaia ne talitonu ki a ia. Ka e nakai leva to tamate a Iesu, ti ko e tau Iutaia ne mahani fakamooli to fakauku ke he agaaga tapu ati eke mo vala ha Isaraela fakaagaaga. (Rom 2:28, 29; Kal 6:16) He magaaho ia, ko e motu mooli ha Isaraela kua mate fakaagaaga, tatai ke he akau mago.—Mat 21:43.
(Luka 23:33) Kua hohoko atu a lautolu ke he mena ne higoa, ko e mena ne toka ai e tau ulupoko, ti fakasatauro ai e lautolu a ia, mo e na matahavala, ko e taha ke he fahi matau, mo e taha ke he fahi hema.
nwtsty media
Fao he Huimotua he Muihui
Ko e ata nei ne poki mai he huimotua he muihui he tagata ne pao aki e fao lapatoa ne 11.5 e senetimita (4.5 e inisi) he loa. Ko e fakatino fakamua ne moua he 1968, magaaho ne keli hake ai he faahi tokelau ha Ierusalema, ne moua he magaaho ha Roma. Fakamooli mai he tau keliaga kelekele ko e tau fao kua tuga ne fakaaoga ke pao e tagata ke he pou. Ko e fao nei ne liga tatai mo e tau fao ne fakaaoga he tau kautau Roma ke pao aki a Iesu Keriso ke he akau. Moua e fakatino nei he puha maka puga ne fafao ai e tau huimotua magomago he tagata mate ne kua nakai fai vala kakano. Fakakite he mena nei ko e tagata ne tamate he pao ke he akau kua maeke ke fai tanuaga.
Totouaga he Tohi Tapu
(Luka 23:1-16) Ti matike a lautolu oti, kua takitaki a ia kia Pilato. 2 Ti kamata ai a lautolu ke hokotaki a ia, kua pehe atu, Ne moua e mautolu e tagata nai, kua uhu kehe e ia e motu, kua hataki foki e ia, ua uta e telu kia Kaisara, kua pehe age, ko ia ko e patuiki ko Keriso. 3 Ati hūhu mai ai a Pilato kia ia, kua pehe mai, Ko koe kia e patuiki he tau tagata Iutaia? Kua tala atu a ia kia ia, kua pehe atu, Haia. 4 Ti tala age ai a Pilato ke he tau ekepoa ne mua mo e moto tagata, Nakai moua e au ha mena ke fakahala ai e tagata nai. 5 Ka kua fakamakamaka a lautolu, kua pehe mai, Kua fakalagalaga e ia e motu, kua fakaako a ia ki Iutaia oti, kua kamata mai i Kalilaia, kua hoko mai ki hinei. 6 Kua logona e Pilato a Kalilaia, ati hūhu age ai a ia, po ke tagata Kalilaia a ia. 7 Kua iloa e ia mena mai he magakautu a Herota a ia, ati fakafano atu ai a ia kia Herota, ha ha i Ierusalema a ia he vaha ia. 8 Kua kitia atu e Herota a Iesu, ati fiafia lahi ai a ia; ha kua leva tuai he fia kitia a ia, ha ko e tau mena loga kua logona ai kia ia; kua amaamanaki foki a ia ke kitia e taha mana ka eke e ia. 9 Ti hūhu mai a ia kia ia ke he tau kupu loga; ka e nakai tali atu a ia kia ia ha kupu. 10 Ti tutu ki luga e tau ekepoa ne mua, mo e tau tohikupu, kua hokotaki fakamakamaka a lautolu kia ia. 11 Kua fakalialia kia ia a Herota mo e hana kau, mo e va kia ia; kua fakatapulu foki e lautolu a ia ke he tapulu kikila, ti liuaki atu a ia kia Pilato. 12 Ko e aho ia ni, kua fakafeilo ai a Pilato mo Herota; ha kua feitaaki fakamua a laua. 13 Kua fakapotopoto foki e Pilato e tau ekepoa ne mua, mo e tau patu, mo e tau tagata, 14 Kua pehe age a ia kia lautolu, Kua ta mai e mutolu e tagata nai kia au, tuga ne uhu kehe e ia e motu; kitiala, kua fakafili tuai e au a ia ki mua ha mutolu; ka e nakai moua e au ha mena ke fakahala ai e tagata nai ke he tau mena ne hokotaki mai e mutolu kia ia. 15 Pihia foki mo Herota, ne fakafano atu e au a mutolu kia ia; kitiala, nakai eke e ia ha mena ke lata ai ke mate a ia. 16 Ko e hanai foki, to fahi e au a ia, ti vevete atu ai.