Veveheaga 5

Ko Fe e Tau Tagata Mamate?

1. Ko e heigoa e tau hūhū mahani mau kua fa hūhū he tau tagata ki a lautolu ne mamate?

KAEKE kua logona hifo ke he loto haau e fakaagitau ha kua galo taha mai he haau a tau fakahelehele ke he mate. Kaeke ke tupu taha mena pihia ko e laulahi he tau tagata ne nakai ko e momoko ni hokoia ka kua lolelole foki a lautolu. Ti aoga ni ke manamanatu: Ko e heigoa e mena ka tupu ke he tagata ka mate? Kua moui agaia kia a ia ke he taha mena? Kua hā hā i ai mooli kia e amaamanakiaga ke liliu momoui mai a lautolu ne mamate? Ko e Tohi Tapu ni kua toka ai e tau tali ke mafanatia ai e tau hūhū nei.

2. Ko e heigoa e talahauaga he Tohi Tapu ke he tagata uluaki ko Atamu ke he haana a mate, mo e ko e heigoa e mate?

² Ko e talahauaga mukamuka, ko e mate ko e fakafehagaiaga haia he moui. Ko e fakahalaaga he tagata uluaki ko Atamu ha ko e haana a nakai omaoma, ne vagahau mai e Atua: “Ato liu a koe ke he kelekele; ha ko e mena eke mai ai a koe; ha ko e efuefu ni a koe, to liu foki a koe ke he efuefu.” (Kenese 3:19) Fifili a mogonei: Ko fe kia a Atamu he magaaho fakamua a to talaga mai he Atua a ia he efuefu mo e tuku ki a ia e moui? Ne nakai hā hā i ai a ia fakamua. Ko e mateaga a Atamu ne liu atu a ia ke he tokaaga nakai fai moui mo e nakai fakagahuahua. Ne nakai fina atu a ia ke he afi ko hate po ke kaina fiafia he lagi, ka e mate ni a ia—tuga he talahau mai he Atua.—Kenese 2:17.

3. Fefe he talahau he Fakamatalaaga 9:5, 10 ke he mahani he mate, mo e ko e heigoa e mena ka tupu ke he tau manamanatu he tagata ka mate?

³ Kua fakaako fakamaama mai he Tohi Tapu kua nakai fai moui mo e nakai fakagahuahua e tagata mate i loto he tukuaga. Muitua la ke he talahauaga he Fakamatalaaga 9:5, 10 hagaao ke he tagata mate: “Ha ko lautolu kua momoui, kua iloa e lautolu to mamate a lautolu; ka ko lautolu ne mamate nakai iloa e lautolu ha mena, to nakai tuai fai taui a lautolu; ha kua nimo ni a lautolu. Ko e tau mena oti kua iloa he tau lima hāu ke eke, kia eke a mo e hāu a malolo; ha kua nakai fai gahua, po ke manamanatu, po ke mena kua iloa, po ke iloilo ke he tukuaga, kua fina atu ki ai a koe.” Ko e kakano nakai maeke he tagata mate ke taute ha gahua mo e nakai maeke foki ke logona ha mena. Ko e tau manatu ha lautolu kua fakaoti, tuga e talahauaga he Tohi Tapu: “Aua neke tua a mutolu ke he tau iki, po ke fanau he tau tagata, nakai ha i ai ha fakamouiaga. Kua fina atu hana agaga, kua liu a ia ke he kelekele ne eke aki a ia, ko e aho ia ni kua mate ai hana tau manatu.”—Salamo 146:3, 4.

KUA FAI SOLU NE NAKAI MAEKE KE MATE E TAGATA?

4. Fefe he fakakite he Numera 31:28 ke he kupu “solu”?

⁴ Ka e fefe e solu (soul)? Nakai kia ko e taha maaga a ia he tagata kua maeke ke vevehe kehe mai he tino he tagata ka mate mo e moui ai ke he taha mena? Kua lata ke fifili fakamitaki a tautolu ke moua e tali kua tonu mooli po ke heigoa e solu. Ko e mena ke ofo ai foki a koe ke iloa ko e tau tagata mo e tau manu ko e tau “solu” oti a lautolu he talahau mai he tau Tohi Tapu. Ke fakamaama aki, Numera 31:28 (NW) kua vagahau mai “takitaha e solu, [faka-Heperu, nephʹesh] mai he tau mena ne lima e teau, ko e tau tagata mo e tau povi, mo e tau asini, katoa mo e tau mamoe.”—Kikite foki ke he Fakakiteaga 16:3, kua fakakite mai ai e faka-Heleni ke he kupu “solu,” ko e psykhé.

5. Fefe he fakamaama he Tohi Tapu e solu?

⁵ Ti ko e, heigoa, e solu? Kitiala e tautolu po ke heigoa e kupu mai he Kupu haana kua tohia he Tufuga hagaao ke he mena ia. I loto he Kenese 2:7 ke totou ki ai: “Ti eke ai e Iehova ko e Atua e tagata ke he efuefu he kelekele, ti fafagu ke he hana tau poko ihu e fafagu he moui; ti kua eke tuai a ia mo tagata [solu, NW] moui.”

6. Ko e heigoa e fakamooliaga tonu he Tohi Tapu ke he solu he tagata nakai ko e ata he taha mena kua toka kehe mai he tagata? Ti ko e heigoa e solu he tagata?

⁶ Fakamolemole, ti muitua la, ke he magaaho ne mole ai e kamataaga he Atua ke fafagu e tagata “ti kua eke tuai a ia mo [solu] moui.” Ko e mena ia ko e tagata ko e solu, tuga ni e tagata ne eke a ia mo ekekafo ko e ekekafo ni a ia. (1 Korinito 15:45) Ha ko e solu fakatagata ko e tagata ni a ia, ti nakai ko e ata noa ni kua moui i loto he tino po ke maeke ke moui ka fakatoka kehe mai he tagata. Kua o fakatatai ni e fakaakoaga nei mo e Tohi Tapu ko e solu fakatagata kua hā hā i ai e tau fatifatiaga kehekehe he tino. Ke fakamaama aki, kua talahau mai he Tohi Tapu e manako he solu ke he tau mena kai, kua pehe mai: “Ti kai ai e koe [solu haau, NW] e tau manu oti kua manako ai hau a loto.” (Teutaronome 12:20; kikite foki ke he Levitika 17:12.) Kua talahau mai foki, ko e tau solu kua fai fano e toto i loto he tau vakavaka ha lautolu, tuga kua talahau mai “e tau toto he tau moui [solu, AV] he tau tagata nonofogati kua nakai hala.” (Ieremia 2:34) E, ko e mooli ni ko e solu haau ko koe ni a ia, fakalataha mo e haau a tau alaga oti mo e tau manamanatuaga oti.—Fakatai 2:10.

7. Ko e fakaaogaaga he tohi Tapu e “hoku solu” ko e heigoa kia e hagaoaga?

⁷ Ka e kua ha ne fai, mogoia e tau talahauaga kua fakamaama mai pehe “ko e haaku solu,” po ke falu a talahauaga ke he solu he tagata kua hā hā i loto ia ia? Ko e tau talahauaga pihia, kua lata ni ke fakatatai atu ke he tau kupu tohi kua fita he manamanatu ki ai, ha ko e mena nakai maeke ke fakatikai e Kupu he Atua. Kua iloa tonu tuai, ko e kupu “solu” kua maeke ke fakaaoga ai ke he tau kakano kehekehe. Ko e falu a magaaho ne fakaaoga ai pehe haana ko ia ni ko e solu a ia. Ti tuga ka pehe taha “ko au ni [myself]“ kua pehe foki a ia “ko e solu haaku [my soul],” ko e kakano kua tatai. Ko e mena ia kua tohia mai ai he tagata tohi salamo: “Kua tagi ni hoku loto [haaku solu, NW] he fakaatukehe.”—Salamo 119:28.

8. (a) Ko e heigoa taha mena kua fakaaoga ki ai e kupu “solu”? Ti kua tonu nakai ke ui e tagata moui “mena fai solu aia”? (e) Ko e heigoa e tala Tohi Tapu ne vagahau ke he fakagaloaga he haana moui po ke solu?

⁸ Ko e kupu “solu” kua hagaao foki ia ke he mouiaga he solu moui po ke tagata moui. Haia, ka pehe a tautolu kua moui taha, kakano ko e tagata moui agaia. Po ke pehe a tautolu kua fai moui a ia, kakano kua fai moui a ia tuga e tagata. Ko e talahauaga taha ni a ia, kua fakakite mai he Tohi Tapu, ko e tagata ko e solu; ka ko e vaha kua moui agaia ai e tagata, ti talahau ai pehe “kua fai solu a ia.” Ti talahau e tautolu ke he taha kua galo haana moui, ko e tatai agaia ni mo e maeke ai ke pehe kua galo e solu haana. Ne talahau mai e Iesu: “Ha kua aoga ha ha ke he tagata kaeke ke moua e ia e lalolagi oti, ka e moumou ai haana ni a solu?” (Mataio 16:26, AV) Ko e matematekelea a Rahela he magaaho ne fanau mai ai a Peniamina, ko e solu haana (po ke mouiaga ko e solu) ne fano kehe mai ia ia ti mate ai a ia. (Kenese 35:16-19) Ne fakaoti ai a ia tuga e tagata moui ti eke ai mo tino gati. Ko e magaaho foki ne taute ai he perofeta ko Elia e mana ke he tama ne mate, ko e solu he tama (po ke mouiaga he solu) ne liu mai ki a ia “ti moui ai a ia.” Ne liu foki moui a ia ko e solu moui.—1 Patuiki 17:17-23.

9. (a) Kua pehe kia e Tohi Tapu ko e moui solu he tagata nakai mate? (e) Ko e heigoa e tau kupu tohi kua iloa ko e moui solu he tagata kua maeke ke mate?

⁹ Ha ko e solu ko e tagata taha ia agaia ni, ko e heigoa kia ka hoko ke he solu ka mate? Kua fakakite fakamatafeiga mai he Tohi Tapu ko e solu kua fakalago ke mate, pehe mai: “Ko e solu kua hala—to mate a ia ni.” (Esekielu 18:4, 20, NW) Ne matai mai he aposetolo ko Peteru mai he tau tohi a Mose hagaao ki a Iesu, kua pehe mai: “To fakaoti ai foki mai he tau tagata e ha solu. Kua nakai fanogonogo ke he Perofeta na.” (Gahua 3:23, NW) Kua fakamauokafua fakalataha ai mo e fakaveaga mooli nei, nakai lagataha ne talahau mai he ha faahi kupu taha he Tohi Tapu kua nakai maeke he solu he tagata po ke manu ke mate, nakai fai mate, nakai maeke ke fakaotioti po ke nakai maeke ke popo. Ka kua hā hā i ai e loga he tau kupu kua fakakite mai ai kua maeke e solu ke mate po ke tamate. (Levitika 23:30; Iakopo 5:20) Ti kua talahau mai foki he Tohi Tapu e talahauaga ki a Iesu pehe: “Ha kua liligi e ia hana moui [solu, NW] ke mate.” (Isaia 53:12) Ti kua kitia tuai e tautolu, ko e solu tagata, ko e tagata taha ia agaia ni a ia, ti ka mate e tagata, ko e solu tagata kua mate.

10. Ko e kehekehe he tau kupu fe ne ua kua fakatupu ai e lahi he nakai maama e kakano he mate?

¹⁰ Ko e laulahi kua nakai maama ke he kupu mate lagā mai ni ha kua fiofio e tau talahauaga ke he kakano he kupu “solu” mo e “agaga.” Kua fakakite mai ke kitia e tautolu he Tohi Tapu kua nakai tatai e tau mena ia.

KO E HEIGOA E AGAGA I LOTO HE TAU MENA MOMOUI?

11. (a) Ke lata mo e Iopu 34:14, 15, ko e heigoa e tau mena ua ke moua he tagata ke tumau e moui? (e) Fakamaama ko e heigoa e tau mena ua ia.

¹¹ Mai ia Iopu 34:14, 15 ne iloa e tautolu ua la e mena hā hā i ai he tagata (po ke ha mena moui kua hā hā i ai ke he lalolagi) ke maeke ai ke moui tumau: ko e agaga mo e fafagu. Kia totou e tautolu: “Kaeke ke finagalo pihia a ia [he Atua] ki ia, kaeke ke liuaki kia ia hana agaga [faka-Heperu, ruʹahh ], mo e hana fafagu [faka-Heperu, neshamahʹ]. Ti mamate fakalataha ai e tau tagata oti kana, mo e liliu atu foki e tau tagata ke he kelekele.” Kua iloa e tautolu ko e mena taute he Atua e tagata uluaki mai he “efuefu he kelekele,” ko e haana kakano, ko e tau valavala ne tamai he kelekele. Ko e vaha ne tufugatia ai a Atamu, ne fakatupu he Atua e piliona he tau tama poko ikiiki i loto he tino haana ke moui, ke hā hā i ai he tau tama poko ikiiki ia e malōlo he moui. Ko e malōlo gahuahua he moui nei, kua moua mai ai e kakano he kupu “agaga” (ruʹahh). Kua lata ke he tau poko takitaha mai he piliona he tau tama poko ikiiki i loto ia Atamu ke fai matagi mea, ke maeke he malōlo he moui ke gahuahua tumau kua moua mai ni ha ko e fafagu. Ko e, mena ha ia ati “fafagu [ai he Atua] ke he hana tau poko ihu e fafagu [neshamahʹ] he moui.” Ti kamata ai e tau māmā a Atamu ke gahuahua ti kua fakatumau ai ha ko e fafagu he malōlo he moui i loto he tau tama poko ikiiki kua hā hā i ai ke he tino haana.—Kenese 2:7.

12. Fakamaama e “fafagu he moui” ke he mena ke tupu ke he tama fanau fou.

¹² Ne fakatatai ni e mena nei ke he puhala mo e aga he tau tama mukemuke fanau foou. Pete ni ko e mena fai moui e tama mukemuke ka fanau mai, ka e hā hā i ai ni ke he falu a magaaho ne nakai fai fafagu he magaaho ka fanau mai ai. Kua maeke he ekekafo ke patipati e tama mukemuke ke moua e fafagu, ha ko e mena kaeke ke nakai fafagu to mate agataha e tama mukemuke. Ti pihia ni, e moui he tau tama poko ikiiki i loto he tino a Atamu kua lata ke fakatumau ai ha ko e fafagu he tau pokoihu ke maeke ai ia Atamu ke fakagahuahua tumau e gahuahuaaga he tagata moui.

13. (a) Hā hā i ai nakai ke he agaga e aga he fakatagata? (e) Tuga kua fakaaoga e fakatai ke he peleoafi, to fakatai ke he heigoa e agaga?

¹³ Ha ko e soul tagata ko e tagata taha agaia ia ni a ia, ko e agaga ko e malōlo he moui kua maeke ke moui ai e tagata. Ko e agaga nakai maeke ke fakatinotagata, ti nakai maeke foki ke taute e ia e tau gahua kua maeke he tagata ke taute. Kua nakai maeke ia ia ke manamanatu, vagahau, logona, kitia po ke amoamo. Ha kua pihia e falanakiaga, kua lata ni ke fakatatai atu ke he malōlo hila kua hā hā i ai ke he puha hila he peleoafi. Ko e malōlo hila ka fakavela e afi he peleo ke maeke ke moui, ke maeke e tau molī ke puho, ke fakatagi e pu, ke maeke foki he letio ke moua e tau leo vagahau, tau leo lologo mo e tau leo kofe. Ka e kaeke ke nakai fai afi, tau molī i mua, pu, po ke letio, to maeke nakai he malōlo hila mai he puha hila ke gahua hokoia ni ke fakagahuahua e tau mena oti ia mai ia ia ni? Nakai, ha ko e malōlo ni ke maeke ai e tau mena kehekehe ia ke fakagahuahua.

14. Ha i ai nakai ke he tau manu e malōlo he moui po ke agaga ke tatai mo e tagata?

¹⁴ Ko e malōlo he moui po ke agaga nei kua maeke ke moua ai ki loto he tau mena momoui oti, kua fakaholo atu ai fakahaga mai he tau mamatua ke he tau fanau he magaaho he fakafuaaga. Ko e mena haia, ne fakailoa he Atua kia Noa to fakahoko e ia e fakapuke ke “fakaotioti ai e tau kakano oti, kua hā hā i ai e malōlo gahuahua [ruʹahh, agaga] he moui,” ko e tau manu fakalataha mo e tau tagata.—Kenese 6:17, NW, puipui, lolomi ai 1953; kikite foki Ke 7:15, 22, AV, puipui totouaga.

15. Fefe he Fakamatalaaga 3:19, 20 ne fakakite ko e mena tatai e tagata mo e manu fai agaga po ke fafagu he moui?

¹⁵ Ha kua hā hā i ai ke he tau tagata mo e tau manu e malōlo he moui po ke agaga ti kua tatai e ha lautolu a tau mamateaga. Ha ko e kakano ia foki ni, kua talahau mau ai he Fakamatalaaga 3:19, 20 pehe: “Ha ko e mena kua hoko ke he tau tagata, kua hoko foki ia ke he tau manu; taha ni e mena kua hoko kia lautolu; tuga ne mate taha, kua mate ai pihia foki e taha; ko e taha ni e fafagu [agaga, NW; ruʹahh, faka-Heperu] ia lautolu oti; . . . Kua hoko oti ni ke he mena taha; mai he efuefu oti kana, kua liliu atu oti foki ke he efuefu.”

16. (a) Ko e puhala fe kua toka ai he agaga e tino ke he mate? (e) Fefe he liu atu ke he Atua?

¹⁶ Ha ko e Atua ko ia ni ko e Foakiaga he moui, kua talahau mai pehe haana Kupu kaeke ke mate e tagata to “liu atu foki e efuefu ke he kelekele tuga he ha i ai a ia, mo e liu atu foki e agaga ke he Atua ko ia ne foaki mai ai.” (Fakamatalaaga 12:7) Ko e magaaho ka mate ai ko e magaaho ia foki ni ka fano kehe ai e malōlo he moui mai he tau tama poko ikiiki i loto he tino he tagata ti kamata agataha e tino ke popo. Ti kua hoko tuai e fakaotiaga ke he manamanatuaga mo e tau gahua. (Salamo 104:29) To, ‘liu atu foki’ fefe e agaga ‘ke he Atua ko ia ne foaki mai ai’? To toka hifo ni kia he malōlo he moui ia e lalolagi nei mo e fina atu ai he pulagi likoliko ke he mena kua hā hā i ai e Atua? Nakai, to liu atu ni ke he Atua ke he puhala kua finagalo a ia ki ai ha kua falanaki ki ai e mouiaga he tagata ke lata mo e vaha i mua. Ha ko e Atua ni ke liuaki mai e agaga, ke maeke ai he tagata ke liu moui.

17. (a) Maeke nakai he tagata mate ke fakamatematekelea a lautolu kua momoui, po ke fai aoga nakai e tagata moui ke he tagata mate? (e) Ko e iloa maali ha tautolu ki a lautolu ne mamate ke eke mo leveki ha tautolu mai he tau aga fakatemoni?

¹⁷ Ko e falu he tau tagata momoui kua nonofo mo e matakutaku ke he tau tagata mamate, mo e taute e tau mena fakaalofa ke fakatotonu aki e tau tupuna ne mamate. Ka ko e mena kua lata ke nonofo fakatotoka mitaki ha kua iloa, ko e tau tagata mamate kua nakai fai manamanatuaga, ti nakai maeke foki ke fakapakia e lautolu e tau tagata momoui. Ti pete ni he hoko mai e mate ke he taha kua hofihofi e fakaalofa ki ai, kua fakakite mai he Kupu he Atua nakai maeke he tagata mate ke moua ha monuina mai he tau tapuakiaga po ke tau gahua kehekehe he tau lotu kua taute pauaki ma lautolu ne mamate, pete ni he loga lahi e tau tupe mo e tau koloa ka foaki he tau tagata momoui. (2 Samuela 12:21-23) Ko e lotomatala foki ke he tonu ki a lautolu ne mamate kua maeke ai ke puipui aki a tautolu mai he tau laliaga ke fakatutala mo lautolu ne mamate. Kua hataki mai he Tohi Tapu ko lautolu kua talahau kua maeke ia lautolu ke fakatutala mo lautolu ne mamate ko lautolu haia kua matutaki lahi mo e tau temoni, ko e tau agaga kelea kua fakatupua fakavai ke pehe ko e tagata ne mamate.—Teutaronome 18:10-12.

KO E HEIGOA A HATE?

18. Fefe e loga he tau fakaakoaga fakapotopotoaga fakalotu ke he kupu hate, ti ko e heigoa e tau hūhū kua moua hagaao ki ai?

¹⁸ Ko e loga he tau fakapotopotoaga lotu kua fakaako e lautolu pehe ko e tau tagata mahani kelea kua fakakikiveka tumau ke he afi i hate. Ka e fakaako mai nakai he Kupu he Atua e taofiaga ia? Liga kua iloa e koe e kakano he kupu “hate,” mai he fakaakoaga he lotu haau, ka kua kumikumi nakai a koe po ke fefe e kakano he fakakite mai he tau Tohi Tapu? Ko e heigoa e kakano he kupu hate mai he Tohi Tapu?

19. (a) Kua moua mai he kupu Heperu fe e kupu “hate” he liliu? Ti talahaua fefe e kupu Heperu nei he falu a liliuaga Tohi Tapu? (e) Ko e kupu “hate” fefe he liliu ke he kupu Heleni?

¹⁹ I loto he tau Tohi Heperu i loto he Tohi Tapu kua moua mai ai e liliuaga “hell [hate]” he kupu Heperu sheolʹ. Ko e kupu nei kua fakakite mai laga 65 e katoatoa. Mai he Tohi Tapu Peritania King James Version ne liliu mai ai e kupu “hell [hate],” mai he kupu sheolʹ laga 31, ti laga 31 foki ke he kupu “grave [tukuaga],” mo e laga 3 ke he kupu “pit [luo].” Ko e Catholic Douay Version ne liliu mai ai e kupu sheolʹ ke he kupu “hell [hate]” laga 63, ti laga taha ke he kupu “pit [luo]” mo e laga taha ke he kupu “death [mate].”a I loto he Tohi Tapu Kerisiano Heleni ko e kupu “hell [hate]” he falu a magaaho ne liliuina mai ai he kupu Heleni ko e hádes. Ko e tau tohi King James mo e Douay kua liliu mai ai hádes ke he kupu “hell [hate]” taki taha laga hogofulu.b

20. (a) Ko e ha a hate nakai ko e mena ke fakamatematekelea ai e tau tagata? (e) Ne ha i ai nakai a Iesu i hate?

²⁰ Ko e mena vevela nakai a hate? Kua fakahagaao ki ai a sheolʹ mo hádes ke he falu a mena ke matematekelea ai e tagata mahani kelea ka mole atu e mate? Kua maaliali ni kua nakai pihia, ha kua fita ni he iloa e tautolu ko e tau tagata mamate kua nakai fakagahuahua a lautolu ti nakai maeke ke matematekelea. Kua nakai fakatikai he Tohi Tapu a ia ni hagaao ki a lautolu kua hā hā i ai ki hate. Ne fakamooli mai ai ke he Tohi Tapu kua mooli ni ne hā hā i ai a Iesu ki hate. (Gahua 2:31) Ko e aho Penetekoso ne talahau mai ai he aposetolo ko Peteru e fakamaamaaga ne hā hā i ai mooli a Iesu ke he tukuaga, ka e nakai hā hā i ai ke he afi fakakikiveka. (1 Korinito 15:3, 4) Ko e talahauaga nei ne matai ai he aposetolo mai he Salamo 16:10. Ko e faahi kupu nei ne fakaaoga ai e kupu Heperu ko e sheolʹ, mo e Gahua 2:31 ko e kupu ia foki ni faka-Heleni ko e hádes. Kua fakakite mai ai ko e sheolʹ mo e hádes taha ni e kakano he tau kupu ua ia. Ko e kupu “hate” mai he Tohi Tapu ko e tukuaga he tagata.

21. (a) Ko e tagata tututonu ko Iopu ne taofi kia a ia ko hate ko e mena ke vevela ai e afi? (e) Ti ko e heigoa e hate he faka-Tohi Tapu?

²¹ Ke fakalaulahi atu ki mua e fakamooliaga he mena nei, kia manatu e tala kia Iopu, ko e fekafekau tututonu he Atua ne lahi e matematekelea. Ne liogi a ia ke he Atua: “Ane fufu e koe au i Seoli [sheolʹ], mo e fakagalo ai e koe au ato mole atu hau a ita po kua mitaki; kia kotofa mai e koe e tau aho maku, mo e manatu mai e koe au.” (Iopu 14:13) Kua nakai tonu ke manatu ko e mena manako a Iopu ke fufū a ia ki hate ka ne mai ko e afi vevela. Kua maaliali ni, ko “hate” ko e tukuaga, ko e mena ia ne manako ai a Iopu ke fano ki ai ke fakaoti ai haana a tau matematekelea. Ko e tau tagata mitaki fakalataha mo e tau tagata kelea to o atu a lautolu ki “hate” tuga he fakakite mai he Tohi Tapu ko e tukuaga he tau tagata oti kana.

KO E TAGATA MAUKOLOA MO LASALO

22. Iloa fefe e tautolu ko e tau kupu a Iesu ke he tagata maukoloa mo Lasalo ko e tala fakatai?

²² Kua hā hā i ai ke he taha mena e tupumaiaga he kupu hádes ti fakatupu mai ai e taofiaga he falu a tagata ko hate mai he Tohi Tapu, ko e mena ke fakakikiveka ai e tagata. Ko e mena haia ne vagahau mai ai e Iesu ke he tagata maukoloa mo Lasalo, ka mate e tagata maukoloa, ti hā hā i ai i hádes ti iloa e ia e matematekelea. (Luka 16:22-31) Ko e ha kua kehe ai e fakaaogaaga he kupu hádes ke he mena nai mai he falu a fakaaogaaga ke he falu a mena? Ha kua fakakite mai e Iesu ke he fakatai ka e nakai ko e mena matematekelea mooli. (Mataio 13:34) Fifili la: Kua tonuhia nakai mo e mai he Tohi Tapu ke talitonu ki ai ko e mena mukamuka ke matematekelea e tagata ha ko e haana a muhu koloa, tui e tau mena mitaki mo e loga e tau mena kai? Ko e mena mai kia he Tohi Tapu ke talitonu ki ai ko e mena fakamonuina e tagata ke moua e moui ke he lagi ha ko ia ko e tagata kaiole? Fifili foki la e mena nei: ko hate kia ko e mena mooli kua maeke ke logona e tau vagahau mai he lagi ti maeke ke fetutalaaki ai? Ko e taha mena foki, kaeke ke hā hā i ai e tagata maukoloa ki loto he loloto afi, ti maeke fefe ia Aperahamo ke fakafano atu a Lasalo ke fufui e ia e tapunu matalima haana ke he vai ke fakamalū aki e alelo haana? Ko e heigoa e fakamaamaaga a Iesu?

23. Ko e heigoa e kakano he tala fakatai hagaao ke he (a) tagata mau koloa? (e) Lasalo? (i) ko e mate ha laua taki tokotaha? (o) ko e fakakikiveka he tagata maukoloa?

²³ Ko e fakatai nei ke he tagata muhukoloa ne fakahagaao ia ke he veveheaga he tau takitaki lotu ne nakai talia e lautolu a Iesu a to hoko ke kelipopo e lautolu a ia. Ko Lasalo ne fakatai a ia ke he tau tagata tokolalo ne talia e Tama he Atua. Kua fakakite mai he Tohi Tapu ko e mate kua fakaaoga ai ke eke mo fakamailoga, ke fakakite ai e liliuaga he moui he tagata po ke haana tau gahua. (Fakatatai Roma 6:2, 11-13; 7:4-6.) Ko e mate, po ke liliuaga mai he tuaga fakamua, kamata mai ai he magaaho ne fagai ai e Iesu e vahega a Lasalo fakaagaga, ti huhū mai ai ki loto ke he lagomataiaga a Aperahamo lahi ko e Atua ko Iehova haia. Ko e magaaho foki ia ni ne “mate” ai e fakalilifuaga he tau takitaki lotu pikopiko mai he lagomataiaga he Atua. Ha kua tuku kehe he matematekelea a lautolu he magaaho ne fakakite ai he tau tutaki a Keriso e tau mahani kelea ha lautolu he aho Penetekoso. (Gahua 7:51-57) Ko e fakatai nei kua nakai fakaako mai ko e falu a tagata mamate to fakakikiveka a lautolu ke he afi puhopuho i hate.

KEHENA MO PULEKATOLIA

24. (a) Ko e falu he tau Tohi Tapu kua vagahau ke he “afi i hate,” ko e heigoa e kamataaga he kupu Heleni kua moua ai e liliuaga he kupu “hate”? (e) Fakaaoga fefe e kupu Kehena he nofo a Iesu ke he lalolagi?

²⁴ Liga kua hā hā i ai falu kua totoko mo e pehe ko e mena tohia mai he Tohi Tapu e “afi i hate.” (Mataio 5:22, AV, Dy) Ko e mooli, ko e falu a liliuaga kua fakaaoga e kupu nei, ka ko e kupu Heleni tuai kua fakaaoga e kupu “hate” ko Géenna, ka e nakai ko hádes. Kua tohia mai laga hogofulu-ma-ua e kupu Kehena mai i loto he tau Tohi Tapu Heleni hagaao ke he pahua ko Hinoma i tua he pa i Ierusalema. Ko e vaha ne nofo ai a Iesu ke he lalolagi ne fakaaoga e pahua nei ke eke mo toloaga otaota, ne vela ai ha ko e taio fakalataha mo e afi ke huhunu aki e tau otaota. Fakamaama mai ai he Smith’s Dictionary of the Bible, Tohi 1: “Ne eke ai e mena ia mo toloaga otaota he maaga, ne tolo ki ai e tau tino gati he tau tagata fakahala, mo e tau tino gati he tau manu, fakalataha mo e tau mena kelea oti.”

25. (a) Ko e kupu Kehena ko e heigoa haana a fakamailoga mooli? (e) Ko e heigoa e talahauaga i loto he Tohi Tapu he Fakakiteaga ko e fakamailoga he mena agaia ni?

²⁵ Ti ko e heigoa e kakano ne pehe ai a Iesu ke tolo ki Kehena e tau tagata mahani kelea? Ka e nakai pehe ke fakamatematekelea tukulagi. Ne fakaaoga e Iesu e pahua (Kehena) he afi mo e taio ke eke mo fakamailoga mooli ke he fakaotiotiaga tukulagi. Pihia e maamaaga ha lautolu ne fanogonogo ki a ia he senetenari fakamua. Kua tatai ni e kakano he “loloto afi” ne tohia mai he Fakakiteaga, nakai ko e matematekelea kua logona hifo e mamahi, ka ko e “mate ua” ko e mate tukulagi ke fakaotioti ai. Kua mooli ni ko e “loloto” nei ko e fakamailoga, ha ko e mate mo e hate (hádes) kua tolo ki ai. Ko e tau mena ia nakai tugi mooli ai, ka kua uta kehe mo e fakaotioti ai.—Fakakiteaga 20:14; 21:8.

26. Ne vagahau mai nakai he Tohi Tapu taha mena tuga a Pulekatolia?

²⁶ Ko e heigoa, kia, a pulekatolia? Kua talahau mai ko e mena ke okioki ai e tau solu tagata mo e fakamea ai he afi ka mole atu e mate. Kua fakakite fakamatafeiga he Tohi Tapu ko e tau tagata mamate kua okioki a lautolu, maeke fefe he Atua ke fakamatematekelea e ia taha ke he taha mena pihia? (Salamo 146:4) Ko e mooli ni kua nakai fai kupu “pulekatolia” po ke fakamaamaaga ke he kupu nei i loto he Tohi Tapu.

TO LIU MOMOUI NAKAI E TAU TAGATA MAMATE?

27. Ko e heigoa e amaamanakiaga ma lautolu ne mamate?

²⁷ Ko e fakaakoaga mooli he Tohi Tapu hagaao ke he tau tagata mamate kua fakatotoka hifo ai e manatu matakutaku mo e fakaatukehe kua nakai lata ha ko lautolu ne mamate. Ha kua iloa e tautolu kua nakai matematekelea a lautolu ia ne mamate kua lagomatai aki ai a tautolu ke fakaholo ki mua ai e fakaaue ha ko e fakaalofa he Atua mo e haana fakafiliaga tonu. Ka e pete ia, kua hā hā i ai agaia e fakaagitau, Kaeke ke mate e tagata mo e fina atu ke he tukuaga, ko e heigoa e amaamanakiaga ma e tau tagata mamate? Kua fakakite fakatonu mai he Tohi Tapu kua hā hā i ai e amaamanakiaga fulufuluola, ko e amaamanakiaga ia ke liu foki ke momoui.

28. (a) Ko e heigoa e kakano ne fakaliu tutū mai e Iesu a lautolu ne mamate ke eke mo fakamaama he heigoa? (e) Ko e heigoa ka liu fakatūtū mai e tokologa he tau tagata ki ai?

²⁸ Ko e vaha he fekafekauaga ko e feua a Iesu Keriso ke he lalolagi nei ne fakakite e ia e malōlo haana ki luga he mate, ne liuaki mai e ia e tau tagata mamate ke he moui fakatagata. (Luka 7:11-16; Ioane 11:39-44) Ko e mena haia ne moua mai ai ha ko e fakakiteaga fakamua to taute pihia e ia e fakakiteaga lahi ke he fakatokaaga foou he Atua. Ko e amaamanakiaga fakamafanatia to uta kehe e tau tagata mamate mai he tukuaga ko hate, ko e tukuaga he tau tagata oti. (Fakakiteaga 20:13) Ko e falu to liliu tutū mai ke he lilifu ki luga he lagi ko e tau mena momoui fakaagaga, tuga ni a Iesu Keriso. (Roma 6:5) Ka ko e laulahi he tau tagata to liuaki mai ke he mouiaga fiafia ki loto he lalolagi parataiso.—Gahua 24:15; Luka 23:43.

29. Ko e heigoa e tufaaga uho mai ia Iehova ke monuina ai e tau tagata oti ke fakamalōlo ki a tautolu?

²⁹ I loto he fakatokaaga foou he Atua ko lautolu ka liliu tutū mai he mate, kaeke ke omaoma e lautolu e tau fakatufono tututonu he Atua to nakai liu ke mamate a lautolu. (Isaia 25:8) Ko e mooli nakai fakauaua ko e tufaaga uho ke fakamonuina aki e tau tagata, ko e mena kua lata ki a tautolu ke moua e lahi he lotomatala ki a Iehova mo e haana Tama, ko Iesu Keriso. Kaeke ke pihia to takitaki atu ai a tautolu ke he moui tukulagi mo e monuina.

[Tau Matahui Tala]