Veveheaga 13
Ko e Ekalesia Mooli mo e Haana Fakaveaga
1. Ko e ha kua aoga ai ke iloa e fakakiteaga he ekalesia mooli mo e haana a fakaveaga?
KAEKE kua manako a tautolu ke momoui tukulagi ke he fakatokaaga foou he Atua, kia mailoga mo e talia e tautolu e lotu mooli mo e haana a fakaveaga. Ko e hagaoaga ki a lautolu, ne pehe a Iesu: “To fakatu foki e au haku a ekalesia [Church, Dy] ki luga he maka nai.” (Mataio 16:18) Ko e heigoa e ekalesia nei ko e heigoa foki e maka kua fakatu ai a ia ki luga? Ko e Tohi Tapu ni kua talahau mai e tau tali kua tonu.
2. (a) Na fakaoga kia he Tohi Tapu e kupu “ekalesia” hagaao ke he faituga? (e) Ko e heigoa e kakano he kupu Heleni?
2 Tokologa e tau tagata kua vagahau hagaao ke he tau fale kua fa fakapotopoto ki ai ke he tapuakiaga ko e tau “church,” iloa nakai e koe nakai fakailoa mai pihia he Tohi Tapu? Mai he Tohi Tapu ko e kupu “church” hagaao ia ke he tau tagata, hagaao tonu ke he fakalatahaaga po ke fakapotopotoaga he tau tagata tokologa. (Filemoni 2) Ko e kupu Heleni ek·kle·siʹa, hagaao ia ke he “ekalesia [church]” po ke “fakapotopotoaga” ko e haana kakano, “kua uiina atu ki ai.” Hagaao ia ki a lautolu kua uiina atu e taha vahega tagata ki ai, mai he falu tagata pauaki ke fakaaoga ai; Kua fakaaoga ke tatai mo e kupu Heperu qahalʹ, kakano “fakapotopotoaga” po ke “fakalatahaaga.”
3. Ko e ha kua fakatai ai e ekalesia mooli (a) ke he tino he tagata? (e) mo e tamaafine taopou?
3 Ko e ekalesia po ke fakapotopotoaga mooli kua fakatai ia ke he tino he tagata ha kua kehekehe haana tau alaga ka e taha ni e ulu, tuga ni e tino he tagata. Kua pehe mai e Tohi Tapu he Efeso 1:22, 23 ne eke he Atua a Keriso, “mo ulu he tau mena oti ke he ekalesia; Ko e hana tino haia.” Kua fakatatai e ekalesia ke he tama fifine taopou kua toka hoana ki ai a Keriso, ti eke ai a ia tuga e hoana ke he haana a tane, kua pihia e kau fakalataha he ekalesia pehe: “Ha kua fakatutane tuai e au a mutolu ke he tane ne tokotaha, kia tuku atu e au a mutolu, ko e tamafine tote fakamoli kia Keriso.” (2 Korinito 11:2; kikite foki Fakakiteaga 21:2, 9, 10.) Ti ko e fakapotopotoaga kua mea, nakai fai ilaila foki ke he tau mahani kelea he lalolagi, ka e tukulele atu a lautolu ke he Ulu, ko Iesu Keriso.
4. (a) Ko e hu kia he tagata he ekalesia mooli ko e mena ke fakamau e higoa haana ke he taha tohi fakamau higoa he lalolagi nei? Ko e ha? (e) Toko fiha ka ati hake ai e ekalesia mooli ke fakalataha mo Iesu ke he lagi?
4 Maeke nakai taha ia tautolu ke fifili ke matutaki atu ke he ekalesia ia mo e tohia ai haana higoa ke he tohiaga kua hā hā i ai ke he lalolagi nei? Nakai; ha kua pehe mai e Heperu 12:23: “Mo e ekalesia he tau uluaki, kua tohia ke he lagi.” Ko e Atua ni ka fifili a lautolu ka hā hā i ai. To fakatokatoka e ia a lautolu ki loto he fakapotopotoaga ke he mena kua fiafia ki ai a ia. (1 Korinito 12:18) Ko lautolu oti ia to fakalataha mo Keriso ke he lagi. Ne fakakite mai foki e Iesu, to mamao mai he tokologa ia lautolu kua pehe ko e tau Kerisiano, ka to fakakaupa ni a lautolu kua fifili ko e 144,000.—Fakakiteaga 14:1-3; Luka 12:32.
5. Ko e heigoa e fekau pauaki ne ui ai ki a lautolu i loto he ekalesia mooli?
5 Ko lautolu ni e fakapotopotoaga he tau tagata kua uiina mai he pouli fakaagaga ma e gahua pauaki. Hā hā he lalolagi agaia a lautolu “kia fakakite atu e mutolu e mitaki hana” e Atua mua ue atu, ne ui a lautolu mai he pouli ke e haana maama fulufuluola. (1 Peteru 2:9) Ka mole atu, e liu tutū mai ha lautolu, to moua ai e lautolu e lilifu ke pule fakalataha ai mo Keriso ke he kautu haana hā hā he lagi.—Luka 22:28-30.
6. (a) Ko hai a lautolu fakamua i loto he ekalesia mooli, ti moua fefe e lautolu e fakamooliaga ko lautolu ko e fanau fakaagaga he Atua? (e) I ne fe ne hafagi ai ke fakalataha ki ai a lautolu nakai ko e tau tagata Iutaia?
6 Ko lautolu fakamua ne fifili ke he ekalesia mooli ko e tau tagata Iutaia (tuga a Iesu mo e haana tau aposetolo) po ke tau Iutaia peritome ne liliuina. Ko e aho Penetekoso 33 V.N.—mole atu e hogofulu e tau aho he liu haele atu a Iesu ke he lagi ne kua hafagi ai e puhala ke mumui atu ai a lautolu ke he vaha kua lata ai—ko Iehova ne fakakite e ia haana fifiliaga ki a lautolu nei ha ko e liligimaiaga he agaga tapu. Ko e mouaaga ha lautolu he agaga tapu kua fakamau fakamooli ai a lautolu ko e tau fanau fakaagaga he Atua mo e tau hukui fakalataha mo Keriso ke he kautu. (Gahua 2:1-4, 16-21, 33; Roma 8:16, 17) Ko e fakapotopotoaga he ekalesia mooli nakai fakatumau ai ke he tau tagata Iutaia hokoia ni. Mole atu ai e tolu he tau tau he matulei a Iesu ti hafagi agataha e puhala ke he tau tagata he tau Motu Kehe po ke tau tagata nakai ko e tau Iutaia. (Gahua 10:30-33, 44; Roma 9:23, 24) Ti kamata ai, agataha e ekalesia mooli ke moua mai a lautolu he lalolagi katoa kua hā hā i ai.
KO E FAKAVEAGA HE EKALESIA MOOLI
7. Mailoga fefe e mamaaga ke he falu a tagata e tau kupu a Iesu mo e aposetolo ko Paulo e maka he malokuaga he ekalesia mooli?
7 Ko hai e fakaveaga he ekalesia mooli? Ko Iesu Keriso ne fakamaama e ia, ko ia ni e fakaveaga. Ne fakahagaao e ia ki a ia ni e perofetaaga mai he Salamo 118:22, kua pehe: “Ko e maka ne tiaki he tau tagata ati fale, kua eke a ia mo maka malokuaga tapa ki luga.” (Mataio 21:42-44) Kua lafi foki he aposetolo ko Paulo haana a fakamoliaga ko Iesu ko e “maka he malokuaga,” he tohi atu e ia ke he tau Kerisiano i Efeso pehe: “Ka ko e motu fakalataha mo e tau tagata tapu, ko e faoa foki he Atua; Kua ati hake ki luga he fakaveaga he tau aposetolo mo e tau perofeta, ko Iesu Keriso haia ko e maka ke fakamau aki e malokuaga.” (Efeso 2:19, 20) Ko e aposetolo ne nakai fakauaua a ia ke he mena ia, ati pehe ai a ia: “Ha ko e mena nakai maeke kia taha ke fakatoka ai ha fakaveaga kua kehe mo e fakaveaga kua fakatoka tuai, ko Iesu Keriso ni haia.”—1 Korinito 3:11.
8. (a) Ko e ha kua nakai hā hā i ai taha foki ke mitaki tuga a Iesu ke eke mo fakaveaga he ekalesia mooli? (e) Ko e heigoa e tau hūhū kua lagā ai?
8 Nakai hā hā i ai ha fakaveaga kua mua mo e tonu ma e ekalesia mooli ka ko Iesu Keriso ni haia, fai foki nakai? Ko e haana a tino mitaki katoatoa ne kua foaki atu ke eke mo lukutoto ke fakahoko ai e tauteuteaga tapu nei. Ka to, fakatatai fefe e fakamooliaga kua vagahau e Iesu mo e aposetolo ko Paulo ke he tau kupu ne vagahau e Iesu ki a Peteru he tohi Mataio 16:18? Kua lata ke iloa mooli e tautolu, nakai fai taufetokoaki e tau kupu ia.
“TO FAKATU FOKI E AU HAKU A EKALESIA KI LUGA HE MAKA NAI”
9. (a) Fefe e mamaaga ke he falu a tagata e tau kupu a Iesu he Mataio 16:18? (e) Na maama kia ke he tau “matua” he lotu he vaha fakamua e talahauaga a Iesu ke he “maka” ko e mena hagaao ki a Peteru?
9 Ne mole atu he fakamooli e Peteru ko Iesu ko e Keriso (po ke, Mesia), ko e Tama he Atua moui. Ne pehe a Iesu; “Ko Peteru a koe, to fakatu foki e au haku a ekalesia ki luga he maka nai.” Kua pehe e maama he falu a tagata ko e ekalesia a Iesu ne fakatu ai ki luga ia Peteru ko ia foki ko e fakaveaga. Ko e tuaga mooli haia he Lotu Katolika. Kua uhoaki ke iloa e manatu he Takitaki Faifeau ko Kenrick, ke he tohi An Inside View of the Vatican Council (1870), kua fakakite mai ko e valu e hogofulumaono e tau faifeau “matua” lotu fakamua, toko hogofulumafitu ni ne iloa e fakahagaaoaga ha Iesu ke he “maka” kua hagaao ki a Peteru. Maama nakai ki a koe e mena nai?
10. Fefe e mamaaga a Aokusotini ke he talahauaga a Iesu ke he “maka”?
10 Kumikumi, mo fakatai e tau manatu a Aokusotini (354-430 V.N.), kua fa mahani ai ke talahau ko, “Aokusotini Tapu.” Fakamua ne pehe a ia ko Peteru ko e “maka,” ko e vaha ne motua ai a Aokusotini ti liu ki tua haana tau manatu Retractationes: “Tali mai ne kua oti tuai he fakamaama e au e tau kupu he ha tautolu a Iki: ‘Ko Peteru a koe, to fakatu foki e au haku a ekalesia ki luga he maka nai,’ kia iloa tonuhia ai kua hagaao e tau kupu nai ki a ia ne vevete fakamooli e Peteru he pehe a ia: ‘Ko koe ko e Keriso, ko e Tama he Atua moui,’ . . . Ko e mena ne vagahau age ki a [Peteru] nakai pehe, ‘Ko koe ko e maka,’ ka e pehe, ‘Ko Peteru a koe.’ Ka ko e maka ko Keriso.”
11. Ko hai e “maka” ke he mamaaga a Peteru?
11 Ka kia mailoga e tau mena kua aoga lahi—maeke fefe ia Peteru ke maama e ia e tau kupu a Iesu? Ne manamanatu a Peteru ke he Iki ko Iesu, ti pehe a ia, “Kua o mai a mutolu kia ia, ko e maka moui kua tiaki ni he tau tagata, ka kua fifili he Atua, kua uho ni, ko mutolu foki, kia ati hake a mutolu tuga e tau maka momoui, ko e fale kua lata mo e agaga, ko e tau ekepoa kua tapu, ke ta atu e tau poa kua lata mo e agaga ke fiafia ki ai e Atua ha ko Iesu Keriso. Ha kua ha ha i ai foki ke he Tohi, kitiala, kua tuku e au i Siona e maka ke fakamau aki e malokuaga, kua fifili, kua uho ni; ti nakai fakai ke mā e taha kua tua kia ia. Hanai, ha ia mutolu kua tua e lilifu nai; ka ko lautolu kua faliuliu, ko e maka kua tiaki he tau tagata ati fale, kua eke a ia mo maka malokuaga tapa ki luga, mo e maka ke tupetupe ai, mo e patuō ke tauveli ai; Ko lautolu kua tupetupe kua faliuliu a lautolu ke he kupu.” (1 Peteru 2:4-8) Kua kitia ai he tau kupu nai, ko Peteru ne tuga ni e Aposetolo ko Paulo ne iloa a Iesu ko ia ko e “maka he malokuaga,” ko e “maka” ne fakatu ai e ekalesia. Ko Peteru ko ia taha he 144,000 he “tau maka momoui” kua ati hake ai e ekalesia mooli.
12. (a) Fefe ha tautolu a kitia ki a Peteru, po ko ia kia ko e ulu “nakai fai ila” he ekalesia fakamua? (e) Ko hai kua eke ai mo ulu tumau he ekalesia mooli?
12 Ne talia e Peteru mo e fiafia e tau fekau oti he haana kotofaaga ke eke mo Aposetolo a Iesu Keriso, nukua mooli ni. Ne nakai tupu ke he haana a manamanatuaga ko ia ko e takitaki he tau Aposetolo. Ti nakai totou foki e tautolu mai he falu Aposetolo mo e tau tutaki ne talia e lautolu a Peteru mo “pope” mo e age ki a ia e lilifu ke lata ai. Ko e taha toloaga ne hataki he Aposetolo ko Paulo a Peteru (Kefa) ki mua he tau tagata tokologa ha kua nakai tumau a ia ke he tua he mahani Kerisiano. Ko e mooli ha ko e mena nakai mahani hakohako a Peteru ke lata mo e kupu mooli mo e tua ti nakai fakauaua a Paulo ke fakahako a ia ki mua he moto tagata ne fakakite ai foki nakai onoono atu ki a ia ke eke mo ulu “nakai fai ila” he tau aposetolo po ke kamataaga he ekalesia. (Kalatia 2:11-14) Ko e ekalesia mooli mena tokotaha ni e Ulu, ko Iesu Keriso, ko ia ni tali mai he haana liutu mai, “kua moui fakaoti ni a ia,” to nakai fai hukui foki a ia.—Heperu 7:23-25.
KO E FAKAPOTOPOTOAGA KAU FAKALATAHA
13. (a) Ko e heigoa e tau kupu a Iesu ne kitia ai kua nakai fai veveheaga e fakapotopotoaga ke kehe e faoa fakamatala ka e kehe e faoa fanogonogo? (e) To hataki fefe e lautolu kua eke mo tau fakafifitakiaga i loto he fakapotopotoaga?
13 Ko Iesu, ko e Ulu, nakai fakavahega kehekehe e ia e haana fakapotopotoaga, ko e tau akoako falu, mo e “tau tagata noa” e tokologa. Pehe a ia ki a lautolu e tau tutaki haana: “Ka ko mutolu aua neke ui a mutolu Rapai; ha ko e mena tokotaha ha mutolu a takitaki, ko e Keriso haia; ka ko mutolu oti, ko e matakainaga a mutolu. Aua foki neke ui e mutolu taha ke he lalolagi ko e matua ha mutolu; ha ko e mena tokotaha ha mutolu a Matua, ko ia ha ha he lagi. Ti aua neke ui a mutolu ko e tau takitaki; ha ko e mena tokotaha ha mutolu a Takitaki, ko e Keriso haia.” (Mataio 23:8-10) Ti kua pihia he fakakite mai e Iesu nakai fakavahega kehekehe a lautolu kua ati hake ai e ekalesia mooli. Ka e, kotofa e ia e falu matakainaga ke takitaki e fakapotopotoaga Kerisiano, ke he levekiaga he tau fakaakoaga fakaagaga ma e tau matakainaga mo e fakatokatokaaga he gahua ke fakamatala e tala mitaki. Pehe a Iesu ki a lautolu ia, aua neke ‘pule a mutolu kia lautolu,’ e tau matakainaga ka kia eke a mutolu mo tau fekafekau po ke tau tupa ki a lautolu. (Mataio 20:25-28) Mooli kia kua pihia e tau akoako kua iloa e koe?
14. Ko e ha kua lata ai ia lautolu kua ati hake ke he lotu mooli ke taha e fakapotopotoaga ke tapuaki ai?
14 Ke tuga mo e fakakite mai he Tohi Tapu e ekalesia mooli, ko lautolu kua ati hake ai kia kau fakalataha, ke he ha lautolu a tapuakiaga. Ko e mena haia ne tohi ai he Aposetolo ko Paulo pehe: “Ko e tau matakainaga na e, kua ole atu au kia mutolu ke he higoa he Iki ha tautolu ko Iesu Keriso, kia taha ha mutolu a tau kupu oti kana, neke tupu ai e tau veveheaga kia mutolu; ka kia fakalataha a mutolu ke he loto taha mo e manatu taha.” (1 Korinito 1:10) Ti nakai amaamanaki a tautolu to moua e tautolu a lautolu ha ne mavehevehe fano ai ke he tau lotu taufetoko a Kerisitenitome (Christendom). Ha ko e mena kua lata ke fakalataha a lautolu ke he taha ni e fakapotopotoaga. Tuga mo e tohi Efeso 4:4, 5 kua pehe mai ki a lautolu: “Taha maka ni e tino, . . . Taha ni e Iki, ti taha e tua.” Kua aoga ni ke iloa e tautolu ko e heigoa e “taha e tua” ia.
FAKAHEKEAGA KE HE EKALESIA MOOLI MO E HAANA A FAKAVEAGA
15. (a) Ko e heigoa e aoga ha Iesu mo e haana fakapotopotoaga ki a lautolu kua omaoma? (e) Ko e heigoa e fekau ne talahau e Iesu ke foaki atu e ia ki a lautolu ka hā hā i ai ke he lotu mooli he magaaho ka hoko ai a ia ke he pule he Kautu?
15 Kua pehe mai ki a lautolu e falu he ekalesia mooli i lalo ia Keriso ko e ulu ha lautolu, to eke a lautolu “ko e fanau a Aperahamo a . . . , mo e tau hakeaga foki kua lata mo e mena ne talahaua.” (Kalatia 3:29) Ko e maveheaga nai ko lautolu oti kana e tau tagata kua omaoma to moua e lautolu e fakamonuiaaga mai ia Keriso mo e haana a fakapotopotoaga. (Kenese 22:18) Kua pehe mai e Tohi Tapu, ko e kamataaga he fakatuaga he kautu a Keriso, to ha i ai a lautolu kua toe mai he fanau a “Ierusalema i luga,” ko e fakapotopotoaga he Atua ke he lagi, ne toe agaia ke he lalolagi. (Kalatia 4:26; Fakakiteaga 12:10, 17) Kua fakahigoa e Iesu a lautolu he haana a ekalesia hā hā i ai agaia ke he lalolagi ko e “fekafekau fakamoli mo e loto matala.” Ti pehe a ia ko lautolu ka tumau fakamooli a to hoko ke he vaha ke liu mai a ia ke he fakafiliaga to kotofa a lautolu, “ke pule ke he haana a tau mena oti,” ko e tau mena oti ia hā hā he lalolagi kua toka ai ki a Iesu mo e haana Kautu. To takitaki e lautolu e fakamatalaaga he tala mitaki he Kautu kua fakatu ai ke he tau motu oti “ti hoko mai ai e fakaotiaga.”—Mataio 24:14, 45-47; 25:19-23.
16. Ko e heigoa e tau monuina ka moua ai e lautolu ka maama mooli ke he fakatokatokaaga nei?
16 Ko lautolu oti he vaha nai kua amaamanaki ke moua e moui tukulagi ke he fakatokaaga foou he Atua kua lata ke iloa mo e maama e fakatokaaga nai. Ha kua pehe a Iesu ko e “vaha he fakahikuaga,” a ti vevehe kehekehe ai e ia a lautolu kua fakaalofa ki a lautolu kua toe, ko e tau “matakainaga” haana ko e tau hukui fakalataha mo e fakapotopotoaga Kerisiano. (Mataio 25:31-40) Ko lautolu nai tokogahoa kua toe, ko e “tau maka momoui,” kua ati hake ai e fale fakaagaga po ke faituga, “ke eke mo haeleaga he Atua.” (1 Peteru 2:5; Efeso 2:20-22) Ko lautolu kua taute e tau ‘mena mitaki’ ki a lautolu kua fifili mo faoa he faituga, ha ne fakakite mai he tohi Fakakiteaga ko e “moto tagata tokologa” kua malu ai a lautolu ke he levekiaga mai he Atua. Kia manatu foki, kua fekafekau a lautolu ke he Atua mo e fiafia “ke he aho mo e po ke he faituga hana,” ko e mena haia kua fakalataha ai mo lautolu kua toe mai he vahega he faituga fakaagaga, he fakapotopotoaga he tau Kerisiano.—Fakakiteaga 7:9, 10, 15.
17. Ko e heigoa ha lautolu tuga e tau mamoe ka talahau, mo e malōlo, ki a lautolu kua toe mai he ekalesia mooli?
17 Ko lautolu nei kua tuga e tau mamoe, kua pehe ke he tau hukui he maveheaga ne taute ai mo Aperahamo. “To o a tautolu mo mutolu; ha kua logona e mautolu ha ha ia mutolu e Atua.” (Sakaria 8:23) To pihia foki a lautolu he ekalesia mooli po ke fakapotopotoaga to fakatau o fakamooli ke he tau tuagahui a Keriso mo e fakamatala ai e tala mitaki he Kautu, to pihia foki a lautolu nei tuga e tau mamoe ‘to fakatau o,’ ke fekafekau fakalataha ke he Atua. Kua taute pihia nakai e koe? Kaeke kua pihia to moua e koe e palepale he moui tukulagi ke he lalolagi nai, katoa mo e tau monuina loga kehekehe ka tafe mai ia Keriso mo e haana fakapotopotoaga lilifu hā hā he lagi.