Ko e Heigoa e Amaamanakiaga ma e tau Fakahelehele Kua Mamate?
“Ka mate e tagata to liu moui mai kia a ia?” he huhu e Iopu he vaha kua leva. (Iopu 14:14) A po ko koe taha ne manamanatu ke he mena nei. Fefe haau a logonaaga kaeke kua iloa e koe to maeke ke liu fakalataha mo e haau a tau fakahelehele ke he lalolagi nei i lalo hifo he fakatokaaga kua mua atu?
Mooli, kua taute he Tohi Tapu e maveheaga: “To momoui mai hau a tau tagata mamate, ti liliu tutu mai.” Ti pehe mai foki e Tohi Tapu: “To eke ni e motu ma e tau tagata tututonu, to nonofo muatua ai a lautolu.”—Isaia 26:19; Salamo 37:29.
Ke moua e mafanatia mooli mai he tau maveheaga pihia, kua lata ni ke tali e tautolu e falu he tau matapatu huhu: Ko e ha ne mamamte ai e tau tagata? Ko fe e tau tagata mamate? Mo e fakamooli fefe a tautolu to liliu a lautolu ke momoui?
Ko e Mate, mo e Ko e Heigoa ka Tupu ka Mamate a Tautolu
Kua fakamaama fakamahino mai he Tohi Tapu mena nakai amanaki e Atua mai i tuai ke mamate e tau tagata. Ne tufugatia e ia e tau tagata uluaki ko Atamu mo Eva, mo e tuku a laua he parataiso he lalolagi ko Etena, mo e tala age ki a laua ke fanau mo e fakapuke ha laua a kaina Parataiso ko e lalolagi katoa. Ka e mamate a laua kaeke ke nakai omaoma ke he haana a tau fakaakoaga.—Kenese 1:28; 2:15-17.
Ha kua nakai fakaaue ke he totonu he Atua, ko e mena ia ne liuliu ai a Atamu mo Eva ti kua hoko ki a laua ke totogi e fakahala kua poaki. “Ato liu ni a koe ke he kelekele,” ne tala age he Atua ki a Atamu, “ha ko e mena eke mai ai a koe; ha ko e efuefu ni a koe, to liu foki a koe ke he efuefu.” (Kenese 3:19) Ko e magaaho fakamua he haana tufugatia ne nakai gahuahua a Atamu; ko e efuefu ni a ia. Ti ko e haana liuliu po ke agahala, ne fakahala ai a Atamu ke liu atu ke he efuefu, ke he mena ne nakai ha ha i ai ha fakagahuahuaaga.
Ko e mate ko e galo keheaga he moui. Kua fakakite mai he Tohi Tapu e kehekeheaga: “Ha ko e mate ko e palepale ia he hala; ka ko e moui tukulagi ko e mena foaki noa mai he Atua haia.” (Roma 6:23) Kua kitia ai ko e mate ko e tuaga kua nakai iloa ha mena, ha kua pehe mai e Tohi Tapu: “Ha ko lautolu kua momoui, kua iloa e lautolu to mamate a lautolu; ka ko lautolu ne mamate nakai iloa e lautolu ha mena.” (Fakamatalaaga 9:5) Kaeke ke mate e tagata, he fakamaama mai he Tohi Tapu: “Kua fina atu hana agaga, kua liu a ia ke he kelekele ne eke aki a ia, ko e aho ia ni kua mate ai hana tau manatu.”—Salamo 146:3, 4.
Ka e taha e mena, na ko Atamu ni mo Eva ne liuliu ke he poakiaga ia i Etena, ti ko e ha ne mamate oti ai a tautolu? Ko e kakano, ha kua fanau a tautolu oti he mole atu e liuliu ha Atamu, ti moua oti a tautolu he agahala mo e mate mai ia ia. Tuga he fakamaama mai he Tohi Tapu: “Hanai, tuga ni he hoko mai ai e hala ke he lalolagi ke he tagata tokotaha [Atamu] ko e mate foki ha ko e hala, ti kua hoko mai ai e mate ke he tau tagata oti kana.”—Roma 5:12; Iopu 14:4.
Ka e pete ni he pihia to fai tagata ka huhu: ‘Nakai kia fai moui tukulagi e tau tagata ke momoui ka mole atu e mamate? Tokologa ne fakaako e mena nei, mo e pehe foki ko e mate ko e gutuhala ke he taha moui foki. Ka ko e manatu ia nakai mai he Tohi Tapu. Ka ko e Kupu he Atua kua fakaako mai ko koe ni ko e solu (soul, Peritania), ko e solu, haau ko koe ni a ia, ko e tino katoa haau mo e tau manamanatuaaga. (Kenese 2:7; Ieremia 2:34; Fakatai 2:10) Talahau mai foki he Tohi Tapu: “Ko e tagata kua hala to mate a ia.” (Esekielu 18:4) Nakai fai mena he Tohi Tapu ne fakaako ke pehe kua ha ha he tagata e moui tukulagi he solu ti hao ka mate e tino.
Maeke fefe e tau Tagata ke Liliu Momoui
Mole atu e hoko mai he hala mo e mate ke he lalolagi, ti fakakite he Atua ko e haana finagalo ni ke liuaki mai e tau tagata kua mamate ke he moui ne puhala mai he liu tutu mai. Ko e mena haia ati fakamaama mai he Tohi Tapu: “Kua manatu a ia [Aperahamo] kua maeke ni ke he Atua ke fakatu [haana tama ko Isaako] mai ia lautolu kua mamate.” (Heperu 11:17-19) Nakai fakato noa e malolo a Aperahamo, ha ko e talahauaga he Tohi Tapu ke he Malolo ia: “Nakai ko e Atua a ia ha lautolu kua mamate, ka ko lautolu kua momoui; ha ko e mena kua momoui oti ia ia.”—Luka 20:37, 38.
E, ko e Atua Malolo kua nakai ha ha ia ia e malolo ni hokoia ka e pihia foki mo e manatu ke fakaliu tutu mai a lautolu kua fifili e ia. Ne pehe mai a Iesu Keriso: “Aua neke ofo a mutolu he mena ia, ha ko e mena hoko ke he aho ke logona ai ke he hana a leo a lautolu katoa ha he tau tukuaga, mo e o mai ai.”—Ioane 5:28, 29; Gahua 24:15.
Nakai leva e mole he talahau ai e tau kupu nei, ti feleveia ai a Iesu mo e mauku hane tauloto mai he maaga i Isaraela ko Naina. Ko e fuata ne mate ko e tama tane fuataha he fifine takape. Ha kua kitia ai e maanu lahi haana, ti hofihofi e fakaalofa ha Iesu. Ne tala age a ia ke he fuata ne mate, kua pehe age: “Ko e fuata na e, kua tala atu e au ki a koe, Ati matike a.” Ne matike hake e fuata, ti age e Iesu ke he haana matua fifine.—Luka 7:11-17.
Nakai kehe mo e mena ne tupu ke he fifine takape, kua fiafia lahi a Iesu he fina atu ke he kaina ha Iairo ko e pule ke he sunako he tau Iutaia. Kua mate haana a tama fifine 12 tau. Ka ko e magaaho ne hoko atu a Iesu ke he kaina ha Iairo, ne pehe a ia ke he tama ne mate: “Ma kute na e, ati matike a.” Ti matike a ia!—Luka 8:40-56.
Ko e magaaho fakamui, ne mate e kapitiga ha Iesu ko Lasalo. Hoko atu a Iesu ke he haana kaina kua fa ia e aho he mate a ia. Ti pete ni he momoko lahi a Mareta ka kua tala age e ia haana a amaamanakiaga mo e pehe age: “Kua iloa e au, to tu mai ni a ia ke he tukuaga he aho fakamuiaki.” Ka e fano a Iesu ke he tukuaga, mo e tala age ke uta kehe e maka, ti hea atu a ia: “Lasalo na e, ati hau a ki fafo.” Ti hau a ia!—Ioane 11:11-44.
Manamanatu la ke he mena nei: Ko e heigoa la e tuaga a Lasalo he tau aho fa ia ne mate ai a ia? Nakai talahau e Lasalo ha mena ke pehe kua fiafia a ia he lagi po ke fakakikiveka a ia he tukuaga, ha ko e mena mooli haia ka taute e ia a ne mai kua hoko a ia ki ai. Nakai, kua nimo ni e tau mena oti ha Lasalo ha kua mate ti liga nofo ni pihia ato “tu mai he aho fakamuiaki” a ne mai nakai liuaki mai e Iesu a ia ke he moui.
Ko e mooli kia ko e tau mana nei a Iesu kua aoga ni fakaku, ha ko lautolu ne fakamomoui e ia kua liu ni mamate. Pete ni he pihia, ne ta mai e ia e fakamooliaga he 1,900 he tau tau kua mole, ka fakalataha mo e malolo he Atua, to liu momoui mooli e tau tagata kua mamate! Ti mai he tau mana nei haana kua fakakite e Iesu e fafati tote he tau mena ka taute he lalolagi i lalo hifo he Kautu he Atua.
Kaeke ke Mate Taha Fakahelehele
Kaeke ke tuina mai e fi ko e mate, to lahi haau a momoko, pete ni kua amaamanaki a koe ke he liu tu mai. Ha ha ia Aperahamo e tua to liu moui haana a hoana, ka e totou e tautolu “ne fina atu a Aperahamo ke tagi tatuki ha ko Sara, mo e tagi kia ia.” (Kenese 23:2) Ka e kua a Iesu? Ko e magaaho ne mate ai a Lasalo, ne “mamahi ai hana finagalo, mo e fakaatukehe,” ka mole ia ti “tagi” ai a ia. (Ioane 11:33, 35) Ti ka mate taha ne fakaalofa hofihofi a koe ki ai, nakai ko e fakakiteaga he lolelole a ia ke tagi.
Kaeke ke mate e tama, ko e mena uka lahi a ia ke he matua fifine. Ko e mena ia ne talahau mai he Tohi Tapu e momoko mamahi he matua fifine. (2 Patuiki 4:27) Mooli, pihia foki ni e uka mo e momoko ke he matua tane. “Kua fia mate au ke hukui aki a koe,” e tagi he Patuiki ko Tavita he magaaho ne mate ai haana a tama taane ko Apisaloma.—2 Samuela 18:33.
Ha kua ha ha ia koe e malolo ke he liu tu mai, ko e haau a momoko to nakai taute mo e loto vale. Tuga ne talahau mai he Tohi Tapu, “kia nakai momoko a mutolu, tuga ne falu kua nakai ha i ai e amaamanaki.” (1 Tesalonia 4:13) Ka kua lata, ke fakatata atu ke he Atua ke he liogi, ti mavehe mai he Tohi Tapu pehe “ko ia ni ke fakamalolo a koe.”—Salamo 55:22.
Kaeke kua nakai fakamaama atu, ko e tau kupu Tohi Tapu i loto he tohi nei kua moua mai he Tohi Tapu Niue he 1914.