Veveheaga 9

Ko e Heigoa ne Tupu ki a Lautolu kua Mamate ne Ofania e Tautolu?

1. Fefe e logonaaga he tau tagata he magaaho ka ta ai he mate a ia ne ofania?

“KUA matematekelea e taha ka mate e tagata ne ofania ha ko e mate ko e hokotia atu a ia ke he gatigati ne kua nakai fakaai ke moua e tau maamaaga.” Ko e mena ia ne talahau he taha tama tane he magaaho ne mate e matua tane mo e nakai leva ti mate e matua fifine hana. Ko e hana a mamahi mo e logonaaga kua hokulo e galo ti kua taute a ia ke logona hifo kua “maluia [a ia] ke he loto logonaaga momoko.” Liga kua matematekelea a koe ke he puhala pihia foki. Liga kua manamanatu a koe ko fe a lautolu ne ofania e koe mo e to liu nakai a koe ke kitia a lautolu.

2. Ko e heigoa e tau huhu uka ne kua mafuta hake hagaao ke he mate?

² Kua tala age ke he falu he tau mamatua, “Kua fifili he Atua e tau fiti fulufuluola ne mua atu ma hana ni ki luga he lagi.” Kua moli ka e mena ia? Kua o ka a lautolu ne mamate ne ofania e tautolu ke he matakavi fakaagaga? Ko e mena ka ne ui he falu ko Nirvana, ne kua fakamaama ai ko e matakavi fiafia lahi ha kua ata mai he tau mamahi mo e tau manako oti? Kua o atu ka lautolu ne ofania e tautolu ke he taha fahi he gutuhala ke he moui nakai maeke ke mate he parataiso? Po ke tuga kua talahau he falu, ko e mate ko e toaga ka ia ke he fakakikivekaaga tukulagi ma lautolu ne fakaita e Atua? Kua maeke nakai a lautolu ne mamate ke fakalauia e tau momoui ha tautolu? Ke moua ai e tau tali moli ke he tau huhu pihia, kua lata ia tautolu ke o atu ke he Kupu he Atua, ko e Tohi Tapu.

KO E HEIGOA E “AGAGA” I LOTO HE TAU TAGATA?

3. Ko e heigoa e talahauaga a Socrates mo Plato hagaao ki a lautolu ne mamate, mo e kua lauia fefe he moui nei e tau tagata he vaha nei?

³ Ko e tau pulotu Heleni i tuai ko Socrates mo Plato ne taofi kua liga fai mena pauaki ke nakai maeke ke mate ai i loto he tagata tane mo e fifine—ko e solu ne hao mai he mate mo e nakai maeke ke mate foki. Ke he lalolagi katoa, kua talitonu e tau miliona ke he mena nei he vaha nei. Kua fa fakatupu he taofiaga nei e matakutaku lahi ki a lautolu ne mamate ke tuga he taute atu ke he levekiaga ha lautolu. Kua fakaako mai he Tohi Tapu e tau mena kua mua atu e kehe hagaao ke he mate.

4. (a) Ko e heigoa ne tala mai ia Kenese ki a tautolu hagaao ke he solu? (e) Ko e heigoa ne tuku he Atua ki loto ia Atamu ke fakamoui a ia?

⁴ He onoono atu ke he tuaga he mate, kua lata ia tautolu ke manatu ko e ha tautolu a matua tane fakamua, ko Atamu, kua nakai fai solu. Ko ia ko e solu. Ke he gahua ofoofogia he tufugatiaaga, ne taute he Atua e tagata—ko e solu—mai he tau valavala he lalolagi mo e ti fafagu ki loto ia ia e “fafagu he moui.” Kua tala mai ia Kenese 2:7 ki a tautolu: “Ti eke e Iehova ko e Atua e tagata ke he efuefu he kelekele, ti fafagu ke he hana tau poko ihu e fafagu he moui; ti kua eke tuai a ia mo [“solu moui,” NW].” Kua lagomatai he fafagu e moui a Atamu. Ka e, fai mena foki kua putoia atu ke he uulo e matagi ki loto he tau mama he tagata he magaaho ne tuku he Atua e fafagu he moui ki loto ia Atamu. Kua vagahau e Tohi Tapu hagaao ke he “malolo he moui” ne kua gahuahua ke he tau mena momoui he lalolagi.​—Kenese 7:22, NW.

5, 6. (a) Ko e heigoa e “malolo he moui”? (e) Ko heigoa ka tupu he magaaho ka nakai gahua e “agaga” ne talahau ia Salamo 146:4 ke fakamoui e tino?

⁵ Ko e heigoa e “malolo he moui”? Ko e mena uho lahi he moui ne tuku he Atua ki loto he tino gati ha Atamu. Ko e malolo nei kua lagomatai ai he fakaholoaga he fafagu. Ti ko e heigoa e “agaga” ne hagaao ki ai ia Salamo 146:4? Kua pehe e kupu ia hagaao ki a ia ne mate: “Kua fina atu hana agaga, kua liu a ia ke he kelekele ne eke aki a ia, ko e aho ia ni kua mate ai hana tau manatu.” He magaaho ne fakaaoga he tau tagata tohia Tohi Tapu e kupu “agaga” ke he puhala nei, kua nakai manamanatu a lautolu ke he solu ne kua tiaki e tino ke fakatumau ke moui he mole e mate he tino.

⁶ Ko e “agaga” ne fano kehe mai he tagata ka mate, ko e malolo moui ne mai he ha tautolu a Tufuga. (Salamo 36:9; Gahua 17:28) Ko e malolo moui nei kua nakai ha ha i ai ha mahani he mena moui ne tuku age e moui ki ai, tuga ni e hila ne nakai fai kitiaaga ke he kanavaakau ne tuku mai e malolo. Ka mate e taha tagata, kua nakai gahuahua e agaga (malolo moui) ke fakamalolo e tau tegatega moui he tino, ke tuga e fua moli ne nakai moui ka tamate e hila. Ka oti ai e gahuahua he malolo moui ke lagomatai e tino he tagata, ko e tagata—ko e solu—to mate.​—Salamo 104:29; Fakamatalaaga 12:1, 7.

“TO LIU FOKI A KOE KE HE EFUEFU”

7. Ko e heigoa ka tupu ki a Atamu kaeke ke nakai omaoma a ia ke he Atua?

⁷ Kua fakamaama fakamaali e Iehova e kakano he mate ma e tagata hala ko Atamu. Ne pehe e Atua: “To kai foki e koe hau a mena kai mo e kavakava he hau a mata, ato liu a koe ke he kelekele; ha ko e mena eke mai ai a koe; ha ko e efuefu ni a koe, to liu foki a koe ke he efuefu.” (Kenese 3:19) To liu atu a Atamu ki fe? Ke he kelekele, ke he efuefu ne tufugatia ai a ia. Ke he mate to nakai ha ha i ai a Atamu!

8. Ha ko e tau solu, ke he puhala fe ne nakai mua e tau tagata ke he tau manu?

⁸ Ke he mena nei, kua nakai kehe e mate he tagata mai he tau manu. Ko e tau solu foki a lautolu, mo e tatai e tau agaga, po ke malolo moui, ne fakamalolo aki a lautolu. (Kenese 1:24) Ia Fakamatalaaga 3:19, 20, ne tala mai he tagata pulotu ko Solomona ki a tautolu: “Tuga ne mate taha, kua mate ai pihia foki e taha; ko e taha ni e fafagu ia lautolu oti; [ti ka mate] nakai ni fai mena ne homo ai e tagata ke he manu . . . Kua hoko oti ni ke he mena taha; mai he efuefu oti kana, kua liliu atu oti foki ke he efuefu.” Kua mua atu e tagata ke he tau manu ha kua tufugatia a ia ke he fakatai he Atua, kua fakaata ai e tau mahani a Iehova. (Kenese 1:26, 27) Ka e, ke he mate ko e tau tagata mo e tau manu kua tatai he liliu atu ke he efuefu.

9. Ko e heigoa e tuaga ha lautolu ne mamate, mo e o atu a lautolu ki fe?

⁹ Kua fakaholo atu a Solomona ke fakamaama e kakano he mate, he talahau: “Ha ko lautolu kua momoui, kua iloa e lautolu to mamate a lautolu; ka ko lautolu ne mamate nakai iloa e lautolu ha mena.” E, kua nakai iloa ai e lautolu ne mamate ha mena. Ke onoono atu ke he mena nei, ne fakamakamaka mai a Solomona: “Ko e tau mena oti kua iloa he tau lima hāu ke eke, kia eke a mo e hāu a malolo; ha kua nakai fai gahua, po ke manamanatu, po ke mena kua iloa, po ke iloilo ke he tukuaga [“Seoli,” NW], kua fina atu ki ai a koe.” (Fakamatalaaga 9:5, 10) Kua o ki fe a lautolu ne mamate? Ki Seoli (Heperu, sheʼohlʹ), ko e tukuaga he tau tagata. Ko lautolu ne mamate ne ofania e tautolu kua nakai iloa ha mena. Kua nakai matematekelea a lautolu, mo e nakai lauia a tautolu ia lautolu ke he ha puhala.

10. Ko e ha kua maeke a tautolu ke talahau kua nakai eke e mate mo fakaotiaga?

¹⁰ Kua eke ni ka a tautolu mo lautolu ne ofania e tautolu ke momoui ke he gahoa ni e tau tau ti galo tukulagi? Nakai pihia hagaao ke he Tohi Tapu. He magaaho ne totoko a Atamu, ne fakamafiti e Atua ko Iehova ke fakatu e tau fakatokatokaaga ke liuaki e tau mena ne moua ha ko e hala he tagata. Ko e mate nakai ko e finagalo a ia he Atua ma e tau tagata. (Esekielu 33:11; 2 Peteru 3:9) Ha kua pihia, to nakai eke ai e mate mo fakaotiaga ha tautolu po ko lautolu ne ofania e tautolu.

“KUA MOHE TUAI”

11. Fakamaama fefe e Iesu e tuaga he hana a kapitiga mate ko Lasalo?

¹¹ Ko e finagalo ha Iehova ke laveaki a tautolu mo lautolu ne mamate ne ofania e tautolu mai he mate faka-Atamu. Ti ko e mena ia, kua hagaao e Kupu he Atua ke he mate ke tuga e mohe. Ke fakatai ki ai, he iloa ko e hana kapitiga ko Lasalo kua mate, ne tala age a Iesu Keriso ke he Hana tau tutaki: “Kua mohe tuai ha tautolu a kapitiga ko Lasalo; ka e fano au ke fafagu a ia.” Ha kua fakatuai e tau tutaki ke moua e kakano he talahauaga tonu nei, ne tala age fakamaali e Iesu: “Kua mate tuai a Lasalo.” (Ioane 11:11, 14) Ati fina atu a Iesu ke he taone ko Petania, ko e haia ne maanu ai e tau mahakitaga ha Lasalo ko Mareta mo Maria ke he mate he ha laua a tugaane. He magaaho ne tala age a Iesu ki a Mareta, “To tu mai ni hau a tugane,” ne fakakite e Mareta e tua hana ke he finagalo he Atua ke liuaki e lauiaaga he mate ke he magafaoa he tagata. Ne pehe a ia: “Kua iloa e au, to tu mai ni a ia ke he tutuaga he aho fakamuiaki.”​—Ioane 11:23, 24.

12. Ko e heigoa e amaamanakiaga ne ha ha ia Mareta he maanu hagaao ki a lautolu ne mamate?

¹² Kua nakai fakakite e Mareta ha manatu hagaao ke he solu nakai maeke ke mate ka moui ke he taha mena ka mole e mate. Kua nakai talitonu a ia kua fita e fina atu a Lasalo ke he taha matakavi fakaagaga ke fakatumau e moui hana. Kua ha ha ia Mareta e tua ke he amaamanakiaga kua homo ue atu he liu tu mai he mate. Kua maama e ia, nakai ko e solu nakai maeke ke mate ne fano kehe mai he tino ha Lasalo, ka e kua nakai moui e tugaane mate hana. Ko e fakamauluaga ko e liu tu mai he tugaane hana.

13. Ko e heigoa e malolo ne foaki he Atua kua ha ha ia Iesu, mo e fakatata fefe e ia e malolo nei?

¹³ Ko Iesu Keriso ko ia ne fakamalolo he Atua ko Iehova ke fakamagalo e tau tagata. (Hosea 13:14) Ti, he tali atu ke he talahauaga ha Mareta, ne pehe a Iesu: “Ko au nai ko e liu tu mai, mo e moui; ko ia ke tua mai kia au, pete ni he mate a ia, ka to moui ni a ia.” (Ioane 11:25) Kua fakatata e Iesu e malolo ne foaki he Atua ke he mena nei he magaaho ne fina atu a ia ke he tukuaga ha Lasalo, ne kua mate ai ke he fa e aho, mo e liu fakamoui ai a ia. (Ioane 11:38-44) Kia manamanatu la ke he olioli ha lautolu ne kua kitia e liu tu mai nei po ke falu foki ne taute e Iesu Keriso!​—Mareko 5:35-42; Luka 7:12-16.

14. Ko e ha ne nakai felautatai ai e liu tu mai mo e manatu ke he solu nakai maeke ke mate?

¹⁴ Kia fakamaoki hifo ke manamanatu atu ke he mena nei: To nakai lata e taha ke liu fakatu mai, po ke liuaki mai ke he moui, kaeke ke hao e solu nakai maeke ke mate mai he mate. Mo e moli, ko e mena nakai ko e mahani totonu a ia ke liu fakatu mai e tagata tuga a Lasalo ke he moui nakai mitaki katoatoa he lalolagi kaeke kua fita e holo atu a ia ke he palepale homo ue atu he lagi. Kua moli foki, nakai la fakaaoga he Tohi Tapu e talahauaga “solu nakai maeke ke mate.” Ka e, kua tala mai he tau Tohiaga Tapu ko e solu tagata ne hala to mate ni. (Esekielu 18:4, 20, NW) Ti kua tuhi e Tohi Tapu ke he foakiaga he liu tu mai ko e fakamauluaga moli ma e mate.

“LAUTOLU KATOA HA HE TAU TUKUAGA”

15. (a) Ko e heigoa e kakano he kupu “liu tu mai”? (e) Ko e ha e liu tu mai he tau tagata ne kua nakai fai lekua ke he Atua ko Iehova?

¹⁵ Ko e kupu ne fakaaoga he tau tutaki a Iesu ma e “liu tu mai” kua kakano moli ko e “fakatu hake” po ke “tu hake.” Ko e fakatu hake a nei mai he tuaga nakai moui he mate​—ke tuga ai, ko e tu hake mai ki fafo he tukuaga he tau tagata. Kua mukamuka he Atua ko Iehova ke liu fakatu mai e tagata. Ko e ha? Ha ko Iehova ko e Kamataaga a ia he moui. He vaha nei, kua maeke he tau tagata ke tapaki e tau leo mo e tau fakatino he tau tagata tane mo e tau fifine he tepivitio mo e maeke ke liu pele e tau mena tapaki nei ka mole e mamate he tau tagata. Ti kua moli ai, he mogoia, to tapaki he ha tautolu a Tufuga mua ue atu e tau matafeiga hagaao ke he ha tagata mo e liu fakatu mai e tagata taha ia ni, mo e foaki age ki a ia e tino fou.

16. (a) Ko e heigoa e maveheaga ne taute e Iesu hagaao ki a lautolu he tau tukuaga? (e) Ko e fifili he heigoa e liu tu mai he tagata?

¹⁶ Kua pehe a Iesu Keriso: “Ha ko e mena hoko ke he aho ke logona ai ke he hana [Iesu] leo a lautolu katoa ha he tau tukuaga, mo e o mai ai. Ko lautolu ne mahani mitaki, to tutu mai ke he moui; ka ko lautolu ne mahani kelea, to tutu mai ke he fakahala.” (Ioane 5:28, 29) Ko lautolu oti he manamanatuaga a Iehova ka liu fakatu mai mo e fakaako ke he tau puhala hana. Ma lautolu ne kua gahua ke lagotatai mo e iloilo ke he Atua, to eke ai ke liu tu mai he moui. Ka e, to eke ai mo liu tu mai he fakahala he fakafiliaga ma lautolu ne tiaki e tau fakaakoaga mo e pule he Atua.

17. Ko hai ka liu fakatu mai?

¹⁷ Kua tonu ni, ko lautolu ne tutuli e puhala tututonu he eke mo tau fekafekau a Iehova ka liu fakatu mai. Ka e kua moli ni, ko e amaamanakiaga he liu tu mai ne fakamalolo aki e tokologa ke fehagai mo e mate, pihia ni ke he tau favaleaga kelea lahi. Iloa e lautolu to liuaki mai he Atua a lautolu ke he moui. (Mataio 10:28) Ka e kua miliona e tau tagata ne mamate ka e nakai fakakite ko e loto nakai a lautolu ke he tau poakiaga tututonu he Atua. Ko lautolu foki ia ka liu fakatu mai. Kua mauokafua ai ke he finagalo ha Iehova ha ko e mena nei, ne pehe e aposetolo ko Paulo: “Ha ha ia au e amaamanaki ke he Atua, . . . ke liu foki tutu mai a lautolu kua mamate, ko lautolu ne tututonu katoa mo lautolu ne hepehepe.”​—Gahua 24:15.

18. (a) Ko e fakakiteaga fe ke he liu tu mai ne moua he aposetolo ko Ioane? (e) Ko e heigoa kua moumou “ke he loloto afi,” mo e ko e heigoa kua fakatino mai he “loloto” nei?

¹⁸ Kua moua he aposetolo ko Ioane e fakakiteaga mitaki lahi ha lautolu ne liu fakatu mai ne kua tutu ki mua he nofoaiki he Atua. Ti kua tohi ai e Ioane: “Kua ta atu he tahi a lautolu kua mamate ha i ai, kua ta atu foki he mate mo e Hate a lautolu kua mamate ha i ai; kua takitokotaha foki a lautolu mo e fakafili ke lata mo e ha lautolu a mahani. Kua liti foki e mate mo e Hate ke he loloto afi; ko e mate ne ua haia.” (Fakakiteaga 20:​12-14) Manamanatu la ke he mena ia! Ko lautolu oti ne mamate ti kua ha ha he manamanatuaga he Atua ka moua e amaamanakiaga ke fakatoka mai i Hate (Heleni, haiʹdes), po ko Seoli, ko e tukuaga he tau tagata. (Salamo 16:10; Gahua 2:31) To moua e lautolu e magaaho ke fakatata ai he tau gahua ha lautolu ko e to fekafekau nakai a lautolu ke he Atua. Ti to liti ai e “mate mo e Hate” ki loto he mena ne ui ko e “loloto afi,” kua fakatino ai e fakaotiotiaga katoatoa, ke tuga e kupu “Kehena.” (Luka 12:5) Ko e tukuaga he tagata to gatigati ai mo e to nakai ha ha i ai he magaaho ka oti ai e liu tu mai. Kua mafanafana ha ia ke ako mai he Tohi Tapu ko e nakai fakakikiveka he Atua e ha taha tagata!​—Ieremia 7:30, 31.

LIU TU MAI KI FE?

19. Ko e liu fakatu mai he ha e falu tagata ke he lagi, mo e to fefe e tino ka age he Atua ki a lautolu?

¹⁹ Kua fakakaupa ni e numela he tau tagata tane mo e tau fifine ka liu fakatu mai ke he moui he lagi. Ha ko e tau patuiki mo e tau ekepoa mo Iesu, to kau auloa a lautolu ke taute fakamitaki oti e tau hukiaaga he mate ne moua he tau tagata mai he tagata tane fakamua, ko Atamu. (Roma 5:12; Fakakiteaga 5:​9, 10) Fiha e tokologa ka ta hake he Atua ke he lagi ke pule mo Keriso? Hagaao atu ke he Tohi Tapu, ko e 144,000 ni. (Fakakiteaga 7:4; 14:1) To foaki age e Iehova ki a lautolu takitokotaha ne liu fakatu mai e tino fakaagaga ke maeke ai a lautolu ke moui ki luga he lagi.​—1 Korinito 15:35, 38, 42-45; 1 Peteru 3:18.

20. Ko e heigoa ka moua he tau tagata ne omaoma, fakalataha mo lautolu ne kua liu fakatu mai?

²⁰ Ka e mua atu ko e laulahi mai ia lautolu ne kua mamate ka liu fakatu mai ke he lalolagi parataiso. (Salamo 37:​11, 29; Mataio 6:10) Ko e taha kakano foki ne liu fakatu mai e falu ke he lagi ke fakakatoatoa aki e finagalo he Atua ma e lalolagi. Ko Iesu Keriso mo e 144,000 i luga he lagi ka fakahoko mai e tau tagata mahani omaoma ke he mitaki katoatoa ne kua tiaki he ha tautolu a tau mamatua fakamua. To putoia e mena nei ki a lautolu ne liliu fakatu mai, tuga ne kua fakakite mai e Iesu he magaaho ne tala age a ia ke he tagata ne fa e mate ne tautau he tapa hana: “To fakalataha a koe mo au i Parataiso.”​—Luka 23:​42, 43, NW.

21. Hagaao atu ke he perofeta ko Isaia mo e aposetolo ko Ioane, ko e heigoa ka tupu ke he mate?

²¹ He lalolagi Parataiso, ko e mate, ne fakatupu e tau kaumahala pihia, to uta kehe ai. (Roma 8:19-21) Kua fakailoa ai he perofeta ko Isaia ko e Atua ko Iehova “to fakaoti tukulagi e ia e mate.” (Isaia 25:8) Kua foaki ke he aposetolo ko Ioane e fakakiteaga he magaaho ka moua ai he tau tagata mahani omaoma e ata mai he mamahi mo e mate. E, “to ha ia lautolu e Atua ni, ko e ha lautolu a Atua haia. To holoholo kehe he Atua e tau hihina mata oti mai he tau mata ha lautolu; ti nakai tuai fai mate, po ke fakatutuku, po ke tagi, ti nakai tuai fai matematekelea; ha kua mole atu e tau mena fakamua.”​—Fakakiteaga 21:1-4.

22. Lauia fefe a koe he iloilo ke he liu tu mai?

²² Kua uta kehe he tau fakaakoaga maaliali he Tohi Tapu e tau fakagoagoa ke he mena ka tupu ki a lautolu ne mamate. Kua talahau fakamaaliali mai he tau Tohiaga Tapu ko e mate ko e “fi fakamui” ke fakaotioti. (1 Korinito 15:26) Ko e malolo mo e mafanatia ha ia ne kua maeke ia tautolu ke moua mai he iloilo he amaamanakiaga ke he liu tu mai! Mo e fiafia ha a tautolu ha ko lautolu ne mamate ne ofania e tautolu ne kua ha ha he manamanatuaga he Atua to fafagu mai he momohe he mate ke olioli ke he tau mena oti ne kua fakaputu e ia ma lautolu ne fakaalofa ki a ia! (Salamo 145:16) Ko e tau monuina pihia to moua mai ha ko e Kautu he Atua. Ka to kamata a fe e pule ia? Kia o mai a tautolu ke kitekite ki ai.

KAMATAMATA E ILOILO HAU

Ko e heigoa e agaga i loto he tau tagata?

To fakamaama fefe e koe e tuaga ha lautolu ne mamate?

Ko hai ka liu fakatu mai?

[Fakatino he lau 85]

Ke tuga ni ne hea e Iesu a Lasalo mai he tukuaga, to fakaliu tu mai e tau miliona

[Fakatino he lau 86]

To ha ha i ai e olioli ka ‘fakaoti tukulagi he Atua e mate’