“Ha ko e Mena Lata ni he Leveki . . . Ke Taofi e Ia a Ia”

“Ha ko e mena lata ni he leveki . . . ke taofi e ia a ia.”​—TITO 1:7, 8, NW.

1, 2. Ko e heigoa e fakafifitakiaga he taofi e ia a ia ne foaki mai e William of Orange, mo e ko e heigoa e tau fua mitaki?

FOAKI mai he fakamauaga tala tuai e fakafifitakiaga mitaki he taofi e tau logona hifo. Ke he lotoga he senetenari 16, ko e tama tane fuata he patuiki Holani ko William of Orange ne fano he fenoga takafaga mo e Patuiki ko Henry II ha Falani. Ne fakakite he patuiki ki a William e fakatokaaga hana mo e patuiki ha Sepania ke utakehe aki oti e tau Porotesano i Falani mo e tau Netelani​—ko e moli, ke he tau Kerisitenitome oti. Ne tua ne Patuiki ko Henry ko e Katolika fakamoli e fuata ko William, tuga ni a ia ti fia iloa e tau mena oti ke he tala fufu ia. Ko e mena ne logona e William kua matakutakuina a ia ha ko e mena tokologa hana a tau kapitiga uho ne ko e tau Porotesano, ka e nakai talaiki e ia hana a manatu; ka ko e mena ne tupu, fakakite e ia e fiafia lahi hana ke he tau mena oti ne age he patuiki ki a ia.

² Ke he magaaho kua maeke ia William ke taute pihia, ne kamata agataha a ia ke taute ke fakahehe e tala fufu ia, ti hokotia e fakahao he mena nei e tau Netelani he lotu Katolika Sepania. Ha ko e taofi e ia a ia ha William ke he magaaho fakamua ne logona e ia e tala fufu ia, ne iloa lahi he faoa a ia ko “William Fakanono.” Ne lahi e kautu ha William of Orange ti talahau mai ki a tautolu: “Ko ia moli ne fakatu e tu tokotaha mo e lahi ue atu he kautu ha Holani.”

3. Ko hai ka aoga ki ai e taofi e ia a ia ka fakakite he tau momotua?

³ Kakano ni ha ko e hana a taofi e ia a ia, ko William Fakanono ne fakamonuina ne ia a ia mo e hana a tau tagata. Ke he puhala fakatatai taha ia, ko e fua he agaga he taofi e ia a ia kua lata ke fakakite he tau momotua po ke tau leveki he vaha nei. (Kalatia 5:22, 23, NW) Ka fakagahua e lautolu e mahani nei, ti aoga lahi ki a lautolu mo e fakapotopotoaga. Ka nakai taofi a lautolu ti taute e lautolu e tau mena ke kelea lahi ai.

Taofi e Ia a Ia​—Ko e Mahani kua Lata ma e Tau Momotua

4. Ko e heigoa e fakatonuaga he aposetolo ko Paulo ne pehi mai ke he tau momotua ke fakakite e taofi e ia a ia?

⁴ Ko Paulo, ko ia ko e motua, ne mailoga e ia e aoga he taofi e ia a ia. Ke he tau fakatonutonuaga ke he tau momotua i Efeso ne o mai ki a ia, ne tala age a ia ki a lautolu: “Hanai, a mutolu kia mutolu, katoa mo e fuifui mamoe oti kana.” Ke he falu a mena foki, ke leveki e lautolu a lautolu ni, putoia e manako ke fakagahuahua e taofi e ia a ia, ke matakaki ke he ha lautolu a tau mahani. Ko e tohi ki a Timoteo, ne tohi e Paulo e manatu taha ia ni he pehe a ia: “A koe kia koe ni, katoa mo e hau a fakaako atu.” Fakakite he tau fakatonuaga pihia e mailoga e Paulo e mahani he falu tagata ne lahi e manamanatuaga ke fakamatala ka e nakai fakagahuahuaga e tau mena ne fakamatala. Ko e mena haia, ne pehi fakamua e ia e lata ke kitia e tau mahani ha lautolu.​—Gahua 20:28; 1 Timoteo 4:16.

5. Kotofa fefe e tau Kerisiano momotua, mo e fakamau he mena fe he Tohi Tapu e tau foliaga kua lata ke fakakite e lautolu?

⁵ Ke he tau tau loga, ko e gahua he tau motua kua maama fakahaga. Ke he vaha nei, kitia tuai e tautolu ko e mena kotofa e tuaga he motua. Ko e kotofa he Kau Fakatufono he Tau Fakamoli a Iehova po ke tau hukui e tau momotua. Ko e kau ia, ne kua hukui mo, “tupa fakamoli mo e lotomatala.” (Mataio 24:45-47, NW) Ko e tau foliaga ke eke e tagata mo leveki Kerisiano, po ke motua, haia ne tohi he aposetolo ko Paulo he 1 Timoteo 3:1-7 mo Tito 1:5-9.

6, 7. Ko e heigoa e tau foliaga kua lata he tau momotua ke fakakite e lautolu e taofi e ia a ia?

⁶ Ne talahau e Paulo he 1 Timoteo 3:2, 3 ko e leveki kua lata ke mahani fakalatalata ke he tau aga. Ko e mena nei mo e lata he motua ke maoopoopo kua lata ni ke taofi e ia a ia. Ko e tagata kua moua e kotofaaga leveki nakai keli tagata mo e nakai fa taufetoko a ia. Ko e tau foliaga nei kua lata ni he motua ke taofi e ia a ia. Ka e mua atu, ke nakai vale e motua he konahia, kua lata ni a ia ke taofi e ia a ia.​—Kikite foki ke he matahui tala he 1 Timoteo 3:2, 3.

⁷ Ne fakakite fakamahino mai e Paulo he Tito 1:7 (NW) e lata he leveki ke ha ha i ai e taofi e ia a ia. Ka e mailoga foki e falu a mena kua lata ne tohi fakapapale mai he tau kupu nei ne lauia ai e taofi e ia a ia. Tuga a nei, ataina e leveki mai he nakai talahaua kelea, e, nakai fai kelea. Ko e moli, to nakai hokotia e motua ke he tau foliaga ia ka nakai taofi e ia a ia.

Ka Gahua mo e Falu

8. Ko e heigoa e tau mahani kua lata he tau momotua ka foaki e tau fakatonutonuaga ti lata ke taofi e ia a ia?

⁸ Ko e motua kua lata ke fakatekiteki mo e fakamanavalahi ka gahua ke he tau matakainaga he tua, ti lata ni ke ha ha i ai e taofi e ia a ia. Tuga a nei, he Kalatia 6:1 (NW) ka totou e tautolu: “Ko e tau matakainaga na e, pete ni foki kua taute he taha tagata e falu lakaaga hehe ato iloa ai e ia, ko mutolu kua lata fakaagaga lali ke liuaki mai e tagata pihia mo e agaga molu, ka kia takitokotaha a mutolu mo e mataala mau ki a mutolu ni, he matakutaku neke kamatamata foki a mutolu.” Ke fakakite e agaga he mahani molu kua lata ni ke taofi e ia a ia. Ke lata mo e mena ia, kua putoia he taofi e ia a ia ke fakaeneene a kita ki a ia ni foki. Tuga ka ui lagomatai ke he motua e taha tagata matematekelea, kua aoga lahi ni e taofi e ia a ia. Pete ne fai manatu e motua ke he tagata ia, ka kua lata ni a ia ke totonu, fakatekiteki, mo e maama. Nakai mafiti ke foaki e tau fakatonuaga, ka kua lata he motua ke fiafia ke fanogonogo mo e futiaki mai e mena ne tupetupe e tagata ia i ai.

9. Ko e heigoa e fakatonuaga kua lata he tau momotua ke toka he tau loto ka gahua mo e tau matakainaga tupetupe?

⁹ Lata lahi e fakatonuaga he Iakopo 1:19 ka gahua mo e tau tagata tupetupe: “Hanai, ko e haku a tau matakainaga fakahelehele na e, kia takitokotaha e tau tagata mo e alumaki ke fanogonogo, kia fakatuai ke vagahau atu, kia fakatuai ke he ita.” E, mua atu ka feleveia mo e ita po ke tau loto momoko, kua lata he motua ke fakaeneene neke fakafeleveia aki ne ia e puhala taha ia. Ko e taofi e ia a ia ni ke nakai fakafeleveia aki e tau kupu fakahogohogomanava e tau kupu fakahogohogomanava, nakai “taui atu e kelea ke he kelea.” (Roma 12:17) Ke tali aki e tali taha ia ke une ki mua e kelea. Ti hanai kua liu ni e Kupu he Atua ke foaki ke he tau motua e fakatonuaga mitaki, ke fakamanatu age ki a lautolu ko e “tali ka molu, kua liliu kehe e vale, ka ko e kupu fakamamahi kua taute e ita ke liu mai.”​—Fakatai 15:1, NW.

Taofi e Ia a Ia ke he Tau Fonoaga he Tau Motua mo e Tau Fakafiliaga

10, 11. Ko e heigoa e tau mena ne fa tutupu ke he tau fonoaga he tau momotua ke fakakite e lata ke taofi e ia a ia ke he tau vahega mena pihia?

¹⁰ Ko e taha mena foki ke fakaeneene e tau Kerisiano leveki ke taofi e ia a ia ki loto he tau fonoaga he tau momotua. Ke vagahau hake mo e fakahautoka, ha ko e kupu moli mo e fakafiliaga tonu kua lata lahi ni ke he falu a magaaho ke taofi e ia a ia. Ko e taofi e ia a ia foki ke lali ke nakai pule lahi ke he fakatutalaaga. Ka ha ha i ai e motua ne lolelole pihia, ti ko e totonu e taha motua ke foaki age ki a ia e taha fakatonuaga.​—Fakatatai 3 Ioane 9.

¹¹ Ti pihia foki ni ke he tau fonoaga he tau momotua, to kamatamata e matakainaga fakamakutu ke tupetupe e loto ti leo lahi. Ko e tau fakagahuahuaaga pihia ke kitia aki e nakai fai taofi e ia a ia! Ko e moli ni kua fakalahi ua e kaumahala e ia a ia ni. Ko e taha mena, ka nakai fai taofi e ia a ia, ti fakalolelole ne ia hana a tau logonaaga he loto, ha kua fakalaulahi e loto tupetupe ke fakagalo aki e loto manamanatu hako. Ka ko e taha mena foki, ka tupetupe e motua, ti eke a ia ke manako po ke fakaita e ia hana tau momotua. Ko e taha mena foki, ka nakai fakaeneene e tau momotua, ti maeke he fekehekeheaki matila pihia ke fakamavehevehe a lautolu ia ni i loto. Ti ekefakakelea he mena nei a lautolu ti pihia foki ke he fakapotopotoaga.​—Fakatatai Gahua 15:36-40.

12. Ka gahua ke he tau mena fefe kua lata he tau momotua ke fakaeneene ke taofi e ia a ia?

¹² Kua lata lahi foki he tau momotua ke taofi e ia a ia ke tiaki e fili tagata po ke fakaaoga hehe ha lautolu a malolo. Mukamuka lahi ke mokulu ke he kamatamata, ke toka e tau manamanatuaga hehe fakatagata ke pule ke he mena ne vagahau po ke taute he tagata! Ne lagaloga ne kaumahala e tau momotua ke fifili fakamitaki ka taha mai he ha lautolu a tau fanau, po ke falu a magafaoa kua taute e agahala lahi. Ke he tau vahega mena pehe nei, ko e taofi e ia a ia ni ke nakai toka e toto magafaoa ke taofi e fakagahuaaga.​—Teutaronome 10:17.

13. Ko e ha ne lata tonu ai ke taofi e ia a ia e tau momotua ke he tau fakafiliaga?

¹³ Ko e taha aoga lahi foki he tuaga he taofi e ia a ia kua ha ha i loto he magaaho he fakafiliaga. Kua lata he tau momotua ke fakagahua e taofi e ia a ia ti nakai pule e tau loto momoko ki a lautolu. Kua nakai lata ia lautolu ke mukamuka ke taute e fifiliaga ha ko e tau hihina mata. Ko e magaaho taha ia foki, ke fakaeneene e motua ke aua neke galo hana a tuaga fakahautoka ka lele mai e tau vagahau ekefakakelea mo e tau amuamu ki a ia, tuga ka gahua mo e tau tagata ka tiaki e taofiaga. Kua lata tonu ni mo e tau kupu ha Paulo: “Ko e tupa he Iki kua nakai lata ke tau, ka kua lata ke fakamolulu atu ke he tau tagata oti kana.” Ko e taofi e ia a ia ni ke maeke ke totonu ka mamafa mai pihia. Ne matutaki a Paulo ke fakakite ko e “tupa he Iki” kua lata ke “leveki e ia a ia mai he tau puhala kelea, fakatonutonu mo e mahani molu a lautolu kua nakai loto fiafia mai.” Ke maeke ke fakakite e mahani molu mo e fakamanavalahi ka totoko mai, kua lata lahi ni ke taofi e ia a ia.​—2 Timoteo 2:24, 25, NW.

Taofi e Ia a Ia ke he Tau Fifine

14. Ko e heigoa e fakatonuaga mitaki kua lata he tau momotua ke omaoma ki ai mo e lata mo e ha lautolu a gahua ke he tau fifine?

¹⁴ Ko e tau momotua kua lata ke mataala ke taofi e ia a ia ke he tau tauteaga mena mo lautolu ko e tau fifine. Ne nakai fakatonu mai ke he motua ke ahiahi fakaleveki mamoe tokotaha ke he matakainaga fifine. Kua lata ni e motua ke fakatauo mo e taha motua po ke fekafekau lagomatai. Ne mailoga e vihi nei, ne fakatonu e Paulo e matakainaga motua ko Timoteo: “Ka kia ole atu ki ai, . . . Ko e patu fifine, tuga ne matua fifine a ia, ko e tamāfine foki, tuga ne mahakitaga a ia, mo e loto mea ni.” (1 Timoteo 5:1, 2) Ne kitia ai e falu motua ne fakalago ha lautolu a tau lima ke he matakainaga fifine ke tuga ko e fakakiteaga fakamatua. Ka e fakavai ne lautolu a lautolu, ha ko e manako loto ka e nakai ko e fakamailoga mea fakamatakainaga Kerisiano e fakaalofa ia ne omoi aki e fakakiteaga ia.​—Fakatatai 1 Korinito 7:1.

15. Ko e heigoa e taha mena ne tupu ke fakakite aki e eke fakakelea e higoa a Iehova ha ko e fua mai ni he nakai taofi e ia a ia e motua?

¹⁵ Ne lahi e fakakelea e kupu moli ha ko e kakano he nakai taofi e ia a ia he falu a momotua ke he ha lautolu a tau gahua mo e tau matakainaga fifine i loto he fakapotopotoaga! Ke he tau tau gahoa kua mole, ne tuku e taha motua ki tua he feuaki a ia mo e taha matakainaga fifine ne nakai ko e Fakamoli hana a tane. Ke he po ia ni ne fakailoa e tuku ki tua he motua fakamua ia, ne hu e tane ne lauia he hepe ia ki loto he Fale he Kautu mo e fana ti fana tokoua e faoa agahala. Ne nakai mamate tokoua a laua, mo e mafiti e uta kehe mai e fana ia ia, ka ko e aho hake ne tohi e tala nei ‘tau fana i loto he fale tapu’ ke he lau pepa fakamua he tohi tala. Ne lahi e tokutoku kelea ne ta mai he nakai fai taofi e ia a ia he motua ke he fakapotopotoaga mo e higoa foki a Iehova!

Taofi e Ia a Ia ke he Falu a Mena Foki

16. Ko e ha e tau motua ne lata ke fakaeneene ke taofi e ia a ia ka lauga ki mua he tau tagata?

¹⁶ Kua lata foki e taofi e ia a ia ke ha ha he motua ka lauga ma e tau tagata. Ko ia ka lauga ki mua he tau tagata kua lata ke eke mo fakafifitakiaga he nakai matakutaku mo e lilifu e mahani. Ko e falu ne lali ke fakafiafia ha lautolu a tau tagata fanogonogo aki e tau tala iloilo kuku, taute pauaki ke fakafeki aki e tau tagata fanogonogo. Fakakite he mena nei e fakamukamuka ke kamatamata ke fakafiafia e toloaga. Ko e moli, ko e fakamukamuka ke he tau kamatamata oti ko e nakai fai taofi e ia a ia. Ti talahau foki ko e nakai fai taofi e ia a ia, mo e nakai mau teuteu ka loa e lauga ke he magaaho kotofa.

17, 18. Ko e heigoa e gahua he taofi e ia a ia ke he motua ke fakalagotatai hana a tau gahua kehekehe?

¹⁷ Ko e tau momotua gahua malolo oti kua lata ke lagotatai ke he tau kotofaaga oti hana ke he tau magaaho mo e malolo. Ko e taofi e ia a ia ke nakai to mamafa lahi ke he taha mena mai he falu a mena. Ko e falu a tau momotua ne manamanatu lahi ke he tau fekau he fakapotopotoaga ti tiaki ha lautolu a tau magafaoa. Ti ko e mena ia, ke he magaaho ne tala age he taha matakainaga fifine ke he hoana he motua e ahiahi leveki mamoe mitaki ne taute e ia ki a ia, ti vagahau fakalahi pehe e hoana he motua: “Kua manako au ke taute foki e ia e ahiahi leveki mamoe kia au ke he taha magaaho!”​—1 Timoteo 3:2, 4, 5.

¹⁸ Kua lata foki he motua ke taofi e ia a ia ke lagotatai e tau magaaho ne taute aki e ia hana a kumikumi fakatagata mo e tau magaaho ne gahua ke he fonua po ke tau ahiahi leveki mamoe. Ka manamanatu ke he fakavaia he loto he tagata, ti mukamuka he motua ke fakaaoga fakalahi e tau magaaho kua nakai lata ia ia ke he tau mena ne fiafia a ia ki ai. Ka fiafia lahi a ia ke totou pepa, ti lahi e magaaho ne fakaaoga e ia ke kumikumi fakatagata. Ka uka lahi e gahua ke he taha fale mo e taha fale ke he fonua kia ia, to kumi e ia e tau tala ke ataina mai a ia he tiaki e ia e gahua ia ka e fiafia ke taute e tau ahiahi leveki mamoe.

19. Ko e heigoa e fekau kua lata he tau momotua ke taofi e ia a ia ki ai?

¹⁹ Kua lata foki e motua ke mataala fakalahi ke aua neke fakakite e tau kupu galo he taha tagata ti kua lata ke fakagahua e taofi e ia a ia. Ne lata lahi e fakatonuaga nei: “Ka e ua fakakite atu e tau kupu galo he taha tagata.” (Fakatai 25:9) Fakakite he tau mena kua fita he tutupu e lolelole lahi he mena nei e tau momotua. Ka ha ha he motua e hoana iloilo mo e fakahelehele ti ha ha ia laua e matutakiaga mitaki, ti fa mahani a ia ke tutala po ke talahau e tau mena galo ke he falu tagata. Ka e kua nakai tonu e mena nei ti mua atu e nakai lotomatala. Fakamua, kua afo e falanakiaga. O e tau matakainaga tane mo e fifine ke he tau motua mo e talahau e tau mena galo ha lautolu he falanaki a lautolu to nakai fakakite ha lautolu a tau mena fufu. Hepe lahi ka tala age e tau mena fufu nei ke he tau hoana ha lautolu, nakai lotomatala, mo e nakai fai fakaalofa foki e mena nei ha kua eke e mena nei mo kavega ki a ia.​—Fakatai 10:19; 11:13.

20. Ko e ha e mena ne aoga lahi ai he tau momotua ke taofi e ia a ia?

²⁰ Kua nakai fai huhu, ko e taofi e ia a ia, oi, kua aoga lahi mahaki, mo e mua atu ia ke he tau momotua! Ha kua tuku ki a lautolu e fakamonuinaaga ke takitaki e tau tagata a Iehova, kua ha ha ki luga ia lautolu e levekiaga lahi. Ha kua tuku age lahi mahaki ki a lautolu, ti lahi foki ni kua lata ke ha ha ia lautolu. (Luka 12:48; 16:10; fakatatai Iakopo 3:1) Ko e fakamonuinaaga mo e gahua he tau momotua ke fakakite e tau fakafifitakiaga mitaki ma e falu. Ka e mua atu ke he mena ia, ko e tau momotua ne kotofa kua ha ha he tau tutuaga kua taute e mitaki po ke kelea, ti falanaki ni ke he ha lautolu a taofi e ia a ia po ke nakai. Ko e mena haia ne pehe a Paulo: “Ha ko e mena lata ni he leveki . . . ke taofi e ia a ia.”

Manatu Nakai e Koe?

◻ Ko e heigoa e tau puhala Tohiaga Tapu kua lata he tau momotua ke fakakite e taofi e ia a ia?

◻ Ko e ha kua lata ke taofi e ia a ia e tau matakainaga ka gahua mo e tau matakainaga he tua?

◻ Fakagahua fefe e taofi e ia a ia ke he tau fonoaga he tau momotua?

◻ Ko e heigoa e totoko ne moua mai ha ko e lata tonu he tau momotua ke tumau ke nakai fakakite e tau mena galo he tau tagata?

[Fakatino he lau 18]

Kua lata tonu ni ke fakakite e taofi e ia a ia ke he tau fonoaga he tau momotua

[Fakatino he lau 12]

Kua lata he tau momotua ke taofi e ia a ia mo e fakatumau ke nakai fakakite e tau mena galo he tau tagata