Ko e Tau Tagata Tokanoa ka e Fai Fakalagoaga
“To iloa foki e mutolu e mena moli, ko e mena moli foki ke toka noa ai a mutolu.”—IOANE 8:32.
1, 2. (a) Kua fakatoka mai fefe e tokanoaaga he fakamauaga tuai he tagata? (e) Ko hai tokotaha kua tokanoa? Fakamaama.
TOKANOAAGA. Ko e malolo lahi ha ia he kupu ia! Kua fakauka e tau tagata ke he tau felakutaki kua nakai fai totouaga mo e tau totokoaga ke he fakatufono mo e pihia foki ke he tau mahani favale lalahi kakano ni ha ko e manako he tau tagata ke tokanoa. Moli, The Encyclopedia Americana (Ko e Tohi Fakamaama Mena Amerika) kua talahau: ‘Ke he tupu noa mai he maama, ne nakai fai talahauaga kua taute e matagahua aoga lahi tuga e ataina.’
2 Ka e moha ia, toko fiha e tau tagata ne kua tokanoa moli? Toko fiha foki ne iloa ko e heigoa e tokanoaaga? The World Book Encyclopedia (Ko e Tohi Fakamaama Mena he Lalolagi) ne pehe: “Ke moua he tau tagata e tokanoaaga katoatoa, kua nakai fai fakakaupaaga ke he puhala manamanatu, vagahau, po ke gahua. Kua lata a lautolu ke fakaeneene ke he ha lautolu a tau fifiliaga, mo e kua lata a lautolu ke ha ha i ai e malolo ke fifili ke he tau fifiliaga oti ia.” Ke he manatu he mena nei, kua iloa nakai e koe ha tagata kua tokanoa moli? Ko hai ne pehe kua “nakai fai fakakaupaaga a lautolu ke he puhala ke manamanatu, vagahau po ke gahua”? Kua moli, ko e tokotaha ni e tagata he lalolagi mo e lagi katoa ne kua lata tonu mo e talahauaga ia—ko e Atua ko Iehova. Ko ia ni tokotaha kua ha i ai e tokanoaaga tutonuhia. Ne taute ni e ia ha fifiliaga he magaaho ne manako a ia mo e fakapuloa ai pete ni he ha ha i ai e tau totokoaga. Ko ia ko e “Malolo Lahi ue Atu.”—Fakakiteaga 1:8, NW; Isaia 55:11.
3. Ke he tuaga fe he tau tagata kua fa mahani ke olioli ke he tokanoaaga?
3 Ma e tau tagata tokolalo, kua kakano lahi e tokanoaaga. Kua fa mahani ke foaki po ke leveki ke he falu a pule mo e fakatatai ai ke he omaoma ke he pule ia. Moli, kua teitei e tau tupuaga oti, kua tokanoa ni e tagata kaeke ke mailoga e ia e pule he tagata leveki he hana a tokanoaaga. Ma e fakatai, ko e tau tagata takitokotaha ne nonofo ke he “lalolagi tokanoa” kua olioli ke he loga e tau fua mitaki, tuga e tokanoaaga he gahuahuaaga, tokanoaaga he vagahau, mo e tokanoaaga he lotu. Ko e heigoa ne leveki aki e tokanoaaga nei? Ko e fakatufono he motu. Ko e tagata takitokotaha kua olioli ni ai ki ai kaeke ke omaoma a ia ke he fakatufono. Ka fakaaoga fakahehe ni e ia e tokanoaaga hana mo e moumou e fakatufono, kua fai fakalagoaga e tau pule ki a ia, mo e to mumutu fakamafiti hana a tokanoaaga aki e fakahala ke he fale puipui.—Roma 13:1-4.
Tokanoaaga Fakaatua—Mo e Fakalagoaga
4, 5. Ko e tokanoaaga fe he tau tagata tapuaki ha Iehova kua olioli, ti ko e heigoa kua fai fakalagoaga kua taofi ma lautolu?
4 Ke he senetenari fakamua, ne vagahau a Iesu hagaao ke he tokanoaaga. Ne pehe a ia ke he tau Iutaia: “Kaeke ke tumau fakaoti a mutolu ke he haku a kupu, ko e tau tutaki moli haku a mutolu. To iloa foki e mutolu e mena moli, ko e mena moli foki ke toka noa ai a mutolu.” (Ioane 8:31, 32) Ne nakai vagahau a ia ke he tokanoaaga he vagahau po ke tokanoaaga he lotu. Ne nakai talahau a ia hagaao ke he ataina mai he kavega ha Roma, ne kua leva e manako he tokologa e tau Iutaia ki ai. Nakai, ko e taha na mena nai kua mahomo atu e uho, ko e tokanoaaga foaki, nakai mai he tau fakatufono mai he tau tagata po ke lauia he falu a tagata Pule, ka e mai he Pule Okooko he lalolagi mo e lagi katoa, ko Iehova. Ko e tokanoaaga mai he taulatua, tokanoaaga mai he nakai maama ke he lotu, mo e loga lahi ue atu foki. Ko e tokanoaaga ne foaki mai e Iehova ko e tokanoaaga moli, mo e to fakauka ia tukulagi.
5 Kua pehe e aposetolo ko Paulo: “Hanai ko Iehova ko e Agaga; mo e ko e mena ne ha ha i ai e agaga ha Iehova, kua ha ha i ai e tokanoaaga.” (2 Korinito 3:17, NW) Ke he molea e tau senetenari kua gahua a Iehova mo e tau tagata oti ti ko lautolu ne fakamoli to maeke ke moua e olioli ke he mitaki mua ue atu mo e lahi mahaki he tokanoaaga he tagata, “kia hoko atu ai ke he tokanoaaga ha ha he monuina he fanau he Atua.” (Roma 8:21) Ke he magaaho ku, ne foaki e Iehova ki a tautolu e fuafuaaga he tokanoaaga mai ni he kupu moli he Tohi Tapu, ti kua fai fakalagoaga a tautolu kia ia kaeke ke fakaaoga fakahehe e tautolu e tokanoaaga ia. Ne tohi he aposetolo ko Paulo: “Nakai fakai foki ha mena taha kua galo ki mua hana, ka kua toka noa mo e maliali e tau mena oti kana ke he na fofoga hana ke talahau ki ai e tautolu e tau mahani ha tautolu.”—Heperu 4:13.
6-8. (a) Ko e tau tokanoaaga fe kua olioli ai a Atamu mo Eva, mo e ko e heigoa e tuaga ne taofi e laua e tau tokanoaaga ia? (e) Ko e heigoa ha Atamu mo Eva ne fakagalo e laua mo e ha laua a tau fanau?
6 Ko e fai fakalagoaga ki a Iehova kua hau ki mua he magaaho ne momoui ai e tau matua fakamua ha tautolu, ko Atamu mo Eva. Ne tufuga e Iehova a laua mo e mena fakaalofa uho he loto tokanoa. Kaeke ni ke fakaaoga fakamitaki e laua e loto tokanoa ia, ne kua olioli lahi a laua ke he falu a fakamonuinaaga, tuga e tokanoaaga mai he matakutaku, tokanoaaga mai he tau gagao, tokanoaaga mai he mate, mo e tokanoaaga ke o atu ke he Matua he lagi mo e manamanatuaga mea. Ka e ka fakaaoga fakahehe e loto tokanoa to hiki e tau mena.
7 Ne tuku e Iehova a Atamu mo Eva ke he kaina ko Etena, mo e ha laua a olioli lahi ne foaki e ia kia laua e fua akau he tau akau oti he katene—ka e toka e taha. Ko e patu ia ne toka ni e ia ma hana; “ko e akau ke iloa ai e mitaki mo e kelea.” (Kenese 2:16, 17) He fakamamao mai he kai he fua he akau ia, kua talahau ni e Atamu mo Eva ko Iehova ni hokoia kua tokanoa ke taute e tuaga ke he mena kua mitaki mo e kelea. Ka fakagahuahua fakamitaki mo e fakamamao a laua mai he kaiaga he fua akau fakatapu, to fakatumau a Iehova ke fakamoli falu he ha laua a tau tokanoaaga.
8 Kua momoko lahi, he fakanogonogo a Eva ke he talahauaga fakavaivai he Gata kua lata a ia ke ‘iloa e mitaki mo e kelea’ ma hana. (Kenese 3:1-5) Fakamua ko ia ti mui mai a Atamu he kai e fua he akau fakatapu. Ko e fua, he magaaho ne hau a Iehova ke vagahau kia laua he katene, kua ma a laua mo e fakamumuli a laua. (Kenese 3:8, 9) Ko laua mogonei ko e tau tagata agahala kua galo e manamanatuaga he tokanoaaga ke o atu ke he Atua mai he manamanatuaga mea. Kakano he mena nei, kua galo foki e ha laua a tokanoaaga mai he tau gagao mo e mate, kia laua tokoua ti pihia foki mo e tau fanau ne tutupu mai ia laua. Ne pehe a Paulo: “Hanai, tuga ni he hoko mai ai e hala ke he lalolagi ke he tagata tokotaha [Atamu], ko e mate foki ha ko e hala, ti kua hoko mai ai e mate ke he tau tagata oti kana, ha kua hala e tau tagata oti kana.”—Roma 5:12; Kenese 3:16, 19.
9. Ko hai ne kua fakamau kua fakaaoga e fakamitaki e fuafuaaga he tokanoaaga kua olioli?
9 Ka e moha ia, ha ha agaia ni he tau tagata e loto tokanoa, mo e tuaga he magaaho, kua fakaaoga he tau tagata nakai mea katoatoa e mena nei ke he puhala tonu ke fekafekau kia Iehova. Ko e tau higoa he falu ia lautolu kua fakamau ai ma tautolu mai tuai tigahau. Ko e tau tagata tuga a Apelu, Enoka, Aparahamo, Isaako, mo Iakopo (ti fakahigoa foki ko Isaraela) ko e tau fakafifitakiaga takitokotaha kua fakaaoga e tau fuafuaaga he tokanoaaga ne kua fita e olioli agaia he taute he finagalo he Atua. Kua fua mitaki lahi mo lautolu.—Heperu 11:4-21.
Ko e Tokanoaaga he Tau Tagata Fifili he Atua
10. Ko e heigoa e tau fakamaamaaga he maveheaga ha Iehova ne kua taute ma e hana a tau tagata pauaki?
10 He tau aho a Mose, ne fakahao mai e Iehova e tau fanau Isaraela—ti totou ai ke he tau miliona—he fakatupaaga i Aikupito mo e taute e maveheaga mo lautolu he tata mai kua eke a lautolu mo hana a tau tagata pauaki. Ki lalo hifo he maveheaga nei, ne ha ha i ai e feua ekepoa mo e fakatokaaga he tau poa manu ne kua ufiufi aki e ha lautolu a tau hala ke he puhala mea. Pihia foki, ne ha ha ia lautolu e tokanoaaga ke o atu ke he Atua ke he tapuakiaga. Ne ha ha i ai foki ia lautolu e fakatokaaga ke he tau fakatufono mo e tau poakiaga ke tokanoa mai a lautolu mai he tau gahua taulatua mo e tau tapuakiaga fakavai. Nakai leva ti moua e lautolu e Motu he Maveheaga ko e ha lautolu a matohiaga, mo e fakamoli he lagomatai fakaatua mai he ha lautolu a tau fi. Ko e vala he ha lautolu a uiaga ke he maveheaga ke he fanau Isaraela ke taofi mau e Fakatufono ha Iehova. Kua talia mo e fakamakai e tau tagata Isaraela ke he tuaga nei, he pehe: “Ko e tau mena oti ne tala mai e Iehova, to eke ni e mautolu.”—Esoto 19:3-8; Teutaronome 11:22-25.
11. Ko e heigoa e fua ne moua he tau Isaraela he kaumahala ke taofi hana a fahi he maveheaga mo Iehova?
11 Ke he molea e 1,500 he tau tau, kua ha ha i ai e fakafetuiaga uho he tau tagata Isaraela mo Iehova. Ka e mole atu fakahaga e tau magaaho kua kaumahala a lautolu ke taofi mau e maveheaga. Kua liu talahau foki kua fakaohooho he tau tapuakiaga fakavai a lautolu mo e tamai ai ke he pipiaga he tau tupua kua ta, ti fakaata e Iehova a lautolu ke fakatupa ai ke he ha lautolu a tau fi. (Fakafili 2:11-19) Kua nakai olioli ke he tau fakamonuinaaga mitaki ia ha ko e taofi mau ke he maveheaga, kua fakahala a lautolu kakano ha ko e agahala ia. (Teutaronome 28:1, 2, 15) Hoko mai ke he tau 607 V.N.K., kua fakaata e Iehova e motu ke eke mo fakatupa ki Papelonia.—2 Nofoaga he Tau Patuiki 36:15-21.
12. Ko e heigoa kua eke mo fakamoliaga hagaao ke he maveheaga Fakatufono faka-Mose?
12 Ko e fakaakoaga uka lahi a nei. Kua lata a lautolu ke fakaako mai he mena nei e aoga lahi ke taofi e Fakatufono. Ka e moha ia, he magaaho ne mole atu e 70 e tau tau, ne liliu e tau tagata Isaraela ke he ha lautolu a motu, kua kaumahala agaia a lautolu ke kitia fakamitaki e Fakatufono he maveheaga. Kua teitei ke molea e taha e teau tau he liliu atu a lautolu, ne tala age a Iehova ke he tau ekepoa i Isaraela: “Ka ko mutolu kua o kehe a mutolu he puhala, mo e fakatupetupe ai e mutolu e tau tagata tokologa ke he fakatufono; kua kelea ia mutolu e maveheaga ne eke mo Levi.” (Malaki 2:8) Moli lahi, ti pihia foki mo lautolu kua mua atu e loto mitaki he tau tagata Isaraela kua nakai fai fuafuaaga ke he Fakatufono mitaki katoatoa. Kua lata ke ha ha i ai e monuina, ka e he tau kupu he aposetolo ko Paulo, ‘ko e kaialu.’ (Kalatia 3:13) Kua kitia maali ai kua ha ha i ai fai mena aoga atu he maveheaga he Fakatufono faka-Mose kua lata ke tamai e nakai mitaki katoatoa, e tau tagata tua mo e fakamoli ke he tokanoaaga lilifu ko e tau fanau he Atua.
Ko e Kakano he Tokanoaaga he Kerisiano
13. Ko e heigoa e fakaveaga mitaki kua foaki he tokanoaaga?
13 Ko e mena aoga atu ia ko e poa lukutoto ha Iesu Keriso. Ke he vaha he tau 50 V.N., ne tohi e Paulo ke he fakapotopotoaga he tau Kerisiano fakauku Kalatia. Ne fakamaama e ia e puhala ne fakatokanoa e Iehova a lautolu mai he fakatupaaga ke he Fakatufono he maveheaga mo e pehe ai: “Ko e hanai, kia tumau a mutolu ke he tokanoaaga ne fakatoka noa mai ai e Keriso a tautolu, ka e aua neke liu foki taofi a mutolu he akau hahamo he fakatupa.” (Kalatia 5:1) Ke he tau puhala fe ne fakatokanoa e Iesu e tau tagata?
14, 15. Ke he tau puhala homo ue atu fe kua fakatoka e Iesu e tokanoa ma e tau Iutaia kua talia mo e nakai ko e tau Iutaia?
14 He mole atu e mate a Iesu, ne talia he tau Iutaia a ia ko e Mesia mo e eke a lautolu mo tau tutaki hana mo e o mai ai ki lalo hifo he maveheaga fou, kua hukui aki e maveheaga he Fakatufono tuai. (Ieremia 31:31-34; Heperu 8:7-13) Ki lalo hifo he maveheaga fou nei, ko lautolu—mo e tau tagata talia ne nakai ko e tau Iutaia kua fakalataha mai fakamui mo lautolu—kua eke ai mo taha vala he motu fakaagaga fou, kua hukui aki e Isaraela fakatino ko e tau tagata pauaki he Atua. (Roma 9:25, 26; Kalatia 6:16) Ke tuga a ia, ne olioli a lautolu ke he tokanoaaga ne mavehe mai e Iesu he magaaho ne pehe a ia: “Ko e mena moli foki ke toka noa ai a mutolu.” Mai he fakatokanoa a lautolu mai he kaialu he Fakatufono ha Mose, kua fakahao mai he kupu moli e tau Kerisiano Iutaia mai he tau mahani tuai fakamotu favale ne kua fakatu ai he tau takitaki lotu ki a lautolu. Mo e ti fakatoka ai foki e tau Kerisiano nakai ko e tau Iutaia mai he tau tupua mo e tau taulatua he ha lautolu a tapuakiaga fakamua. (Mataio 15:3, 6; 23:4; Gahua 14:11-13; 17:16) Mo e ha ha i ai e loga atu foki.
15 He vagahau a Iesu ke he kupu moli ne tokanoa mai ai, pehe: “Ko e moli, ko e moli, ke tala atu e au kia mutolu, ko e tagata kua hala ke he mena kua eke ko e tupa he hala a ia.” (Ioane 8:34) Kamata mai he hala a Atamu mo Eva, ko e tau tagata takitokotaha ne kua leva e momoui kua eke ai mo tagata hala mo e kua fakatupa ai ke he hala. Ko e keheaga mai ni ko Iesu ni hokoia, mo e poa ha Iesu kua fakatoka mai e tau tagata talia mai he fakatupaaga. Moli, ka e maeke agaia ni a lautolu ke nakai mea katoatoa mo e agahala mai pauaki. He magaaho nei, kua lata a lautolu ke fakatokihala ke he ha lautolu a tau hala mo e ole ke fakamagalo ke he lukutoto he poa ha Iesu, mauokafua ko e ha lautolu a tau ole to logona ai. (1 Ioane 2:1, 2) Ke he fakaveaga he poa lukutoto ha Iesu, ne fakapuloa he Atua ki a lautolu e tututonu, ti ke maeke a lautolu ke o atu kia ia mo e tau manamanatuaga mea. (Roma 8:33) Lafi ki ai, kamata mai he hafagiaga he lukutoto ko e monuina he liu tu mai ke he moui nakai fai fakaotiaga, kua fakatokanoa moli a lautolu mai he matakutaku he mate.—Mataio 10:28; Heperu 2:15.
16. Fefe e tokanoaaga Kerisiano kua fakalataha ke he ha tokanoaaga kua foaki he tokanoaaga he lalolagi?
16 Ke he puhala mua ue atu ko e tokanoaaga Kerisiano kua hafagi mai ke he tau tane mo e tau fifine pete ni ko e heigoa e tuaga ha lautolu, vagahau fakatagata. Ko e tau tagata mativa, tau pagota, ti pihia foki mo e tau tagata fakatupa, to tokanoa a lautolu. Ke he taha fahi, ko lautolu ne tokoluga he motu ne tiaki e ogo hagaao kia Keriso kua fakatupa agaia ni a lautolu ke he tau taulatua, hala, mo e matakutaku he mate. Ki a nakai tiaki e tautolu e fakaaue kia Iehova ke he tokanoaaga nei ne olioli ai a tautolu. Nakai fai mena e lalolagi ne foaki ke tatai mo e mena ia.
Tokanoa ka e Fai Fakalagoaga
17. (a) Fefe e falu he senetenari fakamua ne fakagalo ke he e tokanoaaga Kerisiano? (e) Ko e ha kua nakai lata a tautolu ke mokulu ke he tokanoaaga he lalolagi a Satani?
17 Ke he senetenari fakamua, ko e tokologa he tau Kerisiano fakauku kua olioli ke he ha lautolu a tokanoaaga mo e tumau ke he ha lautolu a malolo pete ni ko e fiha e totogi. Momoko lahi ke he falu a Kerisiano kua kamata e tokanoaaga mo e tau fakamonuinaaga oti mo e fakalua ai, mo e liliu ai ke fakatupa ke he lalolagi. Ko e ha ne pihia ai? Ko e tua ha lautolu ne nakai fakauaua kua lolelole, mo e ne kua “tafia kehe ai.” (Heperu 2:1) ‘Kua tiaki ai he falu e tua, ti tukia moumou a lautolu ke he tua.’ (1 Timoteo 1:19) Liga kua veveli a lautolu ke he velevelemena po ke tuaga he moui kelea. Kua aoga ha ia ke leveki e tautolu e tua mo e ati hake ai, fakalavelave ai ke he kumikumiaga fakatagata, feoaki, liogi, mo e tau gahua faka-Kerisiano! (2 Peteru 1:5-8) Kua lata a tautolu ke nakai tiaki e fakaaue he tokanoaaga Kerisiano! Moli, falu to kamatamata mai he fakahehe ne kua kitia ai e lautolu i fafo he fakapotopotoaga, ti manamanatu ko lautolu he lalolagi kua ha ha i ai e tokanoaaga lahi mai ia tautolu. Moli lahi, ko e onoonoaga ke he tokanoaaga he lalolagi kua fa mahani ke nakai fai aoga. Kaeke ke nakai ko e tau tupa he Atua a tautolu, ko tautolu ko e tau tupa he hala, ti ko e fakatupaaga ia kua kona lahi e totogi.—Roma 6:23; Kalatia 6:7, 8.
18-20. (a) Kua eke fefe e falu mo tau “fi he akau fakakikiveka”? (e) Fefe e falu kua eke ‘e tokanoaaga mo ufiufi he kelea’?
18 Fakalaulahi atu hana a tohi ke he tau tagata Filipi, ne tohi e Paulo: “Kua ha i ai e tokologa, ne fa mahani au ke tala atu tumau ka e he magaaho nei kua tala atu foki e au mo e tagi aue, ha kua o fano a lautolu ko e tau fi he akau fakakikiveka.” (Filipi 3:18, NW) E, ha ha i ai e tau Kerisiano he taha magahala ne eke ai mo fi ke he tua, kua eke ai a lautolu mo tau tagata tiaki e taofiaga. Kua aoga lahi ha ia he nakai mui tua a tautolu ke he fakaakoaga ia! Ke he lafiaga ke he mena ne tohi e Peteru: “Tuga ne tau tagata toka noa, ka e aua neke eke ha mutolu a tokanoaaga mo ufiufi he kelea, ka kia tuga e tau fekafekau he Atua.” (1 Peteru 2:16) Toto takitokotaha fefe he tagata hana a tokanoaaga tuga e matapouli ke he kelea? Ha ko e taute e tau agahala—fufu—ka e fakalataha agaia mo e fakapotopotoaga.
19 Manatu a Tioterefe. Ne pehe a Ioane ki a ia: “Ka ko Tioterefe, ko e tagata kua fia mua kia lautolu kua nakai talia e ia a mautolu. . . . nakai kuenaia he tau mena ia, ka e nakai talia e ia e tau matakainaga, kua hataki atu foki a ia kia lautolu kua loto ki ai, kua vega foki e ia a lautolu he ekalesia.” (3 Ioane 9, 10) Kua fakaaoga e Tioterefe e tokanoaaga hana fakapouli ke he hana ni a foliaga lotokai.
20 Ne tohi he tutaki ko Iuta: “Ha ko e mena huhū mai fufu e falu a tagata, kua tigahau foki he tohi fakamua a lautolu ke hoko ki ai e fakahala nai; ko e tau tagata matahavala kua liu e lautolu e fakaalofa noa he Atua ha tautolu ke he mata kakana, mo e fakatikai e lautolu e Iki tokotaha, . . . ha tautolu a Iki ko Iesu Keriso.” (Iuta 4) Ha ko e fakalatahaaga mo e fakapotopotoaga, ko lautolu takitokotaha nei kua ha ha i ai e fakaohoohoaga he loto fakafua loto kelea. (Iuta 8-10, 16) Ne totou e tautolu he Fakakiteaga ke he tau fakapotopotoaga Perakamo mo Tuataira, kua ha ha i ai e tau fakaakoaga tuai, tapuaki ke he tau mena talaga, mo e mahani kelea. (Fakakiteaga 2:14, 15, 20-23) Ko e fakaaoga fakahehe ha ia he tokanoaaga Kerisiano!
21. Ko e heigoa kua fakatalitali ma lautolu kua fakaaoga fakahehe e tokanoaaga Kerisiano?
21 Ko e heigoa ne fakatalitali ki a lautolu ne fakaaoga fakahehe e tokanoaaga Kerisiano ke he puhala nei? Manatu e mena ne tupu ki a Isaraela. Ko Isaraela ko e motu fifili he Atua, ka e fakahiku ne tiaki e Iehova a ia. Ko e ha? Kakano he fakaaoga e Isaraela e pouli ma e kelea. Ne palau a lautolu ko e tau fanau ha Aperahamo ka e tiaki e lautolu a Iesu, ko e Tega ha Aperahamo mo e Mesia kua fifili e Iehova. (Mataio 23:37-39; Ioane 8:39-47; Gahua 2:36; Kalatia 3:16) Ko “Isaraela he Atua” kua nakai talia katoatoa e taliaaga ke tatai mo e nakai fakamoli. (Kalatia 6:16) Ka e ko e Kerisiano takitokotaha ne kua fakatupu fakaagaga po ke mahani kiva to moua ai e akonakiaga, ti pihia foki mo e fakafiliaga. Kua fai fakalagoaga oti a tautolu ma e puhala ke fakaaoga e tautolu e tokanoaaga Kerisiano.
22. Ko e heigoa e olioli kua moua e lautolu ne fakaaoga e tokanoaaga Kerisiano ke fakatupa ke he Atua?
22 Lahi mitaki fefe e fakatupa ke he Atua mo e moua e tokanoa moli. Ne foaki mai ni e Iehova e tokanoaaga ne kua fai totou. Ne talahau he fakatai: “Haku tama na e, kia iloilo ai a koe, kia fiafia ai haku loto; kia fai kupu au ke tali age kia ia kua fakafiu mai kia au.” (Fakatai 27:11) Kia fakaaoga e tautolu e tokanoaaga Kerisiano ha tautolu ke fakatokoluga e higoa a Iehova. Ka taute e tautolu pihia, kua fai kakano e moui, to tamai e tautolu e fiafia ke he ha tautolu a Matua ha he lagi, mo e to maeke ia tautolu ke fakalataha mo lautolu ne olioli ke he tokanoaaga he tau fanau he Atua.
Maeke Nakai a Koe ke Fakamaama?
◻ Ko hai tokotaha kua tokanoa?
◻ Ko e tau tokanoaaga fe kua olioli ai a Atamu mo Eva, ka e ko e ha ne galo ai ia laua?
◻ Ko e heigoa e tau tokanoaaga kua olioli ai e tau tagata Isaraela he magaaho ne kitekite ai a lautolu ke he maveheaga mo e Atua?
◻ Ko e heigoa e tau tokanoaaga ne hau ki a lautolu ne talia a Iesu?
◻ Galo po ke fakaaoga fakahehe fefe he falu he senetenari fakamua e ha lautolu a tokanoaaga Kerisiano
[Fakatino he lau 24]
Ko e tokanoaaga ne foaki e Iesu kua mua e mitaki ke he tokanoaaga ne taute he tagata