Fakahao he Fakaalofa Hofihofi a Iehova a Tautolu Mai he Fakaatukehe
“Ko e Atua na e, kia fakaalofa mai a koe kia au, ke lata mo e hau a fakaalofa; ke lata mo e lahi he hau a fakaalofa hofihofi, kia holoholo kehe haku a tau holifono.”—SALAMO 51:1.
1, 2. Maeke fefe he taha mai he tau fekafekau a Iehova ke lauia ke he taha hala lahi?
NAKAI maeke e fakatufono a Iehova ke moumou mo e fai tokanoaaga. Ne kitia maali e mena nei kaeke kua eke e tautolu e hala kelea lahi ke he Atua! Pete ne fekafekau fakamoli a tautolu ki a Iehova ke he loga he tau tau ka e kaeke ke moumou hana a fakatufono to moua e lahi he tupetupe po ke fakaatukehe. To liga logona e tautolu kua tiaki e Iehova a tautolu ti kua nakai lata a tautolu he fekafekau ki a ia. To liga tuga e aolu lahi e tau hala ha tautolu ne uufi e maama he fiafia pauaki he Atua.
2 Ko e Patuiki ko Tavita i Isaraela i tuai ne pihia hana a logonaaga. Tupu mai fefe e mena nei?
Maeke he Tau Lakaaga Hehe ke Takitaki Atu ke he Hala Kelea Lahi
3, 4. Ko e heigoa ne tupu ke he patuiki ko Tavita he vaha mautu?
3 Ne lahi e fakaalofa ha Tavita ke he Atua ka e hehe hana a tau puhala ti takitaki atu ke he tau hala lalahi. (Fakatatai mo e Kalatia 6:1.) Maeke he mena nei ke hoko ke he ha tagata noa ni ne nakai mitaki katoatoa, mua atu ni ka ha ha ia ia e pule ke he falu. Ha ko e patuiki mautu, ne olioli a Tavita ha ko e talahaua mo e malolo. Ko hai ke totoko atu ke he hana a Kupu? Ne ha ha i ai e tau tagata malolo ne mautali mo e fiafia ke fekafekau ki a ia, ti ha ha i ai e tau tagata ne fiafia ke taute e tau mena ne ole e ia. Ka e taha e mena, ne hehe a Tavita he fakaloga hana a tau hoana mo e totou e tau tagata.—Teutaronome 17:14-20; 1 Nofoaga he Tau Patuiki 21:1.
4 Ke he magahala mautu nei ne taute e Tavita e tau hala lalahi ke he Atua mo e tagata. Ko e ha ne matutaki e taha hala ke he taha tuga e tau hala filo lalaga he ie ne talaga e Satani! Ha ne fa e tau e tau Isaraela mo e tau tagata Amoni, ka ko Tavita ha he hana tua fale ne onoono ke he hoana fulufuluola ha Uria, ko Patesepa, ne fa e koukou. Ko Uria ke he tauaga, ne tamai he patuiki e fifine ke he hana fale patuiki mo e feuaki mo ia. Manamanatu la ke he hana a ofomate he iloa ke he magaaho fakamui kua fatu a ia! Ne tamai e Tavita a Uria mo e amaamanakiaga ke mohe a ia he po mo Patesepa mo e manatu ni ko e tama ni hana. Pete ne fakainu ke kona e Tavita a ia, ne nakai talia e Uria ke momohe mo e hana hoana. Ne tupetupe lahi, ti fakafano e Tavita ke he takitaki kau ko Ioapo e tau fekau fufu ke tuku a Uria ke he laini i mua ne tau e tau toa ke mukamuka a ia ke mate. Ne mate a Uria he tauaga, ti taute ni he takape e magaaho he fakatutuku tuga ne fa mahani, ti hoana e Tavita a ia ka e nakai la mailoga he faoa hana a fai tama.—2 Samuela 11:1-27.
5. Ko e heigoa ne tupu he magaaho ne hala a Tavita mo Patesepa, ti lauia fefe a ia he hana a tau hala?
5 Puhala mai he perofeta ko Natano, ne fakakite he Atua e tau hala ha Tavita mo e pehe: “Ko e fakatupu ne fai e au e kelea kia koe mai he magafaoa hau ni.” Ti pihia ni, ne mate e tama ne fanau mai e Patesepa. (2 Samuela 12:1-23) Ko e tama tane uluaki a Tavita, ko Amanono ne fakapilo pulenoa hana a mahakitaga ko Tamara ti kelipopo a ia he hana a tugaane. (2 Samuela 13:1-33) Ko e tama tane he patuiki ko Apisaloma ne lali ke kaiha e nofoaiki mo e nakai fakalilifu hana a matua tane he feuaki mo e tau hoana fakahoa ha Tavita. (2 Samuela 15:1–16:22) Ne fakaoti aki e mate ha Apisaloma e felatauaki ti lafi ki luga e momoko ha Tavita. (2 Samuela 18:1-33) Ka e taha e mena ne fakatokolalo he tau hala ha Tavita a ia mo e maeke a ia ke mailoga e lata tonu ke nofo fakatata ke he hana a Atua fakaalofa hohofi. Kaeke ke hehe a tautolu, kia fakatokolalo ti tokihala mo e fakatata atu ki a Iehova.—Fakatatai mo e Iakopo 4:8.
6. Ko e holifono pauaki he ha e Patuiki ko Tavita?
6 Ne holifono pauaki a Tavita ha ko ia ko e pule a Isaraela ne iloa katoatoa e ia e Fakatufono a Iehova. (Teutaronome 17:18-20) Ne nakai ko e farao i Aikupito a ia po ke patuiki Papelonia ke nakai ha ha ia ia e lotomatala pihia mo e liga mahani ke taute e tau mena ne nakai fiafia e Atua ki ai. (Fakatatai Efeso 2:12; 4:18.) Ha ko e taha mai he motu ne tukulele ki a Iehova, ne mailoga e Tavita ko e feuaki mo e kelipopo tagata ko e tau agahala kelea lahi mahaki. (Esoto 20:13, 14) Ne iloa foki he tau Kerisiano e fakatufono he Atua. Ke tuga a Tavita, ka e taha e mena, ne moumou he falu e mena nei kakano ha ko e hala ne moua tuai to fanau mai, tau lolelole fakatagata, mo e tau kamatamata loga. Kaeke kua tupu ha mena pihia ki a tautolu, ne nakai lata ke nonofo tumau a tautolu he tuaga pouli ke fakapulefu ha tautolu a kitekiteaga fakaagaga mo e ufia a tautolu ke he fakaatukehe lahi mahaki.
Fakakiteaga he Tau Hala ke Moua e Hahauaga
7, 8. (a) Ko e heigoa ne tupu ki a Tavita he magaaho ne lali a ia ke fufu hana a tau hala? (e) Ko e ha ne fakailoa mo e toka ai e hala he taha?
7 Kaeke ke holifono pauaki ke he taha agahala lahi he fakatufono he Atua, to liga uka ia tautolu ke fakakite ha tautolu a tau hala, ti hoko ki a Iehova. Ko e heigoa e mena ka tupu ke he vahega mena pihia? Ke he Salamo 32, ne talahau e Tavita: “Ne fakamate au, ti popo ai haku a tau huimotua he haku a fakatutu ke he aho oti; Ha kua mamafa ni hāu [Iehova] a lima ki luga ia au ke he aho katoa mo e po; kua liu haku a malolo ke he vevela he tau vevela.” (Salamo 32 Tau kupu 3, 4) Ha kua lali ke fufu hana a tau hala mo e taofi e manamanatuaga holifono ne maeke ke mategugu a Tavita mahani hepehepe. Ne fakalolelole lahi he tupetupe hana a malolo ti tuga e akau ke he vaha to la ne nakai fai pa hahau ke moui. Ko e moli, liga kua lata ni a ia he moua e gagao he manamanatuaga mo e tino. Kae pete ni, kua galo ia ia e hana a olioli. Kaeke kua ha ha he taha ia tautolu e tuaga pihia, ko e heigoa ha tautolu kua lata ke taute?
8 Ko e fakakiteaga he tau hala ke he Atua ke maeke ke moua e fakamagaloaga mo e hahau. “Ti fakakite atu e au kia koe haku a hala, ti nakai fufu foki e au haku a mahani hepehepe,” he lologo e Tavita. “Ne pehe au, To fakakite e au haku a holifono kia Iehova; ti fakamagalo ni e koe e kelea he haku a hala.” (Salamo 32:5) Matematekelea nakai a koe ke he falu a hala fufu? Nakai kia mitaki ke fakakite mo e tiaki ke moua e fakaalofa hofihofi he Atua? Ko e ha ne nakai ahi atu ke he tau matakainaga momotua he fakapotopotoaga ke kumi e fakamaulu fakaagaga? (Fakatai 28:13; Iakopo 5:13-20) To mailoga hau a agaga tokihala, ti liuaki mai hau a fiafia Kerisiano. “Uhoaki e tagata kua fakamagalo hana tau holifono, kua tanumia hana tau hala,” he talahau e Tavita. “Uhoaki e tagata kua nakai talahaua e Iehova kua hala, nakai fakai foki ha fakavai ke he hana loto.”—Salamo 32:1, 2.
9. I ne fe ne tohi ai e Salamo 51, mo e ko e ha?
9 Ko Tavita mo Patesepa ne fai fakalagoaga ke he Atua ko Iehova ha ko e ha laua a tau mahani hepehepe. Pete ni he mena kua lata ia laua ke tamate ha ko e ha laua a tau hala, ne fakaalofa hofihofi e Atua ki a laua. Ne mahomo atu e fakaalofa hofihofi a ia ki a Tavita ha ko e maveheaga he Kautu. (2 Samuela 7:11-16) Ko e manamanatuaga tokihala ha Tavita ke he hana tau hala mo Patesepa ne kitia ai ke he Salamo 51. Ko e Salamo fuluola nei ne tohia he patuiki ne kua tokihala he mole e fakaofo e Natano e manamanatuaga hana ke he lahi he hana a tau holifono he fakatufono tapu. Ne lahi e malolo ha Natano ke tala age ki a Tavita hana a tau hala, ke tuga foki e tau matakainaga Kerisiano momotua ne kua kotofa ke fakamalolo ke taute e tau vahega mena pihia ke he vaha nei. Ne nakai fakatikai e hokotaki mo e poaki ke kelipopo a Natano, ne fakatokolalo e patuiki ti fakakite hana tau hala. (2 Samuela 12:1-14) Ne fakakite he Salamo 51 e tau mena hana ne talahau ke he Atua he liogi hagaao ia ke he hana a tau gahua nakai lilifu, ti lata tonu ke he tau manamanatuaga liogi, mua atu ni kaeke ke hepehepe a tautolu mo e manako ke he fakaalofa hofihofi a Iehova.
Fai Fakalagoaga a Tautolu ke he Atua
10. Maeke fefe a Tavita ke liu iloa e malolo fakaagaga?
10 Ne nakai kumi a Tavita ke fakaata hana a tau hala ka e olelalo: “Ko e Atua na e, kia fakaalofa mai a koe kia au, ke lata mo e hau a fakaalofa; ke lata mo e lahi he hau a fakaalofa hofihofi, kia holoholo kehe haku a tau holifono.” (Salamo 51:1) Ha kua holifono, kua fano kehe a Tavita he tau pa he Fakatufono he Atua. Ka e ha ha i ai e amaamanakiaga ke liu mai fakaagaga, kaeke ni ke fakakite he Atua ki a ia e fiafia ne lata mo e Hana a fakaalofa-totonu, poke fakaalofa fakamoli. Ko e tau fakaalofa hofihofi loga he Atua he vaha fakamua ke maeke he patuiki kua tokihala ke tua a ia ke he hana Taute ke holoholo kehe hana a tau holifono.
11. Ko e heigoa ne talahau he tau poa he Aho he Palepaleaga, mo e ko e heigoa ke moua aki e fakamouiaga he vaha nei?
11 Mai he tau perofetaaga ne fakatino mai he tau poa he Aho he Palepaleaga, ne fakamafana mai e Iehova ko e ha ha ia ia e puhala ke fakamea aki e tau hala ha lautolu ne tokihala. Ne iloa e tautolu hana a fakaalofa hofihofi mo e fakamagaloaga ne foaki mai ki a tautolu kakano ni ha ko e ha tautolu a tua ke he lukutoto ha Iesu Keriso. Kaeke ko e tau vahega mo e tau fakatino ke he poa ia ni ha Tavita ne toka he loto, ti maeke a ia ke tua ke he fakaalofa-totonu mo e fakaalofa hofihofi a Iehova, kua lata ni ke mua atu e gahuahua he tua he tau fekafekau he Atua he vaha nei ke he lukutoto ne foaki mai ma lautolu a fakamouiaga!—Roma 5:8; Heperu 10:1.
12. Ko e heigoa e kakano he hala, mo e fefe e logonaaga ha Tavita ke he hana a tau hepehepe?
12 Ke he ole ke he Atua, kua lafi e Tavita: “Kia mulu fakalahi e koe au ke he haku a tau mahani hepehepe, mo e fakamea e koe au he haku a tau hala. Ha kua iloa ni e au haku a tau holifono; ha i mua foki ia au haku tau hala nakai noa.” (Salamo 51:2, 3) Ko e hala ko e galo he fakamailoga hagaao ke he tau tuaga ha Iehova. Kua taute moli pihia e Tavita Ka e nakai tuga e tagata kelipopo tagata a ia po ke tagata taute mahani kelea kua nakai fai manamanatuaga hagaao ke he totokoaga hana, fa mahani ai ke matematekelea ki luga he hana fakahala po ke kua fakalataha he feutaaki e gagao. Ke tuga e tagata fakaalofa ki a Iehova, kua vihiatia e Tavita e mena kelea. (Salamo 97:10) Kua gagao a ia he hana ni a hala mo e manako ai ke fakamea katoatoa he Atua a ia. Kua mataala lahi a Tavita he hana a tau hepehepe mo e hokulo e momoko ha kua fakaata e ia e manako agahala hana ke pule ki a ia. Ko e hana a hala kua tumau ni ki mua hana, ko e tagata matakutaku ke he Atua kua nakai toka hifo e loto manamanatu kelea ato fai fakatokihala, fakakiteaga, mo e fakamagaloaga ha Iehova.
13. Ko e ha ne pehe ai a Tavita kua hala a ia ke he Atua ni hokoia?
13 He talahau ai hana fakalagoaga kia Iehova, ti pehe a Tavita: “Kua hala tuai au kia koe ni; ne eke foki e au e mena kelea nai ki ho mua; kia tonu ai a koe ke he hau a vagahau, kia hako foki a koe ka fakafili mena e koe.” (Salamo 51:4) Ne moumou e Tavita e tau fakatufono he Atua, nakai fakalilifu e ofisa patuiki, mo e “fakatupu fakalahi . . . e fakalialia kia Iehova,” mo e tuku a Ia ke he tau eke fakakelea. (2 Samuela 12:14; Esoto 20:13, 14, 17) Ko e tau gahua he hala ha Tavita ne holifono foki ke he motu he tau tagata Isaraela mo lautolu i loto he hana a magafaoa, tuga ni e tagata mahani kelea ne kua papatiso he vaha nei ka fakatupu e ia e momoko mo e matematekelea ke he fakapotopotoaga Kerisiano fakalataha mo lautolu e tau fakahelehele. Pete ni he iloa he patuiki kua hala a ia ke he falu a tagata tuga a Uria, ka e mailoga e ia e kavega mua ue atu kia Iehova. (Fakatatai Kenese 39:7-9.) Ne iloa e Tavita to tututonu e fakafiliaga a Iehova. (Roma 3:4) Ko e tau Kerisiano ne kua fita e hala kua lata ke tatai pihia e tau manamanatuaga.
Tau Tutuaga Fakalolelole
14. Ko e heigoa e tau tutuaga fakalolelole ne talahau e Tavita?
14 Pete ne nakai lali a Tavita ke noa a ia mo e holifono, ne talahau pehe a ia: “Kitiala, ne fanau au mo e mahani hepehepe; ne fatu foki haku matua fifine ia au mo e hala.” (Salamo 51:5) Ne fanau mai a Tavita mo e hala, mo e fanau hana a matua fifine mo e mamahi ha ko e hala mai he tau matua. (Kenese 3:16; Roma 5:12) Ne nakai kakano pehe e tau kupu hana ko e hala e fakafehagaiaga tonu he fakamauaga, fai tama, mo e fanafanau, ha ko e puhala he Atua e fakamauaaga mo e fanafanau; ti nakai hagaao e tala ha Tavita ke he hala pauaki he hana matua fifine. Ne fanau mai a ia mo e hala ha kua hala hana a tau mamatua, tuga ni e tau tagata nakai mitaki katoatoa oti.—Iopu 14:4.
15. Pete ni he manatu he Atua e tau tutuaga fakalolelole, ka ko e heigoa ha tautolu ne nakai lata ke taute?
15 Kaeke kua hala a tautolu, maeke ke talahau he liogi ha tautolu ke he Atua e tau mena fakalolelole ati hepehepe ai a tautolu. Ka e nakai eke e tautolu e fakaalofa noa he Atua ke taute e tau mahani fakahanoa po ke fakaaoga e hala ne moua mai he tau mamatua uluaki mo pa ahua ke fakamumuli mai he fakalagoaga ke he tau hala ha tautolu. (Iuta 3, 4) Ne talia e Tavita e fakalagoaga ha kua ha ha ia ia e tau manamanatuaga nakai mea ti kaumahala ai ke he tau kamatamata. Ka e liogi a tautolu ke nakai tiaki a tautolu ke he tau kamatamata mo e o mai a tautolu ke taute taha lakaaga ke gahua fakalataha mo e tau liogi ia.—Mataio 6:13.
Ole ke he Fakameaaga
16. Ko e heigoa e fua ne finagalo e Atua ki ai, ti lauia fefe he mena ia ha tautolu a tau mahani?
16 Ko e tau tagata na tuga ko e tau tagata mitaki mo e fakamoli ke he Atua, ka e onoono a ia fakahokulo mo e kitia e tau loto ha lautolu ia. Ne pehe a Tavita: “Kitiala, kua finagalo a koe ke he fakamoli he loto; kia fakailoa mai foki e koe kia au e iloilo ke he mena galo.” (Salamo 51:6) Ne hala pauaki a Tavita he pikopiko mo e fakavai ke hoko e mate ha Uria mo e lali ke fufu e tau mena moli ke he fatu ha Patesepa. Ka e pete ni ia, ne iloa e ia e fiafia he Atua ke he mena moli mo e tapu. Maeke ke lauia mitaki he mena nei ha tautolu a tau mahani, ha ko Iehova ka fakafili a tautolu, kaeke ke hepehepe a tautolu. (Fakatai 3:32.) Ne mailoga foki e Tavita kaeke ke fakatupu he Atua e ‘pulotu ki loto ia ia,’ ti ko e patuiki ne kua tokihala, to maeke ia ia ke gahua ke he tau tutuaga tapu ke he hana a moui ne toe.
17. Ko e heigoa e aoga lahi he liogi, ke fakamea aki e hisopo?
17 Ha kua kitia he salamo e lata tonu hana ke moua e lagomatai mai he Atua ke kautu ke he tau mahani agahala, ne liu a ia ole: “Kia fakamea e koe au ke he hisopo, ti mea na au; kia mulu e koe au, ti mua haku a hina ke he kiona.” (Salamo 51:7) Ke he falu mena foki, ko e akau ko e hisopo (liga ko e majoram po ke Origanum maru) ne fakaaoga ia ke he fakamanatuaga fakamea ke lata mo e tau tagata ne kai he lepela fakamua. (Levitika 14:2-7) Ti kua lata tonu ni ia Tavita ke liogi ke fakamea mai he hala aki e hisopo. Ko e manatu he mea kua fakalataha foki ni mo e hana a ole ke fakamea e Iehova a ia ke liga maeke ia ia e mena katoatoa, ke hina tuga e kiona ne nakai la lafi ha uli po ke ha veve ki ai. (Isaia 1:18) Kaeke kua ha ha he taha ia tautolu he mogonei e mamahi he loto manamanatu ha ko e falu a hepehepe, kia ha ha ia tautolu e tua kaeke ke tokihala mo e kumi e fakamagaloaga he Atua, to maeke ia ia ke fakamea a tautolu kakano ni ha ko e poa lukutoto ha Iesu.
Ole ke Liu Atihake
18. Ko e heigoa e tuaga ha Tavita fakamua to tokihala mo e fakakite e ia hana tau hala, ti maeke fefe e maamaaga he tala nei ke lagomatai a tautolu he vaha nei?
18 Ko e ha Kerisiano ne kua matematekelea ha ko e manamanatuaga holifono ne maeke ke maama e tau kupu ha Tavita: “Kia fanogonogo e koe [Iehova] au ke he olioli mo e fiafia; ti fiafia ai e tau huimotua kua lipilipi e koe.” (Salamo 51:8) Fakamua to tokihala mo e fakakite e Tavita hana a tau hala, ne matematekelea a ia ke he loto manamanatu fakaatukehe hana. Ne nakai moua e ia e fiafia ke he tau lologo fakaheke mo e fiafia ne taute ai he kau lologo hakahakau mo e tau tagata pulotu he taute e tau fakatagi kofe. Ne lahi mahaki e mamahi ha Tavita agahala ha ko e nakai fiafia he Atua ti tuga tonu e tagata kua lipilipi hana a tau huimotua. Ne manako lahi a ia ke he fakamagaloaga, liu mitaki fakaagaga mo e liuaki mai he fiafia ne ha ha ia ia fakamua. Ko e tagata taute hepehepe he vaha nei ne tokihala kua lata foki ke moua e fakamagaloaga a Iehova ke maeke ke liu moua e ia e fiafia ne ha ha ia ia fakamua to taute e ia e taha mena ne moumou aki e fakafetuiaga hana mo e Atua. Ko e liu moua he “fiafia mai he Agaga Tapu” ke he tagata tokihala ke fakakite kua fakamagalo mo e fakaalofa a Iehova ki a ia. (1 Tesalonia 1:6) Ko e mafanatia ha a ia ka tamai ai!
19. Fefe e logonaaga ha Tavita kaeke ke holoholo kehe oti he Atua hana tau hepehepe?
19 Ne liogi foki a Tavita: “Kia haga kehe hau a fofoga mo e haku a tau hala, mo e holoholo kehe e koe haku a tau mahani hepehepe oti kana.” (Salamo 51:9) Ne nakai amaamanaki ke fiafia a Iehova ke he hala. Ko e mena haia, ne ole a ia ke uufi hana fofoga mai he tau hala ha Tavita. Ne ole foki e patuiki ke holoholo kehe oti he Atua hana a tau hepehepe, uta kehe oti hana a tau mahani nakai tututonu. Ko e mitaki ha a ia kaeke ke maeke ia Iehova ke taute pihia! To lagaki hake he mena ia e agaga ha Tavita, uta kehe e kavega he manamanatuaga tupetupe, mo e fakailoa ke he patuiki ne tokihala kua fakamagalo a ia he hana a Atua fakaalofa.
Ai Kua Kaeke kua Hala a Koe?
20. Ko e heigoa e tomatomaaga ma e ha Kerisiano ka lahi hana a hala?
20 Fakakite mai he Salamo 51 ko e maeke he tau fekafekau tukulele a Iehova ne hala ka kua tokihala ke ole ki a ia ke fakakite mai e fiafia pauaki mo e fakamea a lautolu mai he tau hala ha lautolu. Kaeke ko e Kerisiano a koe ne kua hepe ke he taha mena, ko e ha ne nakai kumi ke he ha tautolu a Matua he lagi ke fakamagalo ke he tau liogi fakatokolalo? Fakailoa hau a manako ke he lagomatai mai he Atua ke tu ke he tuaga fiafia ki mua hana, mo e ole ke liuaki mai e ia e fiafia fakamua hau. Maeke he tau Kerisiano ne tokihala ke malolo ke liogi ki a Iehova mo e tau ole pehe nei, ha ko e mena “to fakamagalo fakalahi mai e ia.” (Isaia 55:7; Salamo 103:10-14) Moli lahi, ki a kumi atu foki ke he tau matakainaga momotua he fakapotopotoaga ke maeke ia lautolu ke lagomatai fakaagaga.—Iakopo 5:13-15.
21. Ko e heigoa ha tautolu ka kitekite ki ai he tala i mua?
21 Ko e fakaalofa hofihofi ha Iehova ke fakahao mai hana a tau tagata mai he fakaatukehe. Ka e o mai la tautolu ke kikite ke he falu ole mai he loto ha Tavita ne tokihala he Salamo 51. Ko e ha tautolu a kumikumi to fakakite ko e mena nakai vihiatia e Iehova e loto malipilipi.
To Tali Fefe e Koe?
◻ To lauia fefe e taha mai he tau fekafekau a Iehova ka kelea lahi e hala?
◻ Lauia fefe a Tavita he magaaho ne lali a ia ke fufu hana a hala?
◻ Ko e ha ne talahau e Tavita kua hala a ia ke he Atua ni hokoia?
◻ Pete ne manatu he Atua e tau tutuaga fakalolelole kaeke ke hala a tautolu, ka ko e heigoa ha tautolu kua nakai lata ke taute?
◻ Ko e heigoa he Kerisiano kua lata ke taute kaeke kua lahi hana a hala?