To Fiha e Leva ka Leo a Lautolu ne Nonofogati?
“Kaeke kua nakai maeke e kaufakalatahaaga tokanoa ke lagomatai e tau tagata tokologa ne nonofogati, kua nakai maeke foki ke puipui e tau tagata gahoa ne maukoloa.”—John F. Kennedy.
“MANAKO au ke mitaki lahi e vaha i mua ma e tau tagata oti—nakai mativa, nakai fai tagata ka momohe i fafo, ko e parataiso ni!” Ne vagahau pihia e tama tane ne 12 e tau tau he moui i São Paulo, Parasili. Ka e maeke nakai ke uta kehe katoatoa e mativa? To fiha e leva ka leo a lautolu ne nonofogati?
Fa manamanatu e falu tagata ko e mativa ni a lautolu kakano he nakai maeke a lautolu ke fakatau e tau mena ne manako a lautolu ke moua. Ka e manamanatu la ke he matematekelea ne fakamomoko aki a lautolu ne nonofogati lahi moli. Maeke nakai ia koe ke iloa e moui uka lahi mo e nakai fiafia he tau tagata pihia? Kua eke ni falu tagata ke hou auloa mo e tau tuaki mo e tau kuma he veu e lautolu e tau toloaga veve ke kumi mena kai! To fiha e leva ka fakamatematekelea he mativa pihia e tau tagata? Kua lata lahi e ole ha Federico Mayor, ko e takitaki pule he UNESCO (United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization [Fakatokatokaaga he Tau Motu Kaufakalataha ma e tau Aoga, Saienetisi, mo e Mahani Fakamotu]): “Kia tiaki la e tautolu e mahani fakagalogalo kelea lahi nei ne kua taute a tautolu ke fakauka ke he—mativa, hoge mo e matematekelea he tau miliona tagata.”
To fakakatoatoa nakai e miti ke tokotoko mitaki lahi e tau tagata oti? To fai amaamanakiaga nakai e tau tagata nonofogati?
Ko e Heigoa e Tau Amaamanakiaga ma Lautolu ne Nonofogati?
Kua eke e tau takitaki fia lagomatai lahi ke talahau e tau gahua loga, tau totogi kua mahomo atu e mitaki, tau fakaholoaga ke lagomatai tupe ke he kaufakalatahaaga, mo e fakafouaga he puhala fuafua kelekele. Liga to talia e lautolu e mena ne talahau he taha peletiteni fakamua he F.K. ko John F. Kennedy: “Kaeke kua nakai maeke e kaufakalatahaaga tokanoa ke lagomatai e tau tagata tokologa ne nonofogati, kua nakai maeke foki ke puipui e tau tagata gahoa ne maukoloa.” Ko e tau manamanatu mitaki, ka e nakai lahi foki ke uta kehe e mativa. Ma e fakatai, to maeke nakai he tupu tolomaki mitaki he puhala tupe ke lagomatai e tau tagata nonofogati? Nakai fa maeke oti. Ne talahau mai he taha takitaki fakamua a Initia ko Jawaharlal Nehru: “Kaeke kua nakai kikite e tau malolo he kaufakalatahaaga tuli tupe, kua eke ni ke au atu e muhukoloa he tau tagata maukoloa mo e au atu e nonofogati a lautolu ne nonofogati.” Ka e taha e mena, kua fakapiki ke he moui uka lahi mo e mativa, e logonatiaaga ko e nakai aoga ne kua fakatolomaki e kavega mamafa ha lautolu ne nonofogati. Maeke nakai he tau tagata takitaki ke lagomatai a lautolu ne mativa ke fahia ke kautu mai he tau logonaaga lolelole lahi mo e logonaaga ko e nakai fai aoga?
Hanai moli, tokologa e tau tagata nonofogati lahi kua ako ke fahia ke kautu mai he mativa mo e tau logonaaga manava tote he fehagai mo e tau mena uka lahi mahaki, tuga e tau mena tau uka lahi mahaki mo e nakai fai gahua. Ke lafi ki ai, ko e hogeia, pefano nakai fai kaina, mo e mamahi to uta kehe oti ni. Fakaofomate nakai he mena nei a koe? Uiina e mautolu a koe ke totou e tala ne mui mai: “Vave Lahi Mai, To Nakai Nofogati Taha!”