Lata Ni Kia e Poakiaga Toka Tuai ke Feoka mo e Kupu Moli?
TALI tonu a Martin Luther ko e hako a ia. Tua a ia ko e toko hake he Tohi Tapu a ia. Ka e he taha fahi, manatu e tagata pulotu kumikumi ke he lagi ko Copernicus, ko e hepe e taofiaga toka tuai he magaaho ia.
Taofiaga fe? Ko e tutonu e lalolagi he lotouho he lalolagi mo e lagi katoatoa mo e takai viko e tau mena oti i ai. Ka ko e kupu moli hanai, he talahau e Copernicus, ko e lalolagi ne takai viko he la. Ne nakai talia e Luther e mena nei, he pehe: “Kua fanogonogo e tau tagata ke he tagata pulotu kumikumi ke he lagi ne fia tokoluga he fakamakamaka ke fakakite ko e lalolagi ne takai viko, nakai ko e lagi po ke tau mena he lagi, ko e la mo e mahina.”—History of Western Philosophy.
KUA fa mahani e tau taofiaga toka tuai ke feoka mo e tau mena moli, mo e kupu moli. Kua maeke foki e tau mena ia ke taute e tau tagata ke taute e tau mena kelea.
Kua moli, nakai kakano e mena nei, ko e to feoka tumau e tau poakiaga toka tuai mo e kupu moli. Kua moli, ne fakamalolo e aposetolo ko Paulo ke he tau Kerisiano he vaha hana ke mumuitua tumau ke he tau poakiaga toka tuai ne kua tuku atu e ia ki a lautolu: “Kua fakaheke atu au kia mutolu, ha kua . . . taofi e mutolu e tau poakiaga, tuga ne tuku atu ai e au kia mutolu.”—1 Korinito 11:2; kikite foki 2 Tesalonia 2:15; 3:6.
Ko e heigoa e kakano a Paulo ke he “tau poakiaga” toka tuai? Kua fakakite mai he Insight on the Scriptures, Volume 2, lau tohi 1118, ko e kupu Heleni ne fakaaoga e ia ma e “poakiaga toka tuai,” ko e pa·raʹdo·sis, kua kakano ke he mena “ne fakaholo mai he kupu he gutu po ke mena tohia.” Ko e kakano he kupu Peritania ko e “tau fakailoaaga, tau matapatu fakaakoaga, po ke tau gahua mau ne fakaholo hifo mai he tau mamatua ke he tau fanau po ke tau mena kua eke mau mo aga manamanatu po ke mahani tuai.”a Kakano ha ko e mena moua mai he punaaga mitaki e tau poakiaga toka tuai ne tala mai he aposetolo ko Paulo, kua mitaki ni ma e tau Kerisiano ke tapiki mau ki a lautolu.
Kua maali ai, mogoia, ko e maeke e poakiaga toka tuai ke moli po ke fakavai, mitaki po ke kelea. Ke fakatai ki ai, ko e tagata Peritania ne fakaako tala fakataitai ko Bertrand Russell, kua nava ke he tau tagata tuga a Copernicus he senetenari ke 16 aki, he mahani moli mo e loto toa ke huhu toko ke he tau taofiaga toka tuai. Ko lautolu ia ne lagaina mai ai e “mailogaaga liga ko e tau mena ne fa tali tonu ki ai tali mai he tau vaha i tuai, ko e tau mena fakavaia ni fakalata.” Kua kitia foki nakai e koe e pulotu ke nakai mui pouli noa ke he tau poakiaga toka tuai?—Fakatatai Mataio 15:1-9, 14.
Ka e kua mogoia e tau taofiaga mo e tau aga fakalotu tuai? Kua maeke nakai a tautolu ke tua noa ko e hako mo e nakai kelea e tau mena ia? Maeke fefe ia tautolu ke iloa? Kua lata ke taute e tautolu e heigoa kaeke kua kitia e tautolu ko e feoka moli e tau poakiaga toka tuai he lotu mo e kupu moli? To kumikumi e tala ne mui mai ke he tau huhu nei.
[Matahui Tala]
a Ne lomi fakailoa he Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Fakatino Credit Line he lau 2]
Kili tohi: Jean-Leon Huens © National Geographic Society
[Fakatino Credit Line he lau 3]
Universität Leipzig