Fai Kakano a Tautolu ke Kalaga mo e Fiafia
“To moua e lautolu e olioli mo e fiafia, ti fehola kehe ai e mānu mo e oi.”—ISAIA 35:10.
1. Ko hai he vaha nei ne fai kakano pauaki ke fiafia?
TUGA kua kitia ai e koe ko e fihafiha ni e tau tagata ne moua e fiafia moli he magaaho nei. Ka e, ha ko e tau Kerisiano moli, moua he Tau Fakamoli a Iehova e fiafia. Ti ko e amanakiaga ke moua e fiafia pihia kua ha ha i mua he tau miliona ne lafi mai, ko lautolu ne nakai la papatiso, fuata mo e fuakau, kua fakalataha mo e Tau Fakamoli. Ko e hau a totouaga ke he tau kupu he mekasini nei kua kitia moli ai kua fita e fiafia nei ia koe po ke kua maeke ia koe ke moua.
2. Kehe fefe e fiafia he Kerisiano mai he tuaga he tau tagata tokologa?
2 Tokologa e tau tagata ne logona hifo kua fai mena ne noa he tau momoui ha lautolu. Ka e kua a koe? Moli, liga nakai ha ha ia koe e tau koloa loga ne loto a koe ke fakaaoga, mo e moli kua nakai moua oti e tau koloa loga ne ha ha ia lautolu ne mautu mo e talahaua. Mo e liga manako foki a koe ke moua e malolo tino mitaki mo e gahuahuaaga. Ka e pete ni ia, kua mitaki ke talahau ka hagaao atu ke he fiafia lahi, kua mautu mo e lahi e malolo tino hau ke he tokologa he tau piliona he lalolagi. He fefe a ia?
3. Ko e tau kupu kakano mitaki ha ne kua lata mo e ha tautolu a fanogonogoaga, mo e ko e ha?
3 Liu la manamanatu ke he tau kupu ha Iesu: “Kua tala atu e au e tau mena nai kia mutolu, kia tumau ai haku a fiafia kia mutolu, kia fakakatoatoa ai foki ha mutolu a fiafia.” (Ioane 15:11) “Kia fakakatoatoa ai foki ha mutolu a fiafia.” Ko e fakataitaiaga ha ia! Ko e fakaako fakahokulo ke he puhala moui he Kerisiano ka fakakite e tau kakano loga ma e ha tautolu a fiafia katoatoa. Ka e he mogo tonu nei, kia mailoga e tau kupu kakano mitaki ia Isaia 35:10. Kakano mitaki e tau kupu nei ha kua lahi e hufiaaga ki a tautolu he vaha nei. Kua totou e tautolu: “To liliu mai a lautolu ne laveaki e Iehova, to o mai foki a lautolu ki Siona mo e kalaga mo e fiafia tukulagi ki luga he tau ulu ha lautolu; to moua e lautolu e olioli mo e fiafia, ti fehola kehe ai e mānu mo e oi.”
4. Ko e faga fiafia fefe ne tokutoku ia Isaia 35:10, mo e ko e ha kua lata ia tautolu ke fanogonogo ke he mena nei?
4 “Kalaga mo e fiafia tukulagi.” Ko e kupu “tukulagi” ko e talahauaga tonu a ia ke he mena ne tohia faka-Heperu e Isaia. Ka e, he fakakite mai he falu he tau kupu Tohi Tapu, ko e kakano he kupu nei ko e “tukumuitea.” (Salamo 45:6; 90:2; Isaia 40:28) Ti to nakai fai fakaotiaga e olioli, ke he tau tutuaga kua maeke ai—e, kua lata—ke olioli tukulagi. Nakai kia ko e talahauaga fiafia a ia? Liga, mogoia, kua eke e kupu ia ke tuga e talahauaga noa ni ki a koe, ti toka ai a koe ke manamanatu hifo: ‘Nakai putoia moli e mena ia ki a au ke tuga haku a tau lekua mo e tau gahua he tau aho oti.’ Ka e kehe ne kitia moli ke he tau mena tutupu. Kua fai kakano e maveheaga fakaperofeta ia Isaia 35:10 ki a koe he vaha nei. Ke kitia ko e lauia fefe, o mai a tautolu ke kumikumi ke he veveheaga fulufuluola nei, ia Isaia 35, mo e mailoga e tau maga takitaha he tala katoa. Kia iloa moli to fiafia a koe ke he mena ka moua e mautolu.
Tau Tagata kua Lata ke Olioli
5. Kua moua he fakatokaaga fakaperofeta fe e perofetaaga ia Isaia veveheaga 35?
5 Ke eke mo lagomatai, kia o mai a tautolu ke onoono ki tua, ke he fakaholoaga he vaha tuai, ma e perofetaaga fuluola nei. Kua tohia ai he perofeta Heperu ko Isaia ke he taha matakavi he magahala he 732 F.V.N. Ko e tau hogofulu tau a ia ato moumou he tau matakautau ha Papelonia a Ierusalema. Tuga ne fakakite mai ia Isaia 34:1, 2, na talahau tuai mai he Atua to fakahoko e ia e ita ke he tau motu, tuga a Etoma, ne tokutoku ia Isaia 34:6. Tuga ai ne fakaaoga e ia e tau Papelonia i tuai ke taute e mena ia. Kua tatai ai, ne fakaaoga he Atua e tau Papelonia ke moumou a Iuta ha kua nakai tua fakamoli e tau Iutaia. Ko e fua? Kua uta fakapaea e tau tagata he Atua, ti ko e tau motukaina ha lautolu kua toka noa ai ke 70 e tau tau.—2 Nofoaga he Tau Patuiki 36:15-21.
6. Ko e heigoa e kehe he vahaloto he mena ka tupu ke he tau Etoma mo e mena ka tupu ke he tau Iutaia?
6 Pete ni ia, kua ha ha ai e kehe lahi he vahaloto he tau Etoma mo e tau Iutaia. Ko e taui faka-Atua ke he tau Etoma kua nakai fai fakaotiaga; kua fakahiku ai ke galo noa a lautolu ko e tau tagata. E, kua maeke agaia ia koe ke ahiahi atu ke he tau moumou malamalaega he matakavi ne fa nonofo ai e tau Etoma, tuga e tau mena ne toe ha Petra ne talahaua ke he lalolagi. Ka e he vaha nei, kua nakai ha i ai ha motu po ke tau tagata ke fakatatai mo e ‘tau Etoma.’ Ke he taha mena foki, ke moumou tukulagi ka e Papelonia a Iuta, ti toka ai e motu tukumalagi ke nakai fiafia?
7. Liga fanogonogo fefe e tau Iutaia ne fakapaea i Papelonia ke he Isaia veveheaga 35?
7 Hanei e perofetaaga homo ue atu ia Isaia veveheaga 35 ne ha ha i ai e kakano mua ue atu. Liga kua ui aki ko e perofetaaga liuakimai, ha kua moua ai e fakamoliaga fakamua he magaaho ne liliu e tau Iutaia ke he ha lautolu a motukaina he 537 F.V.N. Ko e tau Isaraela ne uta fakapaea ki Papelonia kua foaki age e tokanoaaga ke liliu ke he ha lautolu a motukaina. (Esera 1:1-11) Ka e, ato tupu la e mena ia, liga manamanatu e tau Iutaia ne uta fakapaea ki Papelonia ne onoono ke he perofetaaga faka-Atua nei, ko e heigoa la e tau tutuaga ka kitia e lautolu he ha lautolu a motukaina, ko Iuta. Mo e ko e heigoa e tuaga ma lautolu ni? Ko e tau tali kua fakahako tonu atu ko e ha ne fai kakano moli a tautolu ke kalaga mo e fiafia. O mai a tautolu ke kitekite.
8. Ko e tau tutuaga fefe ne kitia he tau Iutaia he liliu atu i Papelonia? (Fakatatai Esekielu 19:3-6; Hosea 13:8.)
8 Kua liga nakai mitaki e tuaga ke he tau Iutaia, pihia foki he magaaho ne logona e lautolu kua maeke a lautolu ke liliu ke he ha lautolu a motukaina. Kua toka noa ai e motu ha lautolu ke he fitu e tau hogofulu tau, ko e moui katoa a ia. Ko e heigoa ne tupu ke he motu? Ko e ha mena he tau fonua, tau ulu vine, po ke tau ulu akau kai kua liga eke ai mo tutakale. Kua eke ai e tau fonua malu po ke tau fonua tauteute mo fonua magomago nakai tupu po ke tutakale. (Isaia 24:1, 4; 33:9; Esekielu 6:14) Manamanatu, ke he tau manu vale ka ha ha i ai foki. To putoia ki ai e tau manu kai vala kakano, tuga e tau leona mo e tau nameri. (1 Tau Patuiki 13:24-28; 2 Tau Patuiki 17:25, 26; Lologo a Solomona 4:8) Nakai maeke foki ia lautolu ke nimo e tau urosa, ne ha ha i ai e malolo ke keli e tagata tane, fifine, po ke tama. (1 Samuela 17:34-37; 2 Tau Patuiki 2:24; Tau Fakatai 17:12) Mo e ko e mena nakai aoga foki ia tautolu ke tokutoku e tau asipi mo e falu gata kona, po ke tau akarava. (Kenese 49:17; Teutaronome 32:33; Iopu 20:16; Salamo 58:4; 140:3; Luka 10:19) Kaeke ko koe foki ne fakalataha mo e tau Iutaia he liliu mai i Papelonia he 537 F.V.N., liga to fakauaua a koe ke fano hui he matakavi pihia. Nakai ko e parataiso he magaaho ne hohoko atu a lautolu.
9. Ko e heigoa e kakano ne moua ai e lautolu ne liliu e fakaveaga ma e amaamanakiaga mo e mauokafua?
9 Ka e pete ni ia, kua takitaki e Iehova hana tau tagata tapuaki ki kaina, mo e iloa e ia ke liuaki e tuaga malamalaega. Tali tonu nakai a koe to taute pihia he Tufuga? (Iopu 42:2; Ieremia 32:17, 21, 27, 37, 41) Ti ko e heigoa ka taute e ia—ko e heigoa ne taute e ia—ma e tau Iutaia ne liliu mai mo e ma ha lautolu a motu? Ti lauia fefe e tau tagata he Atua ha ko e mena nei he vaha fou nei mo e he hau a tuaga—he mogonei mo e anoiha? Fakamua o mai a tautolu ke kikite atu ko e heigoa e mena ne tupu he vaha ia.
Olioli ke he Tuaga kua Kehe
10. Ko e heigoa e hikiaga ne talahau tuai mai ia Isaia 35:1, 2?
10 Ko e heigoa e mena ka tupu he magaaho ne fakaata e Kuresa e tau Iutaia ne fakapaea ke liliu ke he motu mateafu ia? Kia totou e perofetaaga fiafia ia Isaia 35:1, 2: “To fiafia ha ko lautolu e tutakale, mo e motu nakai fai vai; to olioli e motu taluē, mo e fiti mai tuga ne kaute. To fiti lahi mai ni a ia, to olioli foki mo e olioli lahi, mo e kalaga fiafia; to ta age kia ia e lilifu Lepanona, mo e fulufuluola a Karamelu mo Sarona, to kitekite atu a lautolu ke he lilifu a Iehova, ko e fulufuluola he Atua ha tautolu.”
11. Fakave ke he iloilo fe he motu ne futia mai e Isaia?
11 He vaha Tohi Tapu, kua talahaua a Lepanona, Karamelu, mo Sarona ha ko e ha lautolu a lanu laukou fulufuluola. (1 Nofoaga he Tau Patuiki 5:16; 27:29; 2 Nofoaga he Tau Patuiki 26:10; Lologo a Solomona 2:1; 4:15; Hosea 14:5-7) Ne fakaaoga e Isaia e tau fakafifitakiaga ia ke fakamaama ko e tuga e heigoa e motu fakafaliu, ha ko e lagomatai he Atua. Ka e ko e lauia ni ka e mena nei ke he kelekele ni? Nakai moli!
12. Ko e ha kua maeke ia tautolu ke talahau kua hagaao fakatonu e perofetaaga ia Isaia veveheaga 35 ke he tau tagata?
12 Vagahau e Isaia 35:2 hagaao ke he motu ne “olioli foki mo e olioli lahi, mo e kalaga fiafia.” Iloa e tautolu nakai ‘olioli mo e olioli’ e kelekele mo e tau lakau. Ka e, ko e ha lautolu a faliuaga ke eke ke talumelie mo e fua mitaki ka taute e tau tagata ke pihia e tau logonaaga. (Levitika 23:37-40; Teutaronome 16:15; Salamo 126:5, 6; Isaia 16:10; Ieremia 25:30; 48:33) Ko e faliuaga moli he motu to fakatatai ni ke he hikiaga he tau tagata, ha ko e uho e tau tagata ke he perofetaaga nei. Mai ai he mena ia, kua ha ha ia tautolu e kakano ke maama e tau kupu a Isaia he fakatonutonu atu mua ke he hikiaga he tau Iutaia ne liliu, mua atu ke he ha lautolu a olioli lahi.
13, 14. Ko e heigoa e hikiaga he tau tagata ne talahau tuai ia Isaia 35:3, 4?
13 Ke hagaao ki ai, o mai a tautolu ke kumikumi atu foki ke he perofetaaga fakaalaala nei ke kitia ko e moua fefe e fakamoliaga he mole e fakatokanoaaga he tau Iutaia mo e liliu mai ia Papelonia. I loto he Isa 35 tau kupu 3 mo e 4, ne vagahau a Isaia hagaao ke he falu hikihikiaga ia lautolu ne liliu: “Kia fakamalolo a mutolu e tau lima kua piki, ti fakamalolo foki e tau tulihui kua tagatagatō. Kia pehe atu a mutolu kia lautolu ne loto lolelole, Kia fakamalolo ā mutolu aua neke matakutaku a mutolu; kitiala, ko e ha mutolu a Atua; ko e lalago ha ne hoko mai, ko e taui ni mai he Atua; to haele mai a ia mo e fakamomoui a mutolu.”
14 Nakai kia fakamalolo mai ke manamanatu ko e ha tautolu a Atua, ne liuaki e tuaga toka noa he motu, kua lahi e fiafia ke he hana tau tagata tapuaki? Nakai manako a ia ma e tau Iutaia ke fakalolelole, po ke fakaatukehe hagaao ki anoiha. (Heperu 12:12) Manamanatu la ke he tuaga he tau Iutaia ia ne uta fakapaea. Kehe mai he amaamanakiaga ka futia e lautolu mai he tau perofetaaga he Atua hagaao ke he ha lautolu a vaha anoiha, ko e mena uka ma lautolu ke fai onoonoaga mitaki. Ko e tuga kua ha ha a lautolu he fale puipui poulikikio, nakai tokanoa ke o fano mo e ke fekafekau ki a Iehova. Kua tuga ai ki a lautolu mogoia kua nakai fai maama i mua.—Fakatatai Teutaronome 28:29; Isaia 59:10.
15, 16. (a) Ko e heigoa ka liga talahau e tautolu ne taute e Iehova ma lautolu ne liliu? (e) Ko e ha ne nakai amanaki ai a lautolu ne liliu ma e tau mana fakatino, ka e ko e heigoa ne taute he Atua hagaao ke he Isaia 35:5, 6?
15 Kua hiki tuai e mena ia, he magaaho ne taute e Iehova a Kuresa ke fakatoka a lautolu ke liliu ki kaina! Kua nakai fai fakamoliaga faka-Tohi Tapu ko e fakamaama fakamana he Atua e tau mata pouli he tau Iutaia ne liliu, hafagi e tau teliga he ha tagata teliga tuli, po ke fakamalolo ha tagata kulikuli po ke tau alaga ne kunekune. Ka e, kua taute moli e ia e taha mena kua mua atu. Ne liuaki e ia a lautolu ke he maama mo e tokanoaaga he ha lautolu a motu fakahelehele.
16 Nakai fai fakakiteaga ko e amanaki a lautolu ne liliu ke taute e Iehova e tau mana fakatino pihia. Liga kua mailoga e lautolu, nakai taute pihia e Atua ki a Isaako, Samisoni, po ko Eli. (Kenese 27:1; Tau Fakafili 16:21, 26-30; 1 Samuela 3:2-8; 4:15) Ka e kaeke ke amanaki a lautolu ke liuaki faka-Atua e tuaga fakatai ha lautolu, nakai kua fakaatukehe a lautolu. Ti ke he kakano fakatai, kua moua he Isa 35 tau kupu 5 mo e 6 e fakamoliaga moli. Ne talahau tuai mo e tonu e Isaia: “Ti fakaala ai e tau mata he tau tagata mata pouli, to logona foki he tau teliga he tau tagata teliga tuli; Ti hopohopo ai e tagata kulikuli tuga ne aila, to kalaga fiafia foki e alelo he tagata kuhukuhu.”
Taute e Motu ke Tuga e Parataiso
17. Ko e heigoa e tau hikihikiaga fakatino ne tamai moli e Iehova?
17 To fai kakano moli a lautolu ne liliu ke kalaga fiafia ha ko e tau tutuaga tuga ne fakaholo atu a Isaia ke fakamaama: “Ha kua tafe mai e vai ke he tutakale, mo e tau vailele ke he motu talue; To eke foki e ata noa mo vai namo, ti eke e motu nakai fai vai mo tau vaipuna; ko e mena kua nonofo ai e tau luko, kua tatakoto ai a lautolu, to eke ia mo mena ke tutupu ai e tau kaho mo e tau kome.” (Isaia 35:6e, 7) Pete ni kua nakai kitia e tautolu ke he motu katoa ia he vaha nei, kua foaki mai he tau mena kitia moli ko e kavi ia ne eke ko Iuta he taha magaaho ko e “matakavi parataiso mamao i tua.”a
18. Liga maeke fefe e tau Iutaia ne liliu ke fanogonogo ke he tau fakamonuinaaga he Atua?
18 Ke eke ma e fakatupuaga he fiafia, kia manamanatu la ke he logonaaga ne liga ha ha he tau Iutaia ne toe he magaaho ne liliu atu ke he Motu he Maveheaga! Kua ha ha ia lautolu e magaaho ke fakaaoga e kelekele talue, ne nonofo i ai e tau luko mo e falu he tau manu pihia, mo e fakafaliu ai. Nakai kia moua foki e koe e fiafia ke taute e gahua liuaki pihia, mua atu kaeke ke iloa e koe kua fakamonuina he Atua e tau gahua hau?
19. Ko e heigoa e kakano ke maeke ke liliu ai he fakapaea i Papelonia?
19 Nakai, kua maeke po ke kua liliu oti e tau Iutaia i Papelonia ke kaufakalataha ke he fakafaliuaga olioli lahi ia. Na fakatokatoka he Atua e tau fakatufono. Nakai fai ia lautolu ne takiva he tau lotu taute mena pouli ha Papelonia ka liliu. (Tanielu 5:1, 4, 22, 23; Isaia 52:11) Nakai to liliu ha tagata foki ne fakagoagoa ke he puhala nakai pulotu. Kua uta kehe e tau tagata oti pihia. Ke he taha fahi, ko lautolu ne fakafeleveia e tau fakatufono he Atua, ne onoono a ia ki ai ko e tapu ke he kakano fakalatalata, ka maeke ke liliu ki Iuta. Kua maeke ia lautolu ke o fenoga tuga ko e o he Puhala Tapu. Ne fakamaama mai e Isaia e mena ia he Isa 35 kupu 8: “To ha i ai foki e puhala kua tanu, mo e puhala, to ui foki ia ko e puhala tapu; nakai fina atu ai taha kua kelea, ka e eke ma lautolu ni; ko lautolu ne o fenoga ai katoa mo e tau tagata goagoa nakai hehe ai a lautolu.”
20. Ko e heigoa he tau Iutaia ne kua lata ke nakai matakutaku ki ai he liliu a lautolu, ti fua mai e heigoa?
20 Kua nakai lata e tau Iutaia ne liliu ke matakutaku ke he ha matahavala mai he tau tagata tuga e tau manu po ke tau kau kaiha. Ko e ha? Ha kua nakai fakaata e Iehova e tau mena pihia ke ha ha he Puhala mo e hana a tau tagata ne liuaki e ia. Ke maeke ai ia lautolu ke o fenoga mo e olioli e tau onoonoaga, fakalataha mo e tau amaamanakiaga fiafia. Mailoga la e puhala ne fakamaama e Isaia e mena ia he fakahikuaga he perofetaaga ia: “To nakai ha i ai ha leona, to nakai hake ki ai ha manu favale; to nakai moua ai ni, ka e o ai ni a lautolu kua laveaki. To liliu mai a lautolu ne laveaki e Iehova, to o mai foki a lautolu ki Siona mo e kalaga mo e fiafia tukulagi ki luga he tau ulu ha lautolu; to moua e lautolu e olioli mo e fiafia, ti fehola ke he ai e mānu mo e oi.”—Isaia 35:9, 10.
21. Lata ia tautolu ke onoono fefe ke he fakamoliaga ia Isaia veveheaga 35 ne kua fita e fakamoli?
21 Ko e fakatino fakaperofeta ha ia ne ha ha ia tautolu! Kua nakai lata ai ia tautolu, mogoia, ke onoono ke he mena nei ke lauia ni ke he vaha tuai, ke eke ke tuga ko e tala fulufuluola ka e nakai fai lauiaaga ke he ha tautolu a tuaga po ke ha tautolu a vaha anoiha. Ko e moli a enei, kua fakamoli e perofetaaga ofogia nei he vaha nei ke he tau tagata he Atua, ti kua putoia moli ai a tautolu takitokotaha. Kua foaki mai ki a tautolu e kakano mitaki ke kalaga mo e fiafia. Ko e tau puhala nei ne putoia ai e moui hau he mogonei mo e he vaha anoiha kua fehagai ki ai he tala ne mui mai.
[Matahui Tala]
a Mai he hana a kumikumiaga ke he maga motu, ne talahau mai he tagata kumikumi ke he fonua ko Walter C. Lowdermilk (ne hukui e U.N. Food and Agriculture Organization): “Kua lagataha e motu nei mo matakavi parataiso mamao i tua.” Kua talahau foki e ia e nakai hiki lahi e matagi i ai “tali mai he vaha he tau Roma,” mo e “ko e ‘tutakale’ ne hukui aki e motu monuina he taha magaaho ko e gahua he tagata, nakai mena pauaki.”
Manatu Nakai e Koe?
◻ Fakamoli fakamua he magaaho fe e Isaia veveheaga 35?
◻ Ko e heigoa e lauiaaga he fakamoliaga fakamua he perofetaaga ka taute?
◻ Fakamoli fefe e Iehova e Isaia 35:5, 6?
◻ Ko e heigoa e tau hikihikiaga he motu mo e he ha lautolu a tuaga ne kitia he tau Iutaia?
[Fakatino he lau 9]
Ko e tau moumou i Petra, he matakavi ne fa nonofo ai e tau Etoma
[Credit Line]
Garo Nalbandian
[Tau Fakatino he lau 10]
He magaaho he uta fakapaea ai e tau Iutaia, ne lahi a Iuta ke eke mo tutakale ne pule katoa ai e tau manu favale tuga e tau urosa mo e tau leona
[Credit Lines]
Garo Nalbandian
Urosa mo e Leona: Safari-Zoo i Ramat-Gan, Tel Aviv