Ko e Tohi Mai he Atua
“Ha ko e mena nakai ko e loto he tau tagata ne tuku mai ai e tau perofetaaga i tuai, ka ko e tau tagata tapu he Atua ne vagavagahau mai he omoi a lautolu he Agaga Tapu.”—2 PETERU 1:21.
1, 2. (a) Ko e ha falu ne huhu kua aoga e Tohi Tapu ma e moui he vaha fou nei? (e) Ko e heigoa e tau talahauaga tolu ke fakamoli aki kua fakaaoga e tautolu ke fakatata aki ko e Tohi Tapu mai he Atua?
AOGA nakai e Tohi Tapu ke he tau tagata ne momoui tata atu ke he senetenari 21 aki? “Nakai manatu pihia e falu. Nakai fai tagata ka tumau ke fakaaoga e tohi kemisituli he liliuaga 1924 he vahega kemisituli he vaha fou nei—kua lahi mahaki e mena ne ako hagaao ke he kemisituli tali mai he magaaho ia,” he tohi e Dr. Eli S. Chesen, ne kua fakamaama ai e kakano ne logona e ia kua tuai e Tohi Tapu. Manamanatu noa ai, kua liga fai kakano e matakupu nei. Mole ia, ne lahi e mena ne ako he tagata hagaao ke he saiene, malolo tino, mo e mahani he tagata tali mai he tau vaha Tohi Tapu. Ko e mena ia, ne manamanatu e falu: ‘Maeke fefe e tohi tuai ia ke hao mai he tau hehe fakasaiene? Toka fefe i ai e tau fakatonuaga kua aoga mo e moui he vaha nei?’
2 Kua moua mai e tali he Tohi Tapu. Ia 2 Peteru 1:21, ne talahau ai ki a tautolu ko e tau perofeta he Tohi Tapu “he Atua ne vagavagahau mai he omoi a lautolu he Agaga Tapu.” Kua fakakite mai he Tohi Tapu ko e tohi mai he Atua. Fakakite age fefe e tautolu ke he falu kua pihia moli e mena nei? Kia manamanatu la tautolu ke he tolu e fakamoliaga ko e Tohi Tapu e Kupu he Atua: (1) Tonutika fakasaiene, (2) toka ai e tau matapatu fakaakoaga nakai fai fakaotiaga kua aoga ma e moui he vaha fou nei, mo e (3) kua toka ai e tau perofetaaga tonu ne kua fakamoli, ti kua moli ai ha ko e tau fakamoliaga he fakamauaga tuai.
Ko e Tohi kua Tatai mo e Saiene
3. Ko e ha ne nakai fakamatakutaku he tau mouaaga fakasaiene e Tohi Tapu?
3 Nakai ko e tohi saiene e Tohi Tapu. Pete ia, ko e tohi he kupu moli, mo e kua kautu e kupu moli ke he tau magaaho kamatamata. (Ioane 17:17) Nakai fakamatakutaku e Tohi Tapu ha ko e tau mouaaga fakasaiene. Ka lauia ai ke he tau mena ne tatai ke he saiene, kua tokanoa katoatoa ai mai he tau fakaakoaga “fakasaiene” ne fakamoli ko e tau tala tuai. Kua toka ai e tau talahauaga kua nakai ni ko e tonu fakasaiene ka e fakatikai fakatonu e tau manatu ne talia he aho. Manamanatu la, ma e fakatai, ke he taliaaga he Tohi Tapu mo e saiene fakaekekafo.
4, 5. (a) Ko e heigoa he tau ekekafo i tuai ne nakai maama e kakano ke he gagao? (e) Ko e ha kua nakai fakauaua kua mahani a Mose mo e tau gahua fakaekekafo he tau ekekafo Aikupito?
4 Ko e tau ekekafo i tuai ne nakai maama mitaki e kakano he holofa e gagao, po ke nakai mailoga e lautolu e aoga lahi he fakameaaga ke puipui e gagao. Loga e tau gahua fakaekekafo i tuai kua tuga e tutokolalo lahi ke he tau tutuaga he vaha fou nei. Taha mai he tau tohi fakaekekafo kua moua ai ko e Ebers Papyrus, ko e fakaputuputuaga he lotomatala fakaekekafo Aikupito, kavi he 1550 F.V.N. Kua toka ai 700 he tau fakamauluaga ma e tau kafokia kehekehe, “mai he gagau he kolokataila ke hoko ke he uhu he mahina matahui.” Ko e lahi he tau fakamauluaga ko e tau mena ikiiki, ka e ko e falu kua hagahagakelea lahi mahaki. He tului e matamotu, ko e taha fakailoaaga kua fifili ke tului aki he lafi e fakavao he tagata fakalataha mo e falu mena foki.
5 Ko e tohi nei he tau fakamauluaga fakaekekafo Aikupito ne tohi ke he magaaho taha he tohi fakamua he Tohi Tapu, ne kua putoia ai e Fakatufono faka-Mose. Ne fanau a Mose he 1593 F.V.N., ti tupu hake i Aikupito. (Esoto 2:1-10) He feaki ai he kaina a Farao, ne “fakaako foki a Mose ke he iloilo oti ni he tau tagata Aikupito.” (Gahua 7:22) Ne mahani a ia mo e ‘tau ekekafo’ a Aikupito. (Kenese 50:1-3) Kua fakaohooho kia he nakai lauia mitaki po ke hagahaga kelea he tau gahua fakaekekafo ha lautolu hana tau tohi?
6. Ko e heigoa e poakiaga fakamea he Fakatufono faka-Mose kua mailoga he saiene fakaekekafo he vaha fou nei ke mitaki?
6 Nakai tatai, ne putoia e tau poakiaga fakamea he Fakatufono faka-Mose ka manamanatu he saiene fakaekekafo he vaha fou nei ke mitaki. Ma e fakatai, ko e fakatufono hagaao ke he tau heaga api fahi fakakautau kua lata ke tanu e tau fakavao i fafo. (Teutaronome 23:13) Ko e holo ki mua nei kua ha ha ai e fuafuaaga he puipuiaga. Ne lagomatai ai ke tumau e mea he tau hala vai mo e puipuiaga mai he tatalu shigellosis ta mai he tau lago mo e hihi ne kua talahaua agaia ke he totou miliona he tau momoui he tau tau takitaha, mua atu ke he tau motu mautu.
7. Ko e heigoa e tau poakiaga fakamea he Fakatufono faka-Mose ne lagomatai a tautolu ke puipui e holofa he tau gagao pikitia?
7 Ne ha ha i ai he Fakatufono faka-Mose e falu poakiaga fakamea ne lagomatai ke puipui e holofa he tau gagao pikitia. Ko e tagata ne moua po ke tuaha ki ai he gagao pikitia ne puipui kehe ai. (Levitika 13:1-5) Ko e tau mena tui po ke tau koloa ne piki ke he tau manu ne mamate noa (liga he gagao) ne kua lata ke unu fakamua to fakaaoga po ke moumou. (Levitika 11:27, 28, 32, 33) Ko e ha tagata ne aamo e mena mate ne nakai mea ti kua lata ke taute ai e fakatokaaga fakamea ne putoia ai e unu e tau mena tui hana mo e koukou. He fitu e aho he kiva, ne kua lata ia ia ke nakai feleveia tino mo e falu.—Numera 19:1-13.
8, 9. Ko e ha kua talahau ai ko e tohi fakameaaga he Fakatufono faka-Mose ne kua leva e fakaaoga ato hoko e magaaho ia?
8 Ko e matafakatufono fakamea nei kua fakakite e pulotu ne kua aoga lahi mahaki mai he vaha. Kua lahi e mena ne ako he saiene fakaekekafo he vaha nei hagaao ke he holofa mo e puipuiaga he gagao. Ma e fakatai, ko e tau tupuaga ki mua fakaekekafo he senetenari 19 aki ne takitaki ke fakakite e tau vai puipui—fakameaaga ne fakatote aki e tau pikitiaaga. Ko e fua kua mua atu he fakatote e tau pikitiaaga mo e tau mamate tuai. He tau 1900, ko e moui he magaaho ne fanau ke he tau motu loga i Europa mo e Tau Fahi Kaufakalataha ne tote hifo he 50. Tali mai ai, ne tupu lahi ai, nakai ni ke he talahauaga he tolomaki fakaekekafo he puipui e gagao ka e pihia foki ha ko e holo ki mua he fakameaaga mo e tau puhala momoui.
9 Ka e, afe he tau tau ato ako he saiene fakaekekafo e puhala ne holofa e gagao, ne tohi tuai he Tohi Tapu e tau fuafuaaga puipui kua mitaki ke puipui aki e tau gagao. Nakai ofo ai, kua vagahau a Mose ke he tau Isaraela he vaha hana ha kua momoui ai ke 70 po ke 80 e tau tau. (Salamo 90:10) Iloa fefe e Mose hagaao ke he tau poakiaga fakameaaga pihia? Kua fakamaama mai ni he Tohi Tapu: Ko e tohi Fakatufono “ne taute he tau agelu.” (Kalatia 3:19) E, ko e Tohi Tapu nakai ko e tohi he pulotu he tagata; ko e tohi mai he Atua.
Ko e Tohi Aoga ma e Moui he Vaha Nei
10. Pete ni he fakakatoatoa e Tohi Tapu teitei ke 2,000 he tau tau i tuai, ko e heigoa kua moli ke he fakatonuaga i ai?
10 Ko e tau tohi kua foaki e tau hatakiaga kua fa mahani ke tuai mo e liu fakafou foki ki ai po ke hukui. Ka e kehe ue atu moli e Tohi Tapu. He talahau he Salamo 93:5: “Ko e hāu a tau talahau kua fakamolioli ni ia.” Pete ni e fakakatoatoa e Tohi Tapu ke he tau tau 2,000 kua mole, kua fakaaoga agaia e tau kupu i ai. Ti kua fakaaoga ai fakatatai ke he tau tau lanu oti po ke motu ne nonofo a tautolu. Manamanatu la ke he falu fakafifitakiaga he fakatonutonuaga “kua fakamolioli ni” mai he Tohi Tapu.
11. He tau hogofulu tau kua mole, ko e heigoa kua takitaki e tau mamatua tokologa ke talitonu hagaao ke he akonakiaga he tau fanau?
11 Ko e tau hogofulu tau gahoa kua mole tokologa he tau mamatua—kua omoomoi ha ko e “tau manatu fakahagahaga noa” he feaki tama—manatu ai kua “taputapu ke akonaki.” He fakatoka ai e tau fakakaupaaga ma e tau tama, ne matakutaku a lautolu, neke fakatupu ai e loto mafatifati mo e fakaita. Ko e tau tagata fakatonutonu mitaki ne peehi ke he tau mamatua ke nakai mamafa e fakatonuaga ke he tau fanau ha lautolu. Tokologa he tau tagata lotomatala pihia he mogonei “kua fakamafana e tau mamatua ke peehi malolo, ke akonaki ai,” he hokotaki he The New York Times.
12. Ko e heigoa e kakano he kupu fakahigoa Heleni ne fakaliliu “akonaki,” mo e ko e ha kua lata ai e akonakiaga pihia ma e tau fanau?
12 Tali mai ai, kua foaki mai he Tohi Tapu e fakatonuaga kua tonu mo e lagotatai ke he matakupu he fakamahani e tama. Kua hataki: “Ko e tau matua tane, aua neke fakahogohogomanava ke he fanau ha mutolu, ka kia leveki ai ke he tau kupu akonaki mo e tau kupu fakamafana he Iki.” (Efeso 6:4) Ne fakaliliu e kupu fakahigoa Heleni “akonaki” ko e “feakiaga, fakamahaniaga, fakaako.” Kua talahau e Tohi Tapu ko e akonakiaga, po ke fakaakoaga, ko e fakamoliaga he fakaalofa fakamatua. (Tau Fakatai 13:24) Kua kautu e tau fanau i lalo hifo he tau takitakiaga mitaki he tau mahani ne kua lagomatai a lautolu ke fakatupu e mailoga he hako mo e hepe. Ko e fakakite fakamitaki he akonakiaga kua lagomatai a lautolu ke haohao mitaki; kua tala age ki a lautolu kua fakaalofa e tau mamatua ha lautolu ki a lautolu mo e ko e tau tagata fefe a lautolu anoiha.—Fakatatai Tau Fakatai 4:10-13.
13. (a) Ka hoko ke he akonaki, ko e heigoa e hatakiaga ne foaki he Tohi Tapu ke he tau mamatua? (e) Ko e faga akonaki fefe kua fifili he Tohi Tapu?
13 Ka e hataki he Tohi Tapu e tau mamatua ke he puhala akonaki. Ko e pule fakamatua kua lata ke nakai fakaaoga fakahehe. (Tau Fakatai 22:15) Nakai fai tama kua lata ke omaoma ke he fakahala vale. Ko e favale fakatino kua nakai moua mai ai he magafaoa ne kua momoui ke he puhala Tohi Tapu. (Salamo 11:5) Po ke vale he logonaaga—tau kupu vale, tuhituhi tumau, mo e tau talahauaga tuina, ko e tau mena pihia ne kua fakamalipilipi aki e loto he tama. (Fakatatai Tau Fakatai 12:18.) Pulotu ai, kua hataki mai he Tohi Tapu: “Aua neke fakalagalaga e tau fanau ha mutolu, neke fakalolelole e tau loto ha lautolu [po ke, “uta kehe e mutolu e loto he tama mai ia lautolu,” Phillips].” (Kolose 3:21) Kua talahau he Tohi Tapu e tau fuafuaaga ke puipui. Ia Teutaronome 11:19, kua fakamafana ke he tau mamatua ke fakaaoga e tau magaaho fiafia ke fakatupu e tau mahani mea mo e fakaagaga ke he tau fanau ha laua. Ko e fakatonuaga maaliali mo e mitaki pihia ke he feakiaga he tama kua aoga ke he vaha nei tuga ni he tau vaha Tohi Tapu.
14, 15. (a) Ke he puhala fe ne lahi atu e mena ne foaki he Tohi Tapu mai he fakatonuaga pulotu? (e) Ko e heigoa e tau fakaakoaga Tohi Tapu kua maeke ke lagomatai e tau tagata tane mo e fifine he tau lanu mo e tau motu kehekehe ke fakatatai e tau tagata oti?
14 Nakai ni ko e fakatonuaga pulotu kua foaki he Tohi Tapu. Ko e fekau i ai kua hokotia ke he loto. Kua talahau he Heperu 4:12: “Ha ko e kupu he Atua kua moui ia, mo e gahua malolo, kua mua foki hana matila ke he tau pelu oti kana kua matila fakafahiua, kua tuina foki ato vevehe tuai ai e loto mo e agaga, ko e tau fatia mo e tau uho hui, kua fakafili foki e tau manatu mo e tau fakafiliaga he tau loto.” Manamanatu la ke he fakafifitakiaga he malolo omoomoi he Tohi Tapu.
15 Kua vehevehe e tau tagata he vaha nei ha kua fakakaupa ai he tau lanu, fakamotu, mo e tau fakamatakau. Ko e tau fakakaupaaga pihia ne lafilafi ke he tamateaga lahi he tau tagata nakai fai kelea he tau felakutaki ke he lalolagi katoa. Ka e he taha fahi, kua ha ha ai he Tohi Tapu e tau fakaakoaga kua lagomatai e tau tagata tane mo e fifine he tau lanu mo e tau motu kehekehe ke tu tatai e tau tagata oti kana. Tuga he talahau mai he Gahua 17:26, “kua eke foki [he Atua] e tau motu oti he tau tagata ke he toto taha.” Kua fakakite he mena nei ko e taha moli ni e lanu tagata—ko e magafaoa tagata! Kua fakalaulahi atu e Tohi Tapu ke fakamalolo a tautolu ke “fifitaki . . . ke he Atua,” ne kua talahau ai: “Nakai fakamailoga tagata [a Ia]. Ka ko e tau tagata he tau motu oti kana ne matakutaku kia ia mo e mahani tututonu, kua talia ai e ia.” (Efeso 5:1; Gahua 10:34, 35) Ma lautolu kua kumi fakamoli ke momoui ke he tau fakaakoaga he Tohi Tapu, ko e iloilo nei kua ha ha i ai e lauiaaga kaufakalataha. Kua fakagahua ai ke he tuaga hokulo—ke he loto—uta kehe aki e tau kaupaaga ne taute he tau tagata ke vehevehe aki e tau tagata. Kua gahuahua moli kia ke he lalolagi he vaha nei?
16. Talahau e mena tupu ke fakakite aki ko e Tau Fakamoli a Iehova ko e fakamatakainaga moli he lalolagi katoa.
16 Kua pihia moli ai! Kua talahaua e Tau Fakamoli a Iehova ma e ha lautolu a fakamatakainaga he lalolagi katoa, ne kua fakalataha e tau tagata he tau tupuaga kehekehe ne kua fa mahani ai ke nakai fai mafola mo e falu. He magaaho ne fakafeoka e tau matakau i Ruanata, ma e fakatai, ko e Tau Fakamoli a Iehova he tau magafaoa takitaha ne puipui e tau matakainaga Kerisiano he taha magafaoa, he foaki ha lautolu a tau momoui ke lagomatai. He taha mena tupu, ne fufu he Fakamoli Hutu he kaina hana e magafaoa tokoono Tutsi mai he fakapotopotoaga hana. Momoko ai, kua moua ai e magafaoa Tutsi he magaaho fakamui ti kelipopo ai. Ne fehagai e matakainaga Hutu mo e magafaoa hana he mogonei mo e favale he tau tagata kelipopo ati fehola ai ki Tanasania. Loga e tau fakafifitakiaga pihia ne hokotaki. Kua talahau fakamakai he Tau Fakamoli a Iehova ko e fakalatahaaga pihia kua maeke ha ko e tau loto ha lautolu kua aamohia lahi he malolo fakaohooho he fekau he Tohi Tapu. Ko e fakamoliaga malolo lahi kua mai he Atua e Tohi Tapu ne kua maeke ke fakalataha e tau tagata he lalolagi nei kua puke he vihiatia.
Ko e Tohi he Perofetaaga Moli
17. Nakai tatai fefe e tau perofetaaga he Tohi Tapu mo e tau talahauaga ne taute he tau tagata?
17 Kua talahau mai he 2 Peteru 1:20: “Kua nakai fai kupu perofeta ha he Tohi kua fakamatala noa.” Ko e tau perofeta he Tohi Tapu ne nakai kumikumi e puhala he kitiaaga he tau mena he lalolagi ti taute e tau talinoa ne kua fakaako he fakave ke he tau liliuaga ni ha lautolu ke he tau tupuaga nei. Po ke ne talahau tuai e lautolu e tau talahauaga pulefu ke lata mo e ha mena tutupu anoiha. Kia manamanatu la tautolu, tuga e fakatai, ko e perofetaaga he Tohi Tapu ne kua tonu lahi mahaki ti kua talahau tuai he mena ia taha mena kehe lahi he puhala momoui ne kua liga amaamanaki ki ai e tau tagata he mogoia.
18. Ko e ha kua haohao mitaki lahi e tau tagata ne nonofo i Papelonia i tuai, ka ko e heigoa ne talahau tuai e Isaia hagaao ki a Papelonia?
18 He senetenari ke fitu aki F.V.N., ne eke ai a Papelonia mo matapatu taone kua nakai kaumahala he Pule Atu Motu Papelonia. Ne fakafahiua e taone he Vaitafe Efurate, ti fakaaoga ai e vai ke fakatu e ava hokulo mo e laulahi mo e tau fakatokaaga he tau hala vai. Ne puipui foki he fakatokaaga lahi mahaki he tau kaupa malolo e taone, toko ai he tau pou. Ne logona lahi he tau tagata Papelonia ne nonofo ai e haohao mitaki. Ka e, ke he senetenari ke valu aki F.V.N., ato hokotia a Papelonia ke fakatokoluga hana lilifu, ne talahau tuai mai he perofeta ko Isaia: “Ko Papelonia foki, . . . to eke ia ke tuga a Sotoma mo Komora ne fakamahakava ai he Atua. Nakai liu kakai ai taha tukulagi, nakai tuai nofo ai taha ke hahau mo hahau; to nakai heapi ai e tau tagata Arapi, ti nakai uta foki he tau leveki mamoe ha lautolu a tau fuifui mamoe ke tatakoto ai.” (Isaia 13:19, 20) Mailoga ne talahau tuai mai he perofetaaga nakai ni to moumou a Papelonia ka e to tutakale ai tukulagi. Ko e talahauaga malolo ha ia ke taute! Tohi kia e Isaia e perofetaaga hana he mole e kitia a Papelonia kua tutakale? Nakai he tali he fakamauaga tuai!
19. Ko e ha ne nakai fakamoli katoatoa ai e perofetaaga a Isaia ia Oketopa 5, 539 F.V.N.?
19 He po ia Oketopa 5, 539 F.V.N., ne to a Papelonia ke he tau kautau ha Metai Peresia i lalo hifo ia Kuresa ne Mua. Pete ia, ko e perofetaaga a Isaia ne nakai la fakamoli katoatoa he magaaho ia. He takitaki ai e Kuresa e motu nonofo ko Papelonia—pete ni e mateafu—ne tumau ke he tau senetenari. He senetenari ke ua aki F.V.N., he magahala ne lagaki ai e Tohi Vakai he Tahi Mate a Isaia, ne pule e tau Paretia ki Papelonia, ne kua kitia mogoia ko e totogi ne kua tau ki ai e tau motu ne agaagai ai. Ne talahau he tagata tala tuai Iutaia ko Josephus kua “tokologa” e tau Iutaia ne nonofo i ai ke he senetenari fakamua F.V.N. Hagaao ke he The Cambridge Ancient History, ko e tau tagata fakafua koloa Palmyra ne moua e matakau tagata feutaaki mautu i Papelonia he 24 V.N. Ti, kua mule ai tuga he senetenari fakamua V.N., nakai la tutakale katoatoa ia a Papelonia; ka e, kua leva e fakakatoatoa e tohi a Isaia ato hoko e mogoia.—1 Peteru 5:13.
20. Ko e heigoa e fakamoliaga kua eke a Papelonia he mogo fakamui “mo tatanakiaga maka”?
20 Ne nakai moui a Isaia ke kitia e tutakale a Papelonia. Ka e moli e perofetaaga, ne eke a Papelonia he mogo fakamui “mo tatanakiaga maka.” (Ieremia 51:37) Hagaao ke he tagata fakaako Heperu ko Jerome (fanau he senetenari ke fa aki V.N.), ke he vaha hana ne eke a Papelonia mo totoloaga he “tau manu totolo kehekehe,” ti tumau ai ke tutakale ke hoko mai ke he vaha nei. Ko e ha fakafouaga a Papelonia mo matakavi fulufuluola lahi ke kitekite ne liga fakataki aki e tau tagata evaeva, ka kua galo tukulagi e “tama tane katoa mo e tama tane he hana tama tane” ha Papelonia, tuga ni ne talahau tuai mai e Isaia.—Isaia 14:22.
21. Ko e ha kua maeke e tau perofeta fakamoli ke talahau tuai e vaha anoiha mo e hakotika?
21 Ne nakai taute he perofeta ko Isaia e tali lotomatala. Ti nakai liu a ia tohi e fakamauaga tala tuai ke tuga ai e perofetaaga. Ko e perofeta moli a Isaia. Ti pihia foki e falu perofeta fakamoli he Tohi Tapu. Ko e ha ne maeke ai he tau tagata tane nei ke taute e mena ne nakai maeke he falu tagata ke taute—he talahau tuai e vaha i mua mo e hakotika? Kua maaliali e tali. Ne mai e tau perofetaaga he Atua he perofetaaga, ko Iehova, “kua talahau ai tali mai he kamataaga e tau mena fakamui.”—Isaia 46:10.
22. Ko e ha kua lata ia tautolu ke fakamakamaka he fakamafana a lautolu ne loto fakamoli ke kumikumi ni e lautolu e Tohi Tapu?
22 Ti kua latatonu nakai ke kumikumi e Tohi Tapu? Iloa e tautolu kua lata! Ka e tokologa e tau tagata ne nakai maliu. Ne fakatu e lautolu e tau manatu hagaao ke he Tohi Tapu pete ni kua nakai la totou ia e lautolu. Manatu e porofesa ne talahau he kamataaga he vala tala fakamua. Ne talia e ia ke fakaako e Tohi Tapu, he mole e kumikumi fakamitaki e Tohi Tapu, ne fakahiku e ia ko e tohi mai he Atua. Ne papatiso a ia fakamui ko e taha he Tau Fakamoli a Iehova, ti fekafekau a ia he vaha nei ko e motua! Kia fakamakutu pihia a tautolu ke fakamafana a lautolu ne loto fakamoli ke kumikumi ni e lautolu e Tohi Tapu ti fakatu e manatu hagaao ki ai. Kua mauokafua a tautolu kaeke ke taute e lautolu e kumikumiaga fakamoli fakamua, to mailoga e lautolu e tohi kehe lahi nei, ko e Tohi Tapu, ko e tohi moli ma e tau tagata oti!
Maeke Nakai ia Koe ke Fakamaama
◻ Fakaaoga fefe e koe e Fakatufono faka-Mose ke fakakite aki kua nakai mai he tupuaga he tagata e Tohi Tapu?
◻ Ko e heigoa e tau matapatu fakaakoaga nakai fai fakaoti he Tohi Tapu kua aoga ma e moui he vaha fou nei?
◻ Ko e ha e perofetaaga ia Isaia 13:19, 20 ne nakai tohi ai he mole atu e mena ne tupu?
◻ Ko e heigoa kua lata ia tautolu ke fakamalolo a lautolu ne loto fakamoli ke taute, mo e ko e ha?
[Puha he lau 30]
Ka e Kua e Nakai Talia?
Kua ha ha he Tohi Tapu e tau talahauaga tonu kehekehe ne kua tote e fakamoliaga ke kitia aki. Ma e fakatai, ko e talahauaga ke he takaiaga nakai kitia mata ne nonofo ai e tau mena momoui agaga kua nakai fai fakamoliaga—po ke nakai talia—fakasaiene. Kua tuku kia he tau talahauaga nakai talia pihia e Tohi Tapu ke fetotokoaki mo e saiene?
Ko e huhu anei kua fehagai mo e tagata kumikumi lalofonua he tau palaneta ne kua kamata laia ke fakaako e Tohi Tapu mo e Tau Fakamoli a Iehova he tau tau gahoa ne mole. “Kua maeke ia au ke talahau kua uka lahi ia au ke talitonu e Tohi Tapu he mogo fakamua ha kua nakai fai fakamoliaga fakasaiene au ke he falu talahauaga Tohi Tapu,” he talahau e ia. Ne fakatumau e tagata fakamoli nei ke fakaako e Tohi Tapu mo e magaaho fakamui ne maliu ai ko e fakamoliaga maaliali kua fakatata ai ko e Kupu he Atua. “Ne fakatote he mena nei e manako ke fai fakamoliaga ke he tau talahauaga oti he Tohi Tapu,” he talahau e ia. “Ko e tagata manamanatu fakasaiene kua lata ke fakamakai ke kumikumi e Tohi Tapu mai he tuaga fakaagaga, neke nakai maeke ia ia ke talia e kupu moli. Kua nakai amanaki e saiene ke fakamaama e tau talahauaga oti he Tohi Tapu. Ka e pete ni kua nakai talia e falu talahauaga, nakai kakano e mena ia kua nakai moli ai. Ko e mena aoga ko e talitonu ai kua fakamau e tonutika he Tohi Tapu.”
[Fakatino he lau 29]
Kua leva tigahau e fakamau e Mose e tau poakiaga fakamea ato hoko ke he vaha ha lautolu