“Ko Ia Ne Totou Kia Manamanatu”
“Ka kitia ai e mutolu e mena vihiatia ke moumou aki . . . kua tu ke he mena tapu, . . . ko lautolu ha i Iutaia ke he vaha ia, kia fehola a lautolu ke he tau mouga.”—MATAIO 24:15, 16.
1. Ko e heigoa e mena ne tupu he hatakiaga ne mai e Iesu tuga ia ne moua he Luka 19:43, 44?
KO E mataala ha tautolu ke he matematekelea hane hoko mai ka puipui a tautolu. (Tau Fakatai 22:3) Ti manamanatu la ke he tuaga he tau Kerisiano i Ierusalema he mole e tau he tau Roma ki ai he 66 V.N. Kua fita he hataki e Iesu to patakai mo e to moumou e maaga. (Luka 19:43, 44) Tokologa e tau Iutaia ne fakaheu a ia. Ka ko e hana tau tutaki kua omaoma ke he hatakiaga hana. Ko e mena ne tupu, ne fakamoui ai a lautolu mai he matematekelea he 70 V.N.
2, 3. Ko e ha kua lata ia tautolu ke iloa e perofetaaga ha Iesu ne fakamau he Mataio 24:15-21?
2 I loto he perofetaaga ne hagaao ki a tautolu he vaha nei, ne fakatoka e Iesu e fakamailoga kehekehe ne putoia e tau felakutaki, tau hoge, tau mafuike, tau tatalu, mo e favale ke he tau Kerisiano he fakamatala hagaao ke he Kautu he Atua. (Mataio 24:4-14; Luka 21:10-19) Ne fakahaha age foki a Iesu ke lagomatai hana tau tutaki ke iloa kua tata mai tuai e fakaotiaga—ko e ‘mena vihiatia ke moumou aki kua tu ke he mena tapu.’ (Mataio 24:15) Kia liu kumikumi atu a tautolu ke he tau kupu kakano ia ke kitia e puhala ka lauia mitaki e tau momoui ha tautolu he mogonei mo e he vaha anoiha.
3 Mole he fakatoka e fakamailoga, ne talahau a Iesu: “Ko e vaha ka kitia ai e mutolu e mena vihiatia ke moumou aki ne talahaua mai he perofeta ko Tanielu, kua tu ke he mena tapu, (ko ia ne totou kia manamanatu e ia;) ko lautolu ha i Iutaia ke he vaha ia, kia fehola a lautolu ke he tau mouga. Ko ia ha i luga he fale, aua neke hifo a ia ke uta taha mena he fale hana. Ko ia foki ha he kaina, aua neke liu atu ke uta hana tau tapulu. Oi fakaalofa foki ke he tau fifine kua fatu, mo e tau fifine fakahuhu tama ke he vaha ia! Ka kia liogi a mutolu neke fehola a mutolu ke he tau makalili, po ke sapati. Ha ko e vaha ia ke lahi ai e matematekelea, nakai pihia taha mena tali mai he kamataaga he lalolagi.”—Mataio 24:15-21.
4. Fakakite he heigoa kua fita he fakamoli e Mataio 24:15 he senetenari ke fakamua aki?
4 Kua foaki mai foki he tau fakamauaga ia Mareko mo Luka e tau matafeiga lafilafi. Ne talahau e Mataio “kua tu he mena tapu,” ka e talahau he Mareko 13:14 “kua tu ke he mena nakai lata.” Ne lafi mai he Luka 21:20 e tau kupu a Iesu: “Ka kitia e mutolu kua pātakai a Ierusalema he tau kau, ti iloa ai e mutolu ke he vaha ia kua tata hana moumouaga.” To lagomatai he mena nei a tautolu ke kitia e fakamoliaga fakamua he tau he tau Roma ki a Ierusalema mo e hana faituga—ko e mena tapu ke he tau Iutaia ka e kua nakai tapu ki a Iehova—ne kamata he 66 V.N. Ne tupu e moumouaga katoatoa he magaaho ne fakaotioti ua he tau Roma e maaga mo e faituga he 70 V.N. Ka ko e heigoa e “mena vihiatia” he vaha ia? Mo e ‘tu fefe he mena tapu’? Ko e tau tali ke he tau huhu nei ka lagomatai ke fakamaama aki e fakamoliaga he vaha fou nei.
5, 6. (a) Ko e ha kua lata he tau tagata totou he Tanielu veveheaga 9 ke manamanatu? (e) Kua fakamoli fefe e perofetaaga ha Iesu hagaao ke he “mena vihiatia”?
5 Ne fakamalolo e Iesu e tau tagata totou ke manamanatu. Totou he heigoa? Tuga, he Tanielu veveheaga 9. Moua ai e tautolu i ai e perofetaaga ne fakakite e magaaho ka kitia e Mesia mo e ne talahau tuai to “kelipopo” a ia he mole e tolu mo e hafa e tau. Ne talahau he perofetaaga: “To hau ai foki ki luga he tau tapakau he tau mena vihiatia e taha kua moumou, ato hoko ke he fakahikuaga, kua mau e pule ke he mena ia, ti liligi ai e ita kia ia ne moumou.”—Tanielu 9:26, 27; kikite foki Tanielu 11:31; 12:11.
6 Ti piko e tau Iutaia kua hagaao e mena nei ke he holitu he faituga ia Antiochus IV he kavi 200 e tau tau fakamua atu. Ka kua nakai pihia he fakakite e Iesu, ne fakamalolo e manamanatu ki ai kakano ha ko e “mena vihiatia” ka tupu ti “tu ke he mena tapu.” Nakai taumaleku ai kua hagaao a Iesu ke he kau Roma ka o mai he 66 V.N. mo e tau fakamailoga kehe. Ko e tau tuaga ia, ne kua leva tuai e fakaaoga, kua tuga e tau tupua ti ko e mena vihiatia ke he tau Iutaia.a Ka e he magaaho fe mogoia, ka ‘tutu a lautolu ke he mena tapu’? Kua tupu e mena ia he magaaho ne tau atu e tau Roma, mo e tau fakamailoga hana, ki a Ierusalema mo e hana faituga, ne kua tapu ke he tau Iutaia. Ne kamata foki e tau Roma ke fakatagataga e kaupa he faituga. Moli ni, ko e mena ne kua leva tigahau e vihiatia kua tu mogonei he mena tapu!—Isaia 52:1; Mataio 4:5; 27:53; Gahua 6:13.
Ko e “Mena Vihiatia” he Vaha Fou Nei
7. Ko e heigoa e perofetaaga ha Iesu kua hane fakamoli he vaha ha tautolu?
7 Tali mai he Felakutaki I he Lalolagi, kua kitia e tautolu e fakamoliaga lahi he fakamailoga a Iesu ne fakamau he Mataio veveheaga 24. Ka e, liu manamanatu la ke he tau kupu hana: “Ka kitia ai e mutolu e mena vihiatia ke moumou aki . . . kua tu ke he mena tapu, . . . ko lautolu ha i Iutaia ke he vaha ia, kia fehola a lautolu ke he tau mouga.” (Mataio 24:15, 16) Ko e vala nei he perofetaaga kua fakamoli foki he vaha ha tautolu.
8. Ke he tau tau loga, ne fakakite fefe he Tau Fakamoli a Iehova “e mena vihiatia” he vaha fou nei?
8 He fakatata e mauokafua he tau fekafekau a Iehova to fakamoli e perofetaaga nei, ne fakatonu ki ai The Watchtower ia Ianuari 1, 1921, he hagaaki ke he tau tutupuaga he Lotouho he Fahi Uta. Mui mai he fufuta ia Tesemo 15, 1929, he lau 374, ne talahau fakamoli mai e Watchtower: “Ko e manatu katoa he Kautaha he Tau Motu ke fuluhi kehe e tau tagata mai he Atua mo e he Keriso, ati eke ai mo mena fakamatematekelea, ko e mena taute e Satani, mo e kua fakalialia ke he Atua. Ti he 1919 ne kitia ai e “mena vihiatia.” Fai magaaho, ne hukui he Tau Motu Kaufakalataha e Kautaha. Ka kua leva tuai he fakatapakupaku he Tau Fakamoli a Iehova e tau fakatokatokaaga mafola nei he tau tagata mo mena fakalialia ki mua he Atua.
9, 10. Maeke fefe he maamaaga fakamua atu ke he matematekelea lahi ke hufia e kitiaaga ha tautolu ke he magaaho ka tu “e mena vihiatia” he mena tapu?
9 Ne fakakatoatoa he vala tala fakamua e maaliali lahi he Mataio tau veveheaga 24 mo e 25. Kua fai fakamaamaaga kia kua lata hagaao ke he ‘mena vihiatia kua tu ke he mena tapu’? E, tuga ni kua kitia ai. He perofetaaga ha Iesu kua matutaki e “tu ke he mena tapu” mo e kamataaga he “matematekelea” ne talahau tuai. Ti pete ni he kua leva tigahau e ha ha i ai he “mena vihiatia,” ko e matutakiaga he vahaloto he ‘tu hana ke he mena tapu’ mo e he matematekelea lahi kua lata ke lauia e tau manamanatu ha tautolu. Taute fefe?
10 Ne lagataha e maama he tau tagata he Atua ko e vala fakamua he matematekelea lahi kua kamata he 1914 mo e to hoko mai e vala fakahiku he tauaga a Amaketo. (Fakakiteaga 16:14, 16; fakatatai The Watchtower, Aperila 1, 1939, lau 110.) Ti ko e mena ia ati maama ai e tautolu ko e ha ne lagataha ai e manatu ko e “mena vihiatia” he vaha fakamui kua liga tu he mena tapu nakai leva he mole e Felakutaki I he Lalolagi.
11, 12. He 1969, ko e heigoa e manatu fou hagaao ke he matematekelea lahi?
11 Ka e he tau tau mui nei, kua kehe ai e kitiaaga ha tautolu ke he tau mena. He Aho Tuloto, Iulai 10, 1969, he Toloaga he Lalolagi Katoa “Mafola he Lalolagi” i New York City, ne foaki e F. W. Franz, ko e hagai pelesiteni he Sosaiete Tohi Tapu mo e Pepa Lotu he Kolo Toko e lauga fiafia lahi. He liu onoono atu ke he maamaaga fakamua he perofetaaga ha Iesu, ne pehe e Matakainaga Franz: “Kua foaki mai e fakamaamaaga ko e ‘matematekelea lahi’ kua kamata he 1914 V.N. mo e kua nakai maeke ke tupu katoatoa ka kua fakaoti he Atua e Felakutaki I he Lalolagi ia Novema he 1918. Mai he mogoia kua fakaata he Atua e taha veha ma e tau gahua he hana tau tagata fakauku ne toe ko e tau Kerisiano fifili ato fakatoka mai e ia e vala fakahiku he ‘matematekelea lahi’ he tauaga a Amaketo.”
12 Ti kua foaki ai e fakamaamaaga ne kua hiki: “Ke lautatai mo e tau mena tutupu he senetenari ke fakamua aki, . . . kua nakai kamata e fakataiaga he ‘matematekelea lahi’ he 1914 V.N. Ka ko e mena ne tupu ke he Ierusalema vaha fou nei he 1914-1918 ko e ‘kamataaga laia he tau mena matematekelea’ . . . Ko e ‘matematekelea lahi’ pihia to tupu la he vaha i mua, ha ko e moumouaga a ia he kautu he lotu fakavai he lalolagi (fakalataha mo Kerisitenitome) ti mui mai mogoia e ‘tau ke he aho lahi he Atua mana’ i Amaketo.” Kakano e mena nei ko e matematekelea lahi katoatoa kua ha ha agaia i mua.
13. Ko e ha ne kakano ai ke talahau to tu he vaha anoiha “ke he mena tapu” “e mena vihiatia”?
13 Kua kikite fakahako atu e mena nei ke he magaaho ka tu ai “e mena vihiatia” he mena tapu. Liu la manatu e mena ne tupu he senetenari ke fakamua aki. Ne tau atu e tau Roma ki Ierusalema he 66 V.N., ka e amanaki ni a lautolu ti liliu tua, ati fakaata ai e tau “tagata” Kerisiano ke momoui. (Mataio 24:22) Pihia foki, kua amanaki a tautolu ke kamata fakaave e matematekelea lahi, ka e to fakakuku ni ha ko lautolu ne fifili he Atua. Mailoga la e manatu uho nei: He fakatokaaga he vaha i tuai, ko e ‘mena vihiatia ne tu he mena tapu’ kua matutaki atu ke he tau he tau Roma i lalo he Pule Kautau ko Gallus he 66 V.N. Ko e tauaga pihia he vaha fou nei—ko e fakalutukia he matematekelea lahi—kua haia agaia i mua. Ti ko e “mena vihiatia ke moumou aki,” ne ha ha i ai tali mai he 1919, kua kitia ai to tu he mena tapu he vaha i mua.b To tupu fefe e mena nei? Mo e to lauia fefe ai mogoia a tautolu?
Ko e Tauaga he Vaha Anoiha
14, 15. Lagomatai fefe he Fakakiteaga veveheaga 17 a tautolu ke maama e tau mena tutupu ne takitaki atu ki Amaketo?
14 Ne fakamaama he tohi a Fakakiteaga e fakatulakiaga he lotu fakavai he vaha anoiha. Ne fakakite mai he veveheaga 17 e fakafiliaga he Atua ki a “Papelonia, ko e maga lahi, ko e matua he tau fifine fakataka”—ko e kautu he tau lotu fakavai he lalolagi. Kua lahi e vala a Kerisitenitome ki ai ti talahau mogoia ke ha ha ai e fakafetuiaga ne mavehe mo e Atua. (Fakatatai Ieremia 7:4.) Ko e tau lotu fakavai, fakalataha mo Kerisitenitome, kua leva tigahau he fakafehagai ne nakai lata mo e “tau patuiki he lalolagi,” ka e to fakaoti ai he fakatulakiaga he tau lotu fakavai ia. (Fakakiteaga 17:2, 5) Ke he tau lima ha hai?
15 Ne fakamaama he Fakakiteaga e “manu favale kula” ne kua fai magaaho ke ha ha i ai, ne galo tamokimoki, ti amanaki liu mai. (Fakakiteaga 17:3, 8) Kua lagomatai he tau pule he lalolagi e manu favale nei. Ko e tau matafeiga i loto he perofetaaga kua lagomatai a tautolu ke kitia e manu favale fakatai nei ko e fakatokatokaaga mafola ne kua ha ha i ai he 1919 ne eke ko e Kautaha he Tau Motu (ko e “mena vihiatia”) mo e he mogonei ko e Tau Motu Kaufakalataha. Ne fakakite he Fakakiteaga 17:16, 17 to tuku he Atua he tau loto he falu tagata pule ne kua mahuiga ke he “manu favale” nei ke moumou e kautu he tau lotu fakavai he lalolagi. Kua fakamailoga ai he tau ia e fakalutukia he matematekelea lahi.
16. Ko e heigoa e tau mena tutupu ne kua fita he kitia hagaao ke he tau lotu?
16 Ha ko e matematekelea lahi haia he vaha anoiha, kua ha ha agaia kia e “tu ke he mena tapu” i mua ha tautolu? E, tuga ni kua kitia. Ha kua pu tuai mai “e mena vihiatia” he senetenari nei, ti kua ha ha i ai foki ke he tau hogofulu tau, to tu ai ni he puhala kehe lahi “ke he mena tapu” he vaha tata anoiha. Ke tuga e tau tutaki he senetenari ke fakamua aki he Keriso ne mataala lahi ke kitia ko e ‘tu fefe ke he mena tapu,’ ti pihia foki e tau Kerisiano he vaha fou nei. Ti kua lata ai ia tautolu ke fakatalitali ke he magaaho ia ka fakamoli ai ke iloa e tau fakamatafeiga oti. Ka kua fita he kitia ke he falu motu e tolomaki he totokoaga ke he tau lotu. Ko e falu vala fakapolitika, ne kau ki a lautolu ko e tau Kerisiano he mogo fakamua ka kua o kehe mai he tua moli, kua fakatu tuai e fakavihia ke he tau lotu kehekehe mo e mahomo atu ke he tau Kerisiano moli. (Salamo 94:20, 21; 1 Timoteo 6:20, 21) Ko e mena ia, ko e tau pule fakapolitika foki he mogonei kua ‘tau ke he Punua Mamoe,’ mo e tuga ne fakakite he Fakakiteaga 17:14, to fakalaulahi atu e tau nei. He nakai maeke a lautolu ke tau fakatino atu ke he Punua Mamoe he Atua—ko Iesu Keriso he hana tuaga tokoluga mo e lilifu—to fakahoko atu e lautolu e tau totokoaga ha lautolu ke mahomo atu ke he tau tagata tapuaki moli he Atua, hana tau “tagata tapu.” (Tanielu 7:25; fakatatai Roma 8:27; Kolose 1:2; Fakakiteaga 12:17.) Kua ha ha ia tautolu e fakamoliaga faka-Atua to kautu e Punua Mamoe mo lautolu ne fakalataha mo ia.—Fakakiteaga 19:11-21.
17. He nakai fia tonu lahi, ko e heigoa ka liga talahau e tautolu ke he puhala ka tu “e mena vihiatia” he mena tapu?
17 Iloa e tautolu kua fakatali e fakatulakiaga ke he lotu fakavai. Ko Papelonia Lahi, kua “konahia ke he toto he tau tagata tapu” ti kua eke mo patuiki fifine, ka kua moli ni e fakaotiaga hana. Ko e hufia kiva ne fakalau e ia ke he tau patuiki he lalolagi to hiki agataha ai, ti eke mogoia e fakafetuiaga ia mo mena vihiatia lahi ki a lautolu ko e ‘tau hoe ne hogofulu mo e manu favale.’ (Fakakiteaga 17:6, 16; 18:7, 8) He magaaho ka tau e “manu favale kula” ke he tau lotu fakataka, to tu “e mena vihiatia” ke he puhala hagahaga kelea he mena ne talahau ko e mena tapu ha Kerisitenitome.c Ti to kamata e fakatulakiaga mo Kerisitenitome nakai fakamoli, ne fakakite ne ia a ia ke tapu.
“Fehola”—Fefe?
18, 19. Ko e heigoa e tau kakano ne ha ha ai ke fakakite ko e ‘fehola ke he tau mouga’ kua nakai pehe ko e hikihiki he tau lotu?
18 He mole atu e talahau tuai e ‘tuaga he mena vihiatia he mena tapu,’ ne hataki age a Iesu ki a lautolu ne manamanatu ke taute taha mena. Pehe kia a ia he magaaho fakamui ia—magaaho ka “tu ke he mena tapu” “e mena vihiatia”—to tokologa e tagata ka fehola mai he lotu fakavai ke he tapuakiaga moli? Nakai pihia. Kia manamanatu ke he fakamoliaga fakamua. Ne talahau a Iesu: “Ko lautolu ha i Iutaia ke he vaha ia, kia fehola a lautolu ke he tau mouga. Ko e tagata ha i luga he fale, aua neke hifo a ia ke he fale, aua foki neke hu a ia ke uta ai taha mena he fale hana. Ko e tagata foki ha he kaina, aua neke liu atu a ia ke uta hana tapulu. Oi fakaalofa foki ke he tau fifine fatu, mo e tau fifine fakahuhu tama ke he vaha ia! Kia liogi foki a mutolu neke fehola a mutolu ke he tau makalili.”—Mareko 13:14-18.
19 Ne nakai talahau a Iesu ko lautolu hokoia ni i Ierusalema kua lata ke fehola, ke tuga ko e manatu hana a ia ke lata ia lautolu ke o kehe mai he matapatu he tapuakiaga faka-Iutaia; nakai talahau foki he hatakiaga hana ke hikihiki e tau lotu—ke fehola mai he lotu fakavai ke he lotu moli. Moli, kua nakai lata e tau tutaki ha Iesu ke fai hatakiaga ke fehola kehe mai he taha lotu ke he taha; ha kua fita he eke a lautolu mo tau Kerisiano moli. Mo e kua nakai fakaohooho he patakai he 66 V.N. a lautolu he faka-Iutaia i Ierusalema mo Iuta katoa ke tiaki e lotu ia mo e talia e faka-Kerisiano. Ne talahau e Heinrich Graetz ko lautolu ne tutuli e tau Roma ne liliu tua kua liliu atu ke he maaga: “Ko e Matakau Makutu Lahi, kua tau kalaga he uhu e tau lologo tau, ne liliu ki Ierusalema (Oketopa 8), ko e ha lautolu a tau loto kua fotufotu ke he amaamanakiaga fiafia he tokanoaaga mo e tu tokotaha. . . . Nakai kia na fakaalofa hohofi e Atua ti lagomatai a lautolu tuga he lagomatai e Ia e tau tupuna ha lautolu? Kua nakai logona he Matakau Makutu Lahi ha matakutaku ke he ha mena anoiha.”
20. Tali fefe e tau tutaki fakamua ke he hatakiaga ha Iesu ke fehola ke he tau mouga?
20 Ti fefe, mogoia, e aga ha lautolu ne numera tote ne fifili ke he tomatomaaga a Iesu? He toka a Iuta mo e fehola ke he tau mouga he taha fahi he Ioritana, kua fakakite e lautolu kua nakai ko e taha vala a lautolu he fakatokaaga faka-Iutaia ke he puhala fakapolitika po ke fakalotu. Ne tiaki e lautolu e tau fonua mo e tau kaina, ti nakai oko foki e tau koloa mai he tau fale ha lautolu. Ha kua talitonu ke he puipui mo e lagomatai ha Iehova, ne tuku fakamua e lautolu hana tapuakiaga ke he ha mena kua tuga ke aoga.—Mareko 10:29, 30; Luka 9:57-62.
21. Ko e heigoa kua nakai lata a tautolu ke amanaki ki ai ka tau mai “e mena vihiatia”?
21 Kikite atu mogonei ke he fakamoliaga ne mua atu. Kua loga e tau hogofulu tau ne hataki atu a tautolu ke he tau tagata ke o kehe mai he lotu fakavai mo e o atu ke he tapuakiaga moli. (Fakakiteaga 18:4, 5) Totou miliona kua taute pihia. Kua nakai fakakite he perofetaaga ha Iesu ka fakalutukia mai e matematekelea lahi, to fuluhi e tokologa ke he tapuakiaga moli; ti kua nakai tokologa e tau Iutaia ne liliuina he 66 V.N. Ka e, to manako lahi e tau Kerisiano moli ke fakagahuahua e hatakiaga a Iesu mo e fehola.
22. He fakagahuahua e tautolu e tomatomaaga ha Iesu ke fehola mai he tau mouga, kua liga putoia e heigoa?
22 Kua nakai moua e tautolu e tau matafeiga oti hagaao ke he matematekelea lahi, ka kua maeke ia tautolu ke fakahiku ko e fehola ma tautolu ne vagahau ki ai a Iesu to nakai hagaao ke he taha matakavi pauaki. Ko e tau tagata he Atua kua fita ke he tau matapotu oti he lalolagi. Ka kua maeke ia tautolu ke mauokafua, ka hoko e mogo ke fehola, to fakatumau e tau Kerisiano ke kitia maali e kehe he vahaloto ha lautolu mo e he tau fakatokatokaaga he tau lotu fakavai. Kua mua atu foki e hatakiaga ha Iesu ke nakai liu ke he hana fale ke oko e tau mena tui po ke falu koloa foki. (Mataio 24:17, 18) Ti liga haia i mua e tau kamatamataaga ke he mailogaaga ha tautolu ke he tau koloa; kua aoga lahi kia e tau mena ia, po kua aoga lahi e fakamouiaga ka moua e lautolu ne ha ha he fahi he Atua? E, kua liga to putoia e fehola ha tautolu ke he falu mena uka mo e nonofogati. To mautali ni a tautolu ke taute ha mena kua lata, tuga ne taute e lautolu he senetenari ke fakamua aki ne fehola mai i Iuta ki Perea, he taha fahi he Ioritana.
23, 24. (a) To moua ni e tautolu e puipui mai i fe? (e) Ko e heigoa e hufia he hatakiaga ha Iesu ke he ‘mena vihiatia ne tu he mena tapu’ ki a tautolu?
23 Kua lata ia tautolu ke mauokafua ko Iehova ni mo e hana fakatokatokaaga tuga e mouga ka tumau ke eke mo puipui ma tautolu. (2 Samuela 22:2, 3; Salamo 18:2; Tanielu 2:35, 44) Ko e haia ni ka moua e tautolu e puipui! To nakai fifitaki e tautolu e tau tagata tokologa ka fehola “ke he tau ana” mo e fakamumuli he “tau kaumaka he tau mouga”—ko e tau fakatokatokaaga mo e tau fakaholoaga he tagata ka tumau ni ke he magahala ku lahi ka mole e fakatulakiaga ha Papeloni Lahi. (Fakakiteaga 6:15; 18:9-11) Moli, liga to uka lahi e tau vaha—tuga a lautolu he 66 V.N. ko e tau fifine fatu ne fehola mai i Iuta po ke falu ni ne o fenoga he matagi makalili mo e uha. Ka e lata a tautolu ke mauokafua to taute he Atua a tautolu ke fahia ke he fakahaoaga. Ati fakamalolo ai he mogonei e falanaki ha tautolu ki a Iehova mo e hana Tama, ne hane pule he mogonei ko e Patuiki he Kautu.
24 Kua nakai lata ia tautolu ke nonofo mo e matakutaku ha ko e mena ka tupu. Ne nakai manako a Iesu he vaha ia ke hopoate e tau tutaki hana, ti nakai manako foki a ia ki a tautolu ke matakutaku, he mogonei po ke he vaha ka hoko mai. Kua hataki mai e ia a tautolu ke maeke ia tautolu ke tauteute ha tautolu a tau loto mo e tau manamanatu. Ha ko e mena to nakai fakahala e tau Kerisiano omaoma he magaaho ka hoko mai e fakaotiotiaga ke he lotu fakavai mo e ke he tau fakatokaaga kelea ne toe agaia. To manamanatu mo e omaoma a lautolu ke he hatakiaga hagaao ke he ‘mena vihiatia ne tu he mena tapu.’ Mo e, to taute e lautolu e fifiliaga ha ko e tua mau nivaniva ha lautolu. Kia nakai fakanimo ai e tautolu e maveheaga ha Iesu: “Ko e tagata ke tumau ato hoko ke he fakahikuaga, to fakamoui na ia.”—Mareko 13:13.
[Tau Matahui Tala]
a “Ko e tau tuaga he tau Roma kua puipui fakalataha mo e lilifu fakalotu i loto he faituga i Roma; ti ko e fakalilifu he tau tagata nei ma e tau tuaga ha lautolu kua tatai ni ke he pule malolo ha lautolu ke he falu motu . . . [Ke he tau kautau ko e mena ia] kua liga eke mo taha mena fakatapu ne ha ha he lalolagi. Ne omonuo e kautau Roma ke he fakamailoga hana.”—The Encyclopædia Britannica, Fufuta ke 11 aki.
b Kua lata ke mailoga ko e pete ni he lagomatai he fakamoliaga he tau kupu ha Iesu he 66-70 V.N. a tautolu ke maama e puhala ka fakamoli ai a lautolu he matematekelea lahi, kua nakai fakai e tau fakamoliaga ua ia ke tatai katoatoa kakano kua tutupu e tau fakamoliaga ia he tau tutuaga kehekehe.
c Kikite The Watchtower, Tesemo 15, 1975, tau lau 741-4.
Manatu Nakai e Koe?
◻ Fakakite fefe he “mena vihiatia ke moumou aki” a ia ni he senetenari ke fakamua aki?
◻ Ko e ha kua lata ai ke manamanatu ko e “mena vihiatia” he vaha fou nei to tu ai he mena tapu he vaha anoiha?
◻ Ko e heigoa e tauaga he “mena fakavihia” ne talahau tuai he Fakakiteaga?
◻ Ko e heigoa e “fehola” ka lata ke moua e tautolu?