Tauteute e Iehova e Puhala
“To fakamatala atu foki e tala mitaki nai he kautu.”—MATAIO 24:14.
1. Ko e heigoa ne fakakatoatoa he gahua fakamatala he senetenari fakamua mo e he 20 aki?
HA KO E Atua he fakaalofa a Iehova, ko e finagalo hana “ke fakamomoui e tau tagata oti kana, mo e hokotia a lautolu he maama ke he kupu moli.” (1 Timoteo 2:4) Ti kua ui e mena nei ma e matagahua he foliaga ke fakamatala mo e fakaako ke he lalolagi katoa. He senetenari fakamua, ko e fakamatala nei ne taute e fakapotopotoaga Kerisiano “ko e pou foki ia mo e fakaveaga he kupu moli.” (1 Timoteo 3:15) Magaaho fakamui ne hoko mai e vaha loa he tau tagata tiaki taofiaga ti maeke e maama he kupu moli ke fakatolili. Ke he vaha fou nei, ko e “vaha ke fakahiku ai” kua liu e “mahani iloilo” tupu lahi foki, ta mai ai e amaamanakiaga ne fakave he Tohi Tapu he moui tukulagi ke he tau miliona.—Tanielu 12:4.
2. Ko e heigoa kua taute e Iehova ke matutaki mo e gahua fakamatala?
2 Pete ni e tau laliaga fakatumau ha Satani ke totoko e finagalo he Atua, ko e gahua fakamatala he tau senetenari fakamua mo e he 20 aki ne feleveia ai mo e kautuaga ofoofogia. Ne liu manatu ai e perofetaaga ha Isaia. Hagaao ke he liliu mai he tau tagata paea Iutaia ki Iuta he senetenari ke ono aki F.V.N., ne tohi e Isaia: “To ta hake ki luga e tau pahua oti; ko e tau mouga mo e tau matiketike oti, to fakatokolalo ia; ko e tau mena tokoluga to eke ia mo kelekele tatai, mo e tau mena tule to eke ia mo tau mena molemole.” (Isaia 40:4) Kua tauteute mo e fakamomole foki e Iehova e puhala he tau matagahua he foliaga ma e fakamatala lahi he senetenari fakamua mo e ke he 20 aki.
3. Ko e heigoa e tau puhala kua maeke ia Iehova ke fakakatoatoa hana tau finagalo?
3 Nakai kakano e mena nei kua fakaohooho fakahako e Iehova e tau tupuaga oti he lalolagi ke maeke ke fakaholo ki mua e fakamatala he tala mitaki; po ke kakano kua fakagahuahua e Iehova hana takitakiaga ke iloa fakamatafeiga e tau mena oti ka tutupu. Fakamoli ai, kua maeke ia ia ke takitaki mo e ke fakahakohako e tau mena tutupu he vaha anoiha. (Isaia 46:9-11) Ka kua maeke foki ia ia ke gahuahua ke he tau tutupuaga he vetevete fakahaga a lautolu. Tuga ni e tagata leveki mamoe lotomatala kua iloa e puhala ke takitaki mo e puhala ke puipui hana fuifui, kua takitaki e Iehova hana tau tagata. Kua takitaki atu e ia a lautolu ke he moui, puipui e fakaagaga ha lautolu mo e omoi a lautolu ke fakaaoga e tau tuaga mo e tau tutupuaga kua fakatolomaki atu e kautuaga he fakamatala e tala mitaki ke he lalolagi katoa.—Salamo 23:1-4.
Ko e Kotofaaga Uka
4, 5. Ko e ha e fakamatala he tala mitaki ko e matagahua paleko?
4 Tuga ne talaga he vaka ke he vaha ha Noa, ko e gahua ke fakamatala e Kautu ko e matagahua makitoili—ke he senetenari fakamua mo e he vaha fou. Ko e gahua ke hokotia ke he tau tagata oti mo e ha fekau taha kua uka moli, ka ko e gahua nei kua mahomo atu e paleko. He senetenari fakamua, na tokofiha maka e tau tutaki. Ne tamate ai ha lautolu a Takitaki, ko Iesu, he talahau ko e tagata huhu totoko. Ne fakave mauokafua e lotu Iutaia. Ne tu ai e faituga homo ue atu i Ierusalema. Ko e tau lotu nakai Iutaia he matakavi Metiteraneani ne fakave mauokafua foki, fakalataha mo e tau faituga mo e tau ekepoa. Tatai ai, he kamata e “vaha ke fakahiku ai” he 1914, ne gahoa e tau Kerisiano fakauku, mo e tokologa e tau tagata ne tapiki ke he falu lotu kua talahau ke fekafekau ke he Atua.—Tanielu 12:9.
5 Ne hataki e Iesu hana tau tutaki to favale ki a lautolu. Ne pehe a ia: “Ati tuku atu ai e lautolu a mutolu ke he matematekelea, mo e kelipopo a mutolu; to vihiatia foki a mutolu he tau motu oti ha ko e haku a higoa.” (Mataio 24:9) Lafi ke he tau mena vihi ia, mahomo atu ke he “tau aho fakamui,” to ha ha i ai e tau Kerisiano ke he lotouho he “tau aho uka.” (2 Timoteo 3:1) Ko e lahi he gahua, ko e tutupu he favaleaga, mo e tau vaha uka ne taute e gahua fakamatala ke paleko mo e uka. Kua lata mogoia ke lahi e tua.
6. Ko e heigoa e fakamoliaga he kautuaga ne foaki e Iehova ke he hana tau tagata?
6 He iloa e Iehova to ha ha i ai e tau mena uka, ne iloa foki e ia to nakai fai mena ke taofi e gahua. Na talahau tuai e kautuaga he perofetaaga talahaua lahi he moua e fakamoliaga lahi ue atu ke he tau senetenari fakamua mo e he 20 aki: “To fakamatala atu foki e tala mitaki nai he kautu ke he lalolagi oti.”—Mataio 24:14.
7. Laulahi fefe e gahua fakamatala ke he senetenari fakamua?
7 He puke ke he tua mo e agaga tapu, ko e tau fekafekau he Atua he senetenari fakamua ne taute e poakiaga ha lautolu. Ha kua fakalataha moli a Iehova mo lautolu, ne moua e lautolu e kautuaga kua molea atu ke he mena kua liga amanaki a lautolu ki ai. He magaaho ne tohi a Paulo ke he tau tagata Kolose, he kavi ke 27 e tau he mole e mate a Iesu, ne kua tutala a ia hagaao ke he tala mitaki ko e to “fakamatala atu ke he tau tagata oti ke he lalolagi.” (Kolose 1:23) He fakahikuaga he senetenari 20 aki, kua hokotia e fakamatala he tala mitaki ke he 233 e motu.
8. I lalo he tau tutuaga fefe kua tokologa ne kuku mau e tala mitaki? Foaki e tau fakatai.
8 Totou miliona kua kuku mau e tala mitaki he tau hogofulu tau kua mole. Tokologa kua taute pihia i lalo he tau tutuaga nakai mitaki—he tau magahala felakutaki, paaga, mo e favaleaga mamahi. Tupu moli foki e mena ia ke he senetenari fakamua. He taha magaaho ne fahi fakakelea a Paulo mo Sila aki e tau akau ti tuku atu ai ke he fale puipui. Ko e tuaga fakauaua a ia ke taute tutaki! Ka e, ne fakaaoga e Iehova e tuaga ke taute pihia. Ne fakatoka mai a Paulo mo Sila, ti fakahiku ai e leoleo he fale puipui mo e hana magafaoa mo tau tagata tua. (Gahua 16:19-33) Ko e tau iloaaga pihia kua fakakite na nakai maeke ia lautolu ne totoko e tala mitaki ke fakamate ai. (Isaia 54:17) Ka ko e fakamauaga tuai he faka-Kerisiano ne nakai ni ko e fakamamahi mo e favale lalahi hokoia. Kia hagaaki la tautolu mogonei ke he falu tupuaga mitaki ne kua lagomatai ke fakamomole e puhala ma e fakamatala he tala mitaki kua kautu ke he senetenari fakamua mo e he 20 aki.
Fakatokaaga Fakalotu
9, 10. Taute fefe e Iehova e amaamanakiaga ma e fakamatala e tala mitaki he tau senetenari fakamua mo e he 20 aki?
9 Manamanatu la ke he magaaho he tau matagahua he foliaga he fakamatala ke he lalolagi katoa. He fakatokaaga he senetenari fakamua, ko e perofetaaga he tau vahatapu ne 70 he tau, ne moua he Tanielu 9:24-27, ne tuhi ke he tau ka hau e Mesia—29 V.N. Pete kua nakai maama he tau Iutaia he senetenari fakamua e magaaho tonu he tau mena ia, kua mau amanaki a lautolu, he leo ke he Mesia. (Luka 3:15) Ne talahau he Manuel Biblique Falani: “Ne iloa he tau tagata ko e fitugofulu he vahatapu ne fakamau ai e Tanielu hane tata lahi; ti nakai fai tagata ne ofo he logona a Ioane Papatiso ne fakailoa kua tata lahi mai e kautu he Atua.”
10 Ka e kua e fakatokaaga he vaha fou nei? Ko e tupuaga mua ue atu kua patuiki a Iesu he lagi, ne fakamailoga aki e kamataaga he hana ha ha hinei he malolo he Kautu. Kua fakakite mai he perofetaaga he Tohi Tapu ne hoko e mena nei he 1914. (Tanielu 4:13-17) Ko e amanakiaga he mena tupu nei kua fakalagalaga foki falu tagata fakalotu he vaha fou nei ke puke he amaamanakiaga. Ko e amaamanakiaga ne kitia moli foki he Tau Tagata Fakaako Tohi Tapu fakamoli kua kamata ke lomi fakailoa e mekasini nei he 1879 ko e Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence. Ti, he senetenari fakamua mo e vaha fou, ne tauteute he tau amaamanakiaga fakalotu e puhala ma e fakamatalaaga he tala mitaki.a
11. Ko e heigoa e tau fakaveaga fakalotu ne fakatoka ke lagomatai aki e fakamatala he tala mitaki?
11 Ko e taha mena foki ne lagomatai e gahua he tau Kerisiano he magahala ua ia ha kua tokologa e tau tagata ne mahani mo e tau Tohiaga Tapu. He senetenari fakamua, ko e maaga Iutaia ne vehevehe fano ke he tau Motu Kehe ne takatakai mai. Fai sunako e tau maaga ia ne maeke he tau tagata ke feleveia tumau ke logona e tau Tohiaga Tapu ka totou mo e fakatutala. Ti, ko e tau Kerisiano fakamua ne maeke ke ati hake e iloilo fakalotu kua fita he iloa he tau tagata. (Gahua 8:28-36; 17:1, 2) He mataulu he magahala ha tautolu, ne olioli he tau tagata a Iehova e tuaga pihia he tau motu loga. Kua moua lahi e Tohi Tapu ke he takaiaga ha Kerisitenitome, mua atu ke he tau motu Porotesano. Ne totou he tau lotu loga; kua miliona ne igatia mo e lagaki. Kua fita e Tohi Tapu he moua he tau tagata, ka e lata lagomatai a lautolu ke maama e mena kua moua e lautolu.
Tau Lagomataiaga he Fakatufono
12. Kua eke fefe e fakatufono Roma mo puipuiaga he senetenari fakamua?
12 Ko e fakamatalaaga Kerisiano kua fa lagomatai fakamatafakatufono. Ne pule lahi e Pule Atu Motu Roma ke he lalolagi he senetenari fakamua, ti ko e tau fakatufono tohi ne ha ha ai e fakaohooho lahi ke he tau momoui he tau aho takitaha. Kua foaki he tau fakatufono nei e puipuiaga, ti aoga ai e tau Kerisiano fakamua mai ai. Ma e fakatai, he fatifatiaga ha Paulo ke he fakatufono Roma ne takitaki ke he hana fakatokanoa mai he fale puipui ti fakahao mai a ia he tau fahi. (Gahua 16:37-39; 22:25, 29) Ko e fakamoliaga ke he foakiaga he fakatokaaga fakamatafakatufono Roma ne lagomatai ke fakamate aki e moto tagata vale i Efeso. (Gahua 19:35-41) Lagataha, ne fakahao mai a Paulo he favale i Ierusalema ha ko ia ko e tagata Roma. (Gahua 23:27) Fakamui, ne fakaata he fakatufono Roma a ia ke taute hana lalago fakamatafakatufono ke he tua ki mua a Kaisara. (Gahua 25:11) Ka e tokologa e tau tagata Kaisara kua pule tuga e tau pule vale, ko e tau fakatufono he senetenari fakamua kua fa fakaata ke “fakatonu atu katoa mo e . . . fakamoli ke he vagahau mitaki.”—Filipi 1:7.
13. Maeke fefe e gahua fakamatala he vaha ha tautolu ke lagomatai mai he fakatufono?
13 Pihia foki e mena ne tupu ke he loga he tau motu he vaha nei. Pete ne ha ha i ai falu kua “eke e fakatufono ke fakamamahi,” ko e tau matafakatufono tohi he tau motu loga ne kikite e tokanoaaga he lotu ko e tuaga tonu. (Salamo 94:20) Mailoga ai kua nakai fakatu he Tau Fakamoli a Iehova ha fakamatakutaku ke he fakalatahaaga, loga e tau fakatufono ne foaki ki a tautolu e fakamau fakamatafakatufono. He Fahi Kaufakalataha, ne lahi ai e lolomiaga he Tau Fakamoli ne taute i ai, kua maeke he tau matafakatufono ke fakaata e mekasini Ko e Kolo Toko ke moua tumau ke 120 e tau mo e totou ke he lalolagi katoa.
Tau Magahala he Mafola mo e Fakauka
14, 15. Maeke fefe e mauokafua fakalataha ke lagomatai e gahua fakamatala he senetenari fakamua?
14 Ko e gahua fakamatala kua aoga foki mai he tau magahala he mafola. Ka e talahau fakatonu tuai e Iesu ke he magahala ia “to laga e taha motu ke he taha motu,” ha ha i ai e tau fakalavelave he mauokafua ne kua fakaata e fakamatala he Kautu. (Mataio 24:7) Ne nonofo e tau Kerisiano he senetenari fakamua i lalo he Pax Romana, po ke Mafola faka-Roma. Ne tohi he taha tagata tohia tala tuai: “Ne pule katoatoa a Roma ke he tau tagata he lalolagi Metiteraneani he fakaoti e ia ki a lautolu e tau he tau felakutaki loga.” Kua hafagi he mafola nei e puhala ma e tau Kerisiano fakamua ke fenoga ke he matakavi haohao mitaki mai he lalolagi Roma.
15 Ko e Pule Atu Motu Roma ne lali ke fakalataha e tau tagata i lalo he lima malolo hana. Ko e poakiaga nei ne nakai ni fakatolomaki e fenoga, fakauka, mo e fakafetuiaki he tau manatu ka e pihia foki e manatu he fematakainagaaki he lalolagi katoa. Kua talahau he tohi Road to Civilization: “Ko e fakalatahaaga he Pule Atu Motu [Roma] ne taute e fonua [ma e fakamatalaaga Kerisiano] mo mena kua mitaki lahi. Kua malolo hifo e tau katofiaaga fakamotu. Ko e tagata Roma ko e tagata he lalolagi. . . . Lafi ki ai, ko e lotu ne fakaako e fematakainagaaki he tagata kua liga maama ai ke he motu ne fakatupu e manatu he nonofo fakalataha.—Fakatatai Gahua 10:34, 35; 1 Peteru 2:17.
16, 17. Maeke fefe e tau laliaga omoomoi ke fakatolomaki e mafola he vaha fou, mo e ko e heigoa e fakaotiaga ne kua hokotia ki ai e tau tagata tokologa?
16 Ka e kua e vaha ha tautolu? Ke he senetenari 20 aki kua kitia ai e tau felakutaki moumou lalahi he fakamauaga tala tuai, mo e tau felakutaki fakamatakavi kua fakatumau ke vevela he falu motu. (Fakakiteaga 6:4) Ka e, ha ha i ai foki e tau magahala he mafola. Ko e tau malolo lalahi he lalolagi ne nakai felatauaki katoatoa ke molea e 50 e tau. Kua lagomatai lahi e tuaga nei ke he fakamatalaaga he tala mitaki he tau motu ia.
17 Ko e matakutakuina he tauaga he senetenari 20 aki ne takitaki e tau tagata tokologa ke mailoga e lata ma e fakatufono he lalolagi. Ne takitaki he matakutaku he felakutaki he lalolagi ke he talagaaga he Kautaha he Tau Motu mo e tau Motu Kaufakalataha. (Fakakiteaga 13:14) Ko e foliaga fakapuloa he tau fakatokatokaaga ua ko e fakatolomaki he kaufakalatahaaga mo e mafola he lalolagi katoatoa. Kua logona he tau tagata e lata ia ti kua fa talia fiafia ai ke he tala mitaki he fakatufono he lalolagi ka ta mai e mafola moli mo e tumau—Kautu he Atua.
18. Ko e heigoa e tau aga ke he lotu ne fiafia ke he gahua fakamatala?
18 Pete he favale fakakelea ke he tau Kerisiano falu magaaho, ke he tau senetenari fakamua mo e he 20 aki ne kitia e tau magahala he fakauka fakalotu. (Ioane 15:20; Gahua 9:31) Ne hiki mo e hagaaki fakahanoa e tau Roma ke he tau atua tane mo e fifine he tau tagata ne kautu a lautolu ki ai. Ne tohi he Porofesa ko Rodney Stark: “He loga e tau manatu ne foaki ai a Roma ma e tuaga lahi he tokanoaaga fakalotu ne kua liu la ia kitia foki ato mole e Fakaohoohoaga Totoko a Amerika.” He vaha fou nei, ko e tau tagata he tau motu loga kua eke ai ke hafagi fakahaga ke he falu manatu, mo e fua kua mautali a lautolu ke fanogonogo ke he fekau he Tohi Tapu ne kua ta mai he Tau Fakamoli a Iehova.
Ko e Gahua he Puhala Fakasaiene
19. Fakaaoga fefe he tau Kerisiano fakamua e tohi fakamautala?
19 Fakaoti ai, manamanatu e puhala kua fakamalolo e Iehova hana tau tagata ke aoga mai he tau lagomatai mai he tau fakaholo ki mua fakasaiene. Pete ni e nakai momoui e tau Kerisiano fakamua he magahala ne mafiti lahi he puhala holo ki mua fakasaiene, taha e tupuaga ne fakaaoga e lautolu ko e tohi fakamautala. Ne hukui he tohi fakamautala e tohi vakai mamafa. Kua talahau he tohi The Birth of the Codex: “He kehekehe ke he tauteaga fakatuai mo e fakavalavala he utakehe he tohi fakamautala e tohi vakai he tohi fakalalolagi, ko e hikiaga he Kerisiano he tohi fakamautala kua tuga e mau mafiti mo e gahuahua katoatoa.” Kua talahau foki e fakamauaga nei: “He gahuahua katoatoa e fakaaoga he Kerisiano e tohi fakamautala he senetenari ke uaaki ti ko e kamataaga hana kua fakaaho tuai atu ato T.I. 100.” Ne mukamuka lahi e tohi fakamautala ke fakaaoga mai he tohi vakai. Mafiti lahi ke kitia e tau Tohiaga Tapu. Kua lagomatai moli he mena nei e tau Kerisiano fakamua, tuga a Paulo, nakai ni fakamaama e tau Tohiaga Tapu ka e pihia foki he “fakakite atu” e tau mena ne fakaako e lautolu.—Gahua 17:2, 3.
20. Fakaaoga fefe he tau tagata he Atua e tau puhala fakasaiene fou ke he gahua fakamatala he lalolagi katoa, ti ko e ha?
20 Ko e holo ki mua he puhala fakasaiene he senetenari ha tautolu kua ofoofogia. Ko e tau matini lomi mafiti lahi ne lagomatai ke moua tatai e tau tohi faka-Tohi Tapu he tau vagahau kehekehe. Ne fakamafiti he puhala fakasaiene e gahua he liliuaga he Tohi Tapu. Kua maeke e tau tulaki, tau tuleni, tau toga, mo e tau vakalele ke lau e tau tohi faka-Tohi Tapu fakamafiti ke he lalolagi katoa. Ko e tau telefoni mo e tau matini feke ne fakahoko moli e matutakiaga mafiti. Puhala he agaga a Iehova, ne omoi e ia hana tau fekafekau ke fakaaoga e puhala fakasaiene ke fakatolomaki e folafolaaga he tala mitaki ke he lalolagi katoa. Nakai fakaaoga e lautolu e tau tupuaga pihia mai he manako ke iloa mo e moua ha mena ne fou makamaka he lalolagi nei. Ka ko e manako fakamua mo e mua ue atu ha lautolu ko e mena ka lagomatai a lautolu ke fakahoko e poakiaga fakamatala ha lautolu ke he puhala lauia mitaki.
21. Mauokafua a tautolu ke he heigoa?
21 “To fakamatala atu foki e tala mitaki nai he kautu ke he lalolagi oti,” he talahau tuai e Iesu. (Mataio 24:14) Tuga ni e tau Kerisiano fakamua ne kitia e fakamoliaga he perofetaaga ia, kua kitia e tautolu he vaha nei e mena ia he puhala lahi. Pete ni e lahi mo e uka he gahua, he tau vaha mitaki mo e nakai mitaki, he hiki e tau fakatufono mo e tau aga, he felakutaki mo e mafola, mo e tau holo ki mua he tau puhala fakasaiene kehekehe, kua ha ha i ai e tala mitaki mo e hane fa e fakamatala ainei. Nakai kia fakapuke he mena nei a koe aki e ofoofogia he pulotu mo e takitakiaga ofomate a Iehova? Kua liga mauokafua a tautolu ko e gahua fakamatala ka fakakatoatoa hagaao ke he fakatokatokaaga magaaho a Iehova mo e mena ia ko e finagalo fakaalofa hana ka fakakatoatoa ke he fakamonuinaaga he tututonu. To o mai a lautolu ke nonofo he lalolagi mo e momoui tukulagi i ai. (Salamo 37:29; Hapakuka 2:3) Ka fakalagotatai e tautolu e tau momoui ha tautolu mo e finagalo a Iehova, to fakalataha a tautolu mo lautolu.—1 Timoteo 4:16.
[Matahui Tala]
a Ke lahi atu e fakamaamaaga matafeiga ke he ua e perofetaaga faka-Mesia nei, kikite e tohi Iloilo ne Takitaki Atu ke he Moui Tukulagi, lau 36, 97, mo e 98-107, ne lomi fakailoa he Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
Tau Matakupu Fakamanatu
◻ Ko e ha e fakamatala he tala mitaki ko e matagahua paleko?
◻ Ko e heigoa e tau puhala he gahua he tau Kerisiano ne lagomatai mai he tau fakatokaaga fakatufono mo e tau mauokafua fakalataha?
◻ Ko e fakamonuinaaga a Iehova ke he gahua fakamatala kua fakamafanatia a tautolu ke he tau tupuaga fe he vaha anoiha?