Kamata he Mogo Fe e Afetau ke Tolu Aki?
KUA logona nakai e koe e talahauaga ko e afetau ke tolu aki to nakai kamata he tau 2000 ka e he 2001? Kua moli e talahauaga ia—ka e fakakaupa. Ka talahau a tautolu kua fanau a Iesu Keriso he mena ne talahaua he mogonei ko e F.V.N. 1, tuga ne manatu he falu fakamua, ti ko e Tesemo 31, 2000 (nakai 1999), ka maaka moli e matahiku he afetau ke ua aki, mo Ianuari 1, 2001, ko e mataulu he afetau ke tolu aki.a Ka e he vaha nei kua teitei talia he tau tagata fakaako tokoluga oti kua nakai fanau a Iesu Keriso he F.V.N. 1. Ka kua fanau a ia i ne fe?
Fanau a Iesu I ne Fe?
Kua nakai fakamahino mai he Tohi Tapu e aho tonu he fanauaga a Iesu. Ka e pehe, kua fanau a ia “he vaha ia Herota e patuiki.” (Mataio 2:1) Tokologa e tau tagata fakaako tokoluga ne talitonu kua mate a Herota he tau F.V.N. 4 mo e fanau fakamua a Iesu he tau ia—liga he F.V.N. 5 po ke 6. Ne fakave e fakahikuaga ha lautolu hagaao ke he mate a Herota ke he tau talahauaga he tagata fakamau tala tuai Iutaia ko Flavius Josephus.b
Hagaao ki a Josephus, fakaku to mate e Patuiki ko Herota, ne ha ha ai e pouligia he mahina. Ne tuhi e tau tagata fakaako tokoluga ke he magaaho ne pouliuli e lalolagi he fakamolea e fua lalolagi he vahaloto he la mo e mahina ia Mati 11, F.V.N. 4, ke eke mo fakamoliaga kua mate moli a Herota he tau ia. Ka e he tau F.V.N. 1, ha ha ai e pouligia katoatoa ia Ianuari 8 mo e pouliuli he mahina ia Tesemo 27. Ti nakai fai tagata ke talahau ko e hagaao kia a Josephus ke he taha he tau pouliaga he F.V.N. 1 po ke mena ia he F.V.N. 4. Ko e mena ia, kua nakai fakai a tautolu ke fakaaoga e tau kupu a Josephus ke fakamoli tonu aki e tau ne mate a Herota. Pete ni ka maeke ia tautolu, ka noa mo e tau iloaaga kua nakai maeke agaia a tautolu ke fuafua e mogo ne fanau a Iesu.
Ko e tau fakamoliaga malolo lahi ne moua e tautolu ke he aho he fanauaga a Iesu kua mai he Tohi Tapu. Ne fakakite he fakamauaga omoi he agaga ko e kasini hana ko Ioane Papatiso ne kamata e feua perofeta hana he tau ke 15 aki he Pule Atu Motu Roma ko Tiperio Kaisara. (Luka 3:1, 2) Ne fakamoli mai he tau fakamauaga tala tuai he lalolagi ko Tiperio kua fakahigoa ko e pule atu motu ia Sepetema 15, V.N. 14, ti ko e tau ke 15 aki hana kua mai he matahiku he V.N. 28 ke he matahiku he V.N. 29. Ne kamata e Ioane hana fekafekauaga he magahala ia, mo e kamata e Iesu hana fekafekauaga 6 e mahina he mole. (Luka 1:24-31) Ko e mena nei, lafi mo e falu fakamoliaga, ka tuku e kamataaga he fekafekauaga ha Iesu he vaha mateafu he V.N. 29.c Ne fakakite mai he Tohi Tapu kua “tolu gofulu e tau tau” ha Iesu he magaaho ne kamata e ia hana fekafekauaga. (Luka 3:23) Ti ka 30 e tau tau hana he vaha mateafu he V.N. 29, fakalata ni kua fanau a ia he vaha mateafu he F.V.N. 2. Ti, ka totou e tautolu ua e afe tau mai he vaha mateafu he F.V.N. 2 (kia manatu kua ai fai tau ne kamata he numera 0; ti mai he F.V.N. 2 ke he V.N. 1 ko e ua e tau), kua mailoga ai e tautolu ko e afetau ke ua aki kua fakaoti tuai mo e ko e afetau ke tolu aki kua kamata he vaha mateafu he 1999!
Aoga kia e mena ia? Ke fakatai ki ai, to maaka kia he kamataaga he afetau ke tolu aki e kamataaga he Pule Afetau a Iesu Keriso, ne fakamaama i loto he tohi a Fakakiteaga? Nakai. Kua nakai fai mena i loto he Tohi Tapu ne fakakite ha matutakiaga he vahaloto he afetau ke tolu aki mo e Pule Afetau he Keriso.
Ne hataki age a Iesu ke he hana tau tutaki ke aua fakatupetupe ke he tau vaha. Ne tala age a ia ke he tau tutaki hana: “Nakai lata he iloa e mutolu e tau vaha mo e tau tau, kua toka tuai he Matua ke he hana pule ni.” (Gahua 1:7) He fakamua atu, ne fakakite e Iesu kua nakai iloa foki e ia e magaaho ke fakahoko he Atua e fakafiliaga ke he fakatokaaga kelea nei, ke folafola e puhala ma e Pule Afetau he Keriso. Ne pehe a ia: “Ka ko e aho ia mo e magaaho ia nakai iloa he taha tagata, nakai iloa foki he tau agelu he lagi, ka ko e haku a Matua hokoia ni.”—Mataio 24:36.
Kua lata kia ke amanaki to liu mai tonu e Keriso he 2,000 e tau tau tali mai he aho he hana fanauaga mo tagata? Nakai pihia. Liga iloa e Iesu e aho fanau hana. Mo e iloa moli foki e ia ke totou 2,000 e tau tau mai he aho ia. Ka kua nakai iloa e ia e aho mo e matahola he hana liu mai. Kua kitia maaliali ai, e nakai mukamuka ke talahau moli e aho ka haele mai a ia! Ko e “vaha mo e tau tau” kua haia ni he malolo he hana Matua—ko e fakatokatokaaga ko ia hokoia ka iloa.
Mua atu, ne nakai poaki e Iesu hana tau tutaki ke fakatalitali ki a ia he matakavi he taha motu. Ne tala age a ia ki a lautolu ke nakai fakapotopoto auloa mo e fakatali, ka ke mavehevehe ke “hoko ni ke he fakaotiaga he lalolagi” mo e taute tutaki ke he tau tagata he tau motu oti. Kua nakai lagataha e fakahiku e ia e poakiaga ia.—Gahua 1:8; Mataio 28:19, 20.
To Malipilipi Kia ha Lautolu a Tau Amaamanakiaga ma e Afetau?
Pete he pihia, ko e falu ne makutukutu fakalotu kua lahi mahaki e tau amaamanakiaga ma e tau 2000. Talitonu a lautolu ko e magahala he tau mahina gaogao i mua, ko e tau vala he tohi he Fakakiteaga to fakamolioli ai. Ti kua kitia e lautolu a lautolu ke takitokotaha ke fai vala ke he fakamoliaga ia. Ke fakatai ki ai, ne tuhi a lautolu ke he perofetaaga ne fakamau he Fakakiteaga 11:3, 7, 8, ne tala ke he tau tagata tokoua ne talahau mena he “māga lahi, ko ia kua higoa fakalata ke he agaga, ko Sotoma mo Aikupito, ko e mena foki ne fakasatauro ai e Iki ha tautolu.” He magaaho ne tuku e gahua fakamatala ha laua, ko e tau tagata tokoua kua kelipopo he manu favale ne hopo mai he pahua.
Hagaao ke he hokotaki i loto he The New York Times Magazine ia Tesemo 27, 1998, ko e takitaki he taha matakau lotu “ne tala age ke he tau tutaki ko ia taha he tau tagata tokoua ne fifili ke fakapuloa e fakaotiaga he lalolagi mo e haele mai he Iki—oti ti tamate e Satani a ia he tau puhala tu i Ierusalema.” Ti ko e tau pule malolo a Isaraela kua lata tuai ni ke kapeletu. Ha kua matakutaku a lautolu neke lali falu tagata fakagoagoa ia ke “fakamoli” ni e lautolu e perofetaaga—pete ni ka fakalagalaga he mena ia e totokoaga kanavaakau tau! Ka ko e Atua, kua nakai manako “lagomatai” mai he tagata ke ta mai moli aki hana finagalo. Ko e tau perofetaaga oti he Tohi Tapu to fakamoli ni he vaha he Atua mo e he puhala ni he Atua.
Ko e tohi he Fakakiteaga kua tohia ke he “tau fakamailoga.” Hagaao ke he Fakakiteaga 1:1, ne manako a Iesu ke fakakite ke he “hana tau fekafekau” (nakai ke he lalolagi katoa) e mena ka nakai leva to tupu. Ke maama e tohi he Fakakiteaga, ko e tau fekafekau he Keriso, po ke tau tutaki, kua lata ke moua e agaga tapu he Atua, ne foaki e Iehova ki a lautolu ne omaoma ki a ia. Ane mai ke mukamuka lahi ke maama e tohi he Fakakiteaga, kua maeke foki ni ke totou mo e maama he tau tagata nakai tua. Ti kua nakai lata mogoia ma e tau Kerisiano ke liogi ma e agaga tapu ke fakamaama ai.—Mataio 13:10-15.
Kitia ai e tautolu he hagaao atu ke he tau fakamoliaga faka-Tohi Tapu, ko e afetau ke tolu aki mai he fanauaga a Iesu kua kamata he vaha mateafu he 1999 ti ko e aho ia nakai ko e Ianuari 1, 2000, po ke Ianuari 1, 2001, ke ha ha ai ha kakano uho. Ka kua ha ha agaia e afetau ne hokulo e kakano ke he tau Kerisiano. Ka nakai ko e afetau ke tolu aki, ko e afetau fe? To tali mai he vala tala fakahiku ke he tala nei ke he huhu nei.
[Tau Matahui Tala]
a Kikite e puha ne mataulu “2000 po ke 2001?” he lau 5.
b Hagaao ke he matohiaga he tau tagata fakaako tokoluga nei, ko e afetau ke tolu aki to mavatavata mai he 1995 po ke he 1996.
c Ke moua falu talahauaga foki, fakamolemole kikite Insight on the Scriptures, lomi fakailoa he Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., Volume 1, tau lau tohi 1094-5.
[Puha he lau 5]
2000 po ke 2001?
Ke maama ko e ha ne talahau falu ko e afetau ke tolu aki mai he fanauaga a Iesu to mavatavata mai ia Ianuari 1, 2001, kia matafeiga ke he fakatai nei. Kia fakalata la kua totou e koe e tohi ne lau 200. He magaaho ne hoko atu a koe ke he mataulu he lau tohi 200, kua 199 e lau tohi ne kua oti he totou e koe, mo e taha ni e lau ne toe. To nakai katoatoa e tohi he totou e koe ato hoko a koe ke he matahiku he lau 200. Tatai foki, kua 999 e tau tau he afetau he mogonei, tuga ne mahani ki ai, to mole ai, ia Tesemo 31, 1999, mo e taha e tau ne toe ato hoko ke he matahiku he afetau. Ha ko e fafatiaga ia, ko e afetau ke tolu aki kua kamata ia Ianuari 1, 2001. Ka kua nakai kakano e mena ia, ko e he aho ia kua 2,000 he tau tau ka mole mai he aho he fanauaga a Iesu, tuga ne fakakite he vala tala nei.
[Puha he lau 6]
Puhala ne Fakatu e Fakatokaaga F.K.-A.D. he Vaha
He mataulu he senetenari ke ono aki V.N., ne poaki he Pope John I e tagata omonuo ne higoa ko Dionysius Exiguus ke fakatu a fakatokaaga he fifiliaga ke maeke he tau lotu ke fakatoka e aho pauaki ma e Isita.
Kua kamata ai e gahua ha Dionysius. Ne liu tua a ia ke fuafua, mole atu e matulei a Iesu, ke he mena ne manatu e ia ko e tau ne fanau a Iesu; ti fakanumera e ia e tau tau takitaha kamata mai he mogo ia. Ne ui aki e Dionysius e vaha mai he fanauaga a Iesu ko e “A.D.” (ma e Anno Domini—“tau he Iki ha tautolu.”) Ha kua manatu ni ke moua e puhala mitaki ke fuafua e Isita he tau tau takitaha, ne fakatu puleheu e ia e puhala ke fakanumera e tau tau ke kamata mai he fanauaga he Keriso.
Pete ia kua talia he laulahi he tau tagata fakaako tokoluga kua nakai fanau a Iesu he tau ne fakaaoga e Dionysius ke fakave aki hana fuafuaaga, ko e hana fakatokaaga ma e matohiaga kua nakai maeke a tautolu ke tuhi ke he tau mena tutupu he magahala he vaha mo e ke kitia ha lalu fakafetuiaga ke he taha mo e taha.