Kua Moui e Kupu ha Iehova
Tau Fakamaamaaga Mai he Tohi a Luka
KUA maama ai ko e Evagelia ha Mataio ne kua tohia pauaki ma e tagata totou Iutaia, mo e Evagelia ha Mareko ma e tau tagata ne nakai ko e tau Iutaia. Pete ia, ko e Evagelia ha Luka ne kua tohia ma e tau tagata he tau motu oti kana. Ne tohia he kavi 56-58 V.N., ko e tohi a Luka kua moua katoatoa e tala ke he moui mo e fekafekauaga ha Iesu.
Mai he aga leveki mo e kikili he ekekafo, ne kumi fakamakutu e Luka e “tau mena oti kana, tali mai ni he kamataaga” ti putoia ai 35 e tau—mai he 3 F.V.N. ke he 33 V.N. (Luka 1:3) Ne teitei 60 e pasene he tohi he Evagelia ha Luka ko e haana ni.
FEKAFEKAUAGA FAKAMUA ATU
He oti e tohi e tau tala matafeiga ke he fanauaga ha Ioane ko e Papatiso mo e ha Iesu, ne tala mai a Luka ki a tautolu ne kamata e Ioane e fekafekauaga haana he tau ke 15 aki he pule a Tiperio Kaisara, ko e vahā tau tupu a ia he 29 V.N. (Luka 3:1, 2) Ne papatiso e Ioane a Iesu he vahā mateafu he tau ia. (Luka 3:21, 22) He 30 V.N., ne ‘liu atu a Iesu ki Kalilaia; kua kamata fakaako a ia ke he tau sunako ha lautolu.’—Luka 4:14, 15.
Ne kamata e fenoga fakamatala fakamua ha Iesu i Kalilaia. Ne tala age a ia ke he moto tagata: “Ko e mena lata ke fakamatala e au e vagahau mitaki he kautu he Atua ke he falu a māga foki.” (Luka 4:43) Ne uta fakalataha e ia a Simona ko e tagata takafaga ika mo e falu. Ne pehē a ia: “Ke kamata he vaha nai ke moua ai e koe e tau tagata.” (Luka 5:1-11; Mata. 4:18, 19) Ne kua fakalataha mai e tau aposetolo 12 mo Iesu he fano a ia he fenoga ke uaaki haana i Kalilaia. (Luka 8:1) He fenoga ke toluaki, ne fakafano atu e ia e 12 “ke fakamatalaatu e kautu he Atua, mo e fakamalolo e tau tagata gagao.”—Luka 9:1, 2.
Tali he Tau Hūhū Faka-Tohiaga Tapu:
1:35—Fai vala nakai e fufua ha Maria ke he fakafua tama haana? Ke maeke e tama ha Maria ke tupu mai mooli he hologa he tau tupuna haana ko Aperahamo, Iuta, mo Tavita, tuga ne mavehe mai he Atua, kua lata ni ke fakaaoga e fufua ha Maria ke he fakafua tama haana. (Kene. 22:15, 18; 49:10; 2 Samu. 7:8, 16) Pete ia, ko e agaaga tapu ha Iehova ne kua fakaaoga ke tamai e moui mitaki katoatoa he Tama he Atua ti maeke ke fatu. (Mata. 1:18) Ne tuga kua utakehe he mena nei e tau nakai mitaki katoatoa he fufua ha Maria ti tali mai ni he kamataaga he fakafua ne puipui e tupuaga he tino ne nakaila mau neke pakia.
1:62—Ne nakai vagahau mo e teligatuli kia a Sakaria? Nakai. Ko e lea ni haana ne lauia. Ne “kemokemo atu” falu he hūhū ko hai e higoa ne manako a ia ke ui aki e tama, nakai ha kua teligatuli a Sakaria. Ne liga logona e ia e hoana haana ne tutala ke he fakahigoa he tama taane ha laua. Liga kua hūhū falu ki a Sakaria he kemokemo po ke taute e tau fakamailoga. Ha ko e leo ni haana ne kua lata ke liu moua ne fakakite ai kua nakai lauia e puhala fanogonogo ha Sakaria.—Luka 1:13, 18-20, 60-64.
2:1, 2—Lagomatai fēfē e hagaaoaga ke he “tohiaga fakamua nai” ke iloa e magaaho ne fanau a Iesu? I lalo hifo ia Kaisara Aokuso, ne loga e tohiaga ne taute—ke fakamuaaki he 2 F.V.N. ko e fakamooliaga he Tanielu 11:20 mo e ke uaaki he 6 po ke 7 V.N. (Gahua 5:37) Ne gahua a Kurenio ko e kovana i Suria he magahala he tau tohiaga nei, maaliali ai ne lagaua e tu a ia he tuaga ia. He hagaao a Luka ke he tohiaga fakamua ne kua tuku ai e aho ne fanau a Iesu ke he 2 F.V.N.
2:35—Hokaia fēfē e loto ha Maria he “pelu”? Kua hagaao e mena nei ke he tupetupe lahi ka logona e Maria he kitia e tau tagata tokologa ne fakaheu a Iesu ko e Mesia mo e maanu ka logona e ia he mate mamahi lahi ha Iesu.—Ioane 19:25.
9:27, 28—Ko e ha ne talahau a Luka na “po valu” e fakafaliu he oti e mavehe e Iesu ke he tau tutaki haana ko e mena to “nakai hoko kia lautolu e mate” ato kitia e lautolu a ia he haana Kautu, ka kua talahau tokoua a Mataio mo Mareko ko e mena “mole atu ono e aho”? (Mata. 17:1; Mare. 9:2) Ne maaliali ai ne lafi e Luka ua e aho ki luga—ko e aho ne taute e maveheaga mo e aho ne fakamooli ai.
9:49, 50—Ko e ha ne nakai hataki e Iesu e tagata ne vega e tau temoni, pete kua nakai mui atu e tagata ki a ia? Ne nakai hataki e Iesu e tagata kakano kua nakaila fakatū ia e fakapotopotoaga Kerisiano. Ko e mena ia, ne nakai fakakikili lahi ke fakatauō e tagata mo Iesu ke maeke ia ia ke fakagahuahua e tua ke he higoa a Iesu mo e vega e tau temoni.—Mare. 9:38-40.
Tau Fakaakoaga ma Tautolu:
1:32, 33; 2:19, 51. Ne tokaloto e Maria e tau mena tutupu mo e tau talahauaga ne fakamooli aki e tau perofetaaga. Kua tokiofa nakai e tautolu e tau talahauaga ne talahau tuai e Iesu hagaao ke he “fakaotiaga he lalolagi,” he fakatatai e tau mena ne talahau e ia ke he tau mena tutupu he vahā nei?—Mata. 24:3.
2:37. Kua fakaako mai he fakafifitakiaga ha Ana ki a tautolu kua lata ia tautolu ke tapuaki ki a Iehova mo e mauokafua, “fakamakamaka ke he liogi,” mo e nakai tiaki e “fakapotopotoaga ha tautolu” he tau feleveiaaga faka-Kerisiano.—Roma 12:12; Hepe. 10:24, 25.
2:41-50. Ne tuku fakamua e Iosefa e tau mena fakaagaaga he moui haana ti kua leveki e moui fakatino mo e fakaagaaga he magafaoa haana. Ke he tau mena nei, ne fakatoka e ia e fakafifitakiaga mitaki ma e ulu he tau magafaoa.
4:4. Kua nakai lata ia tautolu ke fakatō noa ha aho nakai manamanatu ke he tau mena fakaagaaga.
6:40. Ko e faiaoga he Kupu he Atua kua lata ke fakatoka e fakafifitakiaga mitaki ma e tau tagata fakaako haana. Kua lata ia ia ke taute e tau mena ne fakamatala e ia.
8:15. Ke ‘taofi ke he kupu ke fua mai e tau fua ke he fakauka,’ kua latatonu ni ia tautolu ke maama, loto fakaaue, mo e fakamahani ke he Kupu he Atua. Kua latatonu e manamanatu fakahokulo ke he liogi ka totou e Tohi Tapu mo e tau tohi faka-Tohi Tapu.
FEKAFEKAUAGA FAKAMUI HA IESU
Ne fakafano atu e Iesu e toko 70 ke mumua ia ia ke he tau maaga mo e tau matakavi i Iutaia. (Luka 10:1) Ne fano a ia “ke he tau māga, mo e tau magamotu, kua fakaako fakahaga.”—Luka 13:22.
Lima e aho ato kamata e Paseka he 33 V.N., ne hoko atu a Iesu ki Ierusalema he heke he punua asini. Kua hoko mai tuai e magaaho ke fakamooli e tau kupu haana ke he tau tutaki haana: “Ko e mena lata ke mamahi he Tama he tagata he tau mena loga, ke tiaki foki a ia he tau patu, mo e tau ekepoa ne mua, mo e tau tohikupu; ke kelipopo foki a ia, ka fakatu hake foki a ia ke he aho tolu.”—Luka 9:22, 44.
Tali he Tau Hūhū Faka-Tohiaga Tapu:
10:18—Ko e heigoa ha Iesu ne hagaao ki ai he tala age ke he tau tutaki toko 70: “Ne kitia e au a Satani kua to mai he lagi tuga ne uhila”? Ne nakai pehē a Iesu kua fitā a Satani he liti mai he lagi. Ne nakai hoko e mena ia ato mole fakatote e fakatū e Keriso mo Patuiki he lagi he 1914. (Fakakite. 12:1-10) Pete kua nakai maeke ia tautolu ke talahau fakatonu ai, ka kua hagaao ke he tau mena ka tutupu i mua he tohi ke he puhala kua fitā he tutupu, ne peehi e Iesu to hoko moolioli e mena ia.
14:26—Ko e heigoa e kakano ma e tau tutaki he Keriso ke “fakavihia” e tau magafaoa ha lautolu? I loto he Tohi Tapu, kua maeke e kupu “fakavihia” ke hagaao ke he fakaalofa tote ke he tagata po ke taha mena. (Kene. 29:30, 31) Kua lata e tau Kerisiano ke “fakavihia” e tau magafaoa ha lautolu kua kakano ke fakaalofa tote ki a lautolu ka e fakaalofa fakalahi ki a Iesu.—Mata. 10:37.
17:34-37—Ko hai e “tau aeto,” mo e ko e heigoa “e tino” ka tolo a lautolu ki ai? Ko lautolu ka “uta,” po ke fakahao, kua fakatatai ke he tau aeto ne kitia mamao atu. Ko e “tino” ne tolo atu a lautolu ki ai ko e Keriso mooli he haana ha ha hinei ne nakai kitia mata mo e tau mena kai fakaagaaga nukua foaki e Iehova ma lautolu.—Mata. 24:28.
22:44—Ko e ha ne matematekelea lahi ai pihia a Iesu? Ne loga e kakano ati tupu e mena nei. Ne manamanatu lahi a Iesu ke he mate haana ne tuga e tagata matahavala ka lauia ai a Iehova ko e Atua mo e Haana higoa. Lafi ki ai, ne iloa mitaki e Iesu ko e moui tukulagi mo e vahā anoiha he tau tagata oti kana kua falanaki ke he tumau e tua fakamooli haana.
23:44—Ne fakatupu kia he nikoa e laā ke loa e pouligia ke he tolu e tula? Nakai. Ne nikoa ni e laā he magaaho he mahina pula foou, nakai he magaaho he mahina kau lapalapa, tuga he magaaho he Paseka. Ko e pouli ne tupu he aho ne mate a Iesu ko e mana mai he Atua.
Tau Fakaakoaga ma Tautolu:
11:1-4. He fakatatai e tau fakamaamaaga nei mo e falu kupu kua hiki fakatote he liogi fakatai, ne talahau he Lauga he Mouga he kavi 18 e mahina fakamua atu, kua fakakite fakamaaliali ki a tautolu kua lata e tau liogi ha tautolu ke nakai ko e fatiaki noa he tau kupu pauaki.—Mata. 6:9-13.
11:5, 13. Pete kua makai a Iehova ke tali e tau liogi ha tautolu, kua lata ia tautolu ke fakamalolō ke liogi.—1 Ioa. 5:14.
11:27, 28. Moua e fiafia mooli he taute fakamooli e finagalo he Atua ka e nakai moua mai he tau fakafetuiaga fakamagafaoa po ke tau koloa ne moua.
11:41. Kua lata ke foaki e tau mena fakaalofa noa ha tautolu mai he loto fakaalofa mo e fakamakai.
12:47, 48. Ko e tagata kua loga e kotofaaga ka e mahala ke taute ai kua mua atu e kelea ki a ia ne nakai iloa po ke maama katoatoa e tau matagahua haana.
14:28, 29. Kua pulotu ma tautolu ke momoui fakatatau ni ke he tau mena moua ha tautolu.
22:36-38. Ne nakai ole a Iesu ke he tau tutaki haana ke uta e tau kanavaakau ma e puipuiaga po ke leveki aki a lautolu. Ka kua fai kanavaakau ne tata mai he po ne afo a ia ti kua maeke ia Iesu ke fakaako e matakupu aoga lahi ki a lautolu: “Ko lautolu oti kana ke toto e pelu, to mamate a lautolu he pelu.”—Mata. 26:52.
[Fakatino he lau 31]
Ne fakatoka e Iosefa e fakafifitakiaga mitaki ko e ulu he magafaoa
[Fakatino he lau 32]
Ne tohia e Luka e tala matafeiga ke he moui mo e fekafekauaga ha Iesu