Vagahau Fakamoli ke he Matakainaga Haau

“Ha kua tuku kehe tuai e mutolu e vagahau pikopiko, kia vagahau fakamoli a mutolu takitokotaha mo e hana matakainaga.”—EFESO 4:25.

1, 2. Fēfē e onoonoaga he tau tagata tokologa ke he fakamoli?

KO E vagahau fakamoli ko e matakupu fetoko ke he loga e tau tau. He senetenari ke onoaki F.V.N., ko e tagata tohi poeme Heleni ko Alcaeus ne pehē: “Ko e tala mooli i loto he uaina.” Kua kakano e mena ia ko e vagahau fakamoli kua kitia ka mole e inu lahi he uaina ti liga makutu lahi ke tala. Kua fakaata foki he Kovana Roma ko Ponotio Pilato he senetenari fakamua e onoonoaga hepe ke he vagahau fakamoli he magaaho ne hūhū tuahā a ia ki a Iesu: “Ko [e] heigoa e kupu moli?”—Ioane 18:38.

² Ko e tau aga taufetoko hagaao ke he fakamoli kua holofa he vahā ha tautolu. Tokologa e tagata ne talahau ko e kupu “fakamoli” kua loga e tau kakano po kua kehekehe e puhala ne fakamaama he tau tagata e fakamoli. Ko e falu kua fakamoli ka felauaki po ke latatonu ni. Ko e tohi The Importance of Lying ne pehē: “Ko e mahani fakamoli kua liga lilifu lahi, ka kua aoga tote ke he taufetului he moui mo e mate ke moua e fakamouiaga mo e haohao mitaki. Ai lahi e fifiliaga he tagata ke he matakupu nei—kua lata a ia ke pikopiko ke moui.”

3. Ko e ha ko e fakafifitakiaga mua ue atu a Iesu he vagahau fakamoli?

³ Kua kehe lahi mahaki e tau tutaki he Keriso! Ko e onoonoaga a Iesu ke he fakamoli kua nakai fakavē ke he tau iloilo fakatagata. Ne vagahau fakamoli tumau a ia. Kua talahau foki he tau fī haana: “Ko e akoako na e, kua iloa e mautolu kua fakamoli a koe, kua fakaako foki e koe e puhala he Atua mo e fakamoli.” (Mata. 22:16) Pihia foki he vahā nei, kua muitua he tau Kerisiano mooli e fakafifitakiaga a Iesu. Ne nakai fakauaua a lautolu ke vagahau fakamoli. Ne talia katoatoa a lautolu mo e aposetolo ko Paulo, ne tomatoma ke he tau matakainaga talitonu: “Ha kua tuku kehe tuai e mutolu e vagahau pikopiko, kia vagahau fakamoli a mutolu takitokotaha mo e hana matakainaga.” (Efeso 4:25) Kia fakatutala a tautolu ke he tolu e kakano he talahauaga a Paulo. Fakamua, ko hai e matakainaga ha tautolu? Uaaki, ko e heigoa e kakano he vagahau fakamoli? Mo e toluaki, maeke fēfē ia tautolu ke fakagahua e mena nei ke he tau momoui ha tautolu he tau aho takitaha?

Ko Hai e Matakainaga ha Tautolu?

4. Nakai tuga e tau takitaki Iutaia he senetenari fakamua, ne fakakite fēfē e Iesu e onoonoaga a Iehova ko hai e tau matakainaga ha tautolu?

⁴ He senetenari fakamua V.N., ne fakaako he falu takitaki Iutaia ko e tau matakainaga Iutaia po ke tau kapitiga uho ni ha lautolu kua lata ke fakahigoa ko e “matakainaga.” Ka e fakakite mitaki katoatoa e Iesu e aga mo e manamanatuaga he Matua haana. (Ioane 14:9) Aoga lahi ai, ne fakakite e ia ke he tau tutaki haana kua nakai fiafia ni e Atua ke he taha e lanu tagata po ke motu. (Ioane 4:5-26) Lafi ki ai, ne fakakite he agaaga tapu ke he aposetolo ko Peteru kua “nakai fakamailoga tagata e Atua. Ka ko e tau tagata he tau motu oti kana ne matakutaku kia ia mo e mahani tututonu, kua talia ai e ia.” (Gahua 10:28, 34, 35) Ko e mena ia, kua lata ia tautolu ke onoono ke he tau tagata oti ko e tau matakainaga ha tautolu, he fakakite e fakaalofa ki a lautolu foki ne tuga e tau fī.—Mata. 5:43-45.

5. Ko e heigoa e kakano ke vagahau fakamoli mo e matakainaga ha tautolu?

⁵ Ka e, ko e heigoa e kakano a Paulo he magaaho ne talahau e ia kua lata ia tautolu ke vagahau fakamoli mo e matakainaga ha tautolu? Ko e vagahau fakamoli kua putoia e talahau e tau vala tala moolioli ne nakai fakavai. Kua nakai fakakeukeu po ke fakavaia he tau Kerisiano mooli e tau vala tala ke fakahehē aki e falu. Kua “fakavihia e [lautolu e] tau mena kelea” mo e “pipiki ke he tau mena mitaki.” (Roma 12:9) He fifitaki e “Atua fakamoli,” kua lata ia tautolu ke tutuli ke mahani fakamoli mo e hakotika ke he tau fakafehagaiaga oti ha tautolu. (Sala. 15:1, 2; 31:5) He fifili fakamitaki e tau kupu ha tautolu, pete ne tau tuaga fakamā po ke fuafua kelea ka fakamafola fakailoilo ai ka e nakai mahala ke he pikopiko.—Totou Kolose 3:9, 10.

6, 7. (a) Ko e fakamoli kia kua kakano foki kua lata ia tautolu ke talahau fakamatafeiga e tau mena fakatagata ki a ia ne hūhū mai? Fakamaama. (e) Ko hai kua lata ke falanaki e tautolu he vagahau fakamoli ki ai?

⁶ Ko e fakamoli kia ke he falu kua kakano kua lata tumau ia tautolu ke talahau fakamatafeiga e tau mena oti ke he ha tagata ka hūhū mai ki a tautolu? Nakai lata. He ha ha he lalolagi, ne fakatātā e Iesu kua nakai lata e falu tagata mo e tali hako po ke tau vala tala pauaki. He magaaho ne hūhū e tau takitaki lotu fakatupua ki a ia ko e heigoa e malolō po ke pule ne taute e ia e tau fakamailoga mo e tau mana, ne pehē a Iesu: “Ke hūhu atu foki e au taha kupu kia mutolu kia talahau mai a e mutolu kia au; to tala atu ai e au kia mutolu e pule ne eke ai e au e tau mena nai.” Ne nakai makai e tau tohikupu mo e tau patu ke talahau e tali, ati pehē a Iesu: “Nakai tala atu foki e au kia mutolu e pule kua eke ai e au e tau mena nai.” (Mare. 11:27-33) Ne nakai logona e ia e lata ke tali e hūhū ha kua kitia ai e tau gahua matahavala mo e fakafifitakiaga nakai tua ha lautolu. (Mata. 12:10-13; 23:27, 28) Pihia foki e vahā nei, kua lata e tau tagata ha Iehova ke puipui mai he tau tagata tiaki taofiaga mo e falu tagata mahani kelea ne fakaaoga e tau pikopiko po ke lagatau kelea ma e tau manako lotokai.—Mata. 10:16; Efeso 4:14.

⁷ Ne fakakite foki e Paulo kua liga nakai lata falu tagata ke moua e tali katoatoa. Ne pehē a ia ko e “fakatutala a lautolu, [“mo e ahiahi ke he tau mena he falu,” NW],” kua “vagavagahau ke he tau mena nakai lata.” (1 Timo. 5:13) E, ko lautolu ne fia iloa e tau mena he falu po ko lautolu ne nakai maeke ke falanaki ki ai he tala noa e tau mena galo ka mailoga kua nakai manako falu ke tala age e tau vala tala fakatagata ki ai. Kua mua e mitaki ke muitua ke he fakatonuaga omoomoi a Paulo: “Mo e lalilali atu a mutolu ke nonofo fakatekiteki, kia eke ha mutolu ni a feua [po ke, tau mena].” (1 Tesa. 4:11) Ka e he falu magaaho, kua liga lata e tau motua he fakapotopotoaga ke hūhū hagaao ke he tau mena fakatagata ke maeke ke taute e tau matagahua kua kotofa ki a lautolu. Ke he tuaga pihia, ko e ha tautolu a kaufakalataha he vagahau fakamoli kua loto fakaaue lahi ki ai mo e lagomatai lahi.—1 Pete. 5:2.

Vagahau Fakamoli ke he Tau Mena he Magafaoa

8. Maeke fēfē he vagahau fakamoli ke lagomatai e tau tagata he magafaoa ke fetataaki?

⁸ Fa mahani ko e magafaoa ha tautolu ne tata lahi mahaki a tautolu ki ai. Ke fakamalolō e pipiaga nei, kua aoga lahi ke vagahau fakamoli e taha ke he taha. Loga e tau lekua mo e tau fekehekeheaki ka fakatote hifo po ke utakehe ha kua atāina, mahani fakamoli, mo e totonu e tau matutakiaga ha tautolu. Ma e fakatai, ka taute e tautolu e hehē, kua fakauaua kia a tautolu ke talahau ai ke he ha tautolu a hoa, ha tautolu a fanau, po ke falu tagata tata he magafaoa? He fakamolemole fakamoli mai he loto kua lagomatai ke fakatupu ki mua e mafola mo e kaufakalataha i loto he magafaoa.—Totou 1 Peteru 3:8-10.

9. Ko e ha e vagahau fakamoli kua nakai fakaatā a tautolu ke vagahau tea po ke hemu?

⁹ Ko e vagahau fakamoli kua nakai kakano kua lata ia tautolu ke vagahau tea mo e fakahanoa. He mahani hemu kua nakai fakatupu e aoga he fakamoli po ke malolō ne ha ha i ai. Ne pehē a Paulo: “Kia tiaki a mutolu a fakafiu oti mo e vale, mo e ita, mo e miha, mo e kupu kelea, katoa mo e tau loto kelea oti kana. Ka kia eke a mutolu mo tau tagata totonu ko e taha ke he taha, kia hofihofi ha mutolu a fakaalofa, mo e fefakamagaloaki a mutolu; tuga e Atua ha ia Keriso ne fakamagalo e ia a mutolu.” (Efeso 4:31, 32) Ka vagahau a tautolu ke he puhala totonu mo e lilifu, kua kakano lahi e fekau ha tautolu ti fakakite e fakalilifu ki a lautolu ne vagahau a tautolu ki ai.—Mata. 23:12.

Vagahau Fakamoli ke he Tau Mena he Fakapotopotoaga

10. Ko e heigoa he tau motua Kerisiano ka ako mai he fakafifitakiaga mitaki lahi mahaki ha Iesu he vagahau fakamoli?

¹⁰ Ne vagahau a Iesu ke he tau tutaki haana ke he puhala mukamuka mo e hakotika. Ko e fakatonuaga haana kua fakaalofa tumau, ka e nakai fiofio e ia e vagahau fakamoli ke fiafia e tau tagata fanogonogo haana. (Ioane 15:9-12) Ke tuga a ia, he magaaho ne taufetoko e tau aposetolo haana ko hai ne mua atu, ne mauokafua ka e fakauka a Iesu he lagomatai a lautolu ke maama e lata ke mahani fakatokolalo. (Mare. 9:33-37; Luka 9:46-48; 22:24-27; Ioane 13:14) He mauokafua pihia foki ke he tututonu, kua nakai pule e tau motua Kerisiano he vahā nei ke he fuifui he Atua. (Mare. 10:42-44) Kua muitua e lautolu e Keriso he eke mo “tau tagata totonu ko e taha ke he taha” mo e ‘hofihofi e fakaalofa’ he tau fakafetuiaga ha lautolu mo e falu.

11. He fakaalofa ke he tau matakainaga ha tautolu, ko e puhala fe kua lata ke omoomoi a tautolu ke fakaaoga aki e tau alelo ha tautolu?

¹¹ He vagahau fakahako ke he tau matakainaga ha tautolu ka e nakai tō molea ai, kua maeke ia tautolu ke fakakite e manatu ka e nakai fakahukia. Mooli, to nakai manako a tautolu ke “tuga ne tafi matila” e alelo ha tautolu, he fakaaoga ke fakatuina e vagahau he fakahukia po ke ekefakakelea. (Sala. 52:2; Fakatai 12:18) Ko e fakaalofa ma e tau matakainaga ha tautolu ka omoomoi a tautolu ke “leveki [ha tautolu] a alelo neke kelea, mo e [ha tautolu] a tau laugutu foki neke vagahau fakavai.” (Sala. 34:13) Ke he puhala nei, kua fakalilifu e tautolu e Atua mo e fakatupu ki mua e kaufakalataha he fakapotopotoaga.

12. Magaaho fe kua lata e mahani pikopiko ke fakafili? Fakamaama.

¹² Kua gahua fakamakutu e tau motua ke puipui e fakapotopotoaga mai ia lautolu ne talahau e tau pikopiko kelea lahi. (Totou Iakopo 3:14-16.) Kua talahau e pikopiko kelea lahi he fakafualoto ke fakahagahaga kelea e taha tagata; ko e amaamanakiaga ke fakamamahi e tagata ke he falu puhala po ke fakatupetupe. Kua lahi atu e mena ne putoia mai he talahau e tau tala noa mo e fakahehē po ke fakalahilahi e tau tala mooli. Kua kelea e tau pikopiko oti mogoia, ti ko e tau mena oti ne nakai fakamoli ne nakai lata ke fakafili. Ti, kua lata e tau motua ke fakaaoga e fifiliaga lagotatai, tonu, mo e mitaki he magaaho ka filifilia kaeke kua talahau tumau he tagata e tau mena nakai mooli ke eke mo puhala pikopiko kelea lahi pauaki ne kua lata ke fakafili. Po kua lata ni mo e tomatomaaga malolō mo e fakaalofa ne mai he tau Tohiaga Tapu?

Vagahau Fakamoli ke he Tau Fakafetuiaga Pisinisi

13, 14. (a) Kaumahala fēfē e falu tagata ke fakamoli ke he tau takitaki gahua ha lautolu? (e) Ko e heigoa e tau fua mitaki ka moua mai he mahani fakamoli mo e vagahau fakamoli he gahuaaga?

¹³ Kua nonofo a tautolu he vahā ne puke he nakai mahani fakamoli, ti liga uka ke totoko e kamatamata ke nakai mahani fakamoli ke he takitaki gahua. Ka tohi ole ma e gahua, tokologa ne pikopiko lahi. Tuga anei, liga fakalahilahi e lautolu e lotomatala po ke fakaakoaga ha lautolu ke he tohi fakamaama ke moua e totogi mitaki po ke lahi atu. Ke he taha faahi, tokologa e tau tagata gahua ne talahau kua gahua a lautolu ka e hane taute e tau mena fakatagata, ti kua nakai fetataiaki mo e tau matafakatufono he kamupanī. Kua liga totou a lautolu ke he tau vala tala ne nakai hagaao ke he gahua ha lautolu, taute e tau hea telefoni fakatagata, fakafano e tau vala tala fakatagata he komopiuta, po ke kitekite ke he Internet.

¹⁴ Kua onoono e tau Kerisiano mooli ke he mahani fakamoli mo e vagahau fakamoli ko e mena kua latatonu ke taute. (Totou Tau Fakatai 6:16-19.) Ne pehē a Paulo: “Kua loto a mautolu ke mahani mitaki [po ke, mahani fakamoli] ke he tau mena oti kana.” (Hepe. 13:18) Ti foaki he tau Kerisiano ke he tau takitaki gahua ha lautolu e gahua he aho katoa ke lata mo e totogi he aho katoa. (Efeso 6:5-8) Ko e tagata gahua fakamakutu ka tamai foki e fakahekeaga ke he Matua ha tautolu he lagi. (1 Pete. 2:12) Ma e fakatai, ko e takitaki gahua ha Roberto i Sepania ne nava ki a ia he mahani fakamoli mo e ha ko e tagata gahua mitaki. Ko e fua he mahani mitaki ha Roberto, ne fakagahua foki he kamupanī e falu Fakamoli. Ko e tau tagata gahua mitaki lahi foki a lautolu nei. He tau tau loga kua mole, ne moua e Roberto e tau gahua ma e tau matakainaga papatiso toko 23 mo e tau tagata fakaako Tohi Tapu toko 8!

15. Lata ke fakatātā fēfē he tagata pisinisi Kerisiano kua vagahau fakamoli a ia?

¹⁵ Ka gahua ma tautolu ni, kua fakamoli nakai a tautolu ke he tau fehagaiaga pisinisi oti ha tautolu, po kua kaumahala a tautolu he falu magaaho ke vagahau fakamoli ke he matakainaga ha tautolu? Ko e tagata pisinisi Kerisiano kua nakai lata ke talahau fakahehē e koloa po ke gahua ke sela mafiti; po ke nakai lata ia ia ke foaki po ke talia e tau totogi fakavaivai. Manako a tautolu ke taute atu ke he falu ke tuga kua manako a tautolu ke taute mai pihia he falu.—Fakatai 11:1; Luka 6:31.

Vagahau Fakamoli ke he Tau Tui Ne Mua he Fakatufono

16. Ko e heigoa kua foaki he tau Kerisiano (a) ke he tau tui ne mua he fakatufono? (e) ki a Iehova?

¹⁶ Ne pehē a Iesu: “Ko e tau mena a Kaisara, kia uta a e mutolu kia Kaisara; ka ko e tau mena he Atua, kia uta a ke he Atua.” (Mata. 22:21) Ko e heigoa e “tau mena” kua foaki e tautolu ki a Kaisara, ko lautolu e tau tui ne mua he fakatufono? He talahau e Iesu e tau kupu ia, ne matapatu e fakatutalaaga ke he tau tukuhau. Ti, ke fakatumau e loto manamanatu meā ki mua he Atua mo e tau tagata, kua omaoma e tau Kerisiano ke he tau fakatufono he motu, putoia ai e totogi he tau tukuhau. (Roma 13:5, 6) Ka e mailoga e tautolu ko Iehova ko e Pule Katoatoa Mua Ue Atu, ko e Atua mooli tokotaha, kua fakaalofa a tautolu ki a ia mo e ha tautolu a loto, agaaga, manatu, mo e malolō katoa. (Mare. 12:30; Fakakite. 4:11) Ko e mena ia, kua foaki e tautolu ki a Iehova ko e Atua e omaoma katoatoa.—Totou Salamo 86:11, 12.

17. Fēfē e onoonoaga he tau tagata ha Iehova ke moua e lalagoaga fakatupe he fakatufono?

¹⁷ Loga e motu ne foaki e tau fakaholoaga fakatupe po ke tau gahua ke lalago aki a lautolu ne manako lagomatai fakatino. Kua nakai hepe ke moua he Kerisiano e lalagoaga pihia—ka lata a ia ke moua. He vagahau fakamoli ke he matakainaga ha tautolu kua nakai foaki e vala tala fakavai po ke fakahehē ke he tau tui ne mua he fakatufono ke moua e lalagoaga fakatupe he fakatufono.

Tau Monuina he Fakamoli

18-20. Ko e heigoa e tau monuina kua fua mai he fakamoli ke he matakainaga ha tautolu?

¹⁸ Kua loga e tau monuina he fakamoli. Kua fakatumau e tautolu e loto manamanatu meā he foaki ki a tautolu e mafola he manamanatuaga mo e loto mitaki. (Fakatai 14:30; Filipi 4:6, 7) He moua e loto manamanatu meā kua uho lahi ke he fofoga he Atua. Pihia foki, ka fakamoli a tautolu ke he tau mena oti kana, kua nakai lata ia tautolu ke tupetupe neke moua, po ke kitia he tau tagata.—1 Timo. 5:24.

¹⁹ Manamanatu ke he taha monuina foki. Ne pehē a Paulo: “Kua fakakite e mautolu a mautolu ke he tau mena oti ko e tau fekafekau he Atua, . . . ke he kupu [po ke, vagahau fakamoli].” (2 Kori. 6:4, 7) Kua tupu mooli e mena nei ke he Fakamoli ne nofo i Peritania. He lali ke sela e motokā ke he tagata ka fakatau ai, ne fakamaama e ia e tau mena mitaki oti mo e tau lekua foki, pihia mo e tau mena ne nakai maeke ke kitia. He mole e uta e motokā ke fakaholo ke tivi, ne hūhū e tagata fakatau ke he matakainaga taane ko ia ka taha he Tau Fakamoli a Iehova. Ko e ha ne talahau pihia a ia? Kua mailoga he tagata taane e mahani fakamoli he matakainaga taane ti pihia mo e tauteuteaga maopoopo haana. Ko e fakatutalaaga ia ne takitaki atu ke he fakamatala mitaki.

²⁰ Kua fakaheke pihia nakai e tautolu e Tufuga ha tautolu ha ko e aga mitaki ha tautolu? Ne pehē a Paulo: “Kua tiaki e mautolu e tau mena galo ke ma ai, nakai o fano a mautolu mo e mahani pikopiko.” (2 Kori. 4:2) Ti kua lata ia tautolu ke eketaha ke vagahau fakamoli ke he matakainaga ha tautolu. He taute pihia, to fakalilifu e tautolu ha tautolu a Matua he lagi mo e ke he tau tagata haana.

To Tali Fēfē e Koe?

• Ko hai e matakainaga ha tautolu?

• Ko e heigoa e kakano ke vagahau fakamoli ke he matakainaga ha tautolu?

• Maeke fēfē he fakamoli ke fakaheke e Atua?

• Ko e heigoa e tau monuina kua fua mai he fakamoli?

[Fakatino he lau 17]

Kua mautali nakai a koe ke talahau e tau hehē ikiiki?

[Fakatino he lau 18]

Kua vagahau fakamoli nakai a koe ka ole gahua?