Fifitaki e Tua ha Lautolu

Ako e Ia e Fakamagalo Mai he Iki

KUA nakai nimo e Peteru e magaaho fuafua kelea lahi ia he feleveia e tau mata ha laua. Mailoga kia e ia e hogohogo manava po ke ita he fofoga ha Iesu? Nakai iloa ai e tautolu; ha kua talahau hokoia he fakamauaga omoomoi “ti haga atu e Iki, mo e kitekite atu kia Peteru.” (Luka 22:61) Ka ko e fakahela atu lagataha ia ha Iesu, ne kitia e Peteru haana ni a kaumahala lahi. Mailoga ai e ia kua taute e ia e mena ia ne fitā he talahau e Iesu, ko e taha mena ne fakamakamaka a Peteru to nakai taute e ia—ne fakatikai e ia haana Iki fakahelehele. Ko e tuaga tokolalo lahi mahaki ma Peteru, ti liga ko e magaaho muikau he aho kelea muitui he moui haana.

Ka e nakai kuenaia. Ha ko Peteru ko e tagata ne lahi e tua, kua fai magaaho agaia a ia ke kautū mai he tau hehē haana mo e fakaako taha he tau fakatonuaga mua ue atu a Iesu. Kua hagaao ai ke he fakamagaloaga. Igatia a tautolu mo e lata ke fakaako e fakatonuaga ia, ti manamanatu la a tautolu ke he puhala uka ne fehagai mo Peteru.

Ko e Tagata kua Lahi Mahaki e Mena ka Fakaako

Kavi ke he ono e mahina fakamua atu he maaga haana ko Kapanaumi, ne fina atu a Peteru ki a Iesu mo e hūhū: “Ko e Iki na e, to lagafiha kia he mahani kelea mai ai haku a matakainaga kia au, ti fakamagalo e au a ia? to lagafitu kia?” Liga manatu a Peteru kua totonu a ia. Ha kua fakaako he tau takitaki lotu he magahala ia na lata e tagata ke lagatolu ni e fakamagalo atu! Ati pehē age a Iesu: “Nakai . . . ke lagafitu, ka kia laga fitugofulu kua taki fitu.”—Mataio 18:21, 22.

Pehē kia a Iesu kua lata ia Peteru ke fakamau hifo e tau hehē he tagata mahani kelea? Nakai; ka e he liliu e 7 ha Peteru ke he 77, ne pehē a ia kua nakai fakakaupā e fakamagalo atu. Ne fakakite e Iesu, na fakaohooho a Peteru ha ko e maō e loto mo e aga nakai fakamagalo ne tupu lahi he magahala ia, ko e tagata ne fakamau e magaaho ne fakamagalo atu, ke tuga e tagata ne fakamau e tau tupe fakaaoga. Pete ia, ko e fakamagaloaga ne fakavē ke he tau puhala he Atua kua laulahi mo e totonu.

Ne nakai taufetoko a Peteru mo Iesu. Ka kua hoko mooli nakai e fakatonuaga ha Iesu ke he loto he Peteru? Falu magaaho ne lahi e mena ha tautolu ne ako hagaao ke he fakamagalo atu ka mailoga e tautolu kua lata lahi mahaki a tautolu ke moua ai. Liliu la tautolu ke he tau mena ne tutupu ato hoko ke he mate a Iesu. He tau tulā vihi ia, ne loga e mena ha Peteru ne taute ke moua e fakamagalo atu he Iki haana.

Kua Lata Lahi ke Moua e Fakamagalo

Ko e afiafi uho lahi—ko e pō fakahiku he moui a Iesu he lalolagi. Lahi agaia e mena ne manako a Iesu ke fakaako ke he tau tutaki haana—tuga anei, ko e mahani fakatokolalo. Ne fakatoka e Iesu e fifitakiaga he holoholo fakatokolalo e tau hui ha lautolu, ko e gahua fa kotofa ke he tau tupa ne mua atu e tokolalo. Fakamua, ne fakauaua a Peteru ke he tau gahua a Iesu. Ti nakai talia e gahua ia. Matutaki a ia ke fakamakamaka ki a Iesu ke holoholo e tau hui haana pihia foki mo e tau lima mo e ulu haana! Ne nakai hogohogo manava a Iesu ka e fakamaama fakatotoka e aoga mo e kakano he mena ne taute e ia.—Ioane 13:1-17.

Ka e nakai leva he mole, ne kmata e tau aposetolo ke taufetoko ko hai ne mua atu ia lautolu. Ne putoia mooli a Peteru he fakakite e mahani fakalialia he fakaikaluga he tagata. Pete ia, ne fakatonu fakamitaki e Iesu a lautolu mo e nava foki ki a lautolu ha ko e tau mena mitaki ne taute e lautolu—he fakakite e mahani fakamooli he pipiki mau ke he Iki ha lautolu. Ka e talahau tuai e ia to tiaki e lautolu a ia. Ne tali a Peteru to pipiki mau a ia mo Iesu ke hoko ke he mate. Ne tala age tuai e Iesu, to fakatikai lagatolu e Peteru e Iki haana he pō ia ni ato kō lagaua e moa. Ne nakai ni fakatikai e Peteru a Iesu ka e fakaikaluga to lahi e mahani fakamooli haana ke he falu aposetolo!—Mataio 26:31-35; Mareko 14:27-31; Luka 22:24-28.

Hokotia nakai a Iesu ke hogohogo manava ki a Peteru? He magaaho uka nei, ne kumi tumau e Iesu e mitaki he tau aposetolo agahala haana. Ne iloa e ia to fakatikai e Peteru a ia, ka e pehē a ia: “Kua ole au māu, kia nakai mate hau a tua; ka ko koe, ka mafoki mai a koe, ti fakamalolo e koe hau a tau matakainaga.” (Luka 22:32) Ne fakakite e Iesu e mauokafua to malolō fakaagaaga a Peteru ti liu fekafekau fakamooli. Ko e aga totonu mo e fakamagalo mooli!

Nakai leva foki, he katene i Ketesemane, ne lagaloga e lata ha Peteru ke fakatonu. Ne tala age a Iesu ki a ia, pihia ki a Iakopo mo Ioane ke mataala ka e liogi a Ia. Kua mamahi lahi mahaki e logonaaga ha Iesu ti manako ma e lagomataiaga, ka e lagaloga e momohe ha Peteru mo e falu. Ne fakakite ai e Iesu e fakaalofa mo e fakamagalo he pehē: “Kua makai ni e loto, ka ko e tino kua lolelole.”—Mareko 14:32-38.

Nakai leva, ne hoko mai e matakau nukua totō e tau hulu mo e tau pelu mo e tau katoua. Ko e magaaho anei ke gahua fakamataala mo e fakailoilo. Ka e oho fakatepetepe a Peteru mo e ili e pelu ki luga he ulu a Maliko, ko e fekafekau he ekepoa ne mua, ti motupū ai haana a teliga. Ne fakatonu fakatotoka e Iesu a Peteru, fakamaulu e teliga, ti fakamaama e matapatu fakaakoaga he nakai favale nukua takitaki e tau tutaki haana ke hoko ke he aho nei. (Mataio 26:47-55; Luka 22:47-51; Ioane 18:10, 11) Ne loga tuai e mena ne taute e Peteru ne lata ke fakamagalo he Iki haana. Liga fakamanatu ki a tautolu e mena ne tupu ki a ia “ko e tau mena loga kua hehe ai a tautolu oti.” (Iakopo 3:2) Nakai kia lata ia tautolu oti ke moua e fakamagaloaga mai he Atua he tau aho takitaha? Ka kua loga agaia e mena ka tupu ki a Peteru he pō ia. Kelea lahi mahaki e mena ne fakatoka mai mua.

Kaumahala Lahi Mahaki a Peteru

Ne tala age a Iesu ke he matakau kaeke ke kumi a lautolu ia ia, kua lata a lautolu ke toka e tau aposetolo haana ke ō. Ne lolelole e onoonoaga ha Peteru he līlī he matakau a Iesu. Ti hola a Peteru tuga ni e falu aposetolo haana.

Ne oti e fehola a Peteru mo Ioane he liga tata atu ke he fale he Ekepoa ne Mua ko Ana he magaaho fakamua, ko e matakavi ne takitaki atu mua a Iesu ke fakafili. He takitaki kehe a Iesu mai i ai, ne mumui “mamao mai” a Peteru mo Ioane. (Mataio 26:58; Ioane 18:12, 13) Ne nakai hopoate a Peteru. Lata mooli ke moua e loto malolō ke mumui atu. Ne fai kanavaakau e matakau, ti fitā he fakapakia e Peteru taha ia lautolu. Pete ia, nakai kitia e tautolu he mena nei e fifitakiaga a Peteru ke he fakaalofa fakamooli ne talahau tuai e ia—ko e makai ke mate fakalataha mo e Iki haana ka lata ai.—Mareko 14:31.

Tuga a Peteru, tokologa he vahā nei ne eketaha ke mumui “mamao mai” ke he Keriso—he puhala ne nakai fai tagata ka mailoga ai. Ka e he tohi e Peteru he magaaho fakamui, ko e puhala ni ke mumui fakamitaki ke he Keriso ko e pipiki fakatata atu a tautolu ki a ia, muitua e fifitakiaga haana ke he tau mena oti, pete ne tau fua he magaaho fakamui.—1 Peteru 2:21.

He mui atu mo e mataala a Peteru ne hoko atu a ia ke he gutuhala he taha he tau fale talahaua i Ierusalema. Ko e kaina ha Kaiafa, ko e ekepoa ne mua nukua maukoloa mo e malolō lahi. Kua mahani e tau kaina pihia ke ati viko he lotopā, ti ha ha ai e gutuhala i mua. Ne hoko atu a Peteru ke he gutuhala ka e nakai fakaatā atu ki loto. Kua fitā a Ioane i loto, ti hau ke he tagata leoleo he gutuhala ke fakaatā a Peteru ki loto. Tuga na ai ō tokoua a Peteru mo Ioane; ti nakai lali foki a ia ke hū ki loto he fale ke tū fakalataha mo e Iki haana. Ne nofo a ia he lotopā ne ha ha ai e falu fekafekau mo e falu leoleo ne mūmū i mua he afi kakā he pō makalili, he kitekite ke he tau tagata hane fatipiko hagaao ki a Iesu ne o ki loto mo e o mai ki fafo he fakafiliaga i ai.—Mareko 14:54-57; Ioane 18:15, 16, 18.

He maama he afi, ne kitia mitaki he tama fifine ne hafagi e gutuhala ki a Peteru a ia. Na iloa he tama fifine a ia. Ne talahau totoko atu a ia: “Ko koe foki, ne fakalataha a mua mo Iesu ko e Kalilaia.” He nakai mautali, ne fakatikai e Peteru kua nakai iloa e ia a Iesu—po ke nakai maama e mena ne talahau he tama fifine. Ne fano a ia ke tū tata ke he gutuhala, he lali ke fakagalogalo, ka e mailoga he taha tama fifine a ia ti talahau pihia foki: “Ko e tagata na foki ne fakalataha a laua mo Iesu ko e Nasareta.” Ne omonuo a Peteru: “Nakai [iloa] e au e tagata ia.” (Mataio 26:69-72) Liga ko e mole he fakatikai nei ke lagaua ne logona e Peteru e kō he moa, ka kua tupetupe lahi a ia ke manatu e perofetaaga ne talahau e Iesu he tau tulā fakamua.

Levaleva ai, ne lali fakamakamaka agaia a Peteru ke kalo neke kitia he faoa. Ka e o age a lautolu ne tūtū tata mai he lotopā ki a ia. Taha ia lautolu ko e faoa ha Maliko, ko e fekafekau ne hio e Peteru e teliga. Ne pehē a ia ki a Peteru: “Ka e nakai kia kitia e au a koe fakalataha mo ia ke he kaina?” Ne fakamakamaka a Peteru ke tala age kua hepe a lautolu. Ti omonuo a ia ke he mena nā, he talahau to hoko e kaialu ki a ia kaeke kua pikopiko a ia. Nakai leva he talahau e ia e tau kupu nā ti kō e moa—ko e kō ke lagaua ne logona e Peteru he pō ia.—Ioane 18:26, 27; Mareko 14:71, 72.

Ne hū atu a Iesu ke he kaupā ne onoono hifo ke he lotopā. He mogo tonu ia, ne feleveia e tau mata ha laua, tuga ne talahau he kamataaga. Ne mailoga agataha e Peteru e kaumahala kelea lahi mahaki ne taute e ia ke he Iki haana. Kua fano kehe a Peteru he lotopā, ne fakaatukehe lahi mahaki ha ko e logonaaga tokihala ni haana. Ne fina atu a ia ke he puhala he maaga, ti kua maama e puhala haana ha kua hifo fakahaga e mahina kau. Ne gaholo fano e tau mena ne kitia e ia. Nukua puke e tau mata haana he tau hihina mata. Ati tagi lahi mahaki a ia.—Mareko 14:72; Luka 22:61, 62.

He mailoga e hehē makimaki ia, na mukamuka lahi ke he tagata ke manatu kua kelea muitui e agahala haana ti nakai fai fakamagaloaga. Liga manatu pihia foki a Peteru ki a ia ni. Ka e pihia mooli kia?

Molea Kia ke Fakamagalo a Peteru?

Kua uka ke manamanatu ke he hukia lahi ha Peteru he magaaho pogipogi ti tutupu e tau mena he aho. Liga fakatonu ni e ia a ia he magaaho ne mate a Iesu he mogo afiafi he mole e leva he fakakikiveka! Liga matematekelea lahi a Peteru he manamanatu ke he mamahi ne lafi e ia ke he Iki haana he aho fakahiku he moui Haana ke he lalolagi nei. Pete he hokulo lahi mahaki e momoko ha Peteru, ne nakai mahala a ia ke he fakaatukehe. Iloa mooli e tautolu e mena nei, ha kua nakai leva ti totou e tautolu kua liu a ia fakalataha mo e tau matakainaga haana. (Luka 24:33) Nakai fakauaua na tokihala oti e tau aposetolo ke he puhala ne fakakite e lautolu he pō matematekelea lahi ia, ti ha ha ia lautolu e femafanaaki.

Maeke foki ia tautolu he mena nei ke kitia na taute e Peteru e tau fifiliaga mitaki. He magaaho ne kaumahala e fekafekau he Atua, nakai ko e kaumahala lahi mahaki haana ne aoga ka ko e aoga lahi mahaki he malolō he fifiliaga haana ke liu tū, ke fakahako e tau matalekua. (Tau Fakatai 24:16) Ne fakakite e Peteru e tua mooli he fakapotopoto mo e tau matakainaga haana pete ne tau logonaaga fakaatukehe lahi mahaki haana. Ka pehia e tagata he momoko po ke tokihala, kua mukamuka ke vevehe kehe ka e hagahaga kelea. (Tau Fakatai 18:1) Ko e puhala pulotu ke nonofo fakatata ke he tau matakainaga Kerisiano ti liliu ke moua e malolō fakaagaaga.—Heperu 10:24, 25.

Ha kua fakalataha a ia mo e tau matakainaga fakaagaaga haana, ne logona e Peteru e tala ofomate kua nakai ha ha i ai e tino a Iesu he tukuaga. Ne tafepoi atu a Peteru mo Ioane ke he mena ne tanu ai a Iesu nukua fakamau e hala. Hoko atu fakamua a Ioane ha ko ia ne liga fuata. He kitia kua mahafagi e mena ne tanu ai, ne tehatehaua a ia ke hū ki loto. Nakai pihia a Peteru. Pete he otioti e matagi he poi, ne fano loa a ia ki loto. Ne gatigati ai!—Ioane 20:3-9.

Talitonu nakai a Peteru kua liu tu mai a Iesu? Nakai talitonu a ia he magaaho fakamua, pete he tala age he tau fifine mahani fakamooli kua fakakite atu e tau agelu ki a lautolu mo e fakailoa kua fakatū hake a Iesu he mate. (Luka 23:55–24:11) Ka e he oti e aho ia, ko e tau mena ne momoko mo e fakauaua e loto a Peteru kua galo oti. Ne moui mooli a Iesu mogonei ko e agaaga malolō lahi! Ne fakakite atu a ia ke he tau aposetolo oti haana. Ka e fai mena ne taute mua e ia, taute tokotaha ni e ia. Ne pehē e tau aposetolo he aho ia: “Ko e moli, kua tu mai e Iki; kua fakakite foki a ia kia Simona.” (Luka 24:34) Pihia foki, ne tohi he aposetolo ko Paulo he magaaho fakamui hagaao ke he aho ofoofogia lahi ia “ne kitia foki e Kefa a [Iesu] ti kitia ai he tokohogofulu ma ua.” (1 Korinito 15:5) Ko Kefa mo Simona e falu higoa a Peteru. Ne fina atu mooli a Iesu ki a Peteru he aho ia—ko ia ni tokotaha.

He Tohi Tapu, ko e vala tala he fakalatahaaga mafanatia ia ne ha ha ni ia Iesu mo Peteru. Maeke ni ia tautolu ke manamanatu ke he fiafia ha Peteru he kitia e Iki fakahelehele haana kua liu moui mo e moua e magaaho ke fakakite e momoko mo e fakatokihala haana. Ke he tau mena oti he lalolagi, ne manako a ia ke he fakamagaloaga. Ko hai ka fakauaua na fakamagalo e Iesu ti fakamagalo fakalahi ai? Ko e tau Kerisiano he vahā nei ne mokulu ke he agahala kua lata ke manatu e mena ne tupu ki a Peteru. Nakai lata ia tautolu ke tali manatu kua nakai moua e tautolu e fakamagaloaga he Atua. Ne fakaata katoatoa e Iesu e haana Matua, ka “fakamagalo fakalahi mai.”—Isaia 55:7.

Falu Fakamooliaga he Fakamagalo

Ne tala age a Iesu ke he tau aposetolo haana ke ō ki Kalilaia, ke liu a lautolu ke feleveia mo ia. He hohoko atu a lautolu, ne fifili a Peteru ke fano ke takafaga ika he Tahi ha Kalilaia. Fai ne o atu foki mo ia. Ne liu agataha a Peteru ke he vai ne aga mau a ia ki ai he magaaho fakamua. Ko e konokonoī he foulua, ko e papihi he tau peau, ko e tau kave kupega he tau lima haana ne tuga ko e tau mena kua mahani ki ai. Manamanatu nakai a ia he pō ia ko e puhala fe kua lata a ia ke takitaki e moui haana mogonei ha kua oti tuai e fekafekauaga ha Iesu he lalolagi? Fiafia kia a ia ke he moui mukamuka he tagata takafaga ika? Ka ko e mena ne tupu ne nakai fai ika a lautolu he pō katoa ia.—Mataio 26:32; Ioane 21:1-3.

He matafatafa aho, ne hea mai e tagata he tapa tahi ti tomatoma ki a lautolu ke tolo e tau kupega ke he taha faahi he foulua. Ne liti atu e lautolu mo e toho hake 153 e ika ne moua ai! Ne iloa e Peteru e tagata ia. Ne hopo atu a ia he foulua mo e kakau hake ki uta. He kauvai, ne age e Iesu ki a lautolu e tau ika ne tunu ke he malala. Ne hagaaki a ia ki a Peteru.

Ne tala age a Iesu ki a Peteru kaeke ke mua haana a fakaalofa ke he haana Iki ki a ‘lautolu nei’—ne hagaaki atu ai ke he tau ika loga ne moua. He loto a Peteru, to tatai nakai e gahua takafaga ika mo e fakaalofa ki a Iesu? Tuga he lagatolu e fakatikai e Peteru e Iki haana, ne foaki e Iesu mogonei ki a ia e magaaho ke fakamooli lagatolu e fakaalofa haana ki mua he tau matakainaga haana. He taute pihia e Peteru, ne tala age e Iesu ki a ia e puhala ke fakakite e fakaalofa ia: he tuku fakamua e fekafekauaga tapu ke he tau mena oti kana, fagai mo e leveki e fuifui mamoe ko e tau tutaki fakamooli he Keriso.—Ioane 21:4-17.

Ti fakamooli e Iesu kua aoga agaia a Peteru ki a ia mo e haana Matua. To taute e Peteru e matagahua uho lahi he fakapotopotoaga i lalo he takitakiaga he Keriso. Ko e fakamooliaga malolō mooli e fakamagalo katoatoa ha Iesu! Ne hokotia e fakaalofa noa ia ke he loto a Peteru, ti lauia lahi a ia.

Ne taute fakamooli e Peteru e kotofaaga haana ke he tau tau loga. Ne fakamalolō e ia e tau matakainaga haana, tuga ne poaki e Iesu he pō ne mate a Ia. Ne gahua totonu mo e fakamanavalahi a Peteru he leveki mo e fagai e tau tutaki he Keriso. Ko e tagata ne ui ko Simona ne moui fakatatau ke he higoa ne age e Iesu ki a ia—ko Peteru, po ke Maka—ha kua eke mo fakaohooho mitaki ne tumau, malolō, mo e mauokafua ke he fakapotopotoaga. Lahi e fakamooliaga ke he mena ia i loto he ua e tohi mafanatia ha Peteru ne tohia nukua uho lahi i loto he Tohi Tapu. Ne fakakite he tau tohi ia foki kua nakai nimo e Peteru e fakatonuaga ne ako e ia mai ia Iesu hagaao ke he fakamagalo.—1 Peteru 3:8, 9; 4:8.

Kia ako foki a tautolu mai he fakatonuaga ia. Ole nakai a tautolu ke he Atua he tau aho takitaha ke fakamagalo e tau hehē loga ha tautolu? Ti talia nakai e tautolu e fakamagaloaga mo e talitonu ke he malolō ia ke fakameā a tautolu? Mo e fakamagalo atu foki nakai a tautolu ki a lautolu ne takatakai ia tautolu? Ka taute pihia e tautolu, to fifitaki e tautolu e tua ha Peteru—mo e fakaalofa noa he Iki haana.

[Blurb he lau 22]

Lahi e mena ne taute e Peteru ke moua e fakamagalo he Iki haana, ka ko hai ia tautolu kua nakai lata mo e fakamagaloaga he tau aho takitaha?

[Fakatino he lau 23]

“Ti haga atu e Iki, mo e kitekite atu kia Peteru”

[Fakatino he lau 24]

‘Kua fakakite e Iki kia Simona’