Fakaako Mai he Mataala Tumau he Tau Aposetolo ha Iesu
‘Kia mataala fakalataha mo au.’—MATA. 26:38.
1-3. Kaumahala fēfē e tau aposetolo ke tumau e mataala he pō fakahiku a Iesu ke he lalolagi, ti ko e heigoa ne fakakite kua fakaako mai e lautolu he tau hehē ha lautolu?
MANAMANATU ke he fakatino he pō fakahiku he moui a Iesu ke he lalolagi. Ne hau a Iesu ke he taha he tau matakavi fiafia lahi haana, ko e katene ko Ketesemane he faahi uta ha Ierusalema. Ne hau a ia ki hinei mo e tau aposetolo tua fakamooli haana. He pehia lahi mahaki e manamanatuaga mo e loto ha Iesu, ne lata a ia ke kumi e matakavi ogoogonoa ke maeke a ia ke liogi.—Mata. 26:36; Ioane 18:1, 2.
2 Tokotolu he tau aposetolo haana—ko Peteru, Iakopo, mo Ioane—ne fakalataha mo Iesu ke he lotouho he katene. “Kia nonofo a mutolu i hinai, mo e mataala a mutolu fakalataha mo au,” he tala age e ia ki a lautolu, ti fano kehe a ia ke liogi. He liu mai a ia, ne moua e ia e tau kapitiga haana kua pulumohea. Ti ole agaia a ia ki a lautolu: “Kia mataala.” Liu ke lagauaaki, ne pulumohea a lautolu! Magaaho fakamui he pō ia, ne kaumahala oti e tau aposetolo ke fakatumau e mataala fakaagaaga. Ti tiaki foki e lautolu a Iesu mo e fehola!—Mata. 26:38, 41, 56.
3 Mooli, ne tokihala e tau aposetolo ha kua kaumahala a lautolu ke tumau e mataala. Ne mafiti e fakaako mai he tau tagata taane tua fakamooli ia he tau hehē ha lautolu. Ko e tohi ha Gahua he Tohi Tapu ne fakakite kua matutaki a lautolu ke fakatoka e fifitakiaga mua atu he nonofo mataala tumau. Ko e puhala tua fakamooli ha lautolu ne liga omoomoi e tau matakainaga Kerisiano ha lautolu ke taute pihia. Mua atu ke he mogo tonu nei, kua lata ia tautolu ke tumau e mataala. (Mata. 24:42) Kia fakatutala a tautolu ke he tolu e fakatonuaga hagaao ke he tumau e mataala ka fakaako e tautolu mai he tohi ha Gahua.
MATAALA KE HE TAKITAKIAGA KE HE MATAKAVI KE FAKAMATALA
4, 5. Fēfē e mena ne tupu ki a Paulo mo e tau hoa o fenoga haana ke he takitakiaga he agaaga tapu?
4 Ke kamata aki, ne mataala tumau e tau aposetolo ma e takitakiaga he matakavi ke fakamatala. He taha tala, kua fakaako e tautolu e puhala ne fakaaoga e Iesu e agaaga tapu ne tuku age e Iehova ki a ia, ke takitaki e aposetolo ko Paulo mo e haana tau hoa ne fakalataha ke he fenoga matakehe lahi. (Gahua 2:33) Kia fakalataha a tautolu mo lautolu.—Totou Gahua 16:6-10.
5 Ko Paulo, Sila, mo Timoteo ne toka e maaga ha Luseta he faahi toga ha Kalatia. Fai aho he mole ne hohoko atu a lautolu ke he mafegahala ha Roma, ti hagaaki a lautolu ke he faahi lalo ke he magamotu ne nonofo ai e tau tagata i Asia. Ne manako a lautolu ke ō he puhala ia ke maeke ke ahiahi ke he tau maaga ne tokoafe e tagata ne kua lata ke logona hagaao ke he Keriso. Ka e fai mena ne taofi a lautolu he o atu he hala ha lautolu. He kupu 6 ne pehē: “Kua . . . o leva a lautolu i Ferukia, mo e fahi ki Kalatia, ka kua hataki he Agaga Tapu, ua talahau atu e kupu i Asia.” He falu puhala galo, ne puipui he agaaga tapu e tau tagata o fenoga mai he fakamatala he magamotu i Asia. Mooli, ia Iesu—puhala he agaaga tapu he Atua—ne manako ke takitaki a Paulo mo e tau hoa haana ke he hala kehe.
6, 7. (a) Ko e heigoa e mena ne tupu ki a Paulo mo e falu tagata o fenoga he tata ki Pitunia? (e) Ko e heigoa e fifiliaga ne taute he tau tutaki, ti ko e heigoa e fua?
6 Matakavi fe ne ō e tau tagata o fenoga makai ki ai? He kupu 7 ne fakamaama: “Kua hoko foki a lautolu ki Musia, ti kua lali ai a lautolu ke o atu ki Pitunia; ka e nakai maeke e Agaga he [Keriso ke] o a lautolu.” He taofi neke fakamatala i Asia, ko Paulo mo e tau hoa haana ne aafe ke he faahi tokelau, he amanaki ke fakamatala ke he tau maaga ha Pitunia. Pete ia, he tata a lautolu ki Pitunia, ne liu a Iesu fakaaoga e agaaga tapu ke taofi a lautolu. He mogoia, ne liga fakagogoa e tau tagata taane. Ne iloa e lautolu e mena ke fakamatala mo e puhala ke fakamatala, ka e nakai iloa e lautolu e matakavi ke fakamatala. Maeke ia tautolu ke tuku ai pehē: Ne nokonoko a lautolu he gutuhala ne takitaki ki Asia ka e nakai kautū ai. Ne nokonoko a lautolu he gutuhala ki Pitunia ka e nakai kautū agaia. Oti nakai e nokonoko ha lautolu? Nakai pihia e tau tagata fakamatala makutu ia!
7 Mogo tonu nei, ne taute he tau tagata taane e fifiliaga ne liga matakehe. Talahau he kupu 8 ki a tautolu: “Ati o age ai a lautolu he tapa Musia, kua hoko hifo ki Tiroa.” Ti aafe e tau tagata o fenoga ke he faahi lalo mo e o hui ke 563 e kilomita, mole e tau maaga ato hoko a lautolu ke he kaukau tahi ha Tiroa, ko e gutuhala pauaki ki Maketonia. Ke lagatolu aki he kavi ia, ne nokonoko a Paulo mo e tau hoa o fenoga haana ke he gutuhala, ka ko e mogonei kua mahafagi ai! Talahau he kupu 9 e mena ka tupu mogonei: “Kua fakakite mai foki kia Paulo e fakakiteaga ke he po; ko e taha tagata Maketonia kua tu mai, mo e ole mai kia ia, kua pehe mai, Hau a ki Maketonia, mo e lagomatai mai kia mautolu.” Fakahiku, ne iloa e Paulo e matakavi ke fakamatala. Nakai fakamule, ne o atu e tau tagata taane he foulua ki Maketonia.
8, 9. Ko e heigoa ka fakaako e tautolu mai he tala he fenoga ha Paulo?
8 Ko e heigoa ka fakaako e tautolu mai he tala nei? Mailoga he mole laia e fina atu ha Paulo ki Asia ne fakalago mai e agaaga he Atua. Ti, ko e mole laia he tata atu a Paulo ki Pitunia ne tū mai a Iesu. Mo e fakahiku ai, ko e mole laia e hoko atu ha Paulo ki Tiroa ne takitaki e Iesu a ia ki Maketonia. Ha ko e Ulu he fakapotopotoaga, ne liga fehagai a Iesu mo tautolu he puhala pihia foki. (Kolo. 1:18) Ma e fakatai, liga manamanatu a koe ke gahua paionia, po ke hiki atu ke he matakavi ne lata lahi ke lagomatai. Ka e liga he mole laia e taute e koe e tau lakaaga ke hokotia ke he foliaga haau, ko e agaaga he Atua ne puhala ia Iesu, ka takitaki a koe. Ke fakatai: Maeke he tagata fakaholo ke takitaki e motokā haana ke aafe ke he faahi hema po ke faahi matau ka e maeke ni ka holo e motokā. Pihia foki, ne maeke ia Iesu ke takitaki a tautolu he fakalaulahi e fekafekauaga ha tautolu ka e maeke ni ka hiki a tautolu—ka eketaha a tautolu ke hokotia ke he foliaga ha tautolu.
9 Ko e heigoa mogoia ka nakai fai fua e tau laliaga haau he mogo tonu ia? Lata kia ia koe ke fakalolelole, he fakahiku kua nakai takitaki he agaaga he Atua a koe? Manatu na fehagai foki a Paulo mo e tau paleko. Ka e, ne fakatumau a ia ke kumikumi mo e nokonoko ato moua e ia e gutuhala ne hafagi. Pihia foki, ka fakauka a koe he kumikumi ma e ‘gutuhala kua lahi ne takitaki atu ke he matagahua,’ to palepale mitaki foki a koe.—1 Kori. 16:9.
MAUTALI MO E LIOGI
10. Ko e heigoa ne fakakite ko e mautali ke he liogi kua aoga ke tumau e mataala?
10 Manamanatu la mogonei ke he fakaakoaga ke uaaki hagaao ke he mataala tumau ne fakaako a tautolu ki ai mai he tau matakainaga Kerisiano he senetenari fakamua: Ko lautolu kua mautali ke he tau liogi. (1 Pete. 4:7) Ko e fakamakamaka ke he liogi kua aoga ke fakatumau e mataala. Manatu la he magaaho he katene i Ketesemane he teitei tapaki a ia, ne tala age a Iesu ke he tau aposetolo tokotolu haana: “Kia mataala a mutolu mo e liogi [fakatumau].”—Mata. 26:41.
11, 12. Ko e ha mo e fēfē e ekefakakelea ha Herota ke he tau Kerisiano, pihia foki a Peteru?
11 Ko Peteru ne haia he magaaho ne tupu e mena nei, ne iloa mooli e ia e malolō he liogi fakamakamaka. (Totou Gahua 12:1-6.) He tau kupu hafagi he tala nei, ne iloa e tautolu ke maeke ke talia he tau Iutaia, ne ekefakakelea e Herota e tau Kerisiano. Liga iloa e ia ko Iakopo ko e aposetolo ne tata lahi a ia ki a Iesu. Ati poaki ai e Herota ke kelipopo a Iakopo “ke he pelu.” (Kupu 2) Ne galo lahi he fakapotopotoaga e aposetolo fakahele. Ko e kamatamata mooli ke he tau matakainaga!
12 Ko e heigoa ha Herota ka taute foki? Fakamaama he kupu 3: “Kua iloa foki e ia kua fiafia ai e tau tagata Iutaia, ati liu ai foki tapaki a Peteru.” Ka kua nakai maeke tumau e tau fale puipui ke taofi e tau aposetolo, pihia foki a Peteru. (Gahua 5:17-20) Liga fitā he iloa e Herota e mena ia. Ne mataala e tagata politika eke lagatau ki ai. Ti tuku atu e ia a Peteru ke he “tau kau e takitokofa he tau vahega ne fa, ke leoleo kia ia; kua manatu a ia ke takitaki age a ia ke he tau tagata ka hili e paseka.” (Kupu 4) Manamanatu ke he mena na! Ne poaki a Herota ke lilī a Peteru he vahaloto he 2 e leoleo, mo e 16 e leoleo ne gahua vala magaaho he aho mo e pō ke leoleo e aposetolo nei neke hola. Ko e manako ha Herota ke tuku atu a Peteru ke he tau tagata ka mole e Paseka, ko e fakahala mate haana ko e mena fakaalofa ke fakafiafia aki e moto tagata. He tau tuaga matematekelea lahi pihia, ko e heigoa ka taute he tau matakainaga Kerisiano ha Peteru?
13, 14. (a) Tali atu fēfē e fakapotopotoaga he tuku a Peteru ke he fale puipui? (e) Ko e heigoa ka fakaako mai e tautolu he fifitakiaga ne fakatoka he tau matakainaga Kerisiano ha Peteru hagaao ke he liogi?
13 Ne iloa tonu he fakapotopotoaga e mena ke taute. Totou pehē e kupu 5: “Hanai, kua leoleo a Peteru ke he fale puipui; ka kua eke e liogi fakamakamaka he ekalesia ke he Atua māna.” E, ko e tau liogi ha lautolu ke lata mo e matakainaga fakahele ha lautolu kua ole fakamakamaka mo e mafanatia. Ti ko e magaaho ne mate a Iakopo ne nakai hufia a lautolu ke he maanu; po ke taute a lautolu ke onoono na fakateaga e liogi. He nakai pihia, iloa e lautolu ko e tau liogi he tau tagata tapuaki fakamooli kua kakano lahi ki a Iehova. Kaeke kua lautatai e tau liogi ia mo e finagalo haana, to tali ai e ia.—Hepe. 13:18, 19; Iako. 5:16.
14 Ko e heigoa ne fakaako e tautolu mai he tali atu he tau matakainaga Kerisiano ha Peteru? He fakatumau ke mataala kua putoia e liogi ma tautolu ti pihia foki ma e tau matakainaga taane mo e fifine ha tautolu. (Efeso 6:18) Iloa nakai e koe e tau matakainaga fakahele kua fehagai mo e tau kamatamata? Falu kua liga fakauka ke he favaleaga, pāaga he fakatufono, po ke tau matematekelea tutupu pauaki. Ko e ha he nakai eke ai e tau mena ia mo matakupu he tau liogi mafanatia haau? Liga iloa e koe falu kua fehagai mo e tau kamatamata nakai kitia lahi. Liga lali a lautolu ke fehagai mo e tau lekua he magafaoa, fakaloleloleaga, po ke gagao. Ko e ha he nakai manamanatu ki a lautolu takitokotaha ne maeke ia koe ke totoku e higoa ka tutala a koe mo Iehova, ko e “[F]anogonogo liogi”?—Sala. 65:2.
15, 16. (a) Fakamaama e puhala ne laveaki he agelu ha Iehova a Peteru mai he fale puipui. (Kikite e fakatino i lalo.) (e) Ko e ha ne mafanatia ai ke manamanatu ke he puhala ne fakahao e Iehova a Peteru?
15 Ka e fēfē e fakahikuaga ki a Peteru? He pō fakahiku haana he fale puipui kua pulumohea a ia he vahāloto he tau leoleo tokoua haana, ne ofoofogia e tau mena ne tupufetui ki a Peteru. (Totou Gahua 12:7-11.) Manamanatu ke he mena ne tupu: Amanaki ni ti maama teka e poko haana he fale puipui. Ne tu atu e agelu, maaliali ai kua nakai kitia he tau leoleo mo e fafagu fakaave a Peteru. Ti mokulu hifo ai e tau toua lapatoa ia ne līlī aki e tau lima haana! Ne takitaki he agelu a Peteru ki fafo he poko he fale puipui, ne mole ai he kau leoleo i fafo, ti o foki he puipui lapatoa lahi ne “mavete noa ia.” Hohoko a laua ki fafo he fale puipui ti galo e agelu. Kua fakatoka noa tuai a Peteru!
16 Nakai kia atihake e tua ke manamanatu ke he malolō a Iehova ke fakahao e tau fekafekau haana? Mooli, nakai amanaki a tautolu ki a Iehova ke laveaki fakamana a tautolu he mogonei. Ka e, tua katoatoa a tautolu to fakaaoga e ia e malolō haana ke lata mo e tau tagata haana he vahā nei. (2 Nofo. 16:9) Puhala he agaaga tapu malolō lahi haana, maeke a ia ke taute a tautolu ke kautū ke he ha kamatamata ka fehagai mo tautolu. (2 Kori. 4:7; 2 Pete. 2:9) Mo e nakai leva to tuku age e Iehova e malolō ke he Tama haana ke fakatokanoa e tau miliona tokologa mai he fale puipui ia ne mua atu e kelea, ko e mate. (Ioane 5:28, 29) Ko e tua ha tautolu ke he tau maveheaga he Atua ka foaki ki a tautolu e loto malolō lahi mahaki ka fehagai a tautolu mo e tau kamatamata he vahā nei.
TALAHAU FAKATONU ATU PETE E TAU MENA VIHI
17. Fakatoka fēfē e Paulo e fifitakiaga mitaki lahi he fakamatala fakamakutu mo e fakamafiti?
17 Hanei e fakaakoaga ke toluaki hagaao ke he mataala tumau nukua lata ia tautolu ke fakaako mai he tau aposetolo: Ne fakatumau a lautolu ke talahau fakatonu atu pete e tau fakatauhele. Aoga lahi e fakamatala fakamakutu mo e fakamafiti ke mataala tumau. Ko e aposetolo ko Paulo e fifitakiaga mitaki lahi hagaao ke he mena nei. Ne fakamakamaka eketaha a ia, he fenoga mamao mo e fakatū e tau fakapotopotoaga loga. Ne fakauka a ia ke he loga he tau mena vihi, ka e nakai galo e fakamakutu haana po ke manamanatuaga mafiti haana.—2 Kori. 11:23-29.
18. Matutaki fēfē a Paulo ke fakamatala he magaaho ne taofi a ia i Roma?
18 Fakatutala ke he kitiaaga fakahiku ha tautolu ki a Paulo he tohi a Gahua, ne fakamau he Gahua veveheaga 28. Hoko a Paulo ki Roma ti amanaki a ia ke tu ki mua ha Nero. Ne taofi a ia ti liga līlī ke he leoleo haana. Ka e nakai fai toua lapatoa kua maeke ke fakanono e aposetolo makutu! Ne matutaki a Paulo ke kumi puhala ke talahau atu. (Totou Gahua 28:17, 23, 24.) He mole e tolu e aho, ne ole a Paulo ke he tau takitaki he tau Iutaia ke maeke a ia ke fakamatala. He hoko ke he aho ne kotofa, ne lahi atu foki e fakamatala haana. Pehē e kupu 23: “Ko e aho foki ne kotofa e lautolu [tau Iutaia he maaga] kua o mai ai e tokologa kia ia ke he api hana; kua fakamatala atu e ia, mo e talahau fakatonu atu e kautu he Atua kia lautolu, mo e ole atu ki ai ke he tau mena kia Iesu mai he fakatufono a Mose, katoa mo e tau perofeta, kua kamata mai he pogipogi, ati hoko ke he afiafi.”
19, 20. (a) Ko e ha ne lauia mitaki e fakamatala ha Paulo? (e) Tali atu fēfē a Paulo he mogo ne nakai talia he tau tagata oti e tala mitaki?
19 Ko e ha ne lauia mitaki lahi e fakamatala ha Paulo? Mailoga he kupu 23 kua fakamaama mooli e tau kakano. (1) Ne hagaaki a ia ke he Kautu he Atua mo Iesu Keriso. (2) Ne lali a ia ke hokotia ke he tau tagata fanogonogo haana “he ole atu [omoomoi].” (3) Ne fakamaama e ia mai he tau Tohiaga Tapu. (4) Ne fakakite e ia e aga foaki noa he fakamatala “kamata mai he pogipogi, ati hoko ke he afiafi.” Ne fakamatala malolō a Paulo, ka e nakai talia he tau tagata oti. “Kua talia fakatonu foki he falu e tau kupu ne tala age e ia, ka kua nakai talia he falu,” he talahau he kupu 24. Ati taufetoko ai, mo e mavehevehe e tau tagata.
20 Lolelole kia e loto ha Paulo ha kua nakai talia he tau tagata oti e tala mitaki? Nakai pihia! Talahau he Gahua 28:30, 31 ki a tautolu: “Ne ua la e tau he nofo ai a Paulo ke he hana fale ne totogi e ia kua talia e ia a lautolu oti kana ne huhu mai kia ia; ha ne fakamatala e kautu he Atua, mo e fakaako atu e tau mena he Iki ko Iesu Keriso, mo e fakamalolo ni, nakai hataki taha kia ia.” He manatu mafanatia mooli ia, ne fakahiku e tohi omoomoi ha Gahua.
21. Ko e heigoa ka fakaako e tautolu mai he fifitakiaga a Paulo he tuku a ia ke he fale puipui?
21 Ko e heigoa ka fakaako e tautolu mai he fifitakiaga a Paulo? He tuku he fale puipui, ne nakai atāina a Paulo ke fakamatala mai he taha fale ke he taha fale. Ka e, ne fakatumau e onoonoaga mitaki haana he fakamatala ke he tau tagata oti ne o mai ki a ia. Pihia foki, tokologa e tagata he Atua he vahā nei ne fakatumau e olioli ha lautolu mo e fakatumau e fakamatala pete ne tuku fakakelea he fale puipui ha ko e tua ha lautolu. Falu he tau matakainaga fakahele ha tautolu kua nonofo fale, liga he nonofo foki he tau kaina leveki ha kua fuakau po ke gagao. He maeke ia lautolu, kua fakamatala a lautolu ke he tau ekekafo mo e tau tagata gahua, tau tagata ahiahi, mo e falu kua o mai ki a lautolu. Ko e manako he tau loto ha lautolu ke talahau fakatonu atu hagaao ke he Kautu he Atua. Loto fakaaue mooli a tautolu ke he fifitakiaga ne fakatoka e lautolu!
22. (a) Ko e heigoa e foakiaga kua lagomatai a tautolu ke aoga mai he Tohi Tapu he tohi ha Gahua? (Kikite puha i luga.) (e) Ko e heigoa haau kua eketaha ke taute he fakatali a koe ke he moumouaga he fakatokaaga tuai nei?
22 Maaliali ai, lahi e mena ke fakaako hagaao ke he mataala tumau mai he tau aposetolo mo e tau Kerisiano foki he senetenari fakamua ne totoku he Tohi Tapu he tohi ha Gahua. He fakatali a tautolu ke he moumouaga he fakatokaaga tuai nei, kia eketaha a tautolu ke fifitaki e tau Kerisiano ia he senetenari fakamua he fakamatala fakamalolō mo e fakamakutu. Nakai fai kotofaaaga mua atu foki mogonei kua maeke ia tautolu ke fai vala he “talahau fakatonu atu” hagaao ke he Kautu he Atua!—Gahua 28:23.
[Puha he lau 13]
“NAKAI LIU E TOHI HE TAU GAHUA KE TATAI KI A AU”
Mole e totou he tohi “Bearing Thorough Witness” About God’s Kingdom, ne fakakite he leveki faifano e tau logonaaga haana pehenā: “Nakai liu e tohi he tau Gahua ke tatai ki a au. Loga e magaaho ne totou e au e tala ia Gahua ka e tuga ni kua tōtō e kanela mo e tui e tioata kiva. Kua logona hifo e au tuga na fakamonuina au ke kitia ai e lilifu he kikila he laā.”
[Fakatino he lau 12]
Agelu ne takitaki a Peteru he gutuhala lapatoa lahi mahaki