Manatu mo e Fakamafana ko e Taha ke he Taha

1, 2. Ko e heigoa ne lagomatai e 230 he Tau Fakamoli a Iehova ke momoui mai he fenoga mate he matahiku he Felakutaki II he Lalolagi?

KUA tata ke he matahiku he Felakutaki II he Lalolagi. Ko e kautau ha Hitler hane kaumahala he felakutaki. Ne poaki e fakatufono Nasi ke tamate e tokoafe he tau pagotā ne haia agaia he tau kemuaga pagotā. Ko e tau pagotā he kemuaga Sachsenhausen to uta ke he tau uaafo ti tuku he tau toga ka fakatomo. Ko e vala anei he mena ne talahaua ko e tau fenoga mate.

² Ko e tau pagotā 33,000 mai he kemuaga pagotā Sachsenhausen ne peehi ke foleni 250 e kilomita ki Lübeck, ko e uaafo he taone ha Sihamani. Ha ha i ai mo lautolu ko e 230 e Tau Fakamoli a Iehova mai he ono e motu. Ne poaki e tau kautau ke he Tau Fakamoli ke foleni auloa. Ne lolelole e tau pagotā oti ha ko e tatalu mo e nakai fai mena kai. Ka e momoui oti e tau matakainaga ha tautolu he fenoga. Maeke fēfē e mena ia? Taha ia lautolu ne pehē, “Ne matutaki a mautolu ke fakamafana e taha mo e taha ke fakatumau.” Ko e fakaalofa ha lautolu ma e taha mo e taha mo e “lahi ue atu he malolo” kua moua e lautolu mai he Atua ne lagomatai a lautolu ke momoui.​—2 Kori. 4:7.

3. Ko e ha kua lata ia tautolu ke fakamafana ko e taha ke he taha?

³ Pete he nakai ko tautolu he fenoga mate he vahā nei, kua fakauka agaia a tautolu ke he loga e lekua. Mole e kamata he Kautu he Atua ke pule he 1914, ne liti hifo a Satani mai he lagi ki lalo he lalolagi. Kua ita lahi mahaki a ia ha kua iloa e ia “kua tote hana vaha.” (Fakakite. 12:7-9, 12) He tata lahi mai a Amaketo ne fakaaoga e Satani e tau kamatamata ke lali ke fakalolelole e tuaga kapitiga ha tautolu mo Iehova. Kua matematekelea foki a tautolu he tau pehiaaga he tau aho takitaha. (Iopu 14:1; Fakama. 2:23) Falu mogo ko e tau mena uka nei ka fakalolelole e tau logonaaga ha tautolu ti logona agaia e tautolu e fakaloleloleaga pete ne tau mena ne taute e tautolu. Ma e fakatai, taha e matakainaga taane ne fakamafana e tau tagata tokologa ke he loga e tau tau ke fakatumau e mahani fakamooli ki a Iehova. Ka ko e mogo ne fuakau a ia, ti gagao a ia mo e hoana haana, ati kamata a ia ke logona e pehiaaga he loto. Tuga ni e matakainaga taane ia, lata oti a tautolu mo e “lahi ue atu he malolo” mai ia Iehova. Kua lata foki ia tautolu ke fakamafana ko e taha ke he taha.

4. Ka manako a tautolu ke fakamafana e falu, ko e heigoa e fakatonuaga he aposetolo ko Paulo kua lata ia tautolu ke muitua?

⁴ Ka manako a tautolu ke fakamafana e falu, lata ia tautolu ke muitua e fakatonuaga he aposetolo ko Paulo ne age ke he tau Kerisiano Heperu. Ne pehē a ia: “Kia manatu foki a tautolu ko e taha ke he taha, ke fakalagalaga ai e fakaalofa mo e tau gahua mitaki; Aua neke tiaki e fakapotopotoaga ha tautolu tuga ne mahani he falu, ka kia fefakamafanaaki; kia au atu ai foki he pihia ha kua kitia e mutolu kua tata tuai e aho.” (Hepe. 10:24, 25) Maeke fēfē a tautolu ke muitua e fakatonuaga aoga nei?

‘MANATU KO E TAHA KE HE TAHA’

5. Ko e heigoa e kakano ke ‘manatu ko e taha ke he taha’? Maeke fēfē a tautolu ke taute e mena ia?

⁵ Ke ‘manatu ko e taha ke he taha’ kua kakano ke manamanatu hagaao ke he tau manako he falu. To nakai iloa e tautolu e tau manako he tau matakainaga ha tautolu ka fakamafiti noa ni e feleveia mo lautolu he Fale he Kautu po ke tutala ki a lautolu hagaao ke he tau mena nakai aoga. Mooli, kua nakai manako a tautolu ke fia iloa lahi hagaao ke he tau momoui he falu tagata ke he mena kua lata ia tautolu. (1 Tesa. 4:11; 1 Timo. 5:13) Ka e manako a tautolu ke lali ke iloa e tau matakainaga ha tautolu. Manako a tautolu ke iloa e tuaga he ha lautolu a tau momoui, ha lautolu a tau mahani, ha lautolu a tau malolō, ha lautolu a tau lolelole, mo e ha lautolu a tau logonaaga ke he kupu mooli. Lata a lautolu ke iloa ko tautolu ko e tau kapitiga ha lautolu ti fakaalofa a tautolu ki a lautolu. Kua lata ia tautolu ke fakaaoga e tau magaaho mo lautolu, nakai ni ka fai lekua ti pehia e tau loto ha lautolu, ka e he falu magaaho foki.​—Roma 12:13.

6. Ko e heigoa ka lagomatai e motua ke “manatu” a lautolu he fakapotopotoaga?

⁶ Pehē e Tohi Tapu kua lata he tau motua ke makai mo e makutu he taute e gahua ke leveki e tau manako ha lautolu he fakapotopotoaga. (1 Pete. 5:1-3) Ke taute fakamitaki e gahua nei, kua lata ke iloa he tau motua ha lautolu a tau matakainaga. (Totou Tau Fakatai 27:23.) Ka fakakite he tau motua kua mautali a lautolu ke lagomatai ti moua e lautolu e magaaho ke fakaaoga mo e tau matakainaga, ko lautolu he fakapotopotoaga to logona e atāina lahi ke ole lagomatai kua lata mo lautolu. To mukamuka lahi foki ma lautolu ke tutala ke he tau motua hagaao ke he tau logonaaga mo e tau tupetupe ha lautolu. Ti ko e fua, to maeke he tau motua ke foaki ki a lautolu takitokotaha e lagomatai kua lata mo ia.

7. Ko e heigoa kua lata ke manatu e tautolu hagaao ke he ‘fakahanoa ai e tau kupu’ ha lautolu ne pehia e tau loto?

⁷ Ne tala age a Paulo ke he fakapotopotoaga i Tesalonia: “Kia lagomatai kia lautolu kua lolelole.” (Totou 1 Tesalonia 5:14.) Ko lautolu kua “lolelole” ne putoia a lautolu kua gagao fakaatukehe mo lautolu kua pehia e loto. Pehē e Tau Fakatai 24:10: “Kaeke ke fakalolelole a koe ke he aho matematekelea, kua tote ni hāu a malolo.” Ka manako a tautolu ke lalago a lautolu kua hokulo e pehia he tau loto, kua lata ia tautolu ke manatu ko e vagahau ha lautolu he falu mogo to ‘fakahanoa ai e tau kupu.’ (Iopu 6:2, 3) To liga talahau e lautolu e tau mena kua nakai kakano mooli ki a lautolu. Ko Rachelle, ne gagao fakaatukehe e matua fifine, ne fakaako mai he mena nei ne tupu. Pehē a Rachelle: “Loga e magaaho ne talahau e Mami e taha mena ne mua atu e vihiatia. Laulahi he tau mogo pehenei, ne lali au ke fakamanatu ki a au e aga mooli ha Mami​—ko e fakaalofa, totonu, mo e fakamokoi. Ne fakaako e au ko e tau tagata gagao fakaatukehe ne talahau e tau mena loga ne nakai kakano mooli ki a lautolu. Ko e mena ne mua atu kelea ke taute he taha tagata ko e taui fakakelea ke he tau kupu po ke tau gahua.” Pehē e Tau Fakatai 19:11: “Kua fakatuai e tagata ke ita, ha ko e hana loto manamanatu; ko e hana fakahekeaga foki, ke nakai manatu a ia ke he mena ne holifono ai e tagata kia ia.”

8. Ko hai pauaki kua manako ki a tautolu ke “fakamau” e fakaalofa ki ai, ti ko e ha?

⁸ Maeke fēfē a tautolu ke “manatu” e tagata kua pehia e loto ha ko e agahala kua mole? Pete he fitā e fakahako e ia e hehē haana, liga mā agaia ke he mena ne taute e ia. Ne tohi e Paulo ke he tau matakainaga Korinito hagaao ke he taha i loto he fakapotopotoaga ne tokihala he agahala kua mole. Pehē a ia: “Kia fakamagalo atu a mutolu mo e fakamafana atu ke he tagata na, neke mahala a ia ke he momoko kua lahi ue atu. Ko e mena ia kua ole atu ai au kia mutolu ke fakamau ha mutolu a fakaalofa kia ia.” (2 Kori. 2:7, 8) “Ke fakamau” kua kakano “ke fakakite” po ke “ke fakamooli.” To nakai iloa he matakainaga kua fakaalofa a tautolu ki a ia mo e manamanatu ki a ia ato fakakite ai e tautolu ke he tau kupu mo e tau gahua ha tautolu.

“FAKALAGALAGA AI E FAKAALOFA MO E TAU GAHUA MITAKI”

9. Ko e heigoa e kakano ke “fakalagalaga ai e fakaalofa mo e tau gahua mitaki”?

⁹ Ne tohi e Paulo: “Kia manatu foki a tautolu ko e taha ke he taha, ke fakalagalaga ai e fakaalofa mo e tau gahua mitaki.” Taute e tautolu e mena nei he lagomatai e tau matakainaga ha tautolu ke fakakite e fakaalofa mo e taute e mena mitaki. Ke fakatai: Ka manako a tautolu ke puho tumau e afi, kua liga lata ia tautolu ke fafao e tau malala mo e iliili ai ke puho. (2 Timo. 1:6) He puhala taha, ha ha i ai e tau mena ka taute e tautolu ke lagomatai e tau matakainaga ha tautolu ke logona e atihake ke tumau e fekafekau fakamakutu ki a Iehova. Taha he tau puhala mitaki lahi mahaki he taute e mena nei ko e nava e tau matakainaga ha tautolu ke he tau mena mitaki ne taute e lautolu.

10, 11. (a) Ko hai kua lata mo e navaaga? (e) Talahau e fakataiaga he puhala ka lagomatai he navaaga e tagata ke taute e mena hako.

¹⁰ Lata oti ia tautolu ke moua e navaaga, he pehia e loto po ke nakai. Taha e matakainaga taane ne tohi, “Nakai lagataha e talahau he matua taane haaku ha mena mitaki ne taute e au.” Ti tupu hake e matakainaga taane nei ne nakai logona mooli kua fai mena hako a ia ne taute. Pete kua 50 e tau he moui haana mogonei, ne mitaki agaia e logonaaga haana ka tala age e falu ki a ia kua mitaki e gahua ne taute e ia ko e motua. Ha kua fakaako mai a ia he mena ne tupu ki a ia e puhala aoga ke foaki e fakamafanaaga, kua kumi puhala tumau a ia ke nava e falu. Kua mafanatia a tautolu ka talahau he taha ki a tautolu kua mitaki e mena ne taute e tautolu. Putoia he mena nei e tau paionia, lautolu ne momotua, mo lautolu ne liga pehia e tau loto.​—Roma 12:10.

¹¹ Ka lali e tau motua ke lagomatai e taha kua fai mena hepe ne taute, ko e nava ke he tagata ke he tau mena mitaki ne taute e ia he mogo kua mole ka liga lagomatai a ia ke hiki e manamanatuaga haana mo e taute e mena hako. (Kala. 6:1) Lagomatai he mena nei e matakainaga fifine ne higoa ko Miriam. Ne tohi e ia: “Fai mogo tupetupe he moui haaku ne toka he falu kapitiga tata e fakapotopotoaga, he magaaho taha ne matematekelea e matua taane haaku he tafe e toto he uhoulu. Ti gagao fakaatukehe au.” Ne kamata e fakafetuiaga loto fakavihi haana mo e tagata taane ne nakai tapuaki ki a Iehova. Ne manatu a ia to taute he mena nei a ia ke mitaki e logonaaga haana. Ka e taute he mena ia a ia ke logona hifo kua nakai lata a ia mo e fakaalofa ha Iehova, ti manatu a ia ke toka e kupu mooli. Ka e fakamanatu he motua ki a ia e tau mena oti ne taute e ia he fekafekauaga ki a Iehova mo e fakamafana ki a ia kua fakaalofa agaia a Iehova ki a ia. Ti ko e fua, ne malolō e fakaalofa haana ki a Iehova. Ne fakaoti e ia e fakafetuiaga loto fakavihi haana mogoia ti matutaki ke fekafekau ki a Iehova.

12. Ko e heigoa ka liga tupu he fakatatai e tautolu e tau matakainaga ha tautolu mo e falu, tutuhia a lautolu, po ke taute a lautolu ke fuafuakelea?

¹² Kua lata ia tautolu ke fakaeneene ke he puhala kua lali a tautolu ke “fakalagalaga” e tau matakainaga ha tautolu ke fakatumau e fekafekau fakamakutu ke he Atua. Nakai lata ia tautolu ke fakatatai a lautolu mo e falu, tutuhia a lautolu he nakai muitua e tau matafakatufono ne taute e tautolu, po ke taute a lautolu ke fuafuakelea he nakai lahi e mena ne taute. Ko e tau mena nei ne liga taute a lautolu ke mitaki he mogo kū, ka e nakai tumau e mitaki. Ko e puhala mitaki lahi ke “fakalagalaga” e tau matakainaga ha tautolu ko e nava ki a lautolu mo e lagomatai a lautolu ke mailoga ko e fakaalofa ma e Atua ko e kakano ne manako a tautolu ke taute e tau mena oti kua maeke ia tautolu he fekafekauaga haana.​—Totou Filipi 2:1-4.

“FEFAKAMAFANAAKI”

13. Ko e heigoa e kakano ke fakamafana e falu? (Kikite fakatino he kamataaga.)

¹³ Fakahiku, ne pehē a Paulo kua lata ia tautolu ke “fefakamafanaaki.” Maeke a tautolu ke fakatatai e fefakamafanaaki he liligi e oela ke he afi ke tumau e puho po ke kakā lahi. Ko e fakamafana he tau matakainaga ha tautolu kua kakano ke fakamalolō mo e atihake a lautolu ke maeke ai ke tumau e fekafekau ke he Atua. Ka lali a tautolu ke lagomatai e falu kua pehia e tau loto, kua lata ia tautolu ke vagahau he puhala fakaalofa mo e totonu. (Fakatai 12:18) Kua lata foki a tautolu ke “alumaki ke fanogonogo” mo e “fakatuai ke vagahau atu.” (Iako. 1:19) Ka fanogonogo a tautolu ke he matakainaga ha tautolu mo e lali ke maama e puhala ne logona hifo a ia, liga maeke ia tautolu ke iloa e kakano ne pehia e loto haana ti talahau taha mena ke lagomatai a ia.

14. Lagomatai fēfē he motua e matakainaga ne pehia e loto?

¹⁴ Manamanatu ke he totonu he motua ne maeke ke lagomatai e matakainaga ne leva lahi mahaki e lolelole ke he kupu mooli. He fanogonogo e motua ki a ia, ne maama mitaki ai kua hokulo agaia e fakaalofa he matakainaga ki a Iehova. Ne fakaako e ia e tau fufuta takitaha he Ko e Kolo Toko ti eketaha ke fano tumau he tau feleveiaaga. Ka e fai he fakapotopotoaga ne taute a ia ke fakaita mo e fakahogohogo manava. Ne fanogonogo fakamitaki e motua ti lali ke maama e tau logonaaga he matakainaga ka e nakai fakafili a ia mo e fakamalolō a ia kua ofania ki a ia. Nakai leva ti mailoga he matakainaga kua fakaatā e ia e tau mena tutupu kelea kua mole ke taofi a ia mai he fekafekau ke he Atua ne fakaalofa a ia ki ai. Ne uiina he motua e matakainaga ke fano mo ia he gahua he fonua. Ko e lagomatai he motua, ne malolō lahi e matakainaga ke he gahua he fonua ti kamata a ia he mogo fakamui ke liu fekafekau ko e motua.

15. Ko e heigoa ka fakaako e tautolu mai ia Iehova hagaao ke he fakamafana e falu?

¹⁵ Ko e tagata ne pehia e loto kua liga nakai mafiti e logonaaga mitaki po ke talia e lagomatai ha tautolu he mogo fakamua. Liga lata ia tautolu ke tumau e lalagoaga ki a ia. Ne pehē a Paulo: “Kia lagomatai kia lautolu kua lolelole, kia fakauka ke he tau tagata oti kana.” (1 Tesa. 5:14) He nakai mafiti ke tiaki a lautolu ne loto lolelole, “kia lagomatai” e tautolu a lautolu he matutaki ke lalago a lautolu. He vahā kua mole, ne fakamanavalahi a Iehova ki a lautolu ko e tau fekafekau haana ne pehia e tau loto. Ma e fakatai, ne fakauka lahi e Atua ki a Elia mo e fakalilifu e tau logonaaga haana. Ne foaki e ia ki a Elia e mena kua lata mo ia ke matutaki ke he haana fekafekauaga. (1 Patu. 19:1-18) Ko e taha fakafifitakiaga ko Tavita. Ne momoko mooli a ia ke he mena ne taute e ia. Kitia e Iehova e mena ia ti fakamagalo totonu ki a ia. (Sala. 51:7, 17) Lagomatai foki he Atua e tagata tohia he Salamo 73, ne teitei tiaki e fekafekau ki a Ia. (Sala. 73:13, 16, 17) Ne taute totonu mo e fakauka e Iehova a tautolu, mua atu ka pehia e tau loto ha tautolu. (Esoto 34:6) Pehē e Tohi Tapu ko e fakaalofa hofihofi ha Iehova kua “fou mai ia he tau pogipogi oti,” mo e to “nakai mole atu” ai. (Aue 3:22, 23) Amanaki a Iehova ki a tautolu ke muitua e fifitakiaga haana mo e taute fakamitaki a lautolu ne pehia e tau loto.

FAKAMAFANA E FALU KE TUMAU KE HE HALA HE MOUI

16, 17. He tata lahi mai e fakatokaaga kelea nei ke he fakaotiaga, ko e heigoa ha tautolu kua lata ke taute? Ko e ha?

¹⁶ Ko e tau pagotā ne tolugofulu ma tolu e afe ne toka e kemuaga pagotā Sachsenhausen, mo e totou afe ne mamate. Ka ko e Tau Fakamoli oti ha Iehova ne 230 ne momoui he toka e kemuaga. Nakai momoui a lautolu ane mai nakai fai fakamafanaaga mo e lalagoaga ne moua e lautolu mai he falu.

¹⁷ He vahā nei, ko tautolu he “hala ke pu atu ke he moui.” (Mata. 7:14) Nakai leva, to momoui e tau tagata tapuaki oti ha Iehova ke he lalolagi tututonu foou. (2 Pete. 3:13) He tata lahi mai e fakatokaaga kelea ha Satani ke he fakaotiaga, kia lagomatai e tautolu e taha mo e taha ke nonofo he hala ke he moui.